Urrats txikiekin bada ere, behera jarraitzen du langabeziak Hego Euskal Herrian. Martxoan, 2.057 lagun arindu da Lanbiden eta Nafar Lansaren langabe gisa ageri direnen zerrenda lodia. Guztira, 151.645 daude lanik gabe, urtebete lehenago baino 11.429 gutxiago. Hamar urte egin behar da atzera kopuru txikiago bat aurkitzeko —2009ko urtarrilean 146.468 ziren—, baina erritmo honetan jarraituz gero, oraindik hiruzpalau urte beharko dira krisi aurreko kopuruetara iristeko —2008ko martxoan 106.174 langabe erregistratu zeuden—.

Landunen kopurua ere gerturatzen ari da Atzeraldi Handiaren aurreko mailara: 1.243.819 pertsona ari dira Gizarte Segurantzan kotizatzen. Kopuru hori gainditu zuen abenduak, baina, bestela, 2008ko abendura egin behar da atzera antzeko bat ikusteko. Ez da hain urrun inoizko kopururik handiena, 2008ko uztailekoa: 1.269.581.

LANGABEZIA

Genero desoreka

Ekonomiaren hazkunde erritmoa apaltzen ari dela diote azken datuek, eta iaz bai atzeman zela motelaldi bat enpleguaren sorkuntzan. Edonola ere, aurtengo martxoa iazkoa baino hobea izan da. SEPE Estatuko Enplegu Zerbitzu Publikoak atzo jakinarazitako datuek diote hilabete batean 2.057 lagunek utzi dutela langabeen zerrenda; 2018an, 249 baizik ez ziren izan. Orduko hartan %12,22ra iritsi zen langabezia tasa, baina orain puntu bat txikiagoa da, %11,26ra jaitsi baita. ELAk nabarmendu du tasa hori Europako Batasunekoa baino 4,7 puntu handiagoa dela, eta horrek Hego Euskal Herria Europan langabezia handien duen lurraldeen artean kokatuko lukeela.

Biztanleria aktiboari buruzko inkestek diote iazko enplegu sorrera gehienak emakumeei egin ziela mesede, baina, SEPEren datuak aintzat hartuta, gizon eta emakumeen arteko desoreka oso handia da oraindik, eta ez du txikitzeko joera garbirik. Biztanleria aktiboaren %48 dira emakumeak Hego Euskal Herrian, baina langabeen %57,7. Haien artean, langabezia tasa %13,55 da, eta %9,16 da gizonezkoen artean.

Nekazaritzan eta aurretik lanik ez zutenen artean handitu da langabezia, eta jaitsi egin da beste sektoreetan. Adin tarteei dagokienez, LABek oroitarazi du 25 urtetik beherakoen artean 80 lagun gehiago ageri direla langabeen erroldetan, eta iazko martxoan baino 619 gehiago direla (+%5,7).

Lurraldeei erreparatuz gero, martxoak Gipuzkoari (-740) eta Bizkaiari (-938) egin die mesede, eta eragin apalagoa izan du Araban (-146) eta Nafarroan (-233).

AFILIAZIOA

25.000 gehiago

Langabe kopurua jaisten ari den baino azkarrago ari da hazten lana dutenen kopurua. Duela urtebete baino 25.046 langile gehiago ari dira Gizarte Segurantzan kotizatzen. Aurtengo martxoa (+6.269) iazkoaren antzekoa izan da (+6.053). Udaberriaren hasiera izanik, nabarmena izan da lehen sektorearen gorakada: 1.731 kotizatzaile gehiago daude nekazarien atalean, eta 494 arrantzale gehiago itsasoko langileetan, antxoaren eta berdelaren kosteraren eraginez. Egonkor jarraitzen du autonomoen kopuruak, 220.000ren bueltan, baita etxeko langileenak ere (36.500etik gora).

KONTRATUAK

Lautik bat, bi aldiz prekario

Egonkortasuna ere badago kontratu motetan, sindikatuek salatu dutenez. Izan ere, martxoan eginiko kontratuetan ia %92,7 aldi baterakoak izan ziren, eta %8,2ra baizik ez ziren heldu mugagabeak. Egia da urteotan goranzko joera izan dutela kontratu finkoek, baina aurtengo martxoak ez dio jarraitu joera horri, iazko martxoan baino gutxiago izan baitira (%9,1 iaz). «Baieztatu egin da enplegurako sarbidea aldi baterakoa eta prekarioa dela», baieztatu du Nafarroako CCOOk, eta azaldu du lau kontratuetatik bat aldi baterakoa eta lanaldi erdikoa izan dela.

