EH Bilduk legez besteko proposamena aurkeztu du EAEko legebiltzarrean tokiko merkataritza txikia sustatzeko. “Bonu-denda” deiturikoen bidez, herritar bakoitzak 100 euro izango lituzke saltoki horietan kontsumitzeko.
Covid-19 gaitza kezka handia sortzen ari da batean eta bestean, ezin geratu ari baitira herrialdeak. Azken berrien jarraipena egingo dugu hemen.
Bilioi erdi bat euro mobilizatuko dituzte, estatuei, enpresei eta langileei laguntzeko. Besteak beste, Herbehereek euren jarrera malgutu zuten, eta horrek aukera eman zuen akordioa iristeko. Horrela, maileguak eskuratuko dituzten herrialdeek ez dituzte zertan erreformak egin, hasieran Herbehereek eskatzen zuten moduan. Frantziak eta Alemaniak estutu zuten Herbehereetako ordezkaria, akordioari bide egin ziezaion. Azkenean adostutako testuarekin bat egin dute Alemaniak, Frantziak, Espainiak, Italiak, Herbehereek eta Portugalek.
Iparraldea eta hegoaldea aurrez aurre azaldu dira berriro; alegia, kontu publiko distiratsuak erakusten dituzten kideak eta zorrak gehiegi zamatzen dituenak. Eta, gainera, koronabirusak gogorrago jo dituenak; zuhaitz eroriari orok egur. Birusaren krisia pagatzeak ekarriko duen zorra Batasuneko kide guztien artean mutualizatzea nahi zuten Italiak eta Espainiak; Frantziak ere babesten zuen soluziobide hori, Parisek jipoi ekonomiko itzela hartuko baitu. Koronabonuak esan dieten horiek, ordea, ez ditu jaulkiko Batasunak, eta zorrak ez du kide guztien berme komuna izango. Angela Merkel Alemaniako kantzilerrak berretsi zuen atzo, goi bilera hastera zihoala, ez zuela irtenbide hori nahi, eta eztabaidaren jokalekua mugatu zuen: ESM erreskate funtsa eta Inbertsioen Europako Bankua; 27ek sor dezaketen langabeziaren euroasegurua ere aipatu zuen eskaintzen dituen aukeren artean, baina ez eurobonuak.
Asteartean hasitako bileran Herbehereek azaldu zioten aurkakotasunik handiena Espainia eta Italia eskatzen ari direnari. Baina Alemania da klubaren diapasoia, eta bilera amaigabe hori bertan behera utzi ondoren —EBren usadioak berrituz—, Paris-Berlin ardatza pizten saiatu da Merkel. Baita lortu ere. Ituna egon zitekeela helarazi zuen Olaf Scholz Finantza ministroak, baina kantzilerrak posizioa finkatu zuen badaezpada eurotaldearen bilerari berrekin aurretik, atzo: ESMri buruz eztabaidatu behar da, eta ez eurobonuei buruz. Azkenean ituna atzo bertan heldu zen.
ESM, zer baldintzetan?
Akordioak ahobatezkoa izan behar zuen, eta zaila ematen zuen Italiak onartzea ESM funtsa aktibatzea nahikoa izango dela. 410.000 milioi euro daude funts horretan, eta hain zuzen 2008ko krisiaren harira sortu zuten kideek krisiei aurre egiteko. Iritsi dena osasun krisia izan da lehen-lehenik, eta hark eragin duen krisi ekonomikoan ez dago aldagai moralik. Hau da, nekez aurpegiratu ahal zaie kideei beren ekonomiaren kudeaketa txarren emaitza dela egungo hondamendia. Horregatik, Alemania prest azaldu da ESM funtsaren iturria irekitzeko kideak behartu gabe programa ekonomikoekin; alegia, helburu fiskal bereziak inposatu gabe. Azkenean, 500.000 milioi euroraino ere osatu dute poltsa.
