Eusko Jaurlaritzak Renove programen bidez bultzatu nahi du herritarren kontsumoa eta berritu nahi ditu enpresak. Zehazki, honako laguntza hauek emango ditu: 2,5 milioiko plan bat sortuko du etxetresna elektrikoak berritzeko, eta beste horrenbeste leihoetarako. Ibilgailua aldatzeko, 5 milioi euroko beste poltsa bat sortuko du, zeina COVID-19aren krisiaren aurretik martxan jarritakoari batuko zaion —beraz, hamar milioi guztira—. Horiekin batera, oro har industriarako eta makina-erreminta berritzeko beste programa bat abiatuko du, 5 milioikoa hori ere. Diru kopuru totalaz gain —hogei milioi—, Jaurlaritzak ez du bestelako zehaztasunik eman.

Diru laguntza horien berri eman zuen atzo Iñigo Urkullu lehendakariak, EAEko Mahai Sozioekonomikoan. Foro horretan daude gobernuko hainbat sailburu, hiru foru aldundiak, UGT eta CCOO sindikatuak, patronalak eta merkataritza ganberak, besteak beste. Aurreneko bi bileretan parte hartu ostean, ELAk eta LABek ez jarraitzea erabaki zuten, izaera «propagandistikoa» duela iritzita. Zuzenean aipatu ez zituen arren, bi sindikatu horien eta beste eragile batzuen jarrera kritikatu zuen Urkulluk. «Egin behar dugun bidean eragileak egongo dira konpromisoa hartu eta gurdiari tira egingo diotenak eta beste batzuk gurpiletan makilak jarriko dituztenak. Euskal gizartea heldua eta jakintsua da, eta bakoitza bere lekuan jarriko du».

Bileran, lehendakariak aitortu zuenez, egoera ez da erraza, «eta ez da izango». Gogoratu zuen foru ogasunek %20 inguruko jaitsiera aurreikusi dutela aurtengo zerga bilketan, eta ohartarazi zuen horrek behartuko dituela Jaurlaritza eta gainerako instituzio guztiak euren aurrekontuak berrikustera.

Soldata osagarri bat

Aldi baterako enplegu erregulazioez ere mintzatu zen Urkullu. Adierazi zuen Jaurlaritzak Espainiako Gobernuari eskatu diola espediente horiek ekainaren 30az haratago luzatzeko, sektoreen beharrak aintzat hartuz, eta horien tramitazioa «errazteko».

Era berean, adierazi zuen Jaurlaritza prest dagoela egoera horretan dauden eta soldata txikia duten langileei osagarriak emateko, «Alemaniako ereduari jarraikiz». Horretarako, baina, «beste aldeak» ere —Espainiako Gobernua eta enpresaburuak— konprometitu behar direla uste du. Horren harira, lehendakariak azpimarratu zuen Madrilek baduela horretarako aukera, Bruselak gisa horretako laguntzak finantzatzeko sortu duen funtsean —Sure izenekoan— parte hartuko duelako. Gaur egun, ordainsari horiek gehienez soldataren %70 dira, 1.412 euroko mugarekin, baina lanaldiarekiko proportzionalak dira.

Bileraren amaiera eginiko adierazpenetan, lehendakariak lan erregulazioei buruz eginiko proposamena eskertu zuten CCOOk eta UGTk; dena den, gogoratu zuten Espainiako Elkarrizketa Sozialaren Mahaian lanean ari direla gai horren inguruan, hango gobernuarekin eta patronalekin batera. Eduardo Zubiaurre Confebaskeko presidenteak, berriz, adierazi zuen Jaurlaritzak enpresentzako eta autonomoentzako maileguak —1.000 milioi euro ingururenak— «motz» geratu direla, eta horiek gehitzeko eskatu zion.

Erantzuna iritsi da bizitzeko gutxieneko diru sarreraren inguruko galdera nagusietako batentzat. Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak kudeatuko dute Hego Euskal Herrian, eskumen horren transferentzia adostu zutelako atzo EAJk eta Espainiako Gobernuak. Bizitzeko gutxieneko diru sarrera, Espainian estatu mailan inoiz ezarriko den lehen gutxieneko errenta, bihar du onartzekoa Ministroen Kontseiluak, eta dekretuak xedapen gehigarri batean jasoko du Hego Euskal Herrirako salbuespena, atzo Carmen Calvo Espainiako presidenteordeak eta EAJko presidenteak, Andoni Ortuzarrek, sinatutakoa.

