«Behar den guztia» egingo zuela aldarrikatu zuenean, Mario Draghik euroa salbatu zuen, duela bost urte, eta EBZ Europako Banku Zentralak pizgarrien aroari ekin zion. Erakunde horrek diru merkearen hautua egin du aspaldian, betiere %2 inguruko inflazioaren helburu aski ezagunarekin, eta Draghi badoan arren, ildo hori ez dago arriskuan. Christine Lagarde, haren ordezko izango dena azaroaren lehenean hasita, ados baitago pizgarriei «denbora luze batean» eustearekin, hautu horrek «oinarria duelako». Horrela esan zien atzo Europako Parlamentuko Ekonomia Batzordeko 60 parlamentariri. Haien galdera sortari erantzun zion, eta, ostean, parlamentuaren oniritzia eskuratu zuen bozketa baten bidez, EBZko presidente bihurtzeko tramite hutsa dena gaindituz.

Nazioarteko Diru Funtseko zuzendari ohiak laino beltzak ikusten ditu orainean bezala geroan ere. Uste du Alemaniaren geldialdia, gerra komertziala eta brexit gogor bat gertatzeko aukera gehitzearen ariketa «erronka handia» dela euroguneko kideentzat, eta prest dago Mario Draghiren diru politika ezagunarekin jarraitzeko. «Gobernu kontseiluaren [EBZrena] iritziarekin ados nago; zilegi da politika horri tarte luze batean eustea, inflazioa %2ra eramateko».

Promesa horiek guztiek badute ifrentzua, ordea, Lagardek ohartarazpen bat ere egin nahi izan duelako: pizgarrien politikak zaintza handia behar du « sor daitezkeen bigarren mailako eragin negatiboak direla eta».

Edonola ere, Draghiren eserlekua hartu behar duenak argi esan zuen espero duela Draghiren hitz ezagunak errepikatzeko beharrik ez edukitzea: «behar den guztia». «Horrek esan nahiko luke beste eragile batzuk egin beharko luketena ez direla egiten ari», azaldu zuen.

Christine Lagarde frantziarra lehen emakumea izango da EBZ zuzentzen, eta karguan egondako soslai politiko argieneko presidentea izango da, gainera. Europako Parlamentuan esplikatu zuen erronka handia dela eurogunearentzat interes tasa txikiak munduko merkatu guztietan zabalduta egotea. Europako Batasunarekin elkarlanean aritzeko prestasuna ere azaldu zuen; «EBZ ez da ari bakarturik».

ORMAIZTEGI. Urte ekonomiko berriarekin batera, zuzendari berria du Irizar taldeak: Rafael Sterling. Orain arte taldeko negozioen nazioarteko zuzendari izan da; 44 urte ditu, eta telekomunikazioetako goi mailako ingeniaria da (EHU); MBA Executive ikasketak ditu (Deustuko Unibertsitatea). Jose Manuel Orcasitasen erreleboa hartu du; azken hamar urteetan, asko hedatu da kooperatiba haren gidaritzapean.

MADRIL. ELA sindikatuak salatu du FEADRSek sukaldaritza kolektiboko patronalak negoziazio kolektiboaren oraingo egitura indargabetu nahi duela, «itun probintzialak lehenesten dituelako eta ez estatukoak»; ELAk dio lortuko balu kolektibitateetan «lan baldintza negargarriak» aplikatu ahal izango lituzkeela; «esaterako, lanbide arteko gutxieneko soldata ozta-ozta gainditzen duten ordainsariak».

Abuztuak ez dira onak izaten enpleguarentzat, ezer apartekorik gabe ere opor garaian hainbat sektoretako jarduna apaldu egiten delako. Baina, aurten, abuztuak kezkarako datuak ekarri ditu, besteak beste, langabe kopuruaren igoera handiagoa izan delako iazko hilabete berekoa baino, mila pertsona inguru handiagoa. Krisi osteko enpleguaren suspertzea indarra galtzen has daitekeela: hor dago kezka.

Gauzak horrela, Hego Euskal Herrian uztailean baino 3.075 pertsona gehiago daude orain langabe gisa zerrendatuta, eta horietatik ia erdiak (1.554) Bizkaian erregistratu dira. Langabe kopuruaren igoera handiena zerbitzuen alorrean gertatu da, hor 2.525 pertsona gehiago erregistratu baitira langabezian. Apalagoak izan dira igoerak industrian (+680) eta eraikuntzan (+332).