LANGABEZIA SARIA

Zenbatekoa jaitsi da

Sindikatuen kezka ez ezik, gobernuena ere bada langabezia sarien estaldura eskasa. «Oso muga inportanteak ditu», ziurtatu du Nafarroako Gobernuak. Otsailean, langabeen %26,2k soilik zuten langabezia sari arrunta. Haren zenbatekoa jaisten ari dela salatu du ELAk: 880 eurokoa izan da Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta 905 eurokoa Nafarroan.

Burua altxatu eta ingurura begiratu du Edgar Martinezek. Energia eolikoko sektorean diharduten enpresa nagusienen postuak ikusi ditu eurenetik ez oso urrun: Gamesa-Siemens, Ingeteam, ABB, General Electric, eta beste pabiloian, Iberdrolarena. Ikusmira hori begien parean, garrantzia eman dio eurak ere han egoteari. «Azoka honetan ahalegin berezia egingo dugu aurten». Ateen2 enpresako zuzendari exekutiboa da, eta errota makinen unean uneko egoeraren berri ematen duen teknologia bat merkaturatzen dute. «Munduan bakarrak gara horretan». Eta horregatik da garrantzitsua eurentzat Barakaldoko BEC erakustazokan egiten ari diren Wind Europe azokan egotea. «Merkatuan eskalatzeko aukera emango digulako; azken batean, bozgorailu bat da guretzat hemen egotea».

Merkatu eolikoko 300 erakusle egongo dira bihar arte Wind Europe azokan, eta denetara 50 herrialdetako sektoreko 7.000 profesionalen elkargunea izango da. «Horregatik, hasi berriak garelako, aukera bat da guretzat; laneko bilera ugari eduki ditzakegulako asko mugitu behar izan gabe», azaldu du Martinezek. Eta azoka zabaldu berritan hori izan da BECeko lehen eta bigarren pabiloietako argazkia: sektoreko profesionalak elkarrekin hizketan, batzuk negozio proiektuei buruz, eta beste asko elkar agurtzen.

Gisa horietako bilera batera joan aurretik hitz egin du Xabier Irurek BERRIArekin. Indar Electriceko zuzendari komertziala da, eta azokaren garrantzia nabarmendu du: «Hemen ez baldin bazaude, ematen du dagoeneko ez zarela inor». Funtzio hori betetzeaz gain, euskal enpresek sektorean duten ahalmena erakusteko leku aproposa dela dio. «Hemengo hornitzaileen gaitasun ahalmena oso handia da, ez lehen mailako hornitzaileen kasuan bakarrik, baita bigarren eta hirugarren mailakoen artean ere». Azken boladan, gainera, merkatua gorantz doala sumatzen du, eta horregatik, lehiakorrak izatea ezinbestekoa dela uste du. Are gehiago bertako enpresek kanpora begiratu behar dutenean, «zoritxarrez».

Ekoizle asko, parke gutxi

Soinugileen etxean, ordea, dantzaria herren. Lehen mailako ekoizle eta hornitzaileak eduki arren, Euskal Herrian Europan baino energia eoliko gutxiago kontsumitzen baita. Batez beste, Europako Batasuneko argindarraren laurdena eolikoa da, eta Euskal Herrian berriz, %13,5era iritsi zen 2017an. Nafarroa da parke eoliko gehien dituen lurraldea; Euskal Herriko 45 parkeetatik 41 han daude. Hamarkada batez ez da parke berririk egin, baina Nafarroan beste hamasei eraikitzeko proiektuak daude.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan are herrenago dago egoera, eta horren lekuko Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomia Garapen eta Azpiegituretarako sailburuak Wind Europe azokaren inaugurazio ekitaldian egin zituen adierazpenak, atzo: «Sektore industrial garrantzitsua daukagu hemen, baina parke eoliko gutxi». Baina aurreratu zuenez, energia berriztagarriak sustatuko lituzkeen Lurralde Plangintza Sektorial baterako akordio bat dago Eusko Legebiltzarrean. «Energia eolikoa eta fotovoltaikoa ekoitziko duten parkeak ezartzeko eremuak izango genituzke horrela». Eta era horretan, energia berriztagarrien ekoizpena biderkatuko dela aurreikusi zuen.

Itsasoko parkeak

«Bada garaia ahalegina egiteko». Xabier Sagarzazu Zuazo Ikerlaneko fabrikazio aurreratuko eta energia eta elektronika potentziako zuzendaria da, eta ikerketa zentroaren postutik halako proiektu baten beharra defendatu du. Are gehiago sektorea hazten ari den garaian. «Aspaldian ez da parkerik egin».