Datorren urriaren amaierarako egon beharko du Hegoaldeko bi gobernuen eskuetan kudeaketa eskumenak, baina praktikan, hitzarmen baten bidez, Nafarroako Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak hasiera-hasieratik hartuko dute kudeaketa beren gain,

Izan ere, errealitatean, errenta bermatuaren eta diru sarrerak bermatzeko errentaren onuradunentzat ez da aldaketa handirik izango. Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak jada aurreko asteetan argitu zuen bizitzeko gutxieneko diru sarrera oinarri bat izango dela, eta dagoeneko erkidegoetan existitzen diren gutxieneko errentak hura osatzera bideratu daitezkeela. Alegia, Gizarte Segurantzaren kontura joango litzateke oinarri hori, eta gelditzen den osagarria erkidegoen kontura.

Dena den, osagarritasunaren gaia ez zen horren sinplea izan hasieran. Diru sarrera berria mahai gainean ezarri zenetik, behintzat, ez zegoen argi zer gertatzen zen erkidegoetako errentekin eta haientzako diruekin. Proposamenean dirua eta kudeaketa Gizarte Segurantzaren esku izateak ziurgabetasun hori areagotzen zuen, eta baita zentralizazioaren beldurra eragin ere zenbait erkidegotan.

Krisia aurrez aurre

Gobernua osatu zenean beste erritmo batzuk aurreikusten ziren bizitzeko gutxieneko diru sarrerarentzat. Esaterako, asmoa zen neurri soziala dekretuz onartzea, eta ondorengo fase batean lantzea haren erregulazioa. Baina, koronabirusaren ondorioek eta krisiak, ezinbestez, areagotu egin dute Espainian muturreko pobrezia murrizteko halako errenta baten beharra, eta, horren ondorioz —edo beharbada aukera baliatuz—, bizkortu egin dute errenta berria onartzea.

Baina zehaztasuna falta zen, batez ere dagoeneko existitzen diren gutxieneko errentei buruz. Hedabideen filtrazioek eta Escriva ministroaren adierazpenek argi gutxi ekarri zuten, nahiz eta azkenean ministroak zehaztu diru sarrera berria ez zela aurreko errenten osagarri izango, baizik eta alderantziz.

Zehaztasunen gabezia hor zegoen oraindik aste hasieran. Sanchezek gobernuak iragarri zuen errenta berria astearteko Ministroen Kontseiluan onartuko zela; Madrilgo berripaperek zenbatekoak argitaratu zituzten bezperan. Eta onarpena atzeratu egin zen biharko Ministroen Kontseilu berezira.

Bi kontseiluen artean etorri da transferentziarako sinadura. Eta galdera handi horietako baten erantzuna. Hala ere, oraindik beste hainbat gelditzen dira erantzuteko: zenbat diru jarriko du gobernu bakoitzak? Baldintza berak, diru sarrera eta ondare muga berak izango al dira oinarriarentzat eta osagarriarentzat?

Zehaztapen horietako batzuk biharko dekretuan ezagutuko direla esplikatu zuen atzo Aitor Estebanek, EAJk Espainiako Kongresuan duen bozeramaileak. Alderdiaren helburua «estatuaren laguntza» DSBEarekin eta errenta bermatuarekin «uztartzea» izan dela esan zuen, eta ziurtatzea bi euskal errenten onuradunek ez zutela laguntza txikiagoa jasoko, «bizitzeko gutxieneko diru sarreraren zenbatekoa nabarmen txikiagoak direlako».

EAJk argi dauka transferentziaren logika zein den. «Errenta eta ondarea dira diru sarrera berriaren baldintzak, eta hemen datu horiek foru ogasunek dituzte».

Gasteizko epaitegi batek “bidegabetzat” jo du Tuvisa udal autobus sozietatean Udalak ezinbesteko aldi baterako enplegu-erregulazioko espedientea erabili izana.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan aldi baterako 26.958 lan-erregulazio espediente aurkeztu dituzte koronabirusagatik alarma egoera ezarri zenetik. Maiatzak 27ko datuak

Iñigo Urkullu lehendakariak asteazken honetan iragarri duenez, Eusko Jaurlaritzak 20 milioi euro bideratuko ditu Renove programa batzuk finantzatzeko.

