2018. urteko bilketa oparoaren bizitasunak segida izan du aurtengo hiru lehen hilabeteetan, eta iaz baino %2,5 gehiago bildu dute Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunek. Guztira, 81 milioi euro gehiago daude foru ogasunetan iazko epe berean baino. Bilketak urteko lehen txanpa honetan izan duen eboluzio positiboaren oinarria laneko errentetan dago. %1,2 hazi dira zerga horri lotutako ordainketak (17,5 milioi euro gehiago); BEZa ere ez da atzean geratu, kontsumoak bizi jarraitzen duelako seinale, eta %2,2 igo da (24 milioi euro gehiago). Enpresen irabazien gaineko zerga da motel hasi duena urtea. Sozietate zergaren bilketak %4,3 egin du behera aurreko urteko martxo arteko epearekin alderatuta: 4,4 milioi euro gutxiago.

Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeen datu bateratuei dagozkien zenbakiak dira horiek, baina lurraldez lurralde badira aldeak. Lehen azpimarra Gipuzkoaren motelaldian egin behar da. Ilbeltzak eta otsailak herrialde horretan islatu duten bilketaren jaitsiera berretsi du martxora arte metatutako bilketak, eta 2018ko epe bereko datuak okertzen ditu. Izan ere, %1,9ko beherakada dago: 15,1 milioi euro bildu ditu Gipuzkoako Ogasunak. Lan etekinei loturiko zergen ekarpena %3,5 hazi da (13,6 milioi gehiago), eta sozietate zergarena murriztu egin da, %2,6 hain zuzen (5,5 milioi gutxiago).

Bizkaiari dagokionez, 80,9 milioi euro gehiago bildu ditu ogasunak, %4 gehiago (2.064,4 milioi euro). Zerga zuzenen bidez, 927,6 milioi bildu ditu herrialdeak martxora arte, %2,4 gehiago. Lurralde horretan ere PFEZa da ekarpen handiena egin duen zerga, %5 hazi baita, eta horren barruan lan atxikipenen esparrua %6,9 igo da.

Araban, alderantziz

Bizkaiko Ogasunak emaitza txarrak izan ditu, aldiz, sozietate zergan, %27,1 jaitsi baita 2018ko lehen hiruhilekoarekin alderatuta. Beherakada hori azaltzeko, Ogasunak esan du «higiezinen kapitalaren atxikipenen eboluzio eskasa» egon dela. Zeharkako zergen ataletan, berriz, 1.121,2 milioi euro bildu ditu Bizkaiko Ogasunak, %5,7 gehiago.

Enpleguaren eta kontsumoaren zenbaki hobeek bultzatu dute goranzko bilketa Araban, herrialde horretako foru aldundiak esan duenez; izan ere, 2018ko epe berean baino %4 handiagoa izan da bildutakoa: 379,5 milioi euro. Edonola ere, Jose Luis Cimiano Ogasun diputatuak garbi utzi du oraindik goiz dela urteari begira joera jakin bat ezartzeko.

Urteko lehen hiruhilekoan, zerga zuzenen bilketak %3,4 egin du gora, baina zerga horietako batek, PFEZak hain zuzen, %7,6 egin du behera (185,5 milioi euro). 2013tik laguntzak jasotako gurasoei egindako itzulketek eragin dute emaitza txar hori. Lan errenten atxikipenak, ordea, %4,1 igo dira (zazpi milioi gehiago).

Bestalde, sozietate zergan 11,6 milioi euro bildu ditu hiru hilabetean, %200 igota. Baina hobekuntza hori itzulketa epeen aldaketak esplikatzen du; ez da enpresen irabazien eboluzio kontua, alegia.

