Koronabirusaren arriskuak gutxitzeko estrategien bila ari dira lantokietan. Baina lanak bezainbeste neurri egon daitezke. Higienearekin loturikoez gain, enpresa batzuek atzerrira egiten dituzten bidaiak murriztu dituzte. Horrek guztiak eragin du bideokonferentzia eta gisakoen ugaritzea. Eta telelanarena.

Bizkaiko patronalak zirkular bat bidali zien atzo bere bazkideei. Etxean lan egiteaz gain, beste neurri batzuk aipatu zituen: besteak beste, lanaldia malgutzea, norberaren kontuetarako diren jaiegunak orain hartzea, oporrak aurreratzea, lanaldiak murriztea, borondatezko eszedentziak eskaintzea edo aldi baterako lan erregulazio txostenak. Egunkari honek kontsultatu dituen enpresa eta erakundeek azaldu dutenez, instituzioetatik jasotzen dituzten berri eta oharren arabera ari dira jokatzen; azpimarratu dutenez, baina, langileentzako babes neurriak eta lan jarduerak egun batetik bestera alda ditzakete.

Finantza erakundeetan, esaterako, antzeko neurriak dituzte banku guztiek. Kutxabanken, «momentuz», ez dute aurreikusten bezeroentzako bulegoak ixtea eta hango langileek «neurri berezirik» hartzea. «Informazio berrien zain gaude; ez badugu abisurik jasotzen, normaltasunez jarraituko dugu zerbitzua ematen, okindegi batean bezala».

Barne komunikazioa lantzen ari dira; prebentzioaren alorra, bereziki. Neurri zehatzen artean, bi: ez bidaiatzeko, eta aurrez aurreko barne bilerak eta formakuntza ikastaroak bertan behera uzteko. Enpresa barruko atal batzuetan telelana zabaltzeko aukera ere aipatu dute; «atal kritikoenetan», diruzaintzan, adibidez. Gauza bera aztertzen ari dira Laboral Kutxan ere.

Oreka ITk zerbitzu informatikoak eskaintzen dizkie beste enpresa batzuei, eta euren bezeroen protokoloen arabera ari dira jokatzen; horren araberakoa izango da etxetik lan egin ala ez. Administrazioan, Eusko Jaurlaritzak 227 funtzionario zituen etxean lanean krisiak eztanda egin baino lehen. Azaldu dutenez, aztertzen ari dira aukera hori nola zabaldu «lanpostu estrategiko» batzuetara, zerbitzuak bermatuz.

Baina arazo bat dago etxeko lanarekin. Hala gogorarazi zuen asteartean Eduardo Zubiaurre Confebaskeko presidenteak: Euskal Herriko ehun produktiboa gehienbat industriala dela, eta lantegietako lana ezin dela kanpora eraman. Zer egin horrelakoetan? IMQ mutualitateak bere bezeroei gogorarazi die higienea funtsezkoa dela, bai langileen artean —eskuak garbitzeko baliabideak jartzeko eskatu die enpresei—, bai instalazioetan: gomendatu die garbiketa sakona egiteko heldulekuetan eta, eta ekipamendua edo lan tresnak garbitzeko, baita partekatzen diren gailuak ere, erabilera baten eta bestearen artean.

Eta badirudi enpresak kontzientzia hartzen ari direla. A&B Bioteknologiako laborategiak —eskuetarako garbiketa produktuak ekoizten dituen Arabako enpresa bat— jakinarazi du aste honetan bere ekoizpena %100 handitu duela; industrietara bidaltzeko, bereziki.

Kontrolak sarrera-irteeretan

Horietako bat da Siemens Gamesa. Asteartean, ohar bat bidali zien bere langileei: bulegoetakoei eskatu zien gutxienez hurrengo bi asteetan etxetik lan egiteko. Ekoizpeneko langileei, berriz, zenbait arau ezarri dizkiete: adibidez, bi metroko tartea gordetzea kantinan bazkaltzen daudenean eta erretzera ateratzen direnean. Neurri horiei gehitu dizkiete erakundeek gomendatutako besteak: adibidez, agurtzerakoan ez ematea musurik eta bostekorik.

Hala ari dira CAFen ere. Hango iturriek azaldu dutenez, oraingoz «neurri logikoak» baino ez dituzte ezarri. Higienearekin loturiko aholku eta protokoloez harago, bertan behera utzi dituzte arrisku gune diren herrialdeetara —eta bereziki Italiara— egin beharreko bidaiak, eta «ahal den neurrian» mugatu dituzte munduko beste edozein tokitarakoak. Bisitak ere ez dituzte jasotzen, eta bilerak bideokonferentzia bidez egiten dituzte. Telelanerako aukera, baina, oraindik ez dute proposatu.

Baina lantegiak ez daude bakartuta. Kanpotik ekarritako materialak behar dituzte, eta egiten dutena kanporatu behar dute. Konpainia batzuk galdetegiak egiten ari zaizkie garraiolariei, nondik datozen egiaztatzeko. Eta gorputzeko tenperatura kontrolatzen diete, sukarra duten ala ez jakiteko. Hala ari dira Siemens Gamesan, adibidez.

Eta asteazkenetik, baita Indar enpresan ere. Hara joaten den edonori —izan garraiolari, mezulari edo langile— neurtzen diote tenperatura. Eta 37,5etik gora gradu badituzte, ez diete sartzen uzten, edo etxera bidaltzen dituzte, enpresako beharginen kasuan. Argitu dute, baina, oraindik ez dela halakorik gertatu. Bestela, lantegira sartzen diren guztiek eskuak garbitu behar dituzte sarreran egokitu duten gunean.

Petronorren, berriz, protokolo bat dute, eta, horren arabera, langileen %10etik gorak gaixo agiria jasoko balute, aparteko neurriak hartuko lituzkete; besteak beste, lan dibisio jakin batzuk gelditu egingo lituzkete. Plana ez da bakarrik barruko langileentzat; enpresa kontratistentzat ere bada, eta Bilboko portuko Petronorren itsas terminalean ezarriko dituzte, handik irten eta hara iristen diren petrolio ontzientzat.

Baliteke koronabirusaren krisia mugarri izatea lan egiteko moduetan. Telelanaren gisako modalitateek denbora daramate zabaltzen, baina ekoizpen sisteman modu garrantzitsuan ezartzera iritsi gabe. Orain, halabeharrez, enpresa asko esperimentatzen ari dira horrekin. Ikusteko dago, baina, iraungo ote duen, eta zer baldintzatan.

2008ko krisiaren ikasgaia ikasi dutela erakutsi nahi dute banku zentralek. Koronabirusari aurre egiteko neurriek finantza sektorearen funtzionamendua gerarazi aurretik, diruz beteko dituzte merkatuak. Europako Banku Zentralak 120.000 milioi euroren erosketak agindu ditu zor publikoan eta pribatuan, eta nahi beste likidezia agindu die bere eremuko bankuei. AEBetako Erreserba Federalak, berriz, 1,35 bilioi euro baliatuko ditu Altxorreko bonoak erosteko, «ezohiko mugimenduak» ikusi dituelako merkatu horretan.

Fed-en erabakiak arnas pixka bat eman zien AEBetako burtsei, eta zabaldutakoan galdutakoaren zati bat berreskuratu zuten. Baina gutxi iraun zuen aireak, eta Europako merkatuen amiltzen jarraitu zuten. Historikoa izan zen jaitsiera Europako burtsetan. Inoizko erorketarik handiena izan zuten Milango burtsak (-%16,9), Madrilgo Ibexek (-%14), Parisko CACek (-%12,3), eta kontinenteko enpresa indartsuenak biltzen dituen indizeak, Eurostoxx 50ek (-%12,3).

Europako burtsen amiltzea bizkortu egin zen arratsaldean hasieran, Christine Lagardek EBZren Frankfurteko egoitzan hitz egin ahala. Merkatuek ulertu zuten motz geratu zela Lagarde, eta neurri gogorragoak eskaini behar zituela euroguneari gainera etor dakiokeen atzeraldia arintzeko. Lagardek garrantzia kendu zion burtsen berehalako erreakzioari, eta epe erdirakoak axola zitzaizkiola esan zuen.

Eskaera estatukideei

«Shock handi bat jasaten ari gara», aitortu zuen EBZko buruak, baina argi utzi zuen krisiari aurre egiteko eginahal handienak estatu kideei dagozkiela, eta berriro eskatu zien aurrekontuak eta zerga politika erabiltzeko krisiaren kalteei aurre egiteko. Alemaniak, Espainiak, Italiak eta beste estatukide batzuek funts bereziak iragarri dituzte osasun gastuei aurre egiteko, enpresa txikiei eta ertainei finantzaketa errazteko, eta sektore batzuen geldialdiaren ondorioz lana galduko dutenei laguntzeko.

EBZk, bere aldetik, ez zuen interes tasa ofiziala aldatu —zeron daude 2016az geroztik—, eta bere horretan utzi zuen bankuek EBZn dirua gordetzeagatik ordaindu behar duten interesa, %0,5ekoa. Horren ordez, iragarri zuen indartu egingo duela zorra erosteko programa. 2019ko urtarrilean eten zuen pentsatuta bere lana eginda zuela, baina urte horretako azaroan berriro martxan jarri behar izan zuen, ikusita hazkundea oso motela zela. Gaur egun hilero 20.000 milioi euroren zor publiko eta pribatuak erosten ditu merkatuetan; orain beste 120.000 milioi euro gastatuko ditu urtea amaitu bitartean. Lagardek aipatu duenez, nahiko zor izango da erosteko, euroguneko estatu batzuk zorpetu egin beharko dutelako «osasun gastu gehigarrei aurre egiteko».

Bestetik, bankuei nahi beste likidezia bermatzen dieten TLTRO programak zabalduko ditu.

Erabakiak «aho batez» hartu dituztela zehaztu zuen Lagardek. EBZ zatituta dago, ekonomiari eusteko ezohiko neurriak babesten dituztenen eta neurri horiek bertan behera uztea defendatzen dutenen artean.

Makina-Erremintaren Biurtekoa atzeratzea erabaki dute, eta, maiatzean izan beharrean, azaroaren 23tik 27ra bitartean egingo da. Hala jakinarazi dute agiri batean azokaren antolatzaileek, Bilbao Exhibition Centrek, AFMk eta AIMHEk. Euskal industriaren azokarik garrantzitsuena da Biurtekoa, eta 2018an 61 herrialdetako 42.000 bisitaritik gora izan zituen. Aurten maiatzaren 25etik 29ra egin behar zen, baina BECek adierazi du azoka atzeratzeko «erabaki zaila» hartu dutela «egoerari dagokion ardura printzipioari men eginda».

Biurtekoaren batera egin ohi diren azokak ere azaroan egingo dira: ADDIT3D, Be Digital, IMIC, eta Workinn.

Ibex 35 % 14 baino gehiago hondoratu da, inoizko beherakadarik handiena. IBEX 35ean, ArcelorMittalek, Ferrovialek eta Aenak galera handiak izan dituzte.

Koronabirusa: Gipuzkoak eta Arabak errenta aitorpena atzeratu dute. Neurriak errentaren kanpainan aurkezten diren aitorpenen % 20ri eragiten die.

Bastidak (Araba) bi deitura ditu: ardoa eta turismoa. Ardoaren turismoa esanda lot daitezke biak, baina egunotan erabat erori da bi hanka horietako bat: turismoa. Ez da giro Arabako Errioxako mendebaldeko mugan, herritarrek nahi gabe ere koronabirusaren protagonista bihurtu baitzaie herria, eskolak ixtera derrigortuak izan ondoren. Gasteizen ere neurri gogor hori bera hartu dute, hileta elizkizun baten jatorria duen kutsatze handi baten ostean; baina Bastida da lehen herri txikia COVID-19ak hain gogor jo duena. Atzo, berriz, Arabako eskola guztiak ixtea erabaki zuen Eusko Jaurlaritzak, eta Bastida izan daiteke datorrenaren adierazgarri aurreratu bat.

«Kasu gutxi batzuk baino ez daude herrian, eta Gasteizekin eta Madrilekin batera atera gara argazkian, egunkarietan», dio Ana Albanchezek, haserre. Osante landa turismoko etxearen jabea «oso kezkaturik» dago hedabideetan marraztu duten irudiarekin: «Ezin dut sinetsi: erreserba guztiak bertan behera geratu zaizkit, eta gu normal ari gara tragoak hartzen tabernetan. Egia da jende gutxi dabilela herrian, batez ere adineko jendearekin kontu handia eduki behar delako. Baina egiten ari zaigun kaltea izugarria da».

Zuhurtzia edo psikosia?

Bastidaren motorra turismoa dela azpimarratu du, eta ate joka dutela zubi bat. «Galdutzat ematen dugu denok, ostalariok, tabernariok eta bisitariei esker diru sarrerak handitzen dituzten komertzio txikikook ere bai». Esperantza guztia Aste Santuarekin dauka Osante landa turismoko etxearen jabeak. «Ulertzen dut beldurra, baina psikosi honek ez du oinarririk, eta kolpe handia izango da herriarentzat». Atzerriko turismoa ere galdu egin dela esplikatu du, eta Osantek hartzen dituen europarrak eta amerikarrak ez direla azalduko ardoak erakarrita aurtengo lehen erdialdean. «Ahal duenak eutsiko dio, ahal duen moduan. Krisi latza etorri zaigu, eta jendeari esan behar diegu Bastidara etortzeko, ez dagoela beste edozein lekutan baino arrisku handiagoa».

Bastidako plazan dago Ultramarinos Belen, Jasokundearen eta Kristo Santuaren eliz ikusgarrien itzalpean. Udako bero sapari aurre egiteko toki fresko bat da plazako izkina hori; alboko farmaziaren termometroan 35 gradutik gora ageri dira sarritan uztail-abuztuetan, plazako terrazak turistaz lepo daudenean. Baina orain behar lukeen baino hotz handiagoa dago Ebro ibaiaren eta Toloño mendiaren arteko Erdi Aroko kaleetan, mahasti maindirea beti bezain polita dagoen arren.

«Telebistan agertzeak kalte handia egin digu. Oso kasu gutxi daude herrian, baina argazkian atera gara, eta kito», dio Belen Egiluz jabeak. Bastidako plazan «normaltasuna» dago, baina onartu du jendeak «beldur handia» duela. Aurrez aurre dituen tabernak, jatetxeak, hotelak… sufritzen ari direla azaldu du, eta minduta dago. «Ez da horrenbesterako, benetan; badakit beldurra librea dela, baina Aste Santurako normaltasuna lortu behar dugu; bestela…».

Bestela, 1.500 biztanle dituen herri horretako ekonomiaren oinarriak urteko diru sarreren zati handi bat galduko du, eta Bastidaren arnasa astunagoa bihurtuko da geroa irabazteko borrokan. «Asteburuetan etor daitezela etxeak dituztenak, zubiko oporrak normal-normal egin ditzatela, hemen ez baitago beste edonon baino arrisku handiagorik». Gogoratu du Ebroren beste aldean dagoela arazorik handiena, Haron (Errioxa). Han dozenaka dira koronabirus kasuak.

Bastida, datorrenaren isla

Ultramarinos Belen eta Osante landa turimoko etxetik aurrera eginda, Ariño jatetxe preziatuaren atera iristen da, El Frontin kale ederrean. Gaizka Garcia da haren jabea, eta lur jota dago. «Erreserba guztiak erortzen ari zaizkigu. Beteta geneukan astebururako eta datorren zubirako, eta, domino efektu batez, deika eta deika dabil jendea bazkariak eta afariak bertan behera uzteko. Desastre hutsa da». Gehiegizko psikosia dela uste du, eta prentsak ez diola inolako mesede egin Bastidari. «Jatetxeko hainbat produktu ekartzen dizkigutenak ere huts egiten hasi dira, ez dutelako hona etorri nahi. Pentsa, galdara konpontzera etorri behar dute, eta ez dugu lortu teknikaria ekartzea, ez duelako etorri nahi. Erotu egin gara denok».

Bastidaren motorra turismoa dela azpimarratu du Garciak, eta herriaren irudia gehiago zaindu behar dela. «Ikusiko dugu zer gertatzen den Aste Santuan. Nahiz eta guk esan bisitariei herrira lasai etor daitezela, beldurra librea da, eta badakigu aurretik borroka handia dugula normaltasuna berreskuratzeko».

Jatorrena hotel-jatetxea da Bastidako beste zentro turistiko garrantzitsu bat. Martxoko zubirako irekitzeko prestatzen ari dira, baina, erreserbak erortzen ari direla ikusita, ez daukate oso garbi zer egin. «Lehenak izan garenez eskolak ixten, ministroaren ahotan atera gara, eta kalte handia egin digu horrek», dio Soraya Urkidi arduradunak. «Bastidaren izena garbitzea nahi dugu, beste inon baino azkarrago aritu garelako, eta kutsatu gutxi ditugulako». Aste Santua ere ia galdutzat eman du Urkidik, baina «lehen gauza osasuna da, horrek argi geratu behar du».

Luze gabe, Bastidan hartutako tenperatura izan dezakete herri askok Araban, eta beste lurraldeetan ere bai, neurri zorrotzagoak badatoz.

Ezohiko egoera bati aurre egiteko ezohiko politikak indarrean jarriko dituzte Europako Batasuneko gobernuek. Eta EBn, azken urteetako politika izan da aurrekontuak bai ala bai orekatu egin behar zirela eta defizita ahal bezainbat txikitu. Politika horren bultzatzaile nagusia, Angela Merkel Alemaniako gobernuburua, gerrikoa askatzeko prest azaldu zen atzo. «Ez diogu geure buruari egunero galdetuko zer ondorio duen geure defiziterako. Egoera ezohikoa da, eta beharrezkoa den guztia egingo dugu».

Italiako Gobernua jarri da eskuzabaltasun hori baliatzeko lehen lerroan. Atzo eskatu zion Europako Batzordeari defizita %2,2tik %3,3ra handitu ahal izateko, 25.000 milioi euro erabili nahi baititu koronabirusaren aurkako borrokan. Espero da EBk luze gabe onartuko dituela eskaera hori eta beste kide batzuek egindakoa —datorren aste hasieran Ekofinek bilera du—. Oztoporik ez du espero Merkelek berak: «Nik uste dut Egonkortasun Itunak nahiko malgutasun baduela ezohiko egoeretarako. Horrek esan nahi du ezin diogula Italiari ezezkorik esan bere osasun sisteman dirua inbertitu nahi badu, soilik zor aldetik arau batzuk ditugulako. Egoera berezia da».

Alemaniako Gobernuak joan den igandean aurkeztu zuen plan bat, baina nahiko apala. Kurzarbeit politika zabaldu nahi du, hau da, enpresei laguntzak ematea langileen lanaldia murriztu ditzaten, langileak kaleratu gabe.

Merkelek erabilitako hitzek gogora ekarri dute 2012an Mario Draghi Europako Banku Zentraleko orduko presidenteak 2012an esandakoak, zorraren krisiaren ondorioz eurogunearen beraren iraupena kolokan zegoenean. «Beharrezkoa den guztia egingo dugu, eta, sinets iezadazue, nahikoa izango da», agindu zuen Draghik; merkatuak lasaitu zituen, eta egoera onbideratzeko sustraiak jarri zituen.

Antzeko egoera batean legoke orain eurogunea eta Europako Batasun osoa, ekonomista askok ohartarazi dutenez. Oharra egin dutenen artean dago Christine Lagarde EBZko presidentea. Astearte gauean larrialdi dei bat egin zien EBko gobernuei. «Premiazko neurriak eta koordinatuak» eskatu zizkien, halakorik orain hartu ezean «2008ko krisiaren antzeko egoera bat» izan bailiteke Europan. Hau da, sektore guztiei eragingo liekeen krisi luze eta gogor bat. Lagardek uste du erantzun egokia emanez gero kolpea aldi baterako bakarrik izango dela.

EBZk gaur bertan du aukera borroka horretan bere ekarpena egiteko. Ezin du egin Erreserba Federalak joan den astean eta Ingalaterrako Bankuak atzo egindakoa, hau da, interes tasa ofizialak puntu erdi jaitsi, eurogunean interesa %0n baitago 2016az geroztik. Banku zentralak har ditzakeen neurrien artean gehien aipatu dira likidezia lerro gehiago irekitzea bankuentzat enpresa txikiak finantza ditzaten, zorra erosteko programa zabaltzea —azaroaz geroztik 20.000 milioi euroren zorrak erosten ditu hilero—, eta bankuek dirua EBZn gordetzearen truke ordaintzen duten %0,4ko interesa %0,5era igotzea.

Europako Batzordeak asteartean iragarri zuen 25.000 milioi euroren funts bat sortuko zuela krisiaren kalteei erantzuteko. AEBetan, Donald Trumpek beste bide bat hartu nahi du: urtea amaitu arte eten nahi du errenta zergaren ordainketa. Ikusteko dago Kongresuak onartzen ote duen, hauteskundeei begirako neurritzat dute eta.

Euskal Herrian ere bai

Gobernuak neurriak hartzeko prestatzen ari dira Euskal Herrian ere, baina oraindik ez dute neurri zehatzik hartu. Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak jakinarazi zuen atzo 300 milioi euroren funts bat prestatzen ari direla osasun eta hezkuntza arloetan izango diren gastu gehigarriak ordaintzeko. Halaber, familiei, enpresei eta enpleguari laguntzeko dirua izango da.

Nafarroako Gobernuak ere jakinarazi du neurri batzuk prestatzen ari dela. Ezer iragarri aurretik, ordea, «egoeraren bilakaera» aztertu nahi dutela azaldu du Izaskun Goñi Enpresa Politikako zuzendari nagusiak.

Janari dendak eta botikak ez; eta bankuak eta aseguruak ere ez; garraio publikoa ez da geldituko; baina gainerako denda eta negozio guztiei ixteko agindu die Italiako Gobernuak. Gutxienez bi aste iraungo du neurri horrek. Taberna eta jatetxeei ere ateak ixteko esan die, baina etxeetara janaria partitzen utziko diete. Lehendik, eskola eta unibertsitateak itxita daude Italian, eta baita museoak eta antzerki eta kontzertu aretoak ere. Astelehenean, berriz, herritarren mugikortasuna mugatzea erabaki zuten. Lantegietan ere ari dira sentitzen egoera: Fiat Chryslerrek lau lantegi gerarazi ditu. 12.000 kutsatu baino gehiago ditu Italiak: 827 hil dira orain arte.