EH Bilduk, Elkarrekin Podemosek eta PPk egin zuten lege proposamena, baina, azkenean, aho batez onartu dute. Hasieran, EAJ eta PSE-EE aurka zeuden, baina tramitazioan zehar jarrera aldatu dute, uste baitute legeak segurtasun juridikoa baduela.
Izan ere, 2015ean, Espainiako Auzitegi Gorenak bertan behera utzi zuen merkataritza gune handiei trabak jartzeko Eusko Jaurlaritzak landutako lurralde plan sektoriala, Europako arauen aurkakoa zela ebatzi zuelako. Gorenaren irizpideak kontuan hartzen zituen lege proiektu bat lantzen ari zen Jaurlaritza, baina oposizioak aurrea hartu zion.
Europako araudia bete ahal izateko, legeak dio «interes orokorra babestea» dela merkataritza jarduerari mugak jartzeko arrazoia. Babestu beharrekoa, kasu honetan, hirietako aldiriak, ingurumena, kontsumitzaileak eta ondare historiko-artistikoa direla dio legeak.
Hiriguneetan, traba gutxi
Uztailean jarriko da indarrean, eta, handik aurrera, merkataritza guneek muga zorrotzagoak izango dituzte. 30.000 biztanletik gorako hirietako periferian, gehienez 2.500 metro koadroko saltoki berriak eraiki ahal izango dituzte —supermerkatu arrunt baten neurria—. Gehienez 1.800 metro koadrokoak izango dira 10.000 eta 30.000 biztanle arteko herrien aldirietan, eta 700 metrokoak herri txikietan.
Hiriguneetan edo herriguneetan gune handiak egiteko, berriz, legeak ez du jartzen traba handirik, eta, muga, izatekotan, espazio falta izango da.
Legeak modu bakar batean eragingo die orain irekita dauden merkataritza guneei: gehienez %10 handitu ahal izango dute beren eremua. Legeak ez du atzera eraginik, eta, hortaz, ez ditu geratuko orain obretan dauden handitzeak eta erreformak.
Bozketa aurreko eztabaidan, Unai Grajales EAJko legebiltzarkideak ziurtatu zuen legea «aurrerako urrats bat» dela, baina hankamotz geratu dela, «ez duelako definitzen» zer egin daitekeen merkatari txikiei laguntzeko. «Lagunduko du espazio gehiago ez okupatzen, baina beldur naiz ez duela lagunduko berreskuratu beharra dagoen espazioak berreskuratzen». Gainera, Grajalesek adierazi zuen legeak ez dituela aldatuko «saltzeko eta erosteko modu berriak». Gero eta gehiago, Internet bidezko erosketak egiten dira.
Legearen bultzatzaileetako bat izanik, onartu izana txalotu zuen Iker Casanova EH Bilduko ordezkariak. Edonola ere, onartu zuen«espektatibak apaldu» behar izan dituztela. Esaterako, hiriguneetako merkataritza guneak murrizterik ez dute izan, Europako arauek ez baitiete horretarako aukerarik ematen.
Elkarrekin Podemosen izenean, Edurne Garciak ziurtatu zuen «ahal zen legerik onena» egin dutela, eta merkataritza txikia babestuko duela.
Iritziz aldatu du PPk, eta uste du garai egokia dela orain gizarte laguntzen inguruko araua moldatu eta «enplegagarritasuna helburu duen babes sistema justu bat» adosteko. Laura Garridok aitortu du ez duela gustuko proposamena; ez da «nahikoa» haren irudikoz. «Ez doa norabide egokian». Legearen erreformari ateak ireki dizkio, hala ere, eta iaz oztopatu zuena ahalbidetu du orain. Zuzenketen bidez testua aldatzen saiatuko direla adierazi du Garridok. Iñigo Urkulluri ohartarazi dio, halaber, aukeratu dezala norekin adostu nahi dituen aldaketak, ez baitute zerikusirik EH Bilduk eta popularrek defendatzen duten gizarte ereduek: «Denak ez du balio».
Oso kritiko azaldu dira oposizioko gainerako bi alderdiak. Nerea Kortajarena EH Bilduko legebiltzarkideak adierazi du ulertezina dela gaiaren inguruko akordioak erdiestea gizarte laguntzen kontrako jarrera izan duten alderdiekin, eta diskurtso «xenofoboetara» hurbiltzea egotzi die EAJri eta PSE-EEri. «Oso arriskutsua da eskuin xenofoboarekin, elektoralismoz gaiaren erabilpen ankerra egin duenarekin, bidea egitea».