Globalizazioa barruraino sartu da upategietan ere. Ardoaren merkatua gero eta nazioartekoagoa da: gaur egun, ehun herrialdetik gorak ekoizten dute ardoa, eta lehia bizia da. Botilaz beteta daude nazioarteko apalategiak, eta euskal ardogileak lanean ari dira kanpoko merkatuetan toki propioa irabazteko. Nafarroako ardoek badute Nafarroa sor-markaren aterkia, eta Arabako Errioxako ardoek —eta nafar batzuek— badute Errioxa sor-marka, nahiz eta azkenaldian arabarrei aterpea lasta ere bilakatu zaien, bereziki atzerrian garestiago saltzeko. Urte kaskarra igaro dute Hegoaldeko upategiek, eta 2019ko zenbakiek ere ez dute nabarmen hobera egin. Egoera horretan, zer egin?

Iazkoa ez zen izan urterik onena ardo ekoizleentzat. Hala diote behintzat Errioxa sor-markaren kontseilu arautzailearen zenbakiek: ardoaren salmenta %7,35 jaitsi zen: 21 milioi litro gutxiago. Nazioarteko salmentei erreparatuz, jaitsiera ia %11koa izan zen. Nafarroako ardoen salmenta 11 milioi litro txikitu zen (-%5,4).

Urte txarrak, dena den, ez ditu asko kezkatu ekoizleak. «2017an mahatsaren oso uzta txarra izan genuen munduan», azaldu du Jose Luis Lapuente Errioxa sor-markako zuzendari nagusiak. Izozteek zuzenean eragin zieten mahastiei, eta ez zuten aurreko urteetan beste eman. Merkatuaren logikari jarraikiz, eskaintza apalagoarekin salneurriek gora egin zuten. Erosleek ez zuten horren ondo hartu igoera: «Bizkarra eman ziguten bezeroek. Mezua garbia zen: prezio batetik gora bazaude, ez dizugu erosiko», argitu du Javier Ruiz de Galarreta Araex Arabako Errioxako upategi esportatzaileen taldeko zuzendariak.

Urte hasieran, zenbakiek ez dute hobera egin. Errioxa sor-markan %15 jaitsi ziren salmentak urtarrilean, eta %1,7 otsailean. «Goiz da oraindik larritzeko. Lehenengo hiruhilekoko edo lauhilekoko zenbakiak dauzkagunean ikusiko dugu», zehaztu du Lapuentek.

Lasaitasun mezua zabaldu du Sonia Benito Nafarroako Upategien Elkarteko kudeatzaileak ere: «Epe motzean, espero dugu merkatuko kuotak berreskuratzea».

Egoeragatik kezkatuta

Ordea, Arabako Errioxako upategiek ez dute horren begi onez ikusten egoera. Ez dute izan sor-markako gainontzeko ardoek adinako jaitsierarik, baina sor-marka bera muga bihurtu zaie neurri handi batean. «Upategi gehienak dagokien baino merkeago ari dira saltzen ardoa», nabarmendu du Ines Baigorrik, Abra Arabako Errioxako upategi txikien elkarteko zuzendariak. Abrakoek Arabako Errioxako klima eta lurra probestu nahi dituzte; balio erantsia lortu, egoera geografikoa dela medio lortzen dituen ezaugarriekin. «Enpresa txikiak gara, eta produktu berezi eta bereizia egiten dugu. Txapel modura daukagun markak ez badauka baliorik, kalte egiten digu».

Antzeko arazoa aurkitu dute Araexeko kideek ere. Ruiz de Galarreta elkarteko zuzendariak azaldu du sor-markaren posizionamendua kaltegarria zaiela. «Zortzi edo bederatzi euroko ardo botilak ondo saltzen ditugu. Hortik aurrera, jaitsi egiten dira salmentak». Kontua da kosta egiten zaiela Errioxa zigilupean ardoa garestiago saltzea, bezeroek ez dutelako identifikatzen sor-marka hori ardo berezi moduan, horrenbesteko balioko ardo moduan.

Hala ere, Araexekoek begi onez ikusten dute etorkizuna. 2017an, Errioxa sor-markak produktuak segmentatzeko erabakia hartu zuen. 2018tik aurrera, zigiluaren barruan sartu zituzten hainbat ardo kategoria: herrikoak, eskualde batekoak eta mahasti berezietakoak. Baldintza batzuk betez gero, etiketan jarriko dute zer herri, eskualde edo mahasti berezitakoa den. «Orain, esaterako, Arabako Errioxa jarri ahal izango dugu, Errioxa sor-markaren tamaina berdinarekin, letra tipo berdinarekin», argitu du Ruiz de Galarretak.

