Izarrek eta bi azpikontratek 110.000 euro ordaindu behar dizkiote 70 urteko gizon baten familiari langilea denbora luzez aritu zelako amiantoaren eraginpean lanean.

Langabezia-tasarik handiena duten lurralde bakoitzeko udalerrietan enplegu berdea sustatzeko proiektua aurkeztu du Lanbidek

Segurtasunarekin eta merkataritzarekin batera, arrantzaren esparruak hartu du lehentasuna brexit-aren ondorengo negoziazioren agendan. Europako Batasunak eta Erresuma Batuak abenduaren 31 arteko trantsizioa dute orain, eta arrantzaren inguruko akordio bat lortzeko elkarrizketak abiatuko dituzte berehala, uztailaren 1erako itun bat egiteko helburua baitute. Inor gutxik jartzen du zalantzan arrantzaleek orain arte izan duten jokalekua aldatuko dela, baina haientzat zenbat aldatuko den, hori da galdera eta kezka, beldur baitira ez ote diren brexit-aren pagaburu izango. Hau da, beste alor batzuetan Bruselaren aldeko akordioak egon daitezen, Londresen aldekoa egon daiteke arrantzan. «Arriskua hor dago», kofradiek onartu duten moduan.

Londresek debekua jarri ahalko balie EBko arrantzontziei bere uretan aritzeko, zuzeneko kalteak baino gehiago, zeharkakoak eragingo lizkioke euskal ontzidiari. Sole Handian eta Mantxako kanalean dabiltzan arrantzontzi asko, Espainiako eta Frantziako banderadunak —bakarrik Espainiakoak 92 dira, gehienek Galiziakoak—, Bizkaiko golkora joan beharko lukete arrantza egitera, Frantziako uretara. Desplazamendu handi horren ondorioz, «bizikidetza arazoak» sortuko lirateke Bizkaiko golkoan, euskal marinelen ohiko arrantzatokian: itsasontzi gehiegi aldi berean toki berean. Gainera, arrantza teknika ezberdinak erabiltzen dituztenez —tretzaontziak eta arrasteontziak—, enbarazu handiagoa egingo liokete elkarri.

Agertokirik okerrena litzateke hori, baina, mutur horietara iritsi gabe ere, Erresuma Batuko urean sartzeko baldintzak eta harrapaketa mugak finkatu behar dira berriro, eta Frantzian, esaterako, Mantxako kanaleko inguruko arrantzaleak oso kezkaturik daude. «Gure ontzi guztiak Erresuma Batuko uretan aritzen dira», dio Boulogneko Arrantza batzordeko kide Eric Gosselinek. Boris Johnsonek arrantzaren auzian jarri duen interesaren jakitun da Gosslin, eta ez du gustuko ikusten ari dena.

Txanpon beraren bi aldeak

Brexit-a burura eraman duen lehen ministroarentzat ez dira gauzak hain errazak izango, ordea. Hasteko, merkataritza ituna nahi badu, europarrek esan diote Ingalaterrako eta Eskoziako kala emankorrek zabalik jarraitu beharko dutela Batasuneko arrantzaleentzat. Zaila luke Johnsonek halakorik azaltzea aldeko botoa eman dioten arrantzaleen eskualdeetan.

Baina gakoa da arrantza eta merkataritza loturik daudela erabat. Erresuma Batuko arrantzaleen esportazioen hiru laurdenak Europako Batasunerako egiten dituzte; lot ote daitezke Frantziako, Espainiako, Belgikako eta Danimarkako arrantzaleei Kenteko kostaldean zein Tamesisaren badian sartzeko debekua jartzea eta Erresuma Batuak arrantza esportazioak muga zerga handirik gabe egiten jarraitzea Batasunera? Ez du ematen, eta Johnsonek erabaki beharko du zerk duen lehentasuna: ahalik eta mugarik txikienak nahi al dituen merkataritzak —modu berezian industriak—, ala erabateko mugak nahi al dituzten arrantzale brexit zaleek.