Pandemiak utzitako lezioen artean bada bat aldiro-aldiro errepikatzen dena: medikuntza zientziaren alorreko ikerketan burujabeago izan behar da. Bio sektoreari begira jarri da asko, arreta laborategietan jarrita, haiek baitira COVID-19aren amesgaiztoa atzean uzteko esperantzarik handiena. Txertoaren lasterketa martxan da mundu zabalean, eta azken egunetan albiste onak iritsi dira zientzialariak hainbat oztopo gainditzen ari direlako. Gainera, laborategietan ikertzen ari dira botika berriak birus kutsakorrari aurre egiteko, gizakiaren babes sisteman eraginez, adibidez. Zenbateko osasuna dauka, ordea, bio esparruak Euskal Herrian?

Basque Health Center klusterreko zuzendari Maria Pascual de Zuluetak uste du osasuntsu dagoela, oro har, eta hainbat alorretan giharra atera dezakeela, baina baita aurrerapauso bat emateko garaia duela ere. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 70 bat konpainia biltzen ditu egitasmo pribatu eta publikoko kluster horrek, baita hogei ikerketa zentro, lau unibertsitate eta sei ospitale ere.

Bio markapeko hainbat enpresa sendo azaltzen dira balio erantsi handia banderatzat duen talde horretan. Eta horietako batzuk COVID-19aren aurkako borrokan ari dira azken hilabetean. Osasen enpresak, adibidez, gaixotasunen markagailuak atzemateko eta monitorizatzeko PoC sistemak garatzen ditu, eta birusa fase goiztiarrean atzemateko tresna bat lantzen ari da.

Biomedikuntzaren eta bioteknologiaren esparruan beste izen ezagun batzuk agertzen dira birusarekin lotutako zereginetan: esaterako, Progenika Biofarma, molekulen biologian aitzindari den enpresa. TMA teknologiaren bidez, diagnostiko metodo batean ari da; PCR probak duen bezainbesteko fidagarritasuna izango luke Progenikarenak. Grifols matrizearen proiektuan parte hartzen ari da, kiten alorrean.

Bizkaiko Histocell, berriz, HC016 zelula botikarekin proba klinikoak egiten dabil SDRA biriken gaitza duten gaixoekin; hori da koronabirusak eragiten duen arazorik larriena gaixoetan. Erietxeetan bukatzen duten gaixo larrien %40k garatzen dute, eta horien artean larrienak hil egiten dira. Bestalde, Viralgen farmazia laborategia gene terapian espezializaturik dago, eta hura ere birusaren aurkako borrokan ari da. Herritarren monitorizazio eraginkor bat lortu nahi du, arazoari bere osotasunean ekiteko.

Birus zehatz horretatik harago, ordea, jarduera bizia dago sektorean. Farmaziaren esparruan Faes Farma azpimarratu behar da, garapen bioteknologikorako duen ahalmenarengatik. Botikak ikertu, ekoitzi eta merkaturatzen ditu 60 herrialderako. Nafarroako Cinfa ere neurri handiko farmazia konpainia bat da, botika ezagun askoren banatzailea.

Euskal kapitala duen beste bat da Praxis Pharmaceutical, erreferentea esparru jakin batzuetan. Badira Euskal Herrian kokatutako multinazional atzerritarrak ere: adibidez, BIAL; alergien adarraren bikaintasun zentroa zabaldu du Bizkaian. Beste hainbat eta hainbat aipa daitezke, dena den: AJL Oftalmics, Noray Biosciences taldea, BTI-Biotechnological Institute…

Maskaren negozioa

Laborategian, molekulekin eta zientzia ikerketa eginez aritzen direnez gain, Basque Health Clusterren badira industriaren beste alor batean jarduten dutenak ere, babes materiala egiten dutenak hain zuzen: esaterako, Bexen Medical eta Nueva Sibol enpresak. Eta, hain zuzen, enpresa horiek dira lehen lerroan jarri direnak pandemiari aurre egiten, nahiz eta horretarako pipetak eta mikroskopioak behar ez dituzten.

Behar-beharrezkoa bihurtu da maskara pertsonen egunerokoan; are gehiago, espazio publikoetan ere derrigortu dituztenetik. Garraioan eta saltokietan eraman behar dira nahitaez, eta, segurtasun tarteei eusteko ezintasuna dagoenean, baita kalean ere. Orain aste batzuk, osasun agintariek esan zuten maskarak ez zirela beharrezkoak, oro har, hala Madrilen nola Gasteizen eta Iruñean. Orduan, ez zen batere erraza maskarak lortzea. Izan ere, ez zegoen ekoizpen nahikorik herrialde guztien beharrei erantzuteko. Eta babes neurri horien hornidura bermatzeko martxan jarri dituzte Euskal Herrian hainbat ekoizpen lerro. Hainbeste jarri dira, euskal industria sektorearen erreferentziazko gune bat bihurtuko baita luze gabe Europan.