Erreformaren edukia negoziatu eta adosteko borondate falta egotzi dio Kortajarenak Eusko Jaurlaritzari. Ohartarazi du, halaber, etxebizitza bakoitzean errenta bakarra jasotzeko aukerak kanpoan utz ditzakeela herritar asko, eta fokua kontrolean jarri izana kritikatu du.
Elkarrekin Podemosentzat ere testuak ez du ezertarako balio: «Hau soilik hobetu daiteke zakarrontzira botata eta berria idatzita». Tinixara Guanchek azpimarratu du indarrean dagoena baino «okerragoa» dela proposamen berria, eta eskubideak murrizten dituela salatu du. Izan ere, ordaina jasotzen dutenei sistema biometrikoen bitartez identifikatzeko aukera jasotzen du testuak, hatz marken sistema aipatu gabe, hori bai. Guanchek uste du onuradunak «kriminalizatu» egiten dituela horrek.
Eztabaida amaitu ondoren hitz egin dute Euskal Herriko eskubide sozialen gutunaren ordezkariek ere. Testuak aurrera egin izana txarretsi dute. «Herri Ekinaldi Legegilea eztabaidatzen egon beharko genuke», adierazi du Jabier Saenz bozeramaileak. Iazko urrian 51.000 sinadura aurkeztu zituzten Eusko Legebiltzarrean, baina ez ziren aintzat hartuak izan. EAJk, PSE-EEk eta PPk aurka bozkatu zuten.
Ekarpenak jasotzeko prest
EAJk eta PSE-EEk ukatu egin dute PPri «txeke zuririk» eskaini diotenik, eta «akordio zabala» lortzen saiatu direla berretsi dute. Amaia Arregi EAJko legebiltzarkideak azpimarratu du arau berria «ona eta aurrerakoia» dela. Adierazi du arauaren moldaketak gizartearen kohesioan eragingo duela, eta krisiaren ondorioak leuntzen lagunduko duela. Horrez gain, iritzi dio laguntzaren kudeaketan sortu diren «disfuntzioak» zuzentzeko ere balioko duela. Gainerako alderdiei «ausartak» izateko eskatu die, eta adostasunak bilatzeko. Testua hobetzeko ekarpenak jasotzeko prest azaldu da, «demagogia alde batera utzita».
Proposamenak gaur egungo baldintza nagusiei eusten die, baina aldaketa garrantzitsuak ditu errentaren zenbatekoaren kalkuluan. Egun, Espainiako lanbidearteko gutxieneko soldataren arabera kalkulatzen dute, baina testu berriak jasotzen duenez, oinarrizko gastuen adierazle baten bitartez egingo litzateke aurrerantzean. Adierazle hori 455 euro litzateke, eta horri osagarri ekonomikoak gehituko zaizkie. Hala, norbanakoak gehienez 659 euro kobratuko lituzke. Pentsiodunen errenta ere aparte kudeatuko da: orain baino 52 euro gehiago jasoko du bakoitzak, eta 62 euro gehiago beste batekin bizi bada.
Errenta jasotzeko gutxieneko adina 23 urte izango da, arau berriak jasotzen duenez, baina onuradunek Arabako, Bizkaiko edo Gipuzkoako udalerri batean gutxienez hiru urte erroldatuta egon beharko dute. Horrez gain, onuradunei laguntza modu mailakatuan kentzeko tresna bat ere jasotzen du testuak; ez du horretarako irizpiderik zehazten, ordea.
Mellaseri babesa emateko bere aldeko kanpaina abiatu du LAB sindikatuak Abdenabi libre eta gurekin. Huerta de Peralta: borroka ez da delitua izenpean. Atzo aurkeztu zuten kanpaina Iruñeko Justizia Jauregi parean. Kanpainarekin batera, Mellaseren aldeko manifestua ere ezagutarazi zuten. Manifestua dagoeneko 60 elkarte eta 500 norbanakok baino gehiagok sinatu dute.
