EBZ egitekoa zen iraultza txikiak irailera arte itxaron beharko du; baina Mario Draghik gidatzen duen erakundeak garbi utzi du mugarri duela bere bide orrian interes tasak are gehiago jaistea eta pizgarrien politikari «behar bezain besteko denboran eustea». Oraingoz interes tasa guztiek aldaketarik gabe jarraituko dute, bankuei astero uzten dien diruarena (%0), egunekoa (%0,25) eta egun bateko gehiegizko erreserbei dagozkiena (%0,40). Edonola ere, Europako Banku Zentralak atzerako kontua martxan jarri du eurogunean inflazioa hauspotu nahi duen tasen jaitsiera gauzatzeko. Irailaren 12an izango du hurrengo Gobernu Kontseilua, Mario Draghiren azken-aurrekoa, eta hura izango da, seguruenera, zor publikoa erosteko programan sakontzeko erabakia gauzatzen den E eguna.

Merkatu globalen ziurgabetasuna dela eta, ekonomiaren motorra moteldu egin da euroguneko potentziatan, eta interes tasen jaitsiera atzoko espero zutenak ez ziren gutxi. Ez zen gertatu, baina denbora kontua dela berretsi du EBZk; hasteko, 2020. urteko bigarren erdira arte ez du posible ikusten dirua garestitzea; aitzitik, merkatu daitekeela uste du, merkatuak prestatuz uda amaieran iritsiko litzatekeen neurrirako. «Adituen kontseiluak» martxan jarri ditu Draghik, pizgarrien hedapen politikan nola sakondu aztertzeko.

Hasteko, zor publikoen bonuak berrarabiltzeko asmoa dauka EBZk, oraindik epe luze batez, eta interes tasak igotzen hasten direnetik aurrera ere bai. «Likidezia baldintzei eustea» da erakundearen helburua, inflazio txikia dagoelako eurogunean, %2ko helburutik urrun oraindik. «Ez dugu gustukoa ikusten ari garena», esan zuen Draghik, atzo; «ez ditugu onartzen inflazioaren maila txikiak etengabe». EBZko presidenteak esplikatu zuen Gobernu Kontseiluan akordio zabala egon zela egoera ekonomikoaren diagnosia egitean, baina ez hain zabala hartu beharreko neurrien inguruan. Alegia, hedapen politika areagotzearen aurkako presioak badirela EBZren barrruan ere.

Baina Mario Draghik argi dauka «hazkunde globala moteltzen» ari dela, eta nazioarteko merkataritza «ahulagoa» dela, eta horrek eurogunearen hazkunde aurreikuspenak baldintzatzen dituela. Eta, beraz, «behar bezainbesteko denboraz» pizgarriekin jarraitzeko bere konpromisoa ez dago zalantzan, nahiz eta oraingoz ez duen ikusi atzeraldirako arrisku esanguratsurik. Ganorazko kontsumoa eta lan merkatuaren eboluzio egokia lagungarri dira horretan.

Behera, 2011ko azarotik

Europako Banku Zentralak tarte estua dauka, ordea, egoera ekonomikoan eragiteko dituen neurrien eraginkortasuna handitzeko. Krisi Handiaren ostean, interes tasak handitu zituzten munduko beste banku zentral batzuek —tartean, Fed AEBetako erreserba federala—, eta, orain, gehiago eragin dezakete bazterturik ez duten jaitsiera batekin. 2011ko uztailean igo zituen interes tasak EBZk: %0,50etik %75era. Urte hartako azarorako, lehengoratu egin zuen egoera, eta,, ordutik, behera baizik ez ditu eraman diruaren tasak. 2012. urteko uztailean %0ra eraman zuen gordailuen tasa, eta 2014ko ekainean, negatiboan jarri zuen indikatzailea, alegia, bankuen gehiegizko erreserbengatik kobratzen hasi zen. 2016ko martxoaz geroztik, %0n dago bankuak astero birfinantzatzeko operazioen tasa, eta -%0,40ean banku gordailuena.