Ekoizpen horretan buru-belarri dabiltzan enpresak, Bexen Medicalek eta Nueva Sibolek, batik bat, kopuruan oinarritu dute beren errentagarritasuna. Paradoxa da: bio sektorea, hain zuzen, kontrako bidean aritzen da, balio erantsi handiko produktuak ikertzen, ekoizten eta merkaturatzen.

Euskal laborategietan COVID-19aren aurkako borrokan ari dira zientzialariak, baina beste hainbat ezinean dabiltza.

Asteotan jakin denez, inbertsioak egiten ari dira maskaren esparruan. Nola ari da eragiten pandemia biosektorean? Akuilua da ala galga?

Maskarak eta antzeko babes produktuak sektoreko zati txiki bat baizik ez dira. Gure enpresentzat, oro har, pandemia galga bat da. COVID-19aren aurkako borrokarekin lotutako jardueretan salbu, gelditu egin da sektorea. Jarduera komertziala kongresuetan eta nazioarteko azoketan izaten da, baita medikuen bisiten bidez ere, eta hori guztia izozturik dago. Inportazioen eta esportazioen emaria ere atzerapen handiz ari da. Enpresa batzuk lanean hasi ziren berehala, maskarak, arnasgailuak eta diagnostikorako tresnak egiten, baita terapia zehatzak bilatzen ere. Atsedenik gabe ari dira. Baina sektore honetan prozesu luzeak dira tresna medikoen eta botiken balio erantsia garatzea. Garestia da, I+G askorekin. Beraz, unean uneko krisi bat aukera da soilik gai horretan aditu bazara. Guk laguntza iraunkorra behar dugu emaitzak izateko. Enpresa gazte asko ditugu klusterrean, txikiak eta ertainak. Egonkortasuna eta laguntza nahikoa behar dugu emaitzak edukitzeko.

Laguntza nahikoa jasotzen du sektoreak aurrerapauso bat emateko?

Gizarte gisa, hausnarketa sakon bat egin behar dugu garatu nahi ditugun produktuen inguruan. I+G sendoa behar dugu, eta, horretarako, laguntza iraunkorra. Inbertsio publiko eta pribatu gehiago behar dugu balio erantsia sortzeko beharrezkoak diren prozesu luzeei erantzuteko. Horrez gain, elkarlan estua behar dugu ikerketa zentroekin, unibertsitateekin eta osasun sistemarekin.

Nola dago sektorearen giharra? EAEko BPGaren zenbat ordezkatzen du?

Gure enpresek %2 ordezten dute, 8.000 lanposturekin, eta ia %6 hazi ginen iaz. Mundu mailako zientzialari eta teknologia adituak ditugu; muturreko ekipamenduak eta kalitatezko zientzia sortzen dugu, zientzialari onak, abangoardiakoak. Aurten, berriro hazteko aurreikuspena genuen, baina dena berraztertu behar dugu. Kolpea apaltzen saiatu behar dugu orain. Euskadin laguntza onak daude enpresen ibilbideko lehen lau urteetarako, baina bio-osasungintzan laguntza luzeagoak behar ditugu enpresa autonomoak lortzeko. Ez da logikoa laguntzarik gabe geratzea entsegu fasean edo baieztapen fasean gaudela. Asko dira lau eta hamar urteko adinarekin hil diren enpresak gure alorrean. Sostengu iraunkorra behar dugu. Oinarrizkoa da administrazioaren babesa atzerriko inbertsioa erakartzeko.

Nola eragingo dio sektoreari Euskal Herria maskaren ekoizpenaren erreferentzia bat bilakatzea?

Ekonomia mailan ez dio askorik eragingo. Oinarrizko produktuei buruz ari gara, eta horiek inportatzeko egin dugun hautuaren inguruan hausnarketa sakon bat egin behar dugu. Beste herrialdeekiko dugun mendekotasun batzuei muga jarri behar diegu. Made in Euskadi maskaren onura ekonomikoa ez da handia izango, baina gure gizarteak eskura ez edukitzea produktu horiek garesti atera daiteke aurrerantzean ere. Lehengai batzuk eta oinarrizko produktuak ez edukitzeak geldirik utz gaitzake, balio erantsi txikia duten arren. Erabili eta botatzekoak diren produktu horiek ingurumenean izango duten eragina ere aztertu behar da, bestalde. Mendebaldeko herrialdeetan ez gaude prest hori kudeatzeko. Ingurumenaren alde egin ditugun urratsak ezin ditugu alferrik galdu, eta osasunak eta ingurumenak batera joan behar dute.

