Abenduaren 23an, Eguberri bezperan eta langileen oporrak tarteko eman zuen jakitera zuzendaritzak erabakia. «Kolpe gogorra izan zen», azaldu du Unai Garcia de Andoin langile batzordeko buruak (ELA). «Egun batzuk lehenago, bilera batera deitu gintuzten, aurrez inolako azalpenik eman gabe, eta esan ziguten ez zegoela beste aukerarik. Denbora gutxian, bigarren aldia zen Gabon garaian fabrika ixtearekin mehatxatzen gintuztela».
Aurrekoa ia sei urte lehenago izan zen: 2014ko abenduan, hain zuzen ere. Zuzendaritzak planta ixteko nahia agertu zuen orduan ere, eta enplegu erregulazio bat aurkeztu zuen eskari falta argudiatuta. Semaforoetarako eta kaleko argietarako altzairuzko piezak egokitzen dituzte bertan. Fabrikan egoera oso bestelakoa zen, nolanahi ere; izan ere, ia 60 behargin ari ziren momentu hartan Agurainen.
Negoziazioei eta mobilizazioei ekin zieten, baina, eta lortu zuten lantegia ez ixtea. «Lan gatazka gogorra izan genuen, eta lortu genuen gutxienez hemeretzi lanpostu Agurainen mantentzea». Horrez gainera, adostu zuten hainbat langile Euskal Herriko beste planta batzuetara aldatzea eta beste zenbaitek borondatez lanpostua uztea. «Orain ere mobilizatu gara, baina ez da gauza bera. Bistan denez, indar gutxiago daukagu».
Garcia de Andoinek salatu du enpresak azken bost urteetan ez duela ahaleginik egin lan karga handitzeko: «Erorialdi libre bat izan da dena». Eta erantsi du etorkizuneko plangintzarik gabe jardun dutela harrezkero: «Egunetik egunera, lana gutxitzen ari zen; aurrera egiteko gutxieneko konponketak egiten ziren, makina berriak erosi beharrean… Ez dute inbertsiorik egin. Edo berritu edo hil: ataka horretan jarri gaituzte, eta zuzendaritzak nahiago izan du ezer ez egin».
Langile batzordeko buruaren arabera, ordea, bazegoen zeri heldu. Izan ere, ulertezin zaio nola lehiakideek funtzionatu zezaketen antzeko negozio tamainarekin eta beraiek ez. «Bezero finkoak ditugu. Interes falta nabarmena izan du enpresak». Bada, salatu du fabrika gutxinaka «hiltzen» utzi dutela, azkenerako «heriotza gozo batera» kondenatuta gera zedin.
Lekualdatzerik ez
Arcelorrek Agurainen duen fabrika Sapem enpresa historikoaren ondorengoa da. 1965. urtean sortu zen enpresa, eta Arabako Lautadako industrializazioan ikur izan zen altzairugilea. Multinazionalak bi lantegi zituen Agurainen bertan, baina bateratu egin zituen gero. Egun ez dute produkziorik, halere; banaketa atalaren parte da, eta altzairuzko xaflak moztu baino ez dute egiten. Orain, ordea, linea hori ere Basaurira (Bizkaia) lekualdatuko dute, Garcia de Andoinek azaldu duenez: «Ez dugu ezer ulertzen, eta ez digute azalpenik ematen: Negozioa zergatik da errentagarria Basaurin, eta Agurainen ez?».
Negozioaren lekualdatzearekin, gutxienez, lanpostuei eusteko «esperantza» zuten langileek. Langile batzordeko buruak adierazi du, hain zuzen, hasieran mahai gainean zegoela aukera hori, baina negoziazioei ekin zietenean eta planta ixteko eguna gerturatu ahala atzera egin zuela zuzendaritzak: «Goxoki baten gisara, eskaini egiten dute lehenengo, eta kendu gero».
Euskal Herritik kanpo lanera joateko aukera ere eskaini zieten enpresak, Asturiasera. Baina langileentzat gehiegizkoa da horrek duen prezioa. «Ezin dugu lanpostuari eusteagatik dena bertan utzi eta ade egin. Familiak ditugu, adinekoak gure ardurapean… Ez du zentzurik. Horrek erakusten du Arcelorri bost axola zaizkiola Euskal Herrian dituen lanpostuak». Hamalau langile kalera joango dira zuzenean azkenerako.