Neurri berriak produktuak segmentatzeko balio izango die; Errioxa sor-markaren barruan Arabako Errioxari balio erantsia emateko erabili nahi dute. Ez Arabako Errioxari bakarrik, baita Guardia herriari edo Bastidari ere, eta hogei urteko mahastiei. «Teknologia berriekin, bezeroak upategiraino irits daitezke», zehaztu du Ruiz de Galarretak. «Ezin dugu jarraitu Errioxa marka erabiltzen inguru guztiak berdinak balira bezala».

Baigorrik argitu du Abrakoentzat «lehenengo urratsa» dela, baina oraindik badaudela gehiago emateko. «Kontseilu arautzailearentzat, ardo garrantzitsuena ardo normala da. Mahasti bereziei, herrikoei eta eskualdekoei garrantzia gehiago ematea lortu behar dugu».

Berez, 2018an onartu zuten neurria, baina ez orduko ardoak horrela etiketatzeko garaiz. 2019 amaiera aldera merkaturatuko dituzte produktuak etiketokin. Ikusteko dago, beraz, erabakiak zenbateraino balioko dien Arabako Errioxako ekoizleei.

Nafarroa sor-markoek, berriz, ardoak nazioartean gehiago saltzea jarri dute helburu. «Sustapena bultzatuko dugu markatutako herrialdeetan: azokak, misio komertzialak eta abar», nabarmendu du Benitok. Txinan, Alemanian eta Erresuma Batuan saltzen dituzte atzerrian ardo gehien Nafarroako upategiek.

Nazioarteak garrantzia du Arabako Errioxako upategientzat ere; denek saltzen dituzte ardoak atzerrian. Baina nazioarteari buruz hitz eginda, nahitaezko galdera dator: zer gertatuko da brexit gogorra izaten bada?

«Guretzat, merkatu oso interesgarria da Erresuma Batua», esan du Josu Garaialde HAZIko sustapen zuzendariak. «Ia ez daukate berezko ardorik, prezio polit batean erosten digute, eta geografikoki ez dago urrun».

‘Brexit’ gogorraren eragina

Akordiorik gabe Europako Batasunetik irteteak, ordea, eragin gogorra izango luke produktu esportatzaileentzat. «Ikaragarrizko ilarak sortuko lituzke aduanan», uste du Ruiz de Galarretak. «Gainera, ardoa ere laborategietan aztertu beharko lukete. Asko atzeratuko zen dena. Ardoa saltzen duten denda asko stocka osatzen dabiltza».

Orokorrean, dena den, lasaitasunez begiratzen diote Erresuma Batuaren dibortzioari: inork ez du espero bat-batean herrialdea batasunetik irtetea. Baina, hala gertatuko balitz ere, Abrakoen kezka larriena ez da merkatua bera galtzea, baizik eta bestelako ondorioak jasatea: «Erresuma Batua ez da horren garrantzitsua gurean. Baina saltzaile asko beste merkatu batzuetara joango lirateke, gure upategiak dauden merkatuetara».

Egon badago aukera itunik bako brexit-a gertatzeko, eta Garaialdek argitu du begiz jota dauzkatela beste merkatu nagusi batzuk. «AEBetako eta Japoniako merkatuak garatzen saiatu behar dugu. Japonia da munduan ardo erosleen artean seigarrena, eta AEBak lehenengoa. Gainera, prezio onean erosten dizkigute ardoak: litroa sei eurotik gora AEBetan, eta bost eurotik gora Japonian».

Otsailetik martxora bitartean, KPI kontsumo prezioen indizeak 0,4 puntu egin du gora Hego Euskal Herrian, INE Espainiako Estatistika Institutuaren azken datuen arabera. Horrela, urte arteko inflazioa %1,5era igo da, aurreko hilabetean baino hamarren bat gorago.