Telefonika, Orange, Vodafone eta MasMovil telekomunikazio konpainiek jakinarazi dute ez direla hasiko roaming zerbitzua berriro kobratzen sakelakoa Erresuma Batuan erabiltzeagatik. Euskaltelek ere ez du kobratuko. Bruselak eta Londresek tarifen inguruan adosten dutenaren zain daude konpainiak, eta, arautegia argitu arte, orain artekoari eutsiko diote kontzeptu horri dagokionez: ez kobratzea tarifa berezirik.

Sakelakoaren kontsumo moldea aldatu egin zen EBn, 2017ko ekainaren 15ean, eta ordu arte konpainiek kobratzen zuten roaming zerbitzua pagatzeari utzi zitzaion. Bruselak ohartarazi zuen adi zainduko zituela tarifa garestitzeak, roaminga konpentsatzeko saioak galarazteko. Beraz, Londrestik deitzeak eta Iruñetik deitzeak tarifa bera izango dute.

U-30eko greba orokorraren biharamunak erakutsi du Eusko Jaurlaritzako alderdi nagusiaren eta gehiengo sindikalaren arteko arrakala sakondu egin duela mobilizazio handiak. EAJko gidariek oso gogor egin dute lan, pentsio eta bizitza duinen aldeko greba orokorraren deitzaileen aurka, bereziki ELAren eta LABen aurka. EAJko presidente Andoni Ortuzarren iritziz, «manipulazioa» baliatu dute greba deialdirako, eta uste du iruzur hori «greba erosteko» egin dutela.

«Zorionez, grebak porrot egin du», esan zuen atzo, Bilbon, Euskadi Buru Batzarreko presidenteak; Sabino Arana fundazioaren egoitzan, Mobilizazioak eta matxinadak krisi politiko eta sozialaren aroan izenburupean emandako hitzaldiaren harira erreparatu zion bezperako grebari. Eskubide Sozialen Gutunak —ELA eta LAB buru direla— egindako «greba orokorraren deialdiak jendearen kezka eta eskaera errealen manipulazioa dauka oinarri», esan zuen. Sindikatuei eta gainontzeko greba deitzaileei gai hauek «manipulatzea» egotzi zien: «Pentsioak bermatuko dituen sistema bat topatzeko beharra, soldata justuak edukitzea, eta gizonen eta emakumeen arteko berdintasuna bilatzea». Ortuzarrentzat, «helburu horiek guztiak dira zilegi eta duin, eta denak manipulatu dituzte greba orokor bat erosteko».

EAJko buruaren arabera, «agerikoa da ziurgabetasun eta kezka garai batean» bizi dela gizartea, «mobilizazioekin eta matxinadekin, eta gakoa da nola erantzuten diogun modu egokian erronka horiei». Datorrenak «justizia handiagoa dagoen espazioa» izan beharko luke, Ortuzarren hitzetan, «berdintasun handiagoarekin, belaunaldien arteko eta sexuen arteko elkartasun handiagoarekin, garapen handiagoarekin aberastasun handiagoa sortu eta hobeto banatzeko».

Ortuzarren esanetan, historian zehar ezkerrak «erantzun klasiko bat» eman die beti arazo horiei: «Estatuak arazo guztiak konpon ditzake, eta konpondu behar ditu, aita baten gisa eta berme guztien hornitzaile gisa». EAJko buruak ohartarazi zuen formula hori krisian dagoela. Bere burua eta alderdia zentro politiko eta ekonomikoan kokatuz, eskuinaren erantzun klasikoa ere gogor salatu zuen, «emaitza okerragoak» ekarri dituelako. «Merkatuak du erantzuna», hori izan da eskuinaren ekarpena.