Alarma egoeran, elikagaiak hornitzen dituen sektorea funtsezko jarduera da, eta adierazpenak berak nolabaiteko aitortza eman dio. Haiek ere hala ikusi dute. «Supermerkatuen garrantziaz hitz egin da egunotan, baina industriak ez baditu elikagaiak eraldatzen, produktua ez da saltokietarako apaletara iritsiko», azpimarratu du Cristina Lekunberri Alinar Nafarroako, Errioxako eta Aragoiko elikagai industriaren elkarteko zuzendariak. «Langileak eta enpresak eurak ere jabetu dira zenbateraino diren inportante, eta honek guztiak zerbait ona utziko du».
Kaltetutako sektoreak
Iduri luke, hortaz, ezinbesteko jarduera diren heinean, lehen sektorea eta industria erritmo betean ari direla lanean. Alta, orotariko errealitatea bizi dute, eta, egoeraren argazki orokorra lehen eskutik ezagutu eta hartu beharreko neurriak aztertzeko asmoz, Nafarroako Gobernuak hainbat bilera egin ditu bideokonferentzia bidez sektoreko eragileekin. Izan ere, bada osasun krisiak gogor jo duenik.
Imanol Ibero Nafarroako EHNE sindikatuko koordinatzailearen arabera, adibidez, konfinamenduak gogor eragin die salmenta zuzeneko ekoizleei, baita euren produktuak ostalaritzari edo eskolei saltzen dieten produktoreei ere. Arkumearen alorra, berriz, «bertan behera geratu da», Iberoren arabera. «Egoera latzena pairatzen ari da, arkumeen %85 ukuiluetan geratzen ari baita. Artzain ugari diru sarrera gabe geratu dira, esnea saldu gabe, eta arkumeak loditzen dabiltza, jakin gabe saltzeko aukerarik izango duten».
Ikastetxeetako eta enpresetako jangelak eta ostalaritza ixteak kalte egin dio industriari ere. Euren produktuak alor horiei saltzen dieten enpresek gogotik nabaritu dute kolpea, Lekunberriren arabera: «Enpresa batzuk bi sektoreetan aritzen dira, etxebizitzen elikagai arloan eta ostalaritzan. Beste batzuek, aldiz, %80 edo %100 ostalaritzan dute, eta saiatzen ari dira produkzioa alor batetik bestera mugitzen».
Asteon, Nafarroako Gobernuak hiru milioi euroren laguntzak onartu ditu: egoerak kalte nabarmena egin dion neurrian, ardi sektoreak guztira 1,2 milioi euroren kalte-ordainak jaso ditu; Europako Batasunaren landa garapeneko laguntzak aurreratu, eta berehala banatuko ditu; salmenta zuzeneko ereduak indartuko ditu; tokiko elikagaiak kontsumitzeko kanpainak sustatuko dira…
Hala ere, neurriok hartu aurretik, egoeraren beraren ziurgabetasunak jada kalte egin die hainbat laborariri. Iberoren arabera, zainzuriak hazteko behar den plastikoa altxatzea erabaki dute hainbatek uzta galdutzat emanda: «Ez zekiten langile kuadrilla ordaindu behar duten, ez zekiten zainzuriak saltzerik izango zuten… eta, ikusirik enpresa batzuk ez direla modu zuzen baten jokatzen ari, nahiago izan dute landareari jaiotzen utzi, zainzuririk jaso gabe». Izan ere, udaberria hasi berri, langile behar handia dago landa eremuan. Nafarroan, orburuen uzta bilketari aste gutxi batzuk falta zaizkio amaitzeko, zainzuriena hasi berri da, eta udarako laboreak ereiteko garaia da.
Horregatik, sektoreak kezka du kutsatzeak orokortuz gero zer gertatuko den kanpainekin. Mugak itxi direnez, ezin dira atzerritik etorri. «Kezkarik handiena da hori», onartu du Cristina Lekunberrik. Uzta bilketan, langile faltaren arazoari aurre egiteko, Espainiako Gobernuak asteon baimendu du diru sari bat jaso daitekeela eta aldi berean behin-behineko lan bat izan. Ikusteko dago neurria eraginkorra ote den.
Felix Bariainek ohartarazi du landa eremuan, gizarte osoan bezala, kutsatzeak badirela. «Logikoki, honek guztiak jarraitzen badu, gerta liteke langile gabe geratzea». Horri guztiari aurrera begirako ziurgabetasuna erantsi dio. Laborariek udarako zer labore jarri erabaki behar dute, «industrian edo kooperatibetan nahikoa eskari egongo den, eta biltzeko langilerik izango den jakin gabe». Horregatik, gobernuari dei egin dio neurriak har ditzan: «Guretzat erraza da bestela. Artoa erein, abeltzaintzaren kontsumoa ziurtatua baitugu, baina badakigu gizarteak beste behar bat duela. Laborariek hasiera-hasieratik sindikatura deitu digute esanez behar den guztia ekoizteko prest daudela, industria eta kooperatibak hornitzeko».
Zalantza horiek aldentzeko eta etorkizun hurbilari ziurtasun handiagoz erantzuteko, ezinbesteko ikusten du Lekunberrik laborariekin komunikazioa estutzea. Haren hitzetan, oraintxe bertan arrisku nagusia langile falta da, bai landa eremuan, bai enpresetan. Nafarroako Gobernuak bi eremuetako langileentzako segurtasun neurri batzuk ezarri ditu, baina hainbat arazo daude. Enpresak ohituta daude segurtasun neurriak hartzera, baina material ugari eman diete ospitaleei, eta orain «askok arazoak dituzte oinarrizko materiala lortzeko (betaurreko, maskara, eskularruak, termometroak…)».
Zailtasunen gainetik, Lekunberrik esan du aurrera jarraitzen dutela. Segurtasuna bermatzeko, enpresek antolamendu osoa malgutu behar izan dute: «Txandak, produkzio lerroak, logistika eta etiketa jartzeko sistema… Enpresak osorik berrantolatzen ari dira, eta dituzten baliabideen arabera jokatzen. Langileen batzordeei «arduraz» jokatzera dei egin die: «Behin neurriak hartuta, lanean jarraitzera animatu behar ditugu langileak, absentismoak gorantz jarraitzen badu, ez dugu lan ahalmenik izango eta».
Krisia piztu aurretik, laborariak eta abeltzainak kalera irten ziren urtarrilaren 30eko greba orokorrean —EHNE— eta otsailaren 19ko manifestazioan —UAGN—, bidezko prezioak aldarrikatzera. Espainiako Gobernuak hornidura katean jatorrizko prezioak bermatzeko legea onartu bazuen ere, hori kontrolatzeko baliabiderik ez du. Iberoren hitzetan, Nafarroako Gobernuari helarazi diote kontsumitzailearengana iritsi arteko katean «espekulazioa» dagoela.
Aurrera begira, Iberoren ustez, zilegitasuna irabazi dute. «Txikitasunetik, gertutasunetik eta ingurumenari atxikirik lan egiten duen eta baliabideak modu iraunkorrean erabiltzen dituen ereduak bermatuko du erresilienteagoa, autonomoago eta ahaldunduagoa izatea etorkizunean». Haren ustez, elikadura eta zaintza jarri behar lirateke erdigunean, eta «ez egon diruaren eta globalizazioaren menpe».
Bariainek gogora ekarri du mugak itxiz gero, nekazaririk gabe, ez legokeela egungo egoeran hornidura bermatua: «Hemengoari balioa eman behar diogu. Kontsumitzaileak bertako produktuak kontsumitu behar ditu. Gizarteak ez badu horren alde egiten, beste koronabirus bat merezi dugu orduan».
Funtsean, herrialdeek pilatuko dituzten zorrei aurre egiteko modu bateratu baten bila ari dira. Hiru proposamen dituzte mahai gainean: 2008ko krisian bezala, ESM euroguneko erreskate funtsa erabiltzea: 240.000 milioi euro inguru; Europako Berme Funtsa sortzea, enpresentzat likidezian 200.000 milioi baino gehiago emateko; eta 100.000 milioi euroko beste poltsa bat, estatuen lanaldi murrizketarako programa bereziak finantzatzeko —Hego Euskal Herrian, aldi baterako lan erregulazioak—. Hori dena maileguen bitartez banatuko litzateke estatu kideen artean; nola finantzatu eta estatu hartzaileei zer baldintza jarri eztabaidatzen ari dira.
Herbehereak eta Italia jokatzen ari dira partida nagusia. Aurrenekoak laguntza horiek ditu herrialde hartzaileentzako baldintza ekonomiko zehatz batzuekin lotu nahi ditu; bigarrenak, aldiz, betebehar horiek ahalik eta gehien arintzea nahi du. Horren inguruko liskarra izan omen da blokeo puntu nagusia. Lehia hori betiereko berdinketan amai ez dadin lanean ari dira beste estatu batzuk. Bilera amaitzean, Frantziako eta Alemaniako ministroek marra gorriak mugitzeko eskatu zieten Herbehereei eta Italiari.
Lagundu bai, erreskatatu ez
«Prest gaude erreskate funtsa osasun gastuetarako erabiltzeko. Baina laguntza ekonomikorako erabiltzen den neurrian, uste dugu [jasotzen duten estatuek] neurri ekonomikoak hartu behar dituztela», adierazi du Wopke Hoekstra Herbehereetako Finantza ministroak. Herbehereen arabera, maileguek bi fase izan beharko lituzkete: lehenengoan, utzitako dirua baldintzarik gabe jasoko lukete hartzaileek; bigarrenean, zaintza sistemak finkatuko lituzkete.
ESM erreskate funtsari dagokionez, blokeoa edozein estatu kidek ezar dezake. Batasuneko gobernu guztien babesa behar du martxan jartzeko, eta estatuek baldintzak jar ditzakete; kide batzuek, gainera, euren parlamentuen oniritzia behar dute.
Italia, gainera, ez dago prest mailegu horiek erreskate baten moduko programa baten bidez jasotzeko: hau da, ez ditu nahi baldin eta horrek aurrekontuetan erreforma eta murrizketa sakonak egitea exijitzen badio, 2008ko krisian besteak beste Greziak egin behar izan zuen moduan.
Erromak ez du Atenas izan nahi, baina, Europaren babesik gabe, zaila izango luke bere zorra finantzatzeko modua aurkitzea, hegoaldeko estatuen artean Italiak baitu arrisku saririk handiena, eta alde nabarmenarekin. Akordiorik ezak, halaber, euroeszeptikoen jarrera indartuko luke, bereziki Italiako Gobernuan egon diren baina egun oposizioan dauden Matteo Salvini eta haren taldekideena.
Koronabonuen aukera da mahai gainean duten beste egitasmoa. Hamar bat herrialdek eskatu dute hori, tartean Italiak, Espainiak eta Frantziak. Baina Herbehereak, Alemania, Austria eta Finlandia zor mutualizatu hori —kide guztien artean partekatua— jaulkitzearen kontra daude. Ez dute nahi beraiek hartu behar izatea ordaintzeko ardura baldin eta estaturen batek ezin badu bere zorra ordaindu. «Uste dugu horrek konponbide baino arazo gehiago sortuko dituela EBrentzat. Beste herrialdeen zorrak bermatu beharko genituzke, eta hori ez da zentzuzkoa. Eurotaldearen gehiengoak, gainera, ez du babesten», adierazi du Hoekstrak.
Berri agentziek kontsultatutako diplomazia iturrien arabera, Parisek eta Madrilek erdibideko beste proposamen bat egin dute zorra jaulkitzeko: zati handi bat EBren aurrekontuari lotzea proposatu dute. Baina horri buruz ere ez dute akordiorik egin.
Adosteko dagoen hirugarren puntua Europako Batzordeak egindako proposamena bat da: lanaldiak murrizteko programak finantzatzeko funts komun bat sortzea, Sure izenekoa. Horrek 100.000 milioi euroko mailegua izango luke.
ESMarekin ez bezala, kasu horretan, maileguak ez lirateke bazkideen presio eta ikuskapen bereziaren mende egongo, Europako Batzordearen babespeko mailegua izango bailitzateke. Bera zorpetuko litzateke herrialde eskatzaileari funtsak mailegatzeko merkatuan. Parte hartu nahi duten estatu kideen babesarekin egingo luke hori, baina ez lukete euren parlamentuaren oniritzirik beharko, eta, akordiorik balego, hori funtsezkoa litzateke blokeoak eragozteko.
Dena den, herrialde batzuek ziurtatu nahi dute funts hori koronabirusaren krisira mugatuko dela, eta ez dela izango mekanismo zabalago baterako lehen pausoa, adibidez Europa osorako langabezia aseguru bat sortzeko.
«Aski da!», azaldu du Gipuzkoako EHNEk. «Zertara dator azokekiko horrelako tema?», galdetu du. «Baserritarrok gure produktuak saltzetik bizi gara. Egoera dagoeneko zaila baldin bada, ulergaitza da beste oztopo bat jartzeko tema hori».
Gainera, sindikatu horrek uste du Jaurlaritzak ez duela eskumenik halako erabaki bat hartzeko: «Azokak udal eskumena dira, eta osasun neurriak, une honetan, estatuaren eskumena». Horrela, gogorarazi du azken asteetan baserritarren azokak egin ahal izan dituztela hainbat herritan, «higiene eta protokolo zehatzek agindu bezala». Eskerrak eman dizkie Ordiziako, Villabonako eta Zumarragako udalei, «gauzak nola egin» erakutsi dutelako. Ziurtatu duenez, Katalunian eta beste lurralde batzuetan baimentzen dituzte janari azokak.
Baserritarrentzat azokak ezinbestekoak direla nabarmendu du Gipuzkoako EHNEk, eta tokian tokiko ekonomiarentzat oso mesedegarriak direla. «Azokak, salmenta zuzenak, herrietako elikagai denda txikiak bertako produktuak komertzializatzen direla bermatzen duten guneak dira. Horiek denek tokiko ekonomia indartzen dute, baita herritarren lanpostuak ere».
«Tamalgarria»
Antzeko kritikak egin ditu Enba Euskal Nekazarien Batasunak ere. «Erabakia ulertezina eta tamalgarria da, bai azoketara joaten diren baserritarrentzat eta kontsumitzaileentzat, baita azokak elikagaiak erosteko gune gisa defendatzen ditugun ororentzat ere».
Alarma egoera amaitu eta azokak zabaltzeko debekua kentzen denerako Jaurlaritzak jarritako baldintza «onartezinak» ere salatu ditu Enbak. Horien arabera, pasabide batek banatu beharko ditu postuak, eta sei metro egon beharko dira postutik postura. Gainera, postu baten barruan, saltzaileek gutxienez bi metroko tartea gorde beharko dute beren artean, eta, lekurik ez dagoenean, bakar batek egin ahal izango du lan. Bezeroei dagokienez, gutxienez bi metroko tartea izan beharko da baten eta bestearen artean. Neurri horiek gehiegizkoak direla uste du Enbak, eta «kinka larrian» jarriko dituztela azokak.
Sindikatu horrek ziurtatu du koordinazioa falta dela Jaurlaritzaren barruan, Osasun Sailak azokak debekatu dituen egun berean Merkataritza Sailak merkatuak eta bertako produktuak babesteko kanpaina bat hasi duelako, «hitzez hitz, elikagai fresko eta bertakoez hornitzeko guneek betetzen duten tokia aldarrikatuz».
Eroskiren ekinaldia
Eroskik iragarri du azokak galdu dituzten baserritarretako batzuek aukera izango dutela Eroskiren bitartez saltzeko beren produktuak. Harakai kooperatibak merkaturatutako arkumeak salduko ditu, eta bere barazki hornitzaile nagusiekin akordio bat lortu du inguruko ekoizle txikien produktuak ere bil ditzaten.
Mercedes martxoaren 14an itxi zuten, eta apirilaren 13an irekitzeko asmoa zuen hasieran, baina orain onartu du ziur aski hilaren 20ra arte itxarongo duela, denbora beharko duelako segurtasun neurri bereziak indarrean jartzeko, eta ez dakielako zenbat langile dauden berrogeialdian. Hori bai, txanda bakar bat izango litzateke.
VWek, berriz, hilaren 27an irekitzeko asmoa du, besteak beste, ez duelako espero auto salmenta berehalakoan suspertzea.