Lurraldez lurralde erreparatuz gero, Gipuzkoak eta Nafarroak izan dute inflaziorik handiena (%1,7 bietan), eta Arabak eta Bizkaiak apalena (%1,4).

Martxoko datua eta egoera ekonomikoa aztertuta, Nafarroako Merkataritza Ganberak ondorioztatu du KPIak 2019an %1,5en inguruan eutsiko diola, «ez dagoelako presio handirik inflazioa gorantz bultzatzeko».

«Soldatak igotzen badira ere, hazkunde ekonomikoa mugatua denez eta inguruan moteltze ekonomikoa denez nagusi, prezioek bere horretan eutsiko diote», azaldu du ohar baten bidez Nafarroako Merkataritza Ganberak.

Igoera apala

Prezioen hilabeteko gorakada batez ere bi faktorek eragin dute: batetik, udaberriko eta udako denboraldiaren hasierak hauspotutako arropen eta oinetakoen garestitzeak —5,3 puntu igo da EAEn; 4,7 puntu Nafarroan—; eta, bestetik, garraioaren prezioen igoerak —0,9 puntu igo da EAEn, eta puntu bat Nafarroan—. Hala ere, hilabetean merkatu egin dira janariaren eta edari ez-alkoholikoen prezioak; baita etxebizitzaren, uraren eta argindarraren gastuak, gasaren eta bestelako erregaienak, eta komunikazioenak ere.

Edozelan ere, urte arteko bilakaerari erreparatuta, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan hauek garestitu dira gehien: garraioa (+4,5); etxebizitza, ura, argindarra, gasa eta bestelako erregaiak (+2,6); osasuna (+1,9); eta janariak eta alkohol gabeko edariak (+1,4). Nafarroan, halaber, hauek garestitu dira gehien: garraioa (+4,5); etxebizitza, ura, argindarra, gasa eta bestelako erregaiak (+2,4); komunikazioak (+1,6); eta edari alkoholdunak eta tabakoa (+1,3).

Hego Euskal Herrian, beraz, urte arteko KPIa otsailetik martxora %1,4tik %1,5era igota, prezioek goranzko joera apalarekin jarraitzen dute, Europako Banku Zentralak ezarrita daukan %2ko inflazio helburutik nabarmen beherago, oraindik ere.

Euskal Autonomia Erkidegoan zerga-bilketak % 3,5 hazi da 2019ko lehen hiruhilekoan. Araban eta Bizkaian gora egin du, baina Gipuzkoan gutxiago bildu dute.

Un total de 12 vuelos del aeropuerto de Hondarribia han sido cancelados por la huelga de pilotos convocada en Air Nostrum los días 15, 16 y 17 de abril de 2019.

Zegonak enpresa britainiarrak gehiengoa izan ez dezan, Euskaltelen sartzeko edo inbertitzaileak bilatzeko eskatu dio CCOO sindikatuak Eusko Jaurlaritzari.

Aukera mahaiaren gainean daukatela eta aztertuko dutela esan du, berriz ere, Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburuak. Euskaltelen akziodunen artean «gutxieneko batekin» sartzeko aukera aztertzeko prest dago Gasteizko gobernua, «baldin eta gobernuaren presentzia eskatzen bada alderdi jakin batzuk bermatzeko». Jaurlaritzak iaz 125 milioi euroko funts bat sortu zuen konpainia estrategikoen akzioak erosteko, eta CAFen %1,24 erosi zituen. Nahi izanez gero, funts hori erabil dezake Euskaltelen sartzeko.

Herenegun, BBK fundazioko presidenteak adierazi zuen euskal telekomunikazio konpainian sartzeko aukera aztertzen ari direla —Kutxabanken jabe handiena da fundazioa, hark kontrolatzen baitu bankuaren %57—, eta iragarri zuen BBK-k baduela 70 milioi euroko egonkortasun funts bat horrelako inbertsioak egiteko.