Kalteen inguruan hausnartu

Ekintza politikoa eta instituzionala «pertsonaren beharren inguruan» gauzatu behar dela gaineratu zuen, eta Giza Eskubideen Aldarrikapena jo zuen eredutzat. «Hor daukagu gure gobernu programa», azaldu zuen Ortuzarrek. «Gizartean jarri behar da arreta berriro», erantsi zuen; «gizarteak protesta egiten badu, entzun egin behar zaio». Ez zen argi geratu azken adierazpen horiek euskal gizartea gogoan hartuta egin ote zituen, Sabino Arana fundazioko hitzaldiaren izenburuak orokortasun bati erreparatzen baitzion.

Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburu Arantxa Tapiak, berriz, protestaren antzutasuna nabarmendu zuen. Greba orokorrak «euskal sare ekonomikoari eta sozialari egindako ekarpenaz hausnartzeko» eskatu zien sindikatu deitzaileei, eta «greba babestu duen alderdi politikoari», EH Bilduri alegia. Mobilizazioan eragindako kalteak arbuiatu zituen Tapiak, eta, egoera ekonomikoa hobetzeko lanean jarraitu behar dela onartu arren, argitu zuen Jaurlaritzak ez zituela ikusi «zio nahikorik» greba deialdia egiteko. «Gobernu gisa ez dugu aintzat hartu, baina gizarteak ere ez dio masiboki erantzun deialdi horri».

«Teorian informatzeko diren piketeek eragindako kalteaz ere hausnartu beharko lukete grebaren deitzaileek, sindikatu eta eragile sozial, greba babestu duen alderdiarekin batera». Tapiak esan zuen «grebarako eskubidea» badagoela, «eta lanerako eskubidea ere» badagoela; «biak errespetatu behar dira, eta atzo gertatu ziren hainbat gauzak ez zuten zertan gertatu».

Gasteizko gobernuak grebaren parte hartzeari buruz helarazi dituen datuak «faltsuak» direla salatu du ELA sindikatuak. «Oinarritzat langile taldea osorik hartzen du, hots, zenbatzerakoan ez ditu alde batera uzten greba egin ezin duten pertsonak, gutxieneko zerbitzuak betetzeko izendatuak eta gaixo baimenarekin daudenak», azaldu du sindikatuak ohar batean. Eta adibide bat jarri du: «Galdakaoko ospitaleko ESIan 151 langileetatik bakarrak egin zezakeen greba; beraz, Erkoreka bozeramailearentzat soilik lantaldearen %0,66k egin zuen grebarekin bat. Hori kasu bat besterik ez da, baina Jaurlaritzak horrelaxe jokatzen du datuak ematean».

Bestalde, ELAk zoriondu egin zituen greba orokorrerako deialdiarekin bat egin zuten milaka pertsonak, «grebak eragin handia izan duelako». Sindikatu horren ustez, «oso albiste ona da herri honetako milaka emakume eta gizonek —gutxienez 145.000 izan ziren goizeko manifestazioetan— parte hartu izana mobilizazioetan».

Borrokan jarraitu

Mitxel Lakuntza idazkari nagusi duen erakundeak esan zuen «Urkulluren eta Txibiteren gobernuek» ezin dutela segitu grebaren arrazoiei «entzungor egiten». ELArentzat, grebara eraman duten aldarriak aintzat hartzeko ordua da. Patronalei mahai gainean proposamen bat jarri diela gogoratu zuen, eta ohartarazi lantokietan grebak gehitu egingo direla, «prekaritatea egunero borrokatzen delako».

Akordioen urtea izan da hitzarmen kolektiboen negoziazioen alorrean, baina baita lan gatazkena ere. Batera ala bestera uler daiteke. Hamar langiletik hiruk itun berriarekin hasi dute urtea, baina zenbait sektore eta enpresatan mobilizazio eta protesta dinamika luze baten ondoren gertatu da hori. 78.502 langilek egin zituzten lanuzteak iaz, eta erregistratutako egunen %80 metalgintzako beharginek eta itunpeko irakaskuntzakoek egin zituzten.