Tubacex ha cerrado el primer semestre de 2019 con un beneficio de cinco millones, un 25,3 % menos. Mientras su cartera de pedidos ha aumentado un 40 %.

Langabezia 2019ko bigarren hiruhilekoan Hego Euskal Herrian: 11.500 langabe gutxiago. EAEn 10.300 pertsona gutxiago daude lan bila, eta 1.200 gutxiago Nafarroan.

Polizia gogorraren rola hartu du Pedro Azpiazuk. Jaurlaritzako Ogasun sailburuak ur hotz txorrotada bota zien, atzo, hazkunde ekonomikoaren goraldiak berotuta, zergak jaisteko asmotan direnei. «Presio fiskala murrizteko edozein dei ekonomia eta aurrekontu politika txarraren adierazpena litzateke», ohartarazi zuen sailburuak, 2019rako ere %2tik gora hazkunde ekonomiko «azpimarragarria» eta %0,2 inguruko superabita iragarri zuen prentsaurrekoan. Datu makroekonomiko onak aurkeztu arren, beraz, burua hotz eta oinak lurrean edukitzeko eskatu dizkie Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru ogasunei.

Kontrapuntua, azken asteetan polizia adeitsuaren rola jokatu duten gobernukide eta alderdikideen ondoan. Iñigo Urkullu lehendakariak ekainean esan zuen atea zabalik dagoela 2017an EAJk, PSEk eta PPk adostutako erreforma fiskala berrikusteko eta PFEZ errenta zerga jaisteko, PPk eskatu bezala. Jeltzaleek eta sozialistek PPkoen babesa behar dute 2020rako aurrekontuak onartzeko, eta PPren eskaria errenta zergaren maila guztiak jaistea da, diru sarrerarik txikienei, baina baita diru sarrerarik handienei ere.

2017ko erreforma fiskalean sozietate zerga %28tik %24ra jaitsi zuten, eta adostu zuten 2020an legealdia amaitu baino lehen errenta zerga berrikustea. Uda eta gero dira berrikustekoak, eta errenta zerga jaitsierak balio dezake PP gerturatzeko 2020rako Jaurlaritzaren aurrekontuetara.

Murrizketak konpontzeko

Urkulluk ekainean agertutako ildo berean, joan den astean Gipuzkoako Foru Ogasuneko diputatuak ere esan zuen aztergai dutela errenta zerga apaltzeko aukera, baina zuhurtzia eskatu zuen, eta bi aldagai aipatu zituen baldintza gisa: kontu publikoen jasangarritasuna eta egoera ekonomikoa.

Zenbakiei erreparatuz gero, bi aldagaiak bide onean daudela ondoriozta daiteke: hiru foru ogasunek inoizko diru gehien bildu zuten 2018an (14.981,5 milioi euro), eta EAEko BPG barne produktu gordinak seigarren hazkunde urtea kateatuko du aurten, %2tik gorako erritmoari eutsiz. Azpiazuk «bertutezko eredutzat» jo du EAEko hazkunde ekonomikoa. Baina, hala ere, nabarmendu du ez dela momentua testuinguru makroekonomiko hori baliatuz zergak jaisten hasteko.

«Kontuan izan behar da oraindik asko dagoela egiteko krisiaren doikuntzaren ondorioak berreskuratzeko, bereziki aurten aurrerapauso esanguratsuak eman baditugu ere», esplikatu du sailburuak. Aitortu du murrizketa, neurri handi batean, langile publikoen eta inbertsioen bizkar egin zela.