Erresuma Batuko Zegona inbertsio funtsa Euskalteleko akziodun nagusi bihurtzeak ezinegona eragin du hainbat eragile ekonomiko, sozial eta politikotan, telekomunikazio konpainiaren erabakigunea eta errotzea Euskal Herritik kanpo joateko arriskua zabal daitekeelakoan. Zegona Euskaltelen akzioak erosten ibili da merkatuetan, eta jabetzaren %20,94 dauka orain; Kutxabankek, %19,88.

Herenegun Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak Euskaltelen estatutuen «%75en blindajea» erabili zuen argudio moduan, Cebek patronalak, ELA sindikatuak eta EH Bilduk agertutako kezkak eta kritikak baretu nahian. Argudio berari eutsi zion atzo Tapiak ere, esanez Euskaltelen estatutuek gutxienez akziodunen %75eko babesa eskatzen duela «erabaki garrantzitsuak» hartzeko, eta erabaki horien artean aipatzen ditu, besteak beste, egoitza soziala, jarduera eta giza baliabideak EAEtik kanpora lekualdatzea.

«Lasaitasun pixka batekin hartu behar dira gauzak. Erabakiak ez dituzte akziodun batek edo bik hartzen», adierazi zuen Tapiak. «Eta inork ez dauka %51. Akzioen %21 ez dira akzioen %51», gaineratu zuen.

Estatutuek aldaketa garrantzitsuak egiteko ezartzen duten gutxieneko %75 hori gakoa izan daiteke euskal erakunde publikoen kontrolpeko parte hartzea kalkulatu ahal izateko, ziurtatzeko Zegonak ez duela lortuko kopuru hori gainditzea.

%5,13ren faltan

Gaur-gaurkoz, Kutxabankek akzioen %19,88 dauzka; beraz, beste %5,13 egon beharko lirateke euskal instituzioen edo haren gertuko erakundeen eskuetan, ziurtatzeko Euskaltelen ez dela «aldaketa garrantzitsurik» egongo. Oraingoz, BBK fundazioak eta Eusko Jaurlaritzak adierazi dute publikoki Euskaltelen akzioak erosteko aukera aztertzeko borondatea, nahiz eta oraingoz neurri zehatzik hartzeko iragarpenik ez egin.

Mitxel Lakuntza ELAko idazkari nagusia, edonola ere, ez da fio Euskaltelen estatutuen %75aren argudioaz. «Hasteko, estatutu horiek aldatu egin daitezke, eta hori arrisku bat da. Eta, horrez gain, karikatura hutsa da Euskaltelen eragina soilik egoitza sozialera mugatzea, hau da, presentzia fisikora. Guztiaren kontrol publikoa galdu da, goitik behera».

Atzo Radio Euskadin egindako elkarrizketan, Lakuntzak gogora ekarri zuen Euskaltelen sorreran konpainiaren kontrol publikoa %100ekoa zela, Jaurlaritzaren eta aurrezki kutxen bidez. «Orain, akzioen %80 kapital pribatuaren eskuetan daude, funts putreen eskuetan, eta horiek interes asko izaten dituzte, herrialdeko errotzea ez bestelako interesak».

ELAko lemazain berriak uste du Euskaltelena «azken urteetan herrialde honetan izandako engainurik handienetako bat» dela. «Pribatizazio, desinbertsio eta politika industrial txar baten kronika bat», Lakuntzaren esanetan.

Edozein konpainiarentzat orban txiki bat izaten da emaitza gordina ez hobetzea, baina Gureak taldean ez dauka hainbesteko garrantzirik, izan baduen arren. Zeregin sozial bat betetzeko jaio baitzen, orain 44 urte, Gipuzkoan: urritasunen bat duten pertsonei lanpostu bat ematea. Eta eginkizun horretan, berriro ere, helburuak bete ditu. 2018an, 155 langile gehiago hartu zituen taldera, eta gaur-gaurkoz 5.817 dira lantaldean, horietatik 4.707 elbarritasunen bat duten pertsonak. Egoitza nagusia Donostian du taldeak; sei milioi euro irabazi ditu iazko ekitaldian (-%21), eta salmentak 250 milioi eurora eraman ditu. %2,4ko errentagarritasuna dauka, eta esportazioak %20 igo ditu. Alegia, zuzendaritza pozik dago enpresaren martxarekin, merkatuen ezegonkortasunari adi-adi jarraitzen dion arren.