LHK Lan Harremanetarako Kontseiluaren urteko txostenean azaltzen dira datuok. Horren arabera, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako 311.814 langilek (%51,6k) indarrean dute lan hitzarmen kolektibo bat: azken bost urteetako ehunekorik handiena. Kontaketa horretan ez dituzte gehitu urte amaieran itunpeko irakaskuntzan eta Bizkaiko metalgintzan sinatutakoak. Horiek batuz gero portzentajea %61,1 izango litzatekeela azpimarratu du LHK-k.

Txosten horren arabera, nabarmen igo da hitzarmena berritu dutenen kopurua: 2019aren hasieran %35,5 behargin ari ziren itunarekin lanean; urtebetean, beraz, hamar langitetik hiruk berritu dute hitzarmena: 103.536k —hiru sektore horietakoak kontuan hartu gabe—. Guztira, 289 itun berritu dituzte: 246 enpresakoak, eta 43 sektorekoak. %27,3 EAEn eragina duten Espainia mailako itunak dira.

Mobilizazioen eragina

Aldaketa horretan eragin zuzena izan dute urtean zehar izandako lan gatazkek. Mobilizazio ugari izan dira, eta azpimarratzekoak bi: Bizkaiko metalgintzakoenak eta itunpeko irakaskuntzakoenak. LHKren arabera, gatazka horiek eragin zituzten grebengatik lan egin gabe erregistratutako egunen %80 baino gehiago. Guztira, 264 greba egin ziren, eta 78.502 langilek parte hartu zuten: 38.188 egun egon ziren lanera joan gabe.

Era berean, 2019an 464 gatazka kolektibo aurkeztu zituzten Preco lan gatazkak konpontzeko organora, 117.988 langileri eragiten zietenak. 2018. urtearekin alderatuta, prozedura kopurua %2,5 murriztu zen, baina horiek eragindako langile kopurua %3,3 hazi zen.

Negoziazio kolektiboaren eraginpeko gainerako lan itunei dagokienez, 202.216 beharginek (%33,4k) hitzarmena luzatua dutela hasiko dute urtea. Epetik kanpo ari dira 484 enpresatan eta 78 sektoretan. Hala ere, kategoria horretan nabaritu da gehiago hitzarmenen berritzea: 75.492 langilek berritu dute ituna (%12,6k).

Hitzarmena iraungia dute, berriz, 90.918k langilek (%15): zortzi enpresatan eta 22 sektoretan. Akordioek neurri apalagoan eragin dute kasu honetan: urtebetean 21.156 langilek berritu dute (%3,5 gehiago).

Kontratu gutxi

Beste hainbat alorri erreparatu die LHK-k. Adibidez, soldaten igoerari. 2019an indarrean zeuden hitzarmenen batez besteko soldata igoera %2 izan zela dio, eta, urte horretan berritu ziren itunen kasuan, %2,25. LHK-k azpimarratu duenez, KPIaren gainetik igo ziren: urte arteko igoera %1,2 izan zen EAEn; eta batez besteko inflazioa, urte osorako, %1.

Lan kontratuen alorrean, berriz, azterketak datu kezkagarria utzi du: aurreko urtearen aldean, apenas igo diren %0,7. Kontratu mugagabeak %5,3 jaitsi dira; aldi baterako kontratuak, aldiz, %1,3 igo. Hala ere, langabezia tasa aurreko urtean garai berean erregistratu baino puntu bat beherago dago; 2019ko azken hiruhilekoan %9,3a zen. Lana erregulatzeko espedienteak, berriz, gutxitu egin dira: iaz, 2.449 langile kaleratu zituzten hala, aurreko urtean baino %23,2 gutxiago.

Lan istripuei buruzko datuak ere jaso ditu LHK-k: azarora arte, 30.243 izan ziren Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, %8,8 gehiago, dioenez. Istripu larriak izan zituzten 149 langilek (%8 gutxiago), eta 24 behargin hil ziren, aurreko urtean baino %25 gutxiago.