Baina ez da erraza izango munduko fabrikaren motorra berriro abiaraztea. Pekingo CKGSB negozio eskolak kaleratu ohi duen enpresen baldintzen indizea inoizko mailarik txikienera amildu zen otsailean: 37,3 puntuan geratu zen, urtarrilean baino hogei puntu gutxiagoan. «Prest geunden erortze bat ikusteko, baina ez genuen uste hain bortitza izango zenik», azaldu du CKGSBk. Enpresek uste dute beren diru sarrerak txikitu egingo direla eta finantzatzeko arazoak izango dituztela.
Ezkorra da Europako Batasuneko Txinarako Merkataritza Ganbera ere. Ostegunean txosten luze bat kaleratu zuen koronabirusaren ondorio ekonomikoen inguruan. Horretan agertzen denez, kide dituen enpresen %89 kalteak jasaten ari dira. Bitik batek espero du urtearen lehen erdian diru sarrerak gutxienez %20 txikitzea, eta %46k txikitu egin dituzte 2020 osorako aurreikuspenak. Antzekoa diote Txinan dauden AEBetako enpresek: %10ek diote egunean milioi erdi yuan baino gehiago galtzen ari direla (66.000 euro).
Langileak ezin dira itzuli
Eskulan falta da arazo nagusietako bat —%47k aipatu dute—. Paloma Sanchez bitxigile katalanak bere kasua azaldu du: «Hiri batetik bestera joateko debekuaren ondorioz, nire langileak ezin izan dira itzuli Guangdong probintziatik. Eta, itzuliko balira ere, hamalau eguneko berrogeialdi bat ezarriko liekete. Hortaz, denda ireki ahal izango bagenu, ezingo genituzke egiteko ditugun eskaerak bete. Okerrena da ez dakigula noiz arte luzatuko den egoera. Gastuak ez dira jaitsi, alokairuak eta soldatak ordaindu behar ditudalako, baina ez dut diru sarrerarik». Merkataritza ganberak galdekatutako Europako enpresen %30 daude egoera horretan.
Ekoizteko zailtasunari gehitu behar zaio kontsumoaren amiltzea, enpresen %56k jasaten baitute. «Bagenekien txinatarren Urteberriko bi asteetan salmentak jaitsi egingo zirela. Baina, aurreko urte batzuetan ez bezala, aurten kontsumoak ez du gora egin oporren osteko bi asteetan, jendea etxean baitago, eta oinarrizkoa soilik erosten baitu. Egoera luzatuz gero, hondamendia izango da merkatarientzat», gehitu du Sanchezek.
Iritzi horretakoa da Asier Bideguren ere. Ponsa enpresak Donguan hirian duen jantzi fabrikaren arduraduna da. «Zerbitzuen sektorea izango da kaltetuena, ostalaritza bereziki. Jatetxe asko itxita daude, eta beste askok etxez etxe baizik ezin dute janaria banatu. Herritar gehienek etxean kozinatzen dute».
Bidegureni arrazoia eman dio Sergio Morenok, Shanghaiko Comune Social jatetxeko sukaldari nagusiak. Hilabete bat egin du Txinatik kanpo, ezin baitzen Afrikako oporretatik itzuli. Bueltatutakoan, ez du ia bezerorik. «Langile batzuk ez dira itzuli, eta ez dugu espero itzultzea, baina oraindik ezin dugu jatetxea zabaldu. Etxez etxeko banaketa martxan jarriko dugu, baina hori ez da nahikoa kostuak ordaintzeko. Espero dugu normaltasuna itzultzea martxoaren 10erako, bestela itsasontzia hondoratu egingo baita», azaldu du sukaldari espainiarrak.
Hornitzaile bila
Industriarentzat ere gauzak ez dira errazak. «Txinari asko eragingo dio koronabirusaren krisiak. Batez ere enpresa txikiei eta pribatuei, gobernuak eginahalak egingo dituelako sektore publikoari laguntzeko eta datu makroekonomikoak makillatzeko», uste du Bidegurenek. «Sektoretik sektorera desberdintasun handiak izango dira. Gurean, jantzigintzan, batez ere kotoiarekin lan egiten dutenei egingo die min. Argi dago modaren kate handiek beste lurralde batzuetara joko dutela hornitzaile bila».