Azken lau urteetan 1.500 langile enplegatu ditu Gureak taldeak; lantaldearen %83k elbarritasunen bat dute, arestian esan moduan: %27k, intelektuala; %22k, adimenekoa; %26k, fisikoa; eta %7k, zentzumenekin loturikoa. Iñaki Alkorta Gureak-eko presidenteak atzo azaldu zuenez, lantaldean sartutako azken 155 langile horietatik %81 «laguntza premia gehien duten pertsonak» dira. Langile horiek formakuntza handia behar dute, etengabea, eta azken urtean taldeak 1,9 milioi euroko inbertsioa egin du trebakuntzan: alegia, 150.000 ordu. Enpleguarekin lotutako beste datu bat ere azpimarratu zuen: 2018an, Gureak-eko 54 langile ohiko lan merkatura pasatu dira.

Laguntzak, gizartera berriro

Bestalde, presidenteak Iñigo Oiartzabal zuzendari nagusi izan zena gogoratu zuen; aurki urtebete izango da Oiartzabal bat-batean zendu zela, eta Alkortak esan zuen zuzendaritza berregituratu behar izan dutela pertsonalki kolpe handia hartzeaz gain: «Ez da erraza izan». Haren lekua Asier Vitoriak hartu du.

«Jasotzen dugun euro bakoitzeko hiru gizarteratzen ditugu», azaldu zuen Vitoriak; lansariak, Gizarte Segurantzan eragiten duten aurreztea —kotizaziorik gabeko pentsioen alorrean—, eta, ratio hori azaltzean, zuzenean sortutako aberastasuna —BEZ, PFEZ eta sozietate zerga— aipatu zuen. Horrek eraman du Gureak taldea gaur egun duen autofinantzaketa mailara: %80. Zuzendariak gogoratu zuen halako enpresetan Europako batezbestekoa %50 dela. «Gureak-ek 47,7 milioi euro jaso zituen diru laguntzetan iaz, batez ere desgaitasunen bat duten pertsonen enplegagarritasuna sustatzeko, eta, soilik zergetan, 48,5 milioi euro bueltatu ditu kutxa publikora».

Taldearen esparruei dagokienez, zerbitzu eta marketin sailek egonkor eutsi diote jarduerari, baina, industria denez «taldearen motorra», horri begiratu behar zaio mozkinen beherakada azaltzeko. «2018ko azken lauhilekoan, moteltze argi bat sumatu genuen autogintzarekin lotutako hornikuntzan, eta horrek eragin digu pixka bat», esan zuen Asier Vitoriak. Eta ez zuen ezkutatu autogintzan ikusten den merkatu ezegonkortasuna «luzerako etorri dela». Salmenten laurdena autogintzari lotua dago Gureak taldean.

Era berean, zuzendari nagusiak jakinarazi zuen lan hitzarmenak indarraldian daudela taldeko enpresa batean ez beste guztietan, «batzuetan herrialdekoak eta beste batzuetan enpresakoak». Ez dago Bizkaiko Lantegi Batuak taldeak islatu duen lan gatazkarik, alegia. Gureak-eko langileen %90 indarrean dagoen lan hitzarmen batek babesten ditu, eta besteak ituna berritzeko negoziaziotan daude.

Iñaki Alkorta presidenteak esplikatu zuen «normaltasunez» negoziatu dutela sindikatuekin beti, «negoziazio kolektiboak berekin dakartzan tentsioekin, noski, baina normaltasun osoz». Erantsi zuen laguntzen duela enpresaren emaitzak eta gainontzeko informazio guztia «gardentasunez helarazteak». BERRIAren galderei erantzunez, argitu zuen Gureak-en ez dagoela estatalizaziorik, lan itun guztiak herrialdekoak edo enpresakoak direla.