Arcelorren lan gatazkak
Arabako plantako lan gatazka ez da multinazionalak Euskal Herrian duen bakarra, nolanahi ere. Olaberrian (Gipuzkoa), esaterako, gatazka betean da altzairugilea. Langileak ordubeteko lanuzteak egiten ari dira astean hirutan; izan ere, lan hitzarmen berria negoziatzen ari zirenean heldu zitzaien enplegua aldi baterako erregulatzeko eskaera ere, nahiz eta enpresak hasieran iragarri zuen ez ziela denei eragingo.
Hain zuzen, ELAk egoera aztertzeko eskatu zien Nafarroako Gobernuari eta Eusko Jaurlaritzari. LABek, berriz, ohartarazi zuen multinazionalak «11 urte jarraian» daramala aldi baterako erregulazioak ezartzen eta «iruzur» egiten «gaur egun indargabetuta dagoen legedi bati esker», eta salatu zuen Euskal Herrian dituen lanpostuen erdiak desagerrarazi dituela ordutik.
ELAko Negoziazio Kolektiboko arduradun Pello Igeregik atzo esan zuen hiru enpresa horiek «izugarrizko irabaziak» izan dituztela azken urteotan: «2009tik, Tubacexek, ITPk eta Aernnovak 1.027,4 milioi euro irabazi dituzte. Enpresa horiek arrakasta handia lortu zuten koronabirusaren krisia hasi baino lehen, eta, beraz, onartezina da hainbesteko etekinaren ondoren lantaldeei eskatzea egungo egoera gainditzeko ahalegin guztia».
Igeregik gogorarazi zuen Itzarri BGAEa Tubacexen %3,21en jabe dela, eta salatu zuen parte hartze txiki horiek direla, hain zuzen, gizarteak enpresa horien gainean duen «kontrol ahalmen bakarra». Sindikatuan uste dute azaleratu egin dela enpresa handi horiek «errotze eskasa» dutela Euskal Herrian.
Tapiaren «zinismoa»
Tapia sailburuaren formulak zer ekarriko lukeen argi dauka ELAk: «Soldatak murriztuta ez da kaleratzerik saihestuko; ekoizpen maila murriztuta dagoen bitartean, langileen kopurua beti egongo da zalantzan». Sindikatuaren arabera, erabaki horrekin lortuko litzatekeena da enpresa horiek diru gehiago irabaztea etorkizunean, «ez beste ezer». Tubacexen, ITPn eta Aernnovan lan kostuak enpresen kostu osoaren %25 baino gutxiago direla helarazi zuen ELAko kideak, eta abisu argia eman zuen: kaleratze posibleei aurre egiteko neurrien artean, ez du «ezer» baztertu sindikatuak.
Igeregik argi baitauka Tapia sailburuaren proposamena «eskandalua» dela, langileen bizkar jarri nahi duelako presio guztia. «Merkaturik gabe, inbertsiorik gabe edo eraldaketa industrialik gabe, arduragabekeria da enpresen zuzendaritzei esatea soldatak jaitsiz etorriko dela irtenbidea». Beraz, sindikatuak kaleratze kolektibo horien aurka egingo du, badakielako «Jaurlaritzak beste jarrera bat hartzen ez badu» beste batzuk etor daitezkeela luze gabe. «Gure herriak industria politika berritzailea behar du gizartearen beharrei, genero berdintasunari eta naturaren aukerei erantzungo dien industria ereduranzko trantsizioa egiteko».
Horiek horrela, ELAko zuzendaritzako kideak Jaurlaritzari orain aste batzuk egindako proposamena jarri zion mahai gainean berriro: 2.300 milioi euroko funts bat eratzea enpresa estrategikoak kontrolatzeko edo inbertsio publikoaren bidez industria enpresa berritzaileak abian jartzeko. «Inbertsio horiek gizartearen, naturaren eta langileen beharrei erantzun behar diete». Gainera, erregulazio espedienteak osatzeko sistema bat ezarri nahi du sindikatuak, sozietateen gaineko zergaren bidez finantzatuak.
«Politika arduratsuaren garaia» dela uste du ELAk, eta «hitz egiteko prest» dago, baina argi du, halaber, mobilizazioa sustatuko duela «langileei konponbide zuzena ematen ez zaien bitartean».