Guztira, SEPEren arabera, langabeen kopurua 147.161 pertsonakoa da Hego Euskal Herrian, eta %58 emakumezkoak dira. Langabeen %31k soilik jasotzen dute langabezia saria, eta beste %15,69k subsidioa. Aldiz, langabeen erdiek (%50,83k) ez dute jasotzen ez saririk ez subsidiorik.

Afiliatuek ere behera

Kontratuen ikuspegitik ere, aurtengo emaitzak kaskarragoak dira iazko abuztukoak baino, kopuru osoa %2,64 txikiagoa izan baita. Kontratu guztietatik mugagabeak %6,4 izan dira, eta horrek esan nahi du gainerakoak —kontratazioen %93,6—, aldi baterakoak izan direla.

Gizarte Segurantzarako afiliazio zenbakiak ere kaskarrak izan dira, uztailean 13.642 afiliatu gutxiago zenbatu baitira. Jaitsiera handiena soldatapekoetan izan da (-12.239), baina baja eman duten autonomoak ere ez dira gutxi izan (-1.342).

Iraileko jardun eta kontratazio berriek zenbaki hobeak ekartzea espero da. Gero, oraindik ere, eta urte osoko bilakaerari begira, langabeziari buruzko datuak positiboak dira. Iazko abuztuan baino 8.029 langabe gutxiago daude erregistratuta.

Datu positibo horiei begiratu nahi izan die Beatriz Artolazabal Eusko Jaurlaritzako Enplegu sailburuak, eta azpimarratu du azken hiru urteen ondoren 27.000 langabe gutxiago daudela Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Era berean, Artolazabalen ustez, merezi du begiratzea langabezian denbora asko daramaten pertsonen kopuruak behera egin duela abuztuan —687 pertsona— eta urte baten bueltan(-%12,47). «Epe luzeko langabeziaren bilakaera onak erakusten du susperraldi ekonomikoa ari dela aukerak ematen haiei ere».

Maria Carmen Maeztu Nafarroako Gobernuko Eskubide Sozialen kontseilari berriak ere urteko kopuru positiboenei begiratu nahi izan die. Hala ere, haren ustez, «nahiko argi dago langabeziaren murrizketan moteltze bat» antzeman dela. Horregatik, «lehentasuna» eman dio foru erkidegorako Enplegu Plan berria onartzeari.

Sindikatuek, berriz, uste dute langabeziaren datu orokorrak «kezkatzeko modukoak» direla, eta haiek ere zenbaki jakin batzuei begiratu diete, horren positiboak ez direnei.

ELAk, adibidez, salatu du langabeen erdiek ez dutela langabezia prestaziorik jaso abuztuan, eta kotizaziopeko langabezia sarien batez besteko zenbatekoa jaitsi egin dela maiatzetik. Gaitzetsi egin du iaztik kontratazio mugagabea %12,5 murriztu izana ere. ELAren ustez, «langabeziak eta prekaritateak lotura zuzena dute».

«Lan eta bizi baldintzen prekarizazio prozesuak aurrera darrai Euskal Herrian», LABen ustez, eta «ematen du instituzioen papera datu estatistikoak ematea soilik dela, prekaritatearen notario balitz bezala».

Lan istripuak ez dituela zorigaiztoak eragiten eta prekaritatearekin lotura zuzena dutela azaltzen dute sindikatuek aldiro-aldiro, eta horixe bera salatu zuten berriro atzo: beharginak hiltzen dituzten aldagaien artean ez dagoela kasualitatea. Lezoko (Gipuzkoa) industrialdean elkarretaratu ziren ELA, LAB, ESK, Steilas, EHNE eta Hiru sindikatuak Lan istripu gehiagorik ez. Prekaritatea hiltzailea lelopean, eta joan den ostiralean Gruas Kuluxka enpresan hildako 26 urteko beharginaren senitartekoei eta lagunei elkartasuna eskaini zieten haren lankideek eta Ipintzako beste enpresetako hainbatek ere. Zendutako langilea Berako (Nafarroa) Recacor enpresako behargina zen, baina mantentze lanetan ari zen Gruas Kuluxkan; neumatiko baten leherketaren ondorioz hil zen, eta gertaera argitzeko ikerketa zabaldu du lan agintaritzak.