Hala eta guztiz ere, atzera begira ez bizitzeko eskatu du: «Argi geratu behar da, krisiaren ondorioz galdu ziren eta zorrak ordeztu zituen diru sarrerak itzuliko ez diren bezala, ezinezkoa dela egin ez ziren gastu haiek berreskuratzea». Are gehiago, «posible denari» bakarrik erreparatzeko eskatu du: «Ezin dugu denborarik galdu itzuli ezin den iraganari begira; orainaldiari begiratu behar diogu, eta etorkizuna proiektatu behar dugu. Posible denari begiratu behar diogu, hau da, ekonomiaren susperraldiaz baliatu behar dugu, funtsezko zerbitzuak eta pertsonak helburu nagusiak direla ahaztu barik, ordainketa mailetan hobekuntzak egiteko eta inbertsio mailak berreskuratzeko».

Hiru urte lehenago

2018ko txosten ekonomikoaren arabera, EAEko ekonomiak konbergentzia lortu du Europako Batasuneko hamabost herrialde nagusien batezbestekoarekin: biztanle bakoitzeko 35.130 euro korronteko BPGa lortu zuen iaz, EB-15aren 35.375 eurotik gertu. «Europaren bihotzean ikusten den mailara itzuli gara, krisialdia gogorrago jasan eta gero», goraipatu du Azpiazuk.

Hazkunde ekonomikoak lan merkatuan ere izan du isla, txostenak nabarmendu duenez, eta iaz biztanleria aktiboa %0,7 hazi zen, hiru urteko erregistro negatiboak amaituta. Hala ere, biztanleria aktiboa gero eta zaharragoa da, eta enplegu beharrizana handituko egingo da laster: «Erretiroaren ondoriozko ordezkatze beharrak 19.000 lanpostutakoak izan ziren 2018an, eta 25.000ra igoko dira 2030erako».

Hazkunde ekonomikoaren bilakaera sendoa da sailburuarentzat, benetako hazkundea bere potentzialera hurbiltzen ari delako. Hori aprobetxatuz, Jaurlaritzak 2017an laga zuen atzean defizitaren bidea, BPGaren %0,3ko superabitarekin itxita urtea; iaz, superabit handiagoa lortu zuen, %0,5; eta, aurten, %0,2 espero du. «Beraz, 2020ko ekitaldia zero defizitarekin ixtea aurreikusten zuen kontsolidazio fiskala hiru urte lehenago lortu da».

Kontratazio iruzurraren arazo nagusia behin-behinekotasun faltsua da. Eusko Jaurlaritzako Lan sailburu Maria Jesus San Josek atzo aurkeztu zituen EAEko Lan Ikuskaritzaren aurtengo lehen seihilekoaren datuak, eta azaldu zuen urtarriletik ekainaren amaierara bitartean 3.067 kontratu aldarazi dituela lan kontratuen legezkotasuna zaintzen duen erakundeak: berrikusitakoen laurdena. Aldaketa gehien-gehienek euskal lan merkatuaren aje nagusietako bat islatu dute; izan ere, aldaketa horien %85 aldi baterako kontratuen iruzurra zuzentzeko izan dira, eta, horrelako kasuetan, enpresa kontratatzaileak behartu egin dituzte langileei kontratu mugagabeak egitera. Gainerako kasuetan, %15etan (460), lanaldia luzatu dute. Alegia, behargin horien benetako lanaldiek kontratuek islatutako lanaldiak gainditzen zituzten modu argian.

Lehenengo siehilekoan 12.348 kontratu berrikusi ditu Lan Ikuskaritzak, aurreko urteko lehen erdian baino %24,4 gehiago. Hala ere, joan den urteko aldi berean baino mila iruzur kasu gutxiago aurkitu ditu Ikuskaritzak, San Jose sailburuak azaldu zuenez. «Albiste ona da, eta, urte amaieran joera hori baieztatzen bada, esan nahiko du enpresaburuek, aldi baterako kontratuen gehiegizko erabilpena egiten badute ere, iruzur gutxiago egiten dutela kontratazioan. Hori gertatzeko, uste dugu funtsezkoa izan dela lan iruzurraren aurka abiarazi dugun kanpaina», gaineratu zuen.