AEBetako Txinarako Merkataritza Ganberaren txosten baten arabera, herrialde horretako enpresen herenak prestatzen ari dira ekoizpena beste herrialde batera eramateko, Asia hego ekialdeko beste herrialdeetara nagusiki. «Koronabirusak negozioak egiteko moldea aldatuko du; hornitzaileak dibertsifikatzea ekarriko du», ziurtatu du Joerg Wuttke Europako Ganberako presidenteak. Baina ohartarazi du hainbatek arazoak izango dituztela: «Askorentzat, Txinatik alde egitea ez da aukera bat, ez dagoelako beste Txinarik».
Ponsak ez du joateko asmorik. «Gure lehengaia plastikoaren eratorri bat da, eta haren prezioa ez da aldatzen ari. Horregatik, urte zaila izan arren, iazko antzeko datuak espero ditugu. Uste baino hamar egun beranduago ireki dugu, eta orain galdutakoa berreskuratu nahian gabiltza, astean beste ordu bat lan eginez. Oraingoz, inork ez ditu eskariak bertan behera utzi. Arazoaren muina izango da bezeroekin eta hornitzaileekin prezioak berriro negoziatzea», azaldu du Bidegurenek.
Autogintza, larriago
Gauzek itxura okerragoa dute autogintzan. Txina da munduko merkaturik handiena, eta koronabirusa kolpe gogorra ematen ari zaie jada gainbeheran zeuden salmentei. Datu ofizialen arabera, otsaileko lehen astean 4.909 auto berri baizik ez ziren matrikulatu, iaz baino %92 gutxiago. «Saltoki gehienak itxiak izan dira, eta ireki dutenek ia ez dute bezerorik izan», azaldu du Txinako Autogileen Elkarteak.
Pedro Segoviak baieztatu ditu susmo txarrak; RTS autoen osagai egileak Jinhua hirian duen plantako zuzendari nagusia da. «Hondamendia izango da. Koronabirusa trantsizio garai erabakigarri batean etorri da, dieselaren krisiaren ondoren eta auto garbien hedatzearen aurretik. Ziurgabetasuna salmenten jaitsiera handitzen ari da, eta, logikoki, osagaien egileei kalte egiten digu». Uste duenez, geldialdiak hondoratu egingo ditu jada larri zebiltzan enpresak, eta eragingo du ekoizpenaren zati bat Mexikora, Indonesiara eta Turkiara joango dela. «Mexikon lanean ditudan adiskide batzuek baieztatu didate eskaera gehiago egin dizkietela, badaezpada ere. Hazteko aukera dute orain, baina hor dagoen zalantza honako hau da: egoera normaltzen denean, eskaera horiek Txinara itzuliko dira, ala beste lekuetan geratuko dira?».
Bere galderari erantzun dio Segoviak: «Nik uste dut lan asko ez direla itzuliko, enpresa askok Txinako fabriketan lortzen dituzten irabazi tarteak ez direlako duela hamar edo hamabost urtekoak, ezta hurrik eman ere. Txinan bertan saltzen dutenentzat soilik da interesgarria Txinan ekoiztea. Munduko fabrika zen lehen, eta munduko kontsumitzaile handiena da orain. Horregatik, ekoizpena biziberrituko bada, barne kontsumoaren eskutik izango da».
Errebotea izango dela uste dute askok. «Egoera normaltzen denean, espero dut jendeak bizitzaz gozatu nahi izango duela, eta egin ez dituen erosketa horiek egingo dituela», adierazi du Sanchez bitxi saltzaileak. Iritzi horretakoa da Goldman Sachs ere: boom bat iragarri du krisia amaitzen denerako. Are urrunago joan da Wuttke; uste du krisiak aitzakia perfektua ematen diola Txinako Gobernuari mundura gehiago zabaltzeko eta erreforma ekonomikoetan sakontzeko.