Hala ere, energia eolikoaren hurrengo erronka handia itsasoko parkeetan dago, eta esparru horretan ikerketa ugari egiten ari dira. «Oraindik heldutasunera iritsi gabe dagoen teknologia da itsasoko eolikoa, baina sektore heldu batek izan ditzakeen eskakizunak dauzka; 25 urte iraungo duen egiturak eskatzen ditu sektoreak, ahalik eta kostu txikienarekin. Horrek esan nahi du datozen hogei urteetan itsasoko energiaren ekoizpena nabarmen handitu nahi bada, lan asko egin beharko dela, eta inbertsio asko egongo dela». Alor horretan derrigor egon behar dela dio.

Horren guztiaren jakitun, euskal ekoizle asko itsasoko azpiegituretan ere presente daudela nabarmendu du. Horrek ere erakusten du BECen egiten ari diren azokan zein gihar erakutsiko duten euskal enpresek.

Egungo testuinguruan sindikalismoa ezinbestekoa da, «baina ez edozein sindikalismoa». Hala uste du LAB sindikatuak. Maiatzaren Leheneko mobilizazioen berri emateko agerraldian, langile klasea ordezkatzen duten «errealitate ezberdinei» erantzungo dien eredua aldarrikatu du: «Langile kontzientzia indartu eta langile klasearen borroka bultzatuko duena». Hori erakutsiko dute Euskal Herriak Erabaki. Kapitala hautsi, bizitzari eutsi lelopean Iruñean eta Baionan egingo dituzten mobilizazioetan.

Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiak eman ditu zehaztapenak. Batetik, testuingurua: «Faxismoaren gorakadaren eta kapitalismoaren oldarraldi berri baten aurrean gaude». Bestetik, erantzuna: «Langileak mobilizatzen eta borrokatzen ari dira lantokietan eta kalean, inposatu nahi dieten prekarizazio prozesu horren aurka». Eta LABek bi errealitate kontrajarri horien aurka batzera dei egingo du aurtengo Maiatzaren Lehenean. «Kapitalaren eta bizitzaren arteko talkan, Euskal Herrian erabaki dugu bizitzaren alde egitea». Oraingo giro sozial eta politikoak sindikatuak «zuzenean interpelatzen» dituela uste baitu Aranburuk, eta ondorioz «ekarpena» egin behar dutela.

Idazkariak hiru ardatzetan banatu du LABen «bizitzaren aldeko» apustua. Lehena: «Borrokarako gaitasuna duen sindikalismoa». Sektore ezberdinetako langileak aurrera eramaten ari diren mobilizazioei eta grebei egin die erreferentzia, ugarituz doan errealitatearen aurrean «eragile aktibo» izanez. Bigarren hanka da neurri zehatzak eskaintzea: soldata arrakala deuseztatzea, 1.200 euroko gutxieneko soldata ezartzea, lan osasunerako eskubidea aldarrikatzea eta lanaldi murrizketari aurre egitea, besteak beste. Eta, azkenik, borroka eremu geografiko-politikoa. «Sindikalismoak jarrera argi bat izan behar du autodeterminazioaren alde. Inboluzio nazionalaren aurrean, hemen erabaki nahi dugu. Errepublika sozialista, feminista eta euskalduna osatu nahi dugu».

Bost aurpegi, borroka bat

Langile klasea ordezkatzen duten aurpegi guztiak aintzat hartu asmoz, leloan helarazi nahi izan duten talka gorpuztu dute. Bada, sindikatuak atzo egin zuen agerraldian bost langile zeuden. Pentsiodun bat, mugimendu feministako kide bat, gazte bat, etxeko langile bat eta migratzaile bat.«Sektore hauek eraldaketa sozialerako agente dira», azaldu du Maider Jauregi LABeko komunikazio idazkariak. Batasunaren isla, kolorez bete dute Maiatzaren Lehenera dei egiteko kartela, Jauregik azaldu duenez: «Kolore bakoitzak ezaugarri propioak ditu, baina denen nahasketaz bat egiten dute».

Maiatzaren Lehena 2019: “Euskal Herriak erabaki. Kapitala hautsi, bizitzari eutsi”, lelopean Maiatzaren 1a ospatuko du LABek Baionan eta Iruñean.

Greba gizarte ekimeneko itunpeko ikastetxeetan, 2019ko apirilaren 2an. Kristau Eskola eta Hezkuntza Saila ez dira Lan Harremanen Kontseiluko bilerara joan.