Maria Jesus San Josek nabarmendu zuen langabezia murriztea dela Eusko Jaurlaritzaren helburua, «baina inoiz ere ez prekaritatearen kontura», erantsi zuen. «Kalitatezko lanpostuak nahi ditugu, gure gazteei eta helduei beren bizitza proiektua garatzen laguntzeko».

Legegintzaldiaren joera da

2016. urtetik gaur arte, azken legealdian Lan Ikuskaritzaren esku hartzeak izandako emaitzak ere plazaratu zituen sailburuak. Denera, ia hiru urtean, 13.000 kontratu aldarazi ditu Lan Ikuskaritzak, eta horietatik 10.970ek (%85 ia) aldi baterako kontratu izateari utzi, eta mugagabe bihurrarazi ditu; beste 1.936 kontratutan (%15 inguru), berriz, lanaldia luzatu dute.

Azken seihilekoan, beraz, legealdian islatu den joera berari eutsi dio kontratazioaren iruzur motak, eta enpresarien lege hauste nagusia, kontratazioaren alorrean, aldi baterakotasun faltsuarena da.

Enpresek langileak kontratatzean ordaintzen duten lan kostua ia %3 hazi zen 2018. urtean, aurreko urtearekin alderatua. INE Espainiako Estatistika Instituaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan langileko 36.584,26 eurokoa izan zen lan kostu garbi hori, batez beste. Nafarroan, batez beste betiere, 33.615,92 euroko gastu garbiari egin behar izan zieten aurre enpresek langile baten kontratazioa egitean, 2017. urtean baino %1,9 gehiago.

Horiek horrela, Eusko Jaurlaritzaren eskumeneko hiru lurraldeetan, 1.033 euro garestitu da batez besteko lan kostua urte arteko tasan. Kostu gordin hori 36.837 eurokoa izan zen 2018. urtean. Kopuru horren zati handiena soldatak ordezkatzen du; batez beste, 27.127,33 euroko soldata gordina islatzen du INEren datuak; Gizarte Segurantzaren kotizazioa 8.664,42 eurokoa izan zen langileko. Horrez gain, batez besteko borondatezko kotizazioak 339,15 eurokoak izan ziren; prestazio sozialak, 285,27 eurokoak; eta beste hainbat gastu (trebakuntza, kaleratzeen kalte-ordainak, eta beste ordain batzuk) 420,83 eurokoak izan ziren langileko. Halaber, laguntzak eta hobariak, langileko, 252,74 eurokoak izan ziren.

Desglose hori guztia kontuan hartuta, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako langileen batez besteko soldata lan kostu osoaren %73,64 izan zen 2018. urtean, eta kotizazioak, kostu horien %23,52.

Nafarroako soldata

Nafarroari dagokionez, soldata gordina %1,7 igo zen, INEren arabera, eta lan kostuaren beste edukiak %2,7 egin zuen gora. 2017. urtean %4,2 igo zen batez besteko soldata gordina; beraz, datuak islatu du hazkunde hori moteldu egin dela. Gauzak horrela, Nafarroako langileen batez besteko soldata gordina 24.642,32 eurokoa izan zen 2018an. Bestalde, borondatezko kotizazioak, pentsio planak eta prestazio osagarriak aintzat hartzen dituen atalean, 393,8 euro eman ziren langileko, eta 126,12 beste gastutan.

Neiker-Tecnaliak pinuen banda marroiaren eta banda gorriaren kontrako tratamendu esperimentalei hasiera eman die, drona eta helikopteroekin. 2019ko uztailak 24.

Bilboko Udala, Bilbao BBK Liveko beharginen lan baldintzak argitzeko prest. Udala lan agintaritzaren aginduetara dagoela esan dute, egoera argitze aldera.

EAEko hazkunde ekonomikoa 2019an “azpimarragarria” izango da, % 2tik gora haziko baita, eta % 0,2 inguruko superabita izango du, Eusko Jaurlaritzaren arabera.

Merkalan Lanbideren I. enplegu eta formakuntza azoka