2017. urtean, 54 behargin ziren lan istripuz, LAB sindikatuak egiten duen kontakizunaren arabera. 2018. urtean, 68ra igo zen kopuru beltz hori. Ez du ematen 2019. urtean zenbaki hori gaindituko denik: urteko lehen zortzi hilabeteetan 31 dira beharrean hildakoak, modu traumatikoan edo bestela.

LABeko Oarso-Bidasoko arduradun Kristina Geteren arabera, «lan heriotzen sarraskia bukatzeko bide bakarra borroka eta antolakuntza dira»; sindikatu abertzaleko kideak garbi esan zuen bizia irabazien aurretik dagoela: «Eredu berri bat gauzatu behar dugu, enpresen irabazi ekonomikoaren aurretik langileon bizitza eta osasuna lehenetsiko duena». Getek gaineratu zuen Ipintzako industriagunean gertatutako lan istripua zorrotz ikertu behar dela, eta langileei esan zien «lan baldintza duin batzuen alde» borrokatzen jarraitzeko, «lanetik etxera salbu iristeko eskubidea dutelako».

ELA sindikatuak, berriz, esan zuen lan istripuetan islatzen dela patronalaren «diruzalekeria» eta erakunde publikoen «gogorik eza». Sindikatuak dio enpresek, oro har, produktubitateari ematen diotela lehentasuna, eta ez langileen segurtasunari. «Horrek azpikontratazioa ekartzen du».

CCOO sindikatuak ere protesta egin zuen Lezoko lan istripua dela eta, baina bere aldetik. Ipintzako industrialdean aritu zen hori ere, enpresei exijitzeko «beharrezkoak diren neurriak hartzeko, lan istripuak geldi daitezen». CCOOk esan zuen «obra edo zerbitzuen azpikontratazioa» azaltzen dela azken lan istripu hilgarrian, eta ezinbestekoa dela enpresen arteko koordinazioa prebentzio neurriak har daitezen.

BILBO. UEFAk Eurokopa hiri jakin batera eramateko baldintzak jarri ohi ditu, eta, horien artean, erakundearentzat jarduten duten enpresek zerga gutxiago edo zergarik ez ordaintzeko exijitzen du. Bada, abuztu amaieran, Bizkaiko Aldundiak onartu egin zuen enpresa horiek zergak ordaintzetik salbuetsiko dituen foru dekretua: PFEZ, sozietateen zerga eta tokiko zergak. Eragin plataformak salatu egin du gertaera.

Bizkaiko Pentsiodunen Mugimenduak bertan behera utzi du asteazken honetan Bilboko Sabin Etxean egin behar zuen elkarretaratzea.

Gaur egun, konpainia elektrikoak 60.100 milioi euro baino gehiago balio du burtsan, 2001eko urtarrileko 12.000 milioi euroen aldean.

147.161 langabe daude Hego Euskal Herrian. Abuztuan Euskal Autonomia Erkidegoko lan zerbitzu publikoetan uztailean baino 2.994 langabe gehiago daude erregistratuta.

Auto saltzaileek egina zuten abisua: abuztuan jarduna oso motel zegoen kontzesionarioetan, eta azken datuek kopuru zehatzak jarri dituzte mahai gainean. Hego Euskal Herrian %24,8 jaitsi dira auto matrikulazioak iazko abuztuaren aldean. Aurreko urtean 4.269 auto matrikulatu zituzten, eta aurten, berriz, 3.418. Iazko abuztua oso berezia izan zen kutsadurari eragiten zion araudi aldaketarengatik, eta salmentek oso gora egin zuten; baina aurten antzeko zerbait gertatu den arren RDE egiazko zirkulazio egoeretarako test berriarekin, ez da gauza bera gertatu. Horrenbestez, 2019ko lehen seihilekoan islatutako gainbeherak (-%7,4) abiadura azkartu du urteko lehen zortzi hilabeteen salmentak kontuan hartuz gero, eta jada %14,3ra iritsi da aldea 2018arekiko. Izan ere, abuztura arte 34.577 auto matrikulatu dituzte aurten, eta 40.310 matrikulatu zituzten iaz.