Michelinek 3.300 langile inguru ditu Gasteizko lantegian, eta haien bi heren, 2.200, duela hogei egun inguru irten ziren aldi baterako erregulaziotik. Orain, jona-etorria areagotu dela eta, gora egin du produkzioak, eta Michelinek lanera itzultzeko agindu die falta diren 1.100 beharginei: «Datozen bi hilabeteetarako aurreikuspenekin, ez dago langileek aldi baterako enplegu erregulazioan jarraitzeko arrazoirik».
Gurpil erraldoiak egiten dituzten langileak itzuliko dira abuztuan lanera. Enpresak Gasteizen ekoizten dituen produktu garrantzitsuenetariko bat dira. Michelinen pneumatikoak erabiltzen dituzte sarri asko traktoreek, anbulantziek, suhiltzaileek eta kamioiek, eta, enpresaren arabera, hornitzaile bakarrak dira kasu batzuetan.
Baina, aurrera begira, datu horrek baino hobeto erakuts dezake zer gerta daitekeen martxotik hona izandako enplegu galerak: 57.300 pertsona aktibo gutxiago daude; bestela esanda, lanpostu horiek galdu egin dira. Horiei gehituz gero aldi baterako lan erregulazioetan daudenak, Euskal Herrian 150.000 behargin inguruk eten behar izan dute euren jarduna COVID-19a agertu zenetik.
Eta bereziki datu horri erreparatu behar zaio. Sekula ez da halakorik izan: 2006tik abiatutako serie historikoan, inoiz ez da hainbeste enplegu galdu, eta are gutxiago hain denbora laburrean. Egun lanean ez daudenetako askok konfinamendu garaian ezin izan zuten langabezia erregistroetan izena eman, eta horregatik azaltzen dira hor, baina beste askok ez dute eman luze gabe lanera itzultzeko esperantza dutelako; bereziki, aldi baterako lanak nagusi diren sektoreetan: ostalaritzan, merkataritzan eta eraikuntzan, esaterako. Hain justu gisa horretako kontratuak galdu dira gehien. Hego Euskal Herrian 47.500 langile ez dira lanera itzuli, horietatik 32.900 besteren kontura ari ziren, eta 23.500ek aldi baterako kontratua zuten.
Erregistratu gabekoei gehitu behar zaizkie enplegu erregulazioan edota gobernuek lanpostuei eusteko hartutako beste neurriekin jarraitzen duten langileak —horiek ere ez dira langabe gisa zenbatzen—: apirilean, 202.629 ziren Hego Euskal Herrian, eta, ekainaren hasieran, 87.143k jarraitzen zuten egoera horretan. Espainiako Gobernuaren baldintza eta babes bereziak dituzte koronabirusarekin loturiko erregulazio espedienteek, baina horiek, oraingoz, irailaren 30ean iraungitzen dira. Zenbait sektoretan, ohartarazi dute ezingo dietela lanpostu askori eutsi dosierrak ezin badituzte luzatu.
Baina pandemiak baldintzatuko du etorriko dena. Gaur-gaurkoz, langabeziarena da argazki finko bakarra. Azken hiruhilekoan, lurralde guztietan igo da, baina, bereziki Nafarroan (+%1,53; 3.800 gehiago), Araban (+%2,22; 3.100 gehiago) eta Ipar Euskal Herrian (+%2,66; 2.400 gehiago).
Estatistikek beste irudi bat agertzen dute: emakumeek eta gazteek nabaritu dute gehien koronabirusaren lehen kolpea. Hego Euskal Herrian, 5.300 emakume gehiago geratu dira lanik gabe, eta 300 gizon. Langabezia tasa handiagoa da emakumeen artean: %10,2, gizonezkoena baino puntu bat handiagoa. Era berean, gazteen langabezia %31,6 da, %10 handiagoa; eta 25 urtetik beherakoen artean, %16,7 handiagoa.
Europako testuinguruan, berriz, Euskal Herrian dago langabezia tasa handienetan seigarrena: EB-27an baino 2,5 puntu gehiago. Gainetik ditu Grezia (%16), Espainia (%15,3), Katalunia (%12,8), Lituania (%9,8) eta Letonia (%9,4).
Datorrenari so
Ekonomia alorreko erakunde eta eragileak kezkatuta azaldu ziren atzo. Datuak jakin berritan, Cebek Bizkaiko enpresarien elkarteko presidente Iñaki Garcinuñok esan zuen «txarrak eta aurreikusteko modukoak» zirela, baina ohartarazi zuen «krisi ekonomikoaren garairik okerrenari» dagozkiola, eta urteko azken hilabeteetan gertatuko balira kezkagarriagoak izango liratekeela. «Pentsatzekoa da ordurako susperraldian egongo garela».
