«Gauean dabiltzanentzat heriotza agiria da hau». Irmo mintzo da Iñaki Pardo Radio Taxi Bilbaoko kudeatzailea. «Lanik gabe ibili dira azkenengo hilabeteetan; eta burua altxatzen hasiak zirenean, hau». Hego Euskal Herrian ostalaritzari ezarritako debekuez ari da: herenegundik, tabernek eta jatetxeek edukiera eta distantzia neurriak zorroztu behar dituzte, ezin dute bezerorik hartu 00:00etatik aurrera eta 01:00etan itxi behar dute, baita elkarte gastronomikoek ere, eta gazteak ezin dira euren lokaletan egon. «Hortaz, amaitu da gaueko aisialdia».

Erabaki horren albo kalteak nabarituko dituzte taxilariek, baina ez dira bakarrak izango. «Nik bederen zerbait fakturatzea lortu nuen atzo; beste ofizio batzuetakoek, ezer ez», azaldu du Iruñeko Teletaxi San Fermineko Cesar Mendezek. «Artistez eta teknikariez gogoratu nintzen. Gauean jende askok egiten du lan».

Baita gauerako ere: edarien saltzaileek, esaterako: %25 inguru gutxitu dira haien salmentak krisia hasi zenetik, Josean Sancho Adisbask ostalaritzarako banatzaileen elkarteko presidentearen arabera. «Beraz, pentsa zenbat eroriko diren debeku hauen ostean». Haren esanetan, ostalaritzaren sektorea neurtzeko «termometro egokiena» da haiena.

Elkartearen datuen arabera, iazko ekainean zeudenen %91k ireki dute. «Kopurua ez da txarra, martxoan pentsatzen genuenaren aldean». Baina zabaldu ez dutenei gehitu behar zaizkie oraingo neurriekin itxiko dutenak, eta irekiko ez diren negozio berriak —Sanchoren arabera, urtetik urtera %10 inguru—. «Beraz, kezkatzekoak dira datuak». Beste kontu batez ere ohartarazi du: eskarien ordainketak bi astez edo hilabetez atzeratzeko eskatzen duten ostalarien kopurua «nabarmen» handitu dela azken asteetan.

Taxilarien sektorean, berriz, Pardok azaldu du %40 inguru izaten ari direla galerak, egunez eta gauez aritzen direnak kontuan hartuta, baina %80koak ere badaudela, lan eremuaren eta txanden arabera. Bilbon eta Iruñean lizentzia dutenen %20 inguru aritzen dira gauean: guztira, 100 eta 200 taxi inguru, hurrenez hurren, eta batzuk gehiago asteburuetan. Pardok azpimarratu duenez, azken bost hilabeteetan «izugarri» gutxitu da haien jarduna. COVID-19a agertu aurreko ohiko asteburu batean, 25-30 bidaia egiten zituen taxi batek gauero Bilbon; aurrekoan, 5-10 izan ziren. «Ea asteburu honetatik aurrera zer gertatzen den: guretzat ona da ordu horietan garraio publikoa kendu izana, baina etxeetara afaltzera doazenekin-eta nekez iritsiko gara lehengora».

Edari saltzaileentzat ere ordu horietako aisialdia funtsezkoa da. Sanchok ez du datu zehatzik, baina gauean hartzea ohikoagoak diren edarien eskarietan jaitsiera handia nabaritu dutela dio. Bestelakoetan, emaitzak udazkenean ikusiko dituztela, «terrazak kentzean: orduan etorriko da okerrena».

Udazkenari begira

Taxilariak hasi dira ondorioak nabaritzen. «Gutako asko goizeko txandara pasatu dira». Gertatzen ari dena, baina, ez da berria haientzat. 2008ko krisitik nabari dute gaueko zerbitzuen jaitsiera. «Izugarria izan zen, eta ez da berreskuratu. Jende gutxiago ateratzen da, eta ordu horietako garraio publikoa ere asko hobetu da».

Egun, bereziki, egunekoak ematen die etekin gehien, baina ez hirietan mugitzen diren bezeroengatik. Euren jardunaren %70 osatzen dute aireportu eta enpresetakoek; turismoa egitera eta lanera datozenek. Bidaiarien jaitsiera eta telelanaren eta gisako neurrien ondorioak ere hasi dira nabaritzen. Mendezek azpimarratu duenez, «kalearen termometroa» dira, «eta ez bakarrik aisialdiarena». Pardok ohartarazi du taxilari batzuentzat «eutsiezina» dela egoera. «Askok ezin dute jarraitu: lizentziarako eta mantentze gastuak pagatzeko adina ez dute lortzen, eta badakigu krisia luzerako dela».