COVID-19aren aurkako txertoa aurkitzeko lasterketan parte hartzen ari dira euskal enpresak?

Batzuk zeharka ari dira parte hartzen, eta beste batzuk, zuzenean. Histocell zelula terapien proba batean ari da erietxeetan dauden gaixoekin. Innoprot, Biobide eta IMG Pharma ere lanean dira txertoen eta botiken segurtasunaren eta eraginkortasunaren alorretan. FM controlek, berriz, tresna erradiologiko eramangarri bat garatu du COVIDa atzemateko, eta Osasen, Microliquid, Roxall, Progenika-Grifols eta beste batzuk gaixotasun hori fase goiztiarrean atzemateko diagnosi sistemak landu dituzte. Naruk, e-processmed-ek eta Iris bondek, besteak beste, gaixoen egoera zaintzeko aplikazio teknologikoak asmatu dituzte. Gainera, MIZARek arnasgailuak eta laginetarako 3D hisopoak ekoitzi ditu. BRTA eta Teknika zentro teknologikoak buru-belarri dabiltza gaixotasunaren aurka, gaixotasun arrastoari segitzeko sistemekin. Asko dira, askotariko lanak egiten.

Biozientzia oso esparru desberdinetan aritzen da. Zein esparrutan haz daitezke gehien euskal enpresak? Zein jarduera dira interesgarrienak haientzat?

Zaila da aurreikustea nork izango duen arrakasta, baina Euskadin tresna medikoen esparruan lehia handia dago. Baina oraindik goiz da jakiteko inor podiumera igoko ote den. Osasunarekin lotutako aplikazio teknologikoek leku garrantzitsua izango du aurki. Gure gizarteak ahalegin handia egin behar du kolaborazio publikoaren eta pribatuaren alde, eta osasunari buruzko datu anonimoak eskuragarri jartzeko. Benetako aurrerapausoak eman ditzagun sektorean oinarrizkoa da kolaborazio hori.

Arabako Aldundiak 29 milioi euro jarriko ditu osasun larrialdiak eragindako krisiari aurre egiteko. Ekintza plan bat onartu du ekonomia suspertzeko eta enplegua «berreskuratzeko», Ramiro Gonzalez ahaldun nagusiak adierazi duenez. Epe laburreko premiazko neurri ekonomikoak dituen plan bat da, eta erdia baino gehiago zuzeneko laguntzen bitartez emango da.

Denera 50 neurri jasotzen ditu planak, eta atzo aurkeztu zuten. Aldundiak 11,5 milioi euro gorde ditu enpresa txikiei eta ertainei eta autonomoei laguntzeko. Zuzeneko diru laguntzak emango dizkiete digitalizaziorako eta oinarrizko gastuei aurre egiteko. Laguntza jasoko dute, halaber, emakumeei eta 45 urtetik gorakoei kontratu mugagabeak egiten dizkietenek.

Tokian tokiko merkataritza eta herrialdeko produktua bultzatzeko kontsumo bonuak aterako ditu, baita barne turismoa sustatzeko ere. Bestalde, milioi bat euro erabiliko ditu kultura arloko enpresei laguntzeko, eta beste milioi bat gordeko du ingurumenari lotutako proiektuetarako. «Orain, inoiz baino garrantzitsuagoa da tabernan Arabako Errioxako ardo bat edo Aiarako txakolin bat eskatzea, oporrak Arabako landa etxe batean erreserbatzea, eta gure herriko dendetan Arabako patata erostea», esan du Gonzalezek.

Izan ere, ahaldun nagusiak iragarri du 540 milioi euro gutxiago bilduko direla aurten zergen bitartez Araban, hots, iazko diru bilketan baino %20 edo %22 gutxiago. Bilketa apaltzearen ondorioz, diputazioak aurrekontua 100 milioi txikitu behar izango duela uste du ahaldun nagusiak. Erantsi du, baina, obra publikoei eutsi egingo zaiela. Aldundiak 60 milioi euroko inbertsioa zuen aurreikusia. Horiez gain, beste 248 milioi ere gehitu behar zaizkie, neurri fiskalei lotutakoak. Izan ere, zergen ordainketen atzerapenak eta zerga kenkariak onartu baititu Foru Ogasunak herritarrentzat eta enpresentzat.

Eusko Jaurlaritzak jakinarazi duenez, 200.014 behargin daude aldi baterako lan-erregulazioen menpe Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. 2020ko maiatzaren 25eko datuak.