«Abdenabik gurekin lan egiten eta bizitzen jarraitzea nahi dugu», esan zuen Iruñea Harrera Hiria plataformako kide Begoña Huartek. «Kanpainarekin Abdenabiren aurkako kargu guztiak kentzea nahi dugu: migratzea, antolatzea eta borrokatzea ezin dira delitu izan». Houssine Yagoubi Huerta de Peraltako enpresa batzordeko lehendakari eta LABeko delegatuak salatu zuen enpresarekin hitzarmen duina lortu ondoren etorri direla isunak eta zigorrak. Auzipetuaren egoeraz ere mintzatu zen Yagoubi: «Abdenabik dio ez duela ezer egin. Gaizki dago ez duelako ezer egin, eta zigortu nahi dutelako». Mellasek berak ere hartu zuen hitza agerraldiaren ondotik: «Foruzaingoak salatu nau, baina, zin egiten dut nik ez dudala deus egin». Jasotako elkartasuna eskertu zuen.
Ostalaritza duina aldarri
Bilboko Udalak ostalaritza sektoreko hiru langileri 6.750 euroko isuna jarri izana salatu du Eragin Bilboko gazte prekarioen asanbladak. Ostalaritzako ituna azaltzen zuten afixak jartzeagatik jarri dizkie isunak udalak. Gogor salatu ditu isun horiek plataformak: «Zigor hau astakeria hutsa da, eta muga guztiak gainditzen ditu». Bilboko udalari «isun bidegabe» horiek bertan behera uzteko exijitu diote, eta azpimarratu ez dela kasualitatea udalak ostalaritzako langileak jo puntuan jartzea: «Ongi baino hobeto dakite beraien postaleko hiri hau ezin dela mantendu gure bizitzak prekarizatzen ez badira».
«Akordioa bikaina da». Horrela definitu du ELA sindikatuak garbitzaileek lortutako lan hitzarmena. LABen, ESKren, CCOOren eta UGTren sinadura ere izango du akordio horrek. Mahaiaren beste aldean, patronalarenean, Garbialdi enpresa dago, Gipuzkoako polizia etxeak eta epaitegiak garbitzeko Eusko Jaurlaritzak kontratatutako enpresa.
Akordioaren bitartez, Garbialdik KPIaren igoera bermatuko die 2018tik 2022ra, eta, horretaz gain, %9 handituko die hileroko saria polizia etxeak garbitzen dituztenei, eta %4,5, berriz, epaitegietan aritzen direnei —soldata handiagoa dute—. Ondorioz, eraikin batzuetako zein besteetako garbitzaileek %70 murriztuko dute kale garbitzaileen soldatarekin zuten aldea. «Urrats erraldoia benetako soldata berdintasunerantz», ELAren iritziz. Orain arte, eraikin judizialetako langileek kaleko garbitzaileek baino %7 gutxiago irabazi izan dute, eta polizia etxeetakoek, %13 gutxiago.
Sektore feminizatua
Soldata arrakala generoak eragindakoa dela adierazi dute sindikatuek, eta, horregatik, garrantzia berezia eman diote azken hilabeteetako borrokari. Kale garbitzaileen %80 dira gizonezkoak, eta, kontrara, gizonak %5 baizik ez dira epaitegiak eta polizia etxeak garbitzen aritzen direnen artean.
«Garbiketako sektorean oso adierazgarria da kalean egiten den garbiketa eta lau pareten artean egiten denaren arteko aldea», gogorarazi du LABek, eta agindu du halako arrakalak gainditzeko borrokatuko dela. «Guk hor jarriko ditugu gure indar eta konpromisoa».
ELAk ere ziurtatu du «antolakuntza eta borroka» direla sektore feminizatuen baldintzak hobetzeko bidea, eta erronka horretan ez laguntzea egotzi dio Jaurlaritzario. «Greba nahi baino askoz gehiago luzatu da, hein handi batean Eusko Jaurlaritzak izan duen jarreraren ondorioz. Izugarrizko zerbitzu minimo handiak inposatu zizkigun, baita ezohiko bi garbiketa ere. Garbiketako eta zaintzako kolektiboek ez dute diskurtso feminista hutsal eta hipokri- tarik behar instituzio publikoen aldetik, ekintza feministak behar dituzte».
Akordioak beste puntu batzuk ere jasotzen ditu. Batetik, Garbialdik soldata osoaren %20 besteko gehigarri bat emango die baldintza toxiko eta lan nekagarrietan aritzen direnei. Horien artean daude ziegak, ibilgailuak edo deklarazio aretoak garbitzen dituztenak. Bestetik, itunak ultraaktibitate mugagabea izango du (indarrean izango da berria sinatu bitartean), eta ez ezartzeko aukera kendu dio enpresari.
Grebak iraun duen artean, sakon garbitu gabe egon dira Gipuzkoako ertzain etxeak eta epaitegiak, eta zabor poltsak eta zikinkeria pilatu egin dira hainbat egunetan.