Nafarroako hiriburuan, bi taxilaritik bat ari da lanean gaur egun. Hala egon ziren konfinamendu garaian, eta alarma egoera kendu zenetik sanferminak igaro arte denek aritzeko baimena jaso bazuten ere, ordutik %50ean dabiltza, irailera arte. «Orduan hasiko gara denak, eta orduan ikusiko da nahikoa lan badagoen; ez dut uste».

Bilbon bestela izan da itzulera. Konfinamendu garaian %60-70 inguru aritu ziren. Autonomoentzako langabezia saria jaso zuten besteek, eta lanean jarraitu zutenen %80 inguruk gobernuen diru laguntzak eskatu zituzten. Aukera hori izan zuten diru sarrerak %70 baino gehiago jaitsi zitzaizkiela frogatu ahal izan zutenek. Autonomoen kuota ordaintzeko laguntza ere badute, irailera arte.

Iruñean ez bezala, Bilbon erakundeek ez zuten erregulaziorik ezarri konfinamendua kendu baino egun batzuk lehenago arte. Eta handik egun gutxira, alarma egoera kendu zutenean, denek izan zuten aukera lanera irteteko. «Baina lan gehiago zegoen arren, ez zen nahikoa, eta fakturazioak asko apaldu ziren», azaldu du Pardok. Orain denak ari dira lanean.

Adisbaskek Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako 44 enpresa inguru biltzen ditu, eta 1.000 langile inguru. Krisia hasi zenetik, behargin gehienak aldi baterako lan erregulazio partzialetan daude. Espediente horiek, baina, kolokan daude. Isiltasun administratiboa jaso zuten erantzun gisa; banatzaileak direnez, oinarrizko zerbitzu gisa har daitekeelako haien jarduna. Administrazioak edozein momentutan berrikus ditzake.

Ez da gauza bera ia denek erosten duten denda digital batean saltzea ala Interneteko ozeano amaigabean zure saltokia jartzea. Abantaila horri etekina atera nahi izaten dio saltzaile handiak, baina horren puska bat ere nahi izaten dute ekoizleek. Baita telekomunikazioaren alorrekoek ere. Azken hilabeteetan Apple eta Epic Gamesen artean piztutako gerra da horren adibide bat.

Asteon, sagarraren konpainiak jakinarazi dio bideo jokoen sortzaileari abuztuaren 28an App Storetik —aplikazioak instalatzeko Appleren dendatik— bere produktu guztiak ezabatuko dituela; tartean, Fortnite bideo joko ezaguna. Eta hori kolpe gogorra izango litzateke Epic Gamesentzat, Fortnite mundu mailako joko arrakastatsuenetako bat baita gaur egun —150 milioi erabiltzaile inguru ditu, eta horietako asko Appleren bitartez—, eta diru iturri amaigabe bat da.

Auziaren oinarrian dago Applek bere bezeroei kobratzen dien tasa edo komisio bat: erabiltzaileek App Storen dauden aplikazioak erostegatik edo erabiltzen ari diren bitartean egiten dituzten ordainketengatik zati bat eskuratzen du. Adibidez, partidetan jokalari batek beste arma bat edo jantzi bat eros dezake jokorako, eta horren truke ordaintzen duenaren %30 zuzenean Appleren patrikara doa, jokoaren sortzailearengana joan beharrean.

Epic Gamesek gehiegikeriatzat jotzen du praktika hori, eta, aurreko astean, bideo jokoaren beste eguneraketa bat bidali zuen, jokalariek Appleri beharrean hari zuzenean ordaintzeko aukera izan zezaten. Applek ez zuen eguneraketa hori onartu, eta Fortnite ezabatu zuen aplikazioetarako bere dendetatik.

Gatazka aspaldikoa da, eta Epic Gamesek prest zuen kontraerasoa: hori iragarri eta ordu batzuetara, AEBetan auzitara joko zuela adierazi zuen, eta sare sozialetan Appleren aurkako kanpaina ikusgarri eta sinboliko bat zabaldu zuen, FreeFortnite lelopean, gogora ekarriz 1984an sagarraren konpainiak Macintosh sistema operatiboa aurkeztu zuenean eginikoa, zeinak IBMren eta oro har PC ordenagailuen monopolioa salatzen zuen.