Javier Bagues Gorla Auto Groupeko kudeatzaileak aurreratu zuen egunkari honetan salmenta apalagoak izango zirela aurtengo abuztuan, neurri handi batean RDE proben gaiak «oihartzun gutxi» eduki duelako: «Aurreko urtean asko hitz egin zen prezioen beherakadaren inguruan; aurten ez». Ondorioz, uste du «erakartze efekturik» ez dela egon; komunikabideetan gaia gutxiago atera denez, «askoz bezero gutxiago joan dira erakusketetara».

Hala, sei urtez gora egin ondotik, beheranzko bide garbia hartu du autoen merkatuak, eta Atzeraldi Handiaren lehen urteetan islatu ziren kopuru apalen antza hartzen hasi dira auto berrien salmenten zenbakiak, nahiz eta urrun dauden krisiaren urte okerrenetatik. Hala eta guztiz ere, urteko lehen zortzi hilabeteek islatzen duten jaitsiera are handiagoa izango zatekeen baldin eta Eusko Jaurlaritzak ez balu indarrean ezarri auto berriak erosteko Renove laguntza programa.

Renove plana indarrean jarri zutenean, auto saltzaile batzuek ziurtatu zuten jarritako dirua motz geratuko zela eta ez zuela eragin erabakigarririk izango. Zenbakiek erakusten dute eragina mugatua izan dela: urteko lehen lauhilekoan modu batera edo bestera eutsi dio merkatuak erritmoari, baina bigarren lauhilekorako garbi geratu da zein den joera. Dena den, guztira 2.411 autok baliatu zuten Jaurlaritzaren 2.000 eta 3.000 euro arteko laguntza: urte osoan Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan saldutako autoen %7 da ia. Badira diru publikoz lagundutako autorik saldu ez duten kontzesionarioak ere, beren ibilgailuak ez baitziren agertzen Jaurlaritzaren zerrendan.

Dieselaren krisian sartuta

Merkatuaren erorialdia oso-osorik lotuta dago dieselaren amiltzearekin. Urtarrilaren 1etik irailaren 1era gasolioa erretzen duten 8.088 auto saldu dituzte, iragan urtean baino %36 gutxiago. Dieselaren kuota %34tik %23,3ra jaitsi da urtebetean. Beste mende batekoa dirudi lau autotik hiru diesel ziren garaia, baina 2010ean izan zen, eta 2017ra arte merkatuaren erditik gorakoa izan zen haren kuota.

Orain gasolinarena da nagusitasuna dieselaren NOx partikulen kutsaduraren aurkako kanpaina handiaren ostean. Hego Euskal Herrian 22.839 auto saldu dira abuztura arte gasolina motorrarekin; guztira, matrikulatutako 34.577 autoen %66, alegia.

Alternatiboen artean, hibridoak dira nagusi, hau da, motor elektriko batekin batera gasolioa eta gasolina erretzen duen beste bat dutenak. Auto elektriko hutsak, oraindik, salmenten zati txiki bat dira. Hego Euskal Herriko daturik ez dago oraindik, baina Espainian, aurten salmentak asko handitu diren arren, %0,7 inguru baizik ez dira. Eusko Jaurlaritzaren Renove planak, esate baterako, soilik lau auto elektrikoren salmenta lagundu du, harentzat izan arren laguntzarik handienak, 3.000 eurorenak. Kontua da aldi berean jarri dela martxan Espainiako Gobernuaren Moves plana, 6.500 euro arteko diru laguntzarekin, eta hara jo dute auto elektrikoetan interesa zeukatenek.

Horiek horrela, industriarentzat eta, beraz, oro har ekonomiarentzat habe nagusietako bat den sektorea gero eta ahulago dago. Autogintzarentzat ezinbestekoa da salmentak suspertzea, baina joera kontrakoa da. Faconauto Espainiako patronaleko bozeramaile Raul Moralesek dio «espero» zituztela abuztuko datu txarrak; izan ere, Hego Euskal Herrian %25eko jaitsiera egon da urte artekoan, baina Espainian %30era iritsi da eroriko hori. «Aurreko urteko abuztua ez zen normala izan. WLTPk baldintzatu zuen, eta oso ona izan zen, sektoreak ibilgailu asko matrikulatu behar izan zituelako».