Euskadik energia eolikoaren alorrean duen indarraren eta sektore horretako enpresen artean daukan izaera aurreratuaren erakustoki bihurtu da BEC.

Auto gutxiago saltzen ari dira duela urtebete baino; joera ezaguna zen, azken hilabeteek utzitako datuei esker, eta horregatik jarri du martxan Eusko Jaurlaritzak Renove plana. Pizgarri hori, ordea, ez da nahikoa izan gainbehera geratzeko, baina bai galgatzeko. Izan ere, Hego Euskal Herrian, autoen matrikulazioek %4,5 egin dute behera urtarriletik martxora, baina hilabete bakoitzak emandakoari erreparatu behar zaio Renove planaren eraginkortasuna aztertzeko: Ilbeltzean %14,4 jaitsi ziren salmentak, Gasteizko gobernuaren eskumeneko hiru lurraldeak kontuan hartuta, eta otsailean, %18,7. Baina zer gertatu da martxoan? Salmentak %21,2 igo direla 2018ko martxoarekin alderatuta. Kontua da martxoko igoera hori ez dela nahikoa izan aurreko bi hilabeteetako galerak orekatzeko. Horregatik, Renove plana ez da gai izan matrikulazioen beheranzko joera iraultzeko, baina apaldu du behintzat.

Dena den, Anfac, Faconauto eta Ganvam patronalek emandako datuek alde handiak islatzen dituzte lurraldetik lurraldera. Gipuzkoan (%30, 1.397 auto) eta Bizkaian (%23, 2.258 auto) auto matrikulazioak nabarmen igo dira; Araban (%0,4, 639), berriz, merkatua laua geratu da urte arteko datuan; eta Nafarroan (-%21,9, 913) gainbehera handia egon da. Han ez dute Renove planaren galga eduki, eta datu horrek argi erakusten du pizgarriaren eragina.

Elektrikoak eta hibridoak

Horiek horrela, Gipuzkoa da urte hasieratik hona salmentak igo dituen lurralde bakarra; 3.336 auto matrikulatu dira, %2,5 gehiago; Bizkaian, 5.159 auto matrikulatu dituzte (-%4); Araban, 1.494 (-%14); eta Nafarroan, 3.117 (-%6,7). Datu horiek islatzen dute Hego Euskal Herrian 13.206 auto matrikulatu direla urtarriletik martxora; hau da,-%4,5, aurreko urteko epe berarekin alderatuz.

Bestalde, Espainiako autogintzaren patronalen datuek beste joera argi batzuk islatzen dituzte: dieselaren gainbehera geraezina da, eta gasolinak gero eta nagusitasun handiagoa du, nahiz eta Renove planak eragin handia izan duen motor alternatiboen merkatuan. Multzo horretan sartzen dira auto elektrikoak, hibridoak eta hitrogenoa baliatzen dutenak. Bada, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako datuak bateratuta, %193 igo dira salmentak (540 ibilgailu matrikulatuta) iazko martxoaren aldean. Renove planak multzo horretakoei laguntzen die gehien: 2.500 eta 3.000 euro arteko kopurua eskaintzen die trukean hamar urte baino zaharragoa den autoa uzten dutenei, hura txatarra bihurtzeko.

Halere, laguntzak alde batera utzita, gasolina da motorrik salduena gaur egun, eta urteko lehen hiruhilekoaren datuei begiratu baino ez dago nagusitasun hori berresteko: %10,5 igo dira gasolina autoen salmentak Araba, Bizkai eta Gipuzkoako matrikulazioak batuz, iazko epe berarekin konparatuz gero. Diesel motorreko matrikulazioek, aldiz, %36,8 egin dute behera. Hala, saldutako hamar auto berritatik zazpik gasolina motorra daramate Hego Euskal Herrian.

Patronalen arabera, joera hori antzekoa da Espainiako merkatu osoan. Era berean, garbi geratu da Jaurlaritzaren Renove planaren eragina bi merkatuen eboluzioari erreparatuz gero. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, matrikulazioek %21,2 egin dute gora, eta Espainiako merkatuan negatiboa izan da eboluzioa (-%4,3).

Gaur bertan, Espaniako Gobernuak Moves plana jarriko du martxan auto elektrikoen salmentak bultzatzeko, eta sektoreko patronalek esperantza txiki bat dute pizgarri horretan. Auto berrien erosketa 6.500 euro arteko kopuruarekin laguntzen du planak, baina soilik motor elektrikoa badute.