Joko arauen jabea

Applek argi du bere jarduna ez dela legez kanpokoa. Argi dio App Store denda pribatu bat dela, eta bere produktuak bertan saldu nahi dutenek kostu bat ordaindu behar dutela; gogoratu du horrela jokatzen dutela sektoreko beste plataforma guztiek: Googlek bere Play Storen dituen aplikazioekin, Microsoftek, Amazonek edo bideo-joko ekoizleen denda digitalek. Appleren arabera, horiek eta bitartekari lanak egiten dituzten gainerako enpresek oso antzeko kopuruak kobratzen dituzte, eta azpimarratu du bere tasa ez dela neurriz kanpokoa. Era berean, gogorarazi du dendan dauden aplikazioen %14ri soilik eragiten diela horrek, soilik eguneraketak eta bestelako zerbitzuak behar dituztenei.

Fortnite Tencent txinatar erraldoiarena da. 2018an, denda digital bat jarri zuen martxan Mac OS eta Windows sistemetarako, eta %12ko komisioa ezarri zuen erosketa bakoitzagatik. Plataforma sakelako telefonoetara eramaten saiatu zen, baina ezinezkoa suertatu zitzaion. Horregatik leporatu dio Appleri softwarearen monopolioa ezartzea.

Izan ere, aplikazioak beste bide batzuetatik saltzea eta behar bezala garatzea zailtzen duten hainbat arrazoi daude. Batzuk, subjektiboak: erosotasun eta segurtasunarekin loturikoak, ordainketak egiterakoan, bereziki, edo birusak eta gisakoak ekiditeko. Eta beste batzuk, teknikoak. Bigarren hori hein handi batean gertatzen da Apple delako aplikazioa instalatzen den sistema eragilearen jabea. Aplikazioak eguneratzean, adibidez, automatikoki deskargatzen dira bere dendatik; hori etengabe beste plataforma batetik egin nahi izanez gero, traba bat izango litzateke erabiltzaileentzat; besteak beste, horrek gutxieneko ezagutza tekniko bat eskatzen duelako.

Europak begiz jota

Ez da arrazoi beragatik Apple salatzen duten lehen aldia. Europako Batzordea ikertzen ari da beste bi salaketa: zuzenean musika entzuteko Spotify plataformak jarritakoa eta Rakutenen Kobo liburu eta audioliburuena.

Batetik, aztertzen ari da ustez gehiegizkoa ote den %30eko kuota ordaintzea erosten den abesti bakoitzeko edo liburu bakoitzeko. Bestetik, ikertzen ari da Applek horrekin merkatua monopolizatu nahi duen, bereak diren Apple Music eta Apple Books eta gainerako aplikazioen bitartez erosketak eginez gero baldintza hobeagoak eskaintzen dituelako. Aldi honetan, gainera, Bruselak araudi berri bat onartu du denda horien gardentasuna hobetzeko.

Ikerketak hasi baino ez ditu egin Bruselak; buelta asko eman ditzake auziak, eta urte asko igaro daitezke. Auskalo Applek agintariak konbentzituko dituen eta isuna saihestuko duen, Irlandaren onura fiskalena bezalako beste borroka bat irabaziz EBri. Edota bide berriren bat bilatu beharko duen orain arte izugarrizko onurak eman dizkion zerbitzuaren sagar zatia berreskuratzeko.

Bizkaiko Pentsiodunen Mugimenduak (BPM) manifestaziora deitu du Bilbon astelehen goizerako (12:00). Pentsio duinak eskatuko dituzte beste behin, eta oraingo honetan adinekoen egoitzak oraindik leku seguruak ez direla salatuko dute Moyua plazan hasi eta Areatzan bukatuko den mobilizazioan. «Osasun berme guztiak» errespetatuko dituztela aurreratu zuten atzo eginiko aurkezpenean, eta, era berean, Ados pentsiodunen elkarteak eginiko kritikari erantzun zien Jon Fano mugimenduko kideak: «Mobilizatzeko interesik ez zuen kolektibo batekin egin dugu topo, gu kritikatzen saiatzen dira bakarrik. Gutxiengo bat dira, eta aspaldi utzi zioten bileretara joateari».

Bizkaiko pentsiodunek COVID-19ak eragindako konfinamenduaren ondoren antolaturiko lehen mobilizazio handietako bat izango da, eta segurtasun distantziak gordeta eta lau ilaratan banatuta egingo dute protestaldia. «Inork ez du guk baino interes handiagorik gure osasuna defendatzeko», nabarmendu zuten deitzaileek, eta, besteak beste, horrek eraman dituela mobilizaziora deitzera: «Mendekotasuna duten adinekoen egoitzek leku segurua izan behar dute. Beharrezkoa da langile kopurua handitzea prebentzio neurriak betