Pertsonen joan-etorria murriztu eta mugak itxi izanak aire garraioa geldiarazi du: Europako Batasunean %88 murriztu da trafikoa iazko datuekin alderatuta, Eurocontrolek esan duenez. Frantzian %93 jaitsi da, zehazki, eta Espainian %95; kopuruak ere antzekoak dira AEBetan. Airelinea nagusien hegazkin gehienak aparkaleku erraldoi bilakatu diren aireportuetan daude, eta kostu txikiko konpainien geldialdia erabatekoa da ia. «Inoiz ez dugu tamaina honetako geldialdirik izan», esan du De Juniacek.
Jardueraren bat-bateko jaitsierak sektore osoan izan du eragina, eta abiazioa inoiz izan duen krisirik handienaren aurrean da. Aurrez ere izan ditu garai latzak: 2001eko irailaren 11ko atentatuak, 2008ko finantza krisia eta Islandiako sumendiaren kasuak dira nabarmenenak. Baina koronabirusak egoera berri baten aurrean jarri du mundua, eta agertoki horretan aire garraioaren kolpea ere inoiz jasan gabekoa izatea espero da.
25 milioi lanpostu
IATAk galera handiak aurreikusi ditu, eta iragarpenak are gehiago okertu ditu asteak igaro ahala. Azken datuen arabera, mundu osoan 25 milioi lanpostu galduko dira mugikortasun mugak hiru hilabetez luzatzen badira.Txinaren ostean, Europan eta AEBetan nabarmenduko da kolpea, batez ere: 70.000 milioi euroren eta 46.000 milioi euroren galerak izango dituzte, hurrenez hurren. Gainera, 5,6 milioi eta bi milioi lanpostu desagertuko dira. Denera, 286.500 milioi euroko zuloa utziko du krisiak munduan.
Bidaiarien urteko eskaria ia erdira jaistea espero da iazkoaren aldean, eta aire konpainia batzuk porrot egiteko gertu izan daitezke maiatzaren bukaerarako. Horri aurre egiteko neurriak hartzen hasiak dira. Lan erregulazio txostenak aurkeztu dituzte enpresek, baina likidezia beharrean dira, eta kutxak hutsik dituzte gehienek. Bada, krisiak luze irauten badu, lurra jotzeko gertu izan daitezke munduko aire konpainien %75 inguru, IATAren arabera. COVID-19-ak utzi du bere lehen biktima, halere: Flybe airelinea ingelesa izan da porrot egiten aurrenetarikoa. Finantza arazoei aurre egin ezinda zebilen, eta azken kolpea eman dio gaitzak.
Irauteak bakarrik balio du, eta horrek gastuak txikitzea esan nahi du; gerrikoa estutzea. Finantzaketa programak egokitzen ari dira konpainiak: hilabete eskasean goitik behera aldatu beharrean izan dituzte planak. Askotariko neurriak hartu dituzte, gastuak berehala txikitzen hasi eta ordainketak atzeratzeraino: erretiroak aurreratu dizkiete langile batzuei; hegazkin kopurua murriztu dute amortizatuak dituztenak salduz; bidaiariei bonuak eman dizkiete, hegazkin txartelen dirua itzuli ordez; kredituak hitzartu dituzte finantza erakundeekin: eta hegazkin berrien erosketak atzeratu eta bertan behera utzi dituzte Airbus eta Boeing konpainiekin. Hartutako neurri guztiak ere ez zaie aski, ordea, eta laguntza eskaerak gero eta ozenagoak dira.
‘Guraso estatua’ erreskatean
«Aire konpainiek salbatzaile bat behar dute, inoiz baino gehiago». De Juniac, ostera ere, katastrofeaz ohartaraziz. Eta berriz ere, begirada guztiak guraso estatuaren gainean jarri ditu IATAko buruak. «Konpainien finantzaketa laguntzek lehentasunezkoak izan behar dute gobernuentzat». Administrazioei eskatu diete, besteak beste, laguntza zuzenak emateko aire garraio komertzial eta zama garraio konpainiei, maileguentzako erraztasunak emateko, orain arte ordaindutako soldaten gaineko zergak jaisteko, eta 2020ko gainerako zerga ordainketak atzeratzeko.
Erantzuna berehalakoa izan da, eta diru publikoaren jarioa etengabekoa mundu guztian zehar. Norwegian konpainia izan zen administrazioari ateak irekitzen lehena: lehendik zuen zorrari aurre egin ezinik zebilen, eta pandemiak are gehiago okertu du haren egoera. Enpresa porrotaren atarian zela, Norvegiako Gobernuak ia 270 milioi euroko mailegua emango diola iragarri du. Baldintza gogorrak jarri dizkio, ordea: dirua jaso nahi badu, berregituraketa zorrotz bat egin beharko du. Zorra akzioetan jaulkitzeko prest azaldu da, baina asmo horrek kolpe handia eman dio finantza merkatuetan.
Antipodetan, Zeelanda Berriko Gobernua ere oxigenoa emateko prest azaldu da Air New Zealandi. Ia 500 milioi euroko erreskatea adostu dute, eta kopuru horren barruan daude datozen 24 hilabeteetan zorra berregituratzeko maileguak ere. Australiako Gobernuak ere 97 milioi euroren laguntzak onartu ditu Qantasentzat eta Virginentzat. Martxoan dagoeneko beste 500 milioi euro pasako funtsa bideratu zuen abiazioaren sektorera.
Italiako Gobernuak Alitalia nazionalizatu du, hamaikagarren aldiz: 2002tik ez du irabazirik izan, eta 2017az geroztik konkurtsoan zegoen. Azken 50 urteotan, 7.000 milioi euro jarri dituzte Erromako agintariek konpainia salbatzeko, eta beste 500 milioi jarriko dituzte orain.
Air France KLMk, berriz, 6.000 milioi euroren maileguak eskatu dizkie Frantziako eta Herbehereetako gobernuei. Paris eta Haga prest azaldu dira laguntzeko enpresaren %14 du bakoitzak, eta baita haren kontrol osoa hartzeko ere, beharrezkoa izanez gero.
Alemaniak ere modu berean erantzun du, eta adierazi du edozer egingo duela Europako aire konpainia handienari laguntzeko. Merkelen gobernua Lufthansaren kapitala erosteko prest azaldu omen da zenbait hedabideren arabera, baina enpresa ez da horren aldeko. Airelineak laguntza eskatu die, halaber, Suitzako eta Austriako gobernuei, eta kreditu bat negoziatzen ari da Belgikarekin ere, Brussels Airline talde alemaniarreko kide baita.
Erresuma Batuak ere plan bat iragarri du Virgin Atlantic eta Easyjet konpainiak diru publikoz laguntzeko. Aldiz, zalantza ugari eragin du Iberia, Vueling edo British Airways batzen dituen IAG taldeak, Espainiarekin partekatzen baitu jabetza, eta brexit-aren ondoren, agertoki berrira egokitzekotan baita. Halere, Europan, aire konpainiei laguntzeko iragarritako neurri guztiak herrialdeek beren kabuz hartutakoak dira. Batzordeak ez du planik iragarri; ezikusiarena egin du, nahiz eta aire garraioaren eskumena berea den. Egungo araudiak enpresei laguntza publikoak ematea ere debekatzen du, eta horretan ere ez du kontrako jarrerarik erakutsi. Aitzitik, onartu du gobernu askok enpresa nagusien akzioak erosi beharko dituztela, aldi baterako bada ere.
AEBetan, bestalde, gobernuak 50.000 milioi dolarreko funtsa bideratu du aire konpainiak porrotetik salbatzeko. Ez dute erabaki oraindik diru horrekin gobernuak konpainien kapitala erosiko duen ala ez. Halere, funtsaren erdia zuzeneko laguntza izatea aurreikusten da, eta gainerakoa, mailegu eta berme bidez emandakoa. Ohartarazi dute, hori bai, laguntza horiek baldintza gogorrak izango dituztela: isuri kutsagarriak murriztea, adibidez.
Ondorengoari begira
Krisi eta turbulentzia ugariko urteak pasatu ditu, baina birusak bat-batean geratu du abiazioaren garairik goxoena. Iluntzen ari du sektorean, eta hasiera batean suspertzea kolpekoa izango zela uste bazen ere, luze jo dezake. Hala iragarri du De Joniacek: «Krisiak hartu duen tamaina ikusita, ia ezinezkoa egiten du V formako suspertzea. Egiari zor, U forma izango du gehiago». Txina da horren erakusgarri. Pertsonen joan-etorria mugatuta egon daiteke epe luzera, eta horrek zaildu egingo du normaltasunera itzultzea.
Beste kontu bat da aire konpainien iraupena ere. 2008ko finantza krisiaren ondoren, enpresen arteko bat egiteak nabarmen ugaritu ziren; ordukoak dira gaur egungo hegazkin kÞonpainia nagusiak, eta elkartze horri esker iraun dute azken hamarkada honetan. Baina etorkizuna zalantza ugariz beteta dator, eta hegaldia laburra izan daiteke askorentzat.
Momentuz bost sektoretarako proposamen zehatzak aurkeztu ditu ELAk, eta aurrerago gehiagorentzat egingo ditu. Bost arloak hauek dira: zaintza lanak, osasungintza publiko eta pribatua, garbiketa, anbulantziak eta elikagaien komertzioa. Lehen lauretan eskaera bat errepikatzen da: «zerbitzu publiko bihurtzea». Sindikatuaren ustez «ez merkantilizatzea» baita «lan baldintza duinak eta zerbitzu ona bermatzeko modu bakarra». Elikagaien komertzioan, berriz, oro har soldata hobekuntza eta lanordu kopurua murrizteko eskatu du.
Lakuntza Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari mintzatu zitzaien, krisi garaian are garbiago ikusi baita sektore «feminizatu» horien garrantzia: «Horretarako, baina, sektore horiekin arduratuago egon beharko lukete obrak eta fabrikak martxan jartzearekin baino». Alde horretatik, «hipokrisia» leporatu zien, orain funtsezko zerbitzutzat jo eta goratzen dituzten arren, besteak beste, «zahar etxeak negozio bihurtu dituztelako» eta «Osakidetzan behin-behinekotasuna %40koa delako».
ELAko idazkari nagusiak zahar etxeen kudeaketan sakondu zuen bere kritika, eta Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusiak herenegun emaniko azalpenei erantzun zien: «Jakinda zer egoeratan gauden, benetan pentsa daiteke alarma ez dagoela justifikatuta? Nola esan daiteke horrelako astakeria bat? Ezin da kudeaketa txar bat estali datuak ezkutatuz. Oso larria da hori». ELAk zortzi zahar etxetako baldintzak salatu ditu epaitegietan, eta lautan arrazoia eman diete, baita behin-behineko neurriak agindu ere. Sindikatuak iragarri zuen salaketa gehiago egingo dituela. «Protokolo guztiek huts egin dutelako. Aldundiek badakite zahar etxeetan ez direla segurtasun neurriak bermatzen».
Lakuntzak gogoratu zuen martxoaren 18an, «kutsatu bakar bat ere ez zegoenean», proposamen zerrenda bat bidali ziela aldundiei, eta oraindik ez dutela erantzunik jaso. «Badakite gauzak ez direla ondo egiten ari. Arreta ez da nahikoa, eta langileak falta dira. Gaizki eta berandu doaz». Alde horretatik, Gipuzkoako zahar etxeetako langileen jarrera goratu zuen, 250 eguneko greba bertan behar utzi baitzuten lan egiteko, eta egoiliarren arreta hobetzeko neurriak hartzea beren oinarrizko eskakizunetako bat delako.
Eskaera zehatzak
ELAk bere webgunean ikusgai dagoen agiri batean bildu ditu proposamenak. «Guk kritika baino proposamen gehiago egiten baititugu», aldarrikatu zuen Lakuntzak. Zaintza lanetan, esaterako, zentro guztiak «publiko bihurtzea» eskatzen du, eta langile guztiak jardunaldi osoan kontratatzea. Zainduriko pertsonako langile ratioak ere hobetu beharko liratekeela uste du sindikatuak, egoiliar bakoitzari egunero bi orduko zaintza pertsonalizatua bermatuz. Era berean, etxeko langileen baldintzak zaintza publikoarekin parekatzea jaso du, eta haiek Gizarte Segurantzako Erregimen Orokorrean sartzea.
Osasungintzan, berriz, behin behineko langileak finkatzea eta «2010etik suntsitutako» 5.000 lanpostuak berreskuratzea exijitzen du. Itun bidez osasungintza publikorako lanean ari diren zerbitzuak—anbulantziak barne— publiko egitea eskatu du, eta osasun zerbitzuetako langileek galdutako erosahalmena berreskuratzea. Horrek soldata %13 igotzea esan nahiko luke. Garbiketan ere administrazio publikoek azpikontrataturiko zerbiztuak publiko bihurtzea nahiko luke.
Azkenik, elikagaien komertzioko langileentzat jaso ditu proposamenik zehatzenak: krisiak iraun bitartean lan kargak murriztea; epe honetako lan karga konpentsatzeko diru sariak jartzea; soldata %25 igotzea; eta urteko jarduna 1.592 ordura murriztea.
Berdelaren kanpaina oso eskasa izan da prezioetan, eta, antxoarekin gauza bera pasatuko zen beldur zirenez, sei astez atzeratu dute hasiera. Neurri hori, baina, agian ez da aski izango, eta, horregatik, antxoa kuota kanpaina bukatu arteko egunetan dosifikatuko dute. Atzerapenaren beste arrazoi nagusia koronabirusa ugaltzearen beldurra zen; hala ere, Tapiak azaldu zuenez, portu eta ontzietan «oso ondo» ari dira betetzen segurtasun protokoloak. LAB sindikatua, berriz, ez da iritzi berekoa, eta protokoloak «gabeziak» dituela salatu zuen atzo. Era berean, uste du ez duela laguntzen salmenta prezio baxuaren auzia konpontzen: «Sektoreak historikoki izan zuen arazoa»; eta uste du izurritearekin are gehiago larrituko dela.
Gauzak hala, LABek arrantzaleen baldintzak hobetuko lituzkeen neurri batzuk proposatu dizkio Jaurlaritzari. Ontziak egunero desinfektatu beharko liratekeela uste du, eta itsasoratzeak mailakatua izan beharko lukeela. Arrantzaleei testak egitea funtsezko iruditzen zaio sindikatuari, eta lan egunak mugatzea, astelehenetako 10:00etatik osteguneko 12:00etara. Era berean, portuko salmenta enkante bidez ez egitea iradoki du LABek, ontzi guztiak ordu berean deskargatu nahi izateak —prezio hobea lortzeko— «aglomerazioak» sortuko bailituzke portuan. Horren ordez, portuan «prezio justu» bat ezartzea iradokitzen du, arrainaren tamaina, kostuak eta azken bi urteetako prezioaren batez bestekoa kontuan izanda.
CCOO ados dago funtsezkotzat jo ez diren sektoreetan jarduerak baimentzearekin?
Ez dagokigu guri erabakitzea noiz den garai egokia; osasun arloko agintariak daude horretarako.
Langileen osasuna dago jokoan, ordea.
Horregatik diogu, jarduera edozein dela ere, langileen segurtasun neurriak bermatu behar direla lehen-lehenik, eta hori egin gabe ezin dela jarduerarik egon. Ez bakarrik lanpostuan, gainera: baita lanera joateko eta etxera bueltatzeko ere. Segurtasun irizpideek argiak izan behar dute.
Jarduera abiatzeak ez ote ditu kutsatze gehiago ekarriko?
Geraturik zeudenen artean, enpresa gutxi hasi dira. %25era ez da iritsi. Lanean egon gara irekitze hori prestatzen; protokoloak landu ditugu, eta Jaurlaritzaren gida egokia da. Orain ikusi behar da betetzen ari den edo ez.
Gida horrek ez du jaso jarduera gelditzeko konpromisorik babes neurriak betetzen ez diren kasuetan. Zer diozu?
Lan arriskuen prebentzioen lege bat dago horretarako, eta aplikatu da pandemia honetan. Uste badugu enpresa ez dela neurri egokiak hartzen ari, salatu dezakegu. Osalanek eta Lan Ikuskaritzak erantzun dute guk haiena jo dugunean. Kasu batean frogatu dugu orain gutxi.
Inspektoreak beren lana egiteko moduan daude?
Nik dakidala, jarduera berreskuratu denetik ez da salaketarik egon. Pandemiaren hasieran egoerak gainezka egin zien, baina erantzuten ari dira.
Zein da salatu duzuen kasua?
Osakidetzako erizain batena. Testa egiteko eskatu genuen, eta egin zioten. Baina oraintxe jarduera duten enpresek ez dute segurtasun arazo bat, oro har; eskaerarik eza da benetako arazoa, paralisia, Europa osoan eta munduan. Aurrena osasun arazo bat dugu, eta hori da garrantzitsuena. Baina ekonomia berreskuratzea oso zaila izango da. Eta enpleguaz ari gara. Lehen arazoari erantzun behar diogu, bai, baina bigarrenari begira ere jarri behar dugu, eta lehenbailehen.
2008az geroztik, gobernuek murrizketak aplikatu dituzte. Jaurlaritzak bide horri heltzen badio, zer egingo du CCOOk? Urra daiteke Elkarrizketa Sozialerako Mahaiak islatzen duen sintonia ona?
Ez dakit erantzun edo ez, galdera hori maltzurra baita…
Maltzurra?
Gauza batzuk argitu behar dira hemen. Krisi hau ez da 2008koa, baina, orduko irteera beretik atera nahi badute, CCOOk orduan hartu zuen bidea hartuko du: etengabeko salaketa eta mobilizazioa. CCOO elkarrizketarako mahai sozial batean egoteak ez du esan nahi gobernuaren erabakiak txalotzen ditugula, eta harekin sintonia ona dugula. Bai? Elkarrizketa soziala da sindikatuen tresna bakarra politika publikoetan eragiteko, ez dago besterik, ez dago. Mobilizazioa oso ondo dago, eta beharrezkoa da, baina, ondoren, eseri egin behar dugu norbaitekin negoziatzera.
CCOO konforme dago hartu diren neurriekin?
Ez dute zerikusirik 2008an hartu zirenekin. Hiru milioi eta erdi langile ditugu aldi baterako erregulazioekin; langabezia laguntza ez dira gastatzen ari; ez dute behar gutxieneko kotizazio bat laguntza hori eskuratzeko; hipotekak atzeratzeko aukera dago… Ez gara ari krisi honi aurrekoari bezala aurre egiten. Estatuko elkarrizketa sozialak emaitzak eman ditu. Orain arte behintzat.
Eta etxean?
Egoera oso zaila dugu, eta gehiago okertuko da. Enplegu asko galduko da. Autonomoei laguntzeko Jaurlaritzaren neurriak, adibidez, ez du ez hanka ez buru, mila autonomorena baizik ez baita iritsiko. Jaurlaritzarekin birritan batzartu gara eragile denak, baina guk espazio eraginkor bat nahi dugu, aurrekontuez hitz egiteko, eta politikei buruz. DSBEa zabaldu beharko da, esaterako, eta erabaki beharko da inbertsio publikoa zein sektorek beharko duten gehien. Inbertsio horrek kalitatezko enpleguari eustearekin loturik egon behar du. Eta, horretaz guztiaz hitz egiteko, Elkarrizketa Sozialerako Mahaira deitzea eskatu dugu, hori baita hiruko espazioa, hemen eta Murtzian.
Zeri gehiagori buruz hitz egin nahi duzue mahaian?
Krisi honek sektore publikoan agerian utzi dituen gabeziez, baita zerbitzuen azpikontratazioari buruz ere, mendekotasunaren alorrean izan dituen emaitzak begien bistakoak baitira. Hau dena berraztertu egin behar da, publikoa indartu beharko delako.
Egungo zergekin?
Zerga sistemaren erreforma sakona beharko da. Euskadin ez da erraza hori egitea, baina baten batek jarri beharko dio joarea katuari. Arazo larri bat dugu, Eusko Legebiltzarrak ez baitu eskuduntzarik alor fiskalean. Aldundiek dute eskuduntza, eta ez dut esango Finantzen Euskal Kontseilua antidemokratikoa dela, baina bai erabakiak hartzen dituela parlamentutik pasatu gabe.
Aldundien zeregin hori Jaurlaritzari eta legebiltzarrari emango lioke CCOOk?
Eta nork ez?
Aldundietan gobernu den alderdiak?
Ez da ulergarria zergetan dugun eskuduntza maila handia izanda Eusko Legebiltzarrak ez izatea zer esana horri buruz. Herri honen defizit demokratiko bat da. Ez da posible lurralde historiko batek bere zergak erabakitzea besteak kontuan hartu gabe. Bilduren garaian ikusi genuen hori.
Orain ere egiten da, eta hiruretan EAJk gobernatzen du.
Bai, eta lurraldeen artean lehian sartzen dira alor fiskalean: erokeria hutsa da. Aurrekontuak aldatzeko, zergak aldatu behar dira, ez baita posible errenta zergak izatea sistemaren zamarik handiena. Sozietate zergari begiratu beharko genioke igual.
Aldaketa handiak dira horiek.
Gauza asko berraztertu behar dira, izan ere. Adibidez, autonomo gaixoez hitz egiten da, eta batzuk oso gaizki daude, baina beste batzuk ez, eta beren diru sarreren araberako zergak pagatzen hasi beharko dira halako batean, ez kuota finko batzuen bidez. Soldatapekoek egindako sakrifizioaren mailakoa behintzat eskatu beharko zaie, ezta?
Elkarrizketa Sozialerako Mahaiaren bidez egin daiteke hori guztia?
Hori da espaziorik eraginkorrena sindikatuentzat. Euskadin oso kezkagarria da bi sindikatu, horietako bat ordezkaritza gehien duena, ez egotea han beren hautuz. Mobilizazioaren ondoren, hitz egin behar da. Zein da urtarrilaren 30eko grebaren emaitza? Elkarrekin indar handia egin dezakegu, eta mahaia da sindikatuentzako agertokia; ez dago besterik. Alderdi politiko bilakatu eta hauteskundeetara joaten ez bagara, behintzat. CCOOk ez du asmorik horretarako.