Repsol konpainiak Lopidan (Araba) zabaldu du Euskal Herriko lehen gunea ibilgailu elektrikoentzako karga ultralasterreko teknologiarekin. Auto elektrikoek sei minutuan kargatu ahal izango dituzte bateriak gune horretan. Zortzi euroren truke, auto horiek 150 eta 200 kilometro arteko autonomia eskuratuko dute, sei eta hamar minutu arteko kargari esker. Guneak hartu dituen lau hornidura zutoinek 700 KWko potentzia eskaintzen diete erabiltzaileei.

Ekonomiaren bilakaera onaren ondorioz, zenbaki onak espero ditu Gipuzkoako Ogasunak 2018. urteari dagokion errenta kanpainatik. Zure ekarpena, guztion onura leloarekin abian jarri duen kanpainan 380.000 aitorpen izango direla aurreikusten du Gipuzkoak. Aitorpenen %66tan itzulketa egin beharko du ogasunak, eta itzulitako kopurua batez beste 1.047 eurokoa izango da, iaz baino 27 euro gehiago. Ordaindu behar dutenen kasuan, 2.020 eurokoa izango da batez besteko ordainketa, iaz baino 72 euro txikiagoa.

Atzodanik, Gipuzkoako Aldundiaren webgunean ikusgai daude autolikidazio proposamenak (250.000 inguru). Bihar hasiko da bidalketa, eta datorren astelehenetik aurrera, apirilak 8, onartu ahalko dira. Errenta mekanizatuaren hitzordua eskatzeko epea hilaren 12an hasiko da, eta 15ean hasiko dira egiten, uztailaren lehenera arte. Epe hori bera izango dute errenta aitorpena Internetez (ZergaBidea) egiten dutenek ere. Autolikidazio proposamena onartzen ez dutenei hilaren 17tik aurrera zabalduko diete errenta mekanizaturako hitzordua eskatzeko epea.

Ogasunak 265 milioi euro itzultzea espero du errenta kanpaina honetan, eta jaso 256,5 milioi euro jasoko ditu. 8,5 milioi euroko saldo negatibo hori azken urteetako txikiena da —esaterako, 21,8 milioi izan ziren 2017an, eta 130 milioi 2014an—. Jabier Larrañaga Ogasun diputatuaren ustez, hobekuntza hori «ekonomiak duen bolada onaren adierazle da. Adierazle guztiek diote 2018a urte oso ona izan dela. Salmentetan hazkunde oso handiak izan ditugu, ia bi urte daramatzagu %7tik gora igotzen; enpleguan ere oso kopuru onak izan ditugu; eta baita soldatetan ere».

Kanpainako berritasunetako bat da oinarri likidagarri orokorrerako eskalaren deflaktazioa; hots, PFEZaren zatiei inflazioa aplikatzea, soldaten erosteko ahalmenari kalte ez egiteko. Kenkari berri bat ere izango da, «potentzial handiko enpresetan» dirua jartzen duten inbertitzaileentzat. Horrez gain, beste kenkari bat ere aldatu egin du ogasunak: 30 urtez azpiko gazteen alokairurako kenkaria %25etik %30era handituko baitu, eta haren gehieneko kopurua 2.000 eurotik 2.400era handitu. Eta, nola ez, errenta kanpaina honetan amatasun eta aitatasun laguntzak salbuetsita egongo dira.

Ekonomiaren ziklo ona beste bi xedetarako baliatu dutela ere azaldu du Larrañagak: batetik, Etorkizuna Eraikiz programako proiektuetan apustu egiten jarraitzeko; eta, bestetik, aldundiaren zorra urritzeko. Azken lau urteetan, zorra 125 milioi euro murriztu du erakundeak, 440 milioi euroraino.

Ondare zerga

Ondarearen gaineko zergaren berri ere eman du Larrañagak. Apirilaren 15etik uztailaren 1era zabalduko den aldian, ondarearen 7.800 aitorpen jasoko dituela aurreikusten du ogasunak, eta horiek, batez beste, 8.142 euro ordainduko dituztela. Bide horretatik, guztira 63,9 milioi euro bilduko ditu zerga erakundeak. 2017an jasotakoa baino hamar milioi euro gutxiago dira.

Larrañagak azaldu duenez, aurreko legealdiko aberastasunaren eta fortuna handien gaineko zergatik atzera ondare zergara itzultzeko erreformaren azken urratsa, ezkutu fiskala, ekitaldi honetan ezarri baita, atzera lehen aldiz. Legealdi haren azken urtean (2013an) baino 4,9 milioi euro gehiago bilduko dituztela azpimarratu zuen Ogasun diputatuak, galdera eginez ea merezi zuen «ibilbide hark, segurtasun falta hark».