CCOOk, berriz, azpimarratu du datuek ez dutela benetan islatzen egungo «egoeraren larria». Gogoratu du milaka langilek aldi baterako erregulazioetan jarraitzen dutela eta horien geroa ezbaian dagoela, eta ohartarazi du arriskua dagoela kaleratze masiboak izateko, berriki Tubacex, Gamesa, ITP Aero edo Aernnova industria alorreko enpresetako zuzendaritzek iragarri dituztenak horren erakusgarri. Datuei buruz ere, emakume, gazte eta oro har «sektore prekarizatuenen» egoera nabarmendu du sindikatuak. «Pandemiak eragindako krisiaren ondorioak gordinago pairatuko dituzte haiek».
LABek ere azpimarratu du horiek nabarituko dituztela gehien estatistikek erakusten duten enplegu galeraren ondorioak. Eta administrazioek patronalaren jarrerekin bat egiteko «arriskuaz» ohartarazi du: «Bide ezaguna da hori. Pandemia aurretik jasan behar genituen arazo estrukturalak —soldata desberdintasunak eta lan prekaritatea— larritzera baino ez garamatza horrek».
ELAren arabera, «egoera kezkagarria» da, eta ohartarazi du ezinbestekoa dela egungo enplegu politikak aldatzea: «Bestela, aurreko krisiaren murrizketa eta austerizidio formula berberak erabiliko dituzte».
Tutugileak azaldu duenez, sektorea krisian dago duela urte batzuetatik, eta hori bereziki azaleratu da bigarren hiruhilekoan, COVID-19aren krisia dela eta: Tubacexek 6,7 milioi euroren galerak izan ditu apiriletik ekainera. Iaz, hiru hilabete horietan, 3,3 milioiren irabaziak izan zituen, nahiz eta ez zen urte ona izan.
Dena den, tutugileak ez du datuen analisi erabat ezkorra egin, eta nabarmendu du «emaitza operatibo positiboak» mantendu dituela egungo egoeran ere. «Taldearen egitura finantzario sendoari esker» luze gabe eta luzera begira ere etorkizuna bermatua duela gehitu du Jesus Esmoris kontseilari ordezkariak.
Hala ere, enpresak Araban dituen fabriken kostutik hamar milioi euro murrizteko helburua jarri du 2021. urterako, eta, beste neurri batzuen artean, lantaldea murriztuz egingo du hori. Amurrioko eta Laudioko fabriketan 150 langile kaleratzeko asmoa du zuzendaritzak —zortziehun langile inguru dira guztira—, baina beharginek argi utzi dute lanpostuak defendatuko dituztela.
Enpresak langileen ordezkariei esan zien, hain zuzen, kaleratzeak ez diren beste bide batzuk azter daitezkeela helburu hori lortzeko. Soldatak eta lan baldintzak murriztea izan daiteke bat, eta, dirudienez, konponbide horixe babesten du Eusko Jaurlaritzak ere, Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapenerako sailburuak azken egunetan adierazi duenez. ELA eta LAB sindikatuek patronalaren alde jartzea egotzi diote sailburuari.
Aernnova, soldatak izoztuta
LABek esan du enpleguari eusteko konpromisoa hartzea dela enpresei negoziatzeko jartzen dien baldintza bakarra, eta honela erantzun dio sindikatuari Iñaki Garcinuñok, Cebek Bizkaiko patronaleko presidenteak: «Enpresa batek aurreikusten badu urte batean edo bitan ez duela berreskuratuko lehengo jarduera ekonomikoa, ez du ezertarako balio soldatak jaisteak». Azpimarratu du langileak geldirik badaude enpresek beste neurri batzuk hartu behar dituztela, eta abisatu zuen gehiago izan daitezkeela «euren produkzioa egokituko dutenak». Dena den, Garcinuñok uste du kaleratzeak iragarritakoak baino gutxiago izango direla negoziazioen ostean.
Aernnova da kaleratzeak egingo dituela iragarri duen azken enpresa. LABek gogorarazi du hango beharginek hamar urte daramatzatela soldatak izoztuta, eta, beraz, soldatak murriztea ezin dela «inondik inora ere» izan egoerari aurre egiteko formula.