Agian horregatik, Pekingo agintariek iragarri dute %6ko hazkunde helburuari eutsiko diotela. «Koronabirusaren epidemiak soilik eragingo du lorpen hori epikoagoa izatea», esan zuen Xinhua berri agentzia ofizialak, triunfalismo ulertezinaz betetako editorial batean.
Ekoizpena beste herrialde batzuetara eramatea oso garestia izan daitekeela ohartarazi zien Xinhuak horretarako tentaldia izan dezaketenei, eta iragarri zuen krisiak ez diola kalterik egingo Txinak munduko hornidura katean duen lekuari. «Esportazioek martxoan eta apirilean jotzen dute goia; epidemia ordurako kontrolatuz gero, Txinako industriak ia ez du kalterik izango», azaldu zuen informazio horretan Xu Qiyuan Txinako Giza Zientzien Akademiako ikertzaileak.
Gobernuaren mezua aspertu arte errepikatu du prentsak: txinatarrek konfiantza izan behar dute ekonomiaren gaitasunean. Lortze aldera, agintariek jarduera sustatzeko hainbat neurri onartu dituzte: langileak doan mugitu ahal izatea, hiruhileko batean BEZa ez ordaintzea, alokairuak eta Gizarte Segurantzako kuotak txikitzea… Gehienek espero dute diru laguntza gehiago etorriko direla, kolpea arintzeko.
Europaren beldur
Baina, Xuk berak onartu duenez, Txinatik kanpo gertatzen denak baldintzatuko du dena. «Geure beldurra da Europan eta AEBetan zer gertatuko den. Birusa hara iristen bada, Txinak hartutako neurriak hartuko dituzte han ere? Eraikitzeari utziko diote? Hala balitz, arazo oso larriak izan ditzakegu», onartu du Antxon San Miguelek, Kataluniako Tucal hodi egileak Ningbo hirian duen lantegiko zuzendariak. «Geure produkzioaren zatirik handiena esportatu egiten dugu. Otsaileko emaitzak txarrak dira, gutxiago saldu dugulako, baina martxoko eskaerak iazkoen pare daude». Oraingoz, ekoizpen gaitasunaren %75 erabiltzen ari dira Tucain. Ningboko herritarrak kontratatzen ari dira Txinako beste leku batzuetatik itzultzerik ez dutenak ordezkatzeko, eta espero dute martxoaren 15erako %100ean funtzionatu ahal izatea.
Bideguren ere baikorra da, baina pixka bat zuhurragoa. «Epidemia mundu osora zabalduz gero, urtea bai izango dela dramatikoa, geure esportazioei eragingo dielako. Txina izango da kaltetuena, baina mundu osoko ekonomiara iritsiko da kutsatzea. Kontsumoa herritarren konfiantzaren menpe dagoelako. Horregatik, zaila da jakitea zer gertatuko den».
Bi taldeek atzo jakinarazi zituzten iazko emaitzak. 2020ra begira, enpresok onartu dute merkatua «ziurgabetasun eta hegazkortasun» egoeran dagoela, ekonomiaren dezelerazioagatik eta AEBetako muga zergen politikengatik: han dituzte bezero nagusiak bi enpresok. Koronabirusak merkatuetan izan dezakeen eragina ere aipatu dute komunikabideetara bidalitako oharretan.
Oro har Europako altzairugintzaren sektoreak duen krisiaren beste protagonistetako bat dira tutugileak. Euskal Herrikoen kasuan, haien produkzioa bideratutako dago gas eta petrolio instalazioetara. Azken urteotako erregaien prezioen jaitsieraren ondorioak nabaritzen ari dira: putzu gutxiago zulatzen ari dira, eta hodi gutxiago behar dira; AEBetan petrolio eta gas zulaketa aktiboko plataformen kopurua %25 gutxitu da urtebetean.
Egoera zaila dela aitortu arren, itxaropentsu azaldu dira bi enpresetako agintariak. 2020rako negozio zorroak %30-45 artean handitu dituztela azpimarratu dute. «Sektorearen krisi okerrena atzean utzi dugula esan dezakegu, eta hazkunde aldi garrantzitsu baten atarian gaudela», adierazi du Jesus Esmorisek, Tubacexeko kontseilari ordezkariak. AEBetako merkatuari begira jarraituko du enpresa horrek. Eta «epe laburreko garapenean» eragina izango duten faktoreen artean jarri du herrialde horretan egindako inbertsio estrategikoak; bereziki, Oklahomako Durant hirian eraiki duen lantegi berria.
Tubos Reunidosek, berriz, azken bi urteetan % 14 murriztu du AEBetako merkatuarekiko mendekotasuna —egun hara esportatzen du bere produkzioaren %25—, eta, konpainiak azaldu duenez, beste herrialde batzuetan «hazten jarraitzeko» asmoa du, bereziki Ekialde Hurbileko eta Afrika iparraldeko merkatuetan. Nabarmendu du 2020ra begira herrialde horietan duen negozio zorroa handitu duela, eta epe laburrean «garrantzi handiko akordioak» ixteko aukerak izango dituela.
Dena den, Tubos Reunidosek geroz eta zailagoa izango du lepoan duen sokaren korapiloa askatzea. Laugarren urtez jarraian pilatu ditu galerak: 41, 1 milioi, eta aurreko urteetatik 350 milioi euroko zorra du ordaintzeke.
Iazko negozio zifraren zenbateko garbia 284,4 milioi euro izan zen —%17ko jaitsiera—. Adierazgarria da konpainiaren Ebitda —interes, zerga, balio galeren eta amortizazioen aurreko irabazia—: negatiboa izan zen, 11,4 milioi, 2018ko 18,6 milioi positiboen aldean; hau da, %161eko jaitsiera izan du. Taldearen arabera, gehien zigortu dituen bi faktoreak hauek izan dira: AEBetako zerga mugengatik ordaindutako 18 milioiak eta hango inbentarioen balorazio berriak eragindako 10 milioiko galera.
2020an, baina, arnasa hartzea espero du taldeak. Merkatua dibertsifikatzearekin batera, uste du horretan lagun diezaiokeela iazko udan bere zorra berriz finantzatu izanak —epean ordaintzeko arazoak zituen—. 112 milioi pagatu behar zituen 2018-2020 aldirako, baina bankuek 5,5 milioira murriztu diote kopuru hori. Horiek hala, taldeak bermatua izango du 92 milioiko lerro zirkulatzailea inbertsioak egiteko. Horrekin batera, enpresak gogoratu du auditoreak bere txostenetik ezabatu duela konpainiaren etorkizunari buruz egin zuen aipamen ezkorra.
Trantsizio urtea Tubacexen
Tubacexentzat, berriz, «trantsizio urtea» izan da 2019a. Irabaziekin amaitu du urtea: 11,1 milioi. Aurreko urtean baino %36 gutxiago, halere. Salmentek ere %1,4 egin dute behera, 613,5 milioi euroan geratu arte, baina 2019an eskaerak %30 handitu ziren 2018koekin alderatuta. 253,6 milioiko zorra du, baina, horri aurre egiteko, 150 milioi ditu kutxan, eta datozen lau-bost urteetako ordainketei aurre egitea ahalbidetuko dio horrek, taldeak azpimarratu duenez.
Azken urteetan bezala, diru horren zati handi bat, %72, BEZaren ordainketetan egindako iruzurrari dagokio (363 milioi euro). Iruzur gehieneko beste zergak, berriz, hauexek izan dira: egin gabeko edo gaizki aitortutako atxikipenena (45 milioi euroko iruzurra), sozietateen gaineko zergaren likidazioena (43 milioi euro), eta pertsona fisikoen errentaren gaineko zergarena (30 milioi euro). Horretaz gain, ogasunak ustezko hiru delitu fiskal igorri zizkion fiskaltzari, guztira 1,9 milioi euroko zenbatekoa osatzen zutenak.
Atzo goizean eman zuten datuon berri Jose Maria Iruarrizaga Ogasun eta Finantzako foru diputatuak eta Iñaki Alonso Ogasuneko zuzendari nagusiak. Zenbakiez gain, joan den urtean zerga iruzurra azaleratzeko martxan jarri zituzten neurri berriak nabarmendu zituzten. Horiei esker, besteak beste, aldundiak 230 milioi euro eskatu dizkio Zerga Administrazioko Espainiako Agentziari, egoitza fiskala Bizkaian duten hidrokarburoen enpresei zergak oker kobratzeagatik.
Prebentzio jarduerak ere aipatu zituzten. Informazioa eta laguntza emateko BILA plataformak, adibidez, gero eta erabiltzaile gehiago ditu: 2019an, 1.321.382 aitorpen aurkeztu ziren Internet bidez, 2018an baino %3,67 gehiago. Tributuen arloko hezkuntza moduluan, berriz, DBHko eta Batxilergoko 112 ikastetxek hartu zuten parte azken sasoian, aurreko urtean baino 34 gehiagok.
Batuz programa
Joan den urteko agerraldian aurkeztu zuten Batuz programa ezartzeko prozesua, eta aurrera doa; sistema hori jarduera ekonomikoen zerga ordainketak kontrolatzeko da, eta uztailaren 1etik aurrera jarriko du martxan aldundiak. Hori ahalbidetzeko, pauso garrantzitsuak eman dituzte azken hilabeteetan: plan integrala aurkeztu dute, baita proba pilotua egin ere.
Eraldaketa bete-betean dagoen enpresa da CAF. Trenak eta tranbiak egiten zituen enpresa bat zen, eta mugikortasunaren arlo askotan aritzen den konpainia bat bilakatu da. Urratsik handiena 2018an egin zuen, Poloniako Solaris autobus enpresa handia erosi zuenean, 300 milioi euroren truke. Erosketa horrek 2.400 langile batu zituen CAFera, eta haren ordaina 2019an ikusi ahal izan da oso-osorik. Autobusen salmenta negozioaren %9 izan zen 2018an —Vectia markako autobus elektrikoak egiten zituen aurretik—, eta %25 da orain. Dagoeneko kontratuak ditu 70 hiritan.
Iaz, 650 milioi euroren salmentak lortu ditu autobusetan (+%42). Guztira, 1.487 autobus saldu zituen, %21 gehiago. Salmenten hazkundea autobus unitateena halako bi izatearen arrazoietako bat da ibilgailu elektrikoen portzentajea handitu egin dela, eta horiek garestiagoak direla. 2018an, %29 izan ziren elektrikoak eta hibridoak, eta 2019an jada %40 izan dira. Aurten 500 autobus elektriko emateko asmoa du.
Iazko inbertsio nagusia ere Europan egin du CAFek. Maiatzean, Suediako Euromaint enpresa erosi zuen, 80 milioi euroan. Trenen mantentze lanak egiten dituen enpresa bat da, mila behargin inguru ditu, eta 150 milioi euroko fakturazioa izan zuen 2018. urtean. CAFek iragarri zuen Eskandinavian kontratu gehiago lortuko zituela hari esker, eta hala izan da: otsailean jakinarazi zuen Bergensbanan izeneko trenbidean ibiltzen diren trenak konponduko eta mantenduko dituela datozen bederatzi urteetan, VY konpainiarentzat. Tren horrek Oslo hiriburua eta Bergen hiria lotzen ditu.
Trenak, eskarien %92
Baina, oraindik ere, CAF nagusiki trenak egiten dituen enpresa bat da. Salmenten hiru laurdenak trenen arloan egiten ditu —mantentze lanak, zerbitzuak eta seinaleztapenak barne—, eta gaur egun duen eskari zorroaren %92 atal horri dagokio.
2019a bereziki ona izan da kontratu berriei dagokienez. 4.066 milioi euroren eskariak izan zituen, 2018an baino 1.164 milioi gehiago. Hiru kontratu nabarmendu ditu konpainiak, proiektu integralak direlako, hau da, trenak ez ezik, haien mantentze lanak, seinaleztapenak, telekomunikazioak eta beste batzuk ere hornitu beharko dituela.
Jerusalemgo tranbia
Haien artean dago Jerusalemgo proiektu eztabaidatua, Israelek palestinarrei okupatutako lurraldeak lotuko baitituzte CAFek hiri horretarako egingo dituen 114 tranbiek. Proiektu hori egiteko lehiakide europarrik gabe geratu zen Beasaingo konpainia, besteek uko egin baitzioten Nazio Batuek lurralde okupatuak izendatutakoetan lan egiteari. Langile batzordeak berak eta PAE Palestina Askatzeko Erakundeak eskatu zioten kontratua alde batera uzteko, baina zuzendaritzak ez du eskaera bete.
2019. urtearen amaieran beste kontratu esanguratsu bat lortu zuen CAFek, Alstom lehiakide handiaren etxean: 28 tren egingo ditu SNCF Frantziako trenbideetako enpresa publikoarentzat. 700 milioi euro jasoko ditu horren truke, baina baliteke gehiago izatea, 75 tren gehiago egiteko aukera zabalik utzi dutelako.
2020. urteari begira baikor azaldu da CAF. Uste du handitu egingo dituela salmentak, eskaera asko dituelako betetzeko eta autobusen adarra gehiago garatu ahal izango dituelako. Horren ondorioz, irabaziak handitzea espero du —Brasilgo auziak luze jotzea espero duenez, haren eragin negatiboak ez luke desagertu behar—.
Eskarietan marka berririk ez du iragarri, baina asko espero ditu, aurreikuspen onak dituelako sektoreak eta «lizitazio bolumen handiak» izango direlako herrialde batzuetan.
Kaleratzeak egiteko modua gaitzetsi du langile batzordeak; izan ere, zuzendaritzak oraingoan ez du aurkeztu erregulazio txostenik, kaleratutakoak langileen %10 baino gutxiago direlako. «Erregulazio txostena aurkeztu izan balu, epaiketa posible bati egin beharko lioke aurre. Eta enpresa beldur da berriz ere porrot egiteko». Hain zuzen, Garciak adierazi du zortzi behargin horiek 2012an eta 2015ean ere kaleratu zituztela, baina auzitegiek berriz hartzera behartu zutela enpresa, eta horregatik bota dituztela modu horretan.
Salatu dute, halaber, langile horiek 50 eta 55 urte bitarte dituztela, eta batzuk epe luzeko gaixoaldian daudela. «Horrek zaildu egiten du haien laneratzea». Gainera, kalera botatako beharginak ELA eta LAB sindikatuetan afiliatutakoak dira, eta protestetan parte hartzen ari ziren. «Ezin dugu beste ondoriorik atera: enpresa berriro itzuli da jazarpenera, diskriminaziora eta zigorraren bidera».
Langileek mobilizazio gehiago iragarri dituzte kaleratzeak salatzeko. Asteko bi egunetan bi orduko lanuzteak egiten ari dira hil hasieratik, eta beste egun bat gehituko dute datorren astetik aurrera. Horrez gain, bide judizialari ere ekingo diote: salaketak aurkeztuko dituzte beharginek, modu indibidualean. Izan ere, beldur dira jende gehiago kaleratuko ote duten. «Zuzendaritzak dio ez dituela langile gehiago kaleratuko, baina ez digu ziurtasunik eman. Beraz, baliteke orain erabilitako formula bera erabiltzea 90 egun barru behargin gehiago botatzeko».
Jaurlaritzarekin bilera
Joan den astean bilera bat egiteko eskatu zioten langileek Eusko Jaurlaritzari. Bada, eskaerak jaso du erantzuna: asteazkenean bilduko dira Ekonomiaren Garapenerako Sailarekin. Beste erakunde eta alderdi politiko batzuekin ere hitz egiteko asmoa iragarri du Garciak, halaber. Lantegien bideragarritasuna bermatzeko neurriak eskatuko dizkiete. «Enpresak ez du etorkizuneko planik; ez dute asmorik inbertsio gehiago egiteko, ezta produktuak dibertsifikatzeko nahirik ere. Gauzak aldatu ezean, gure egoera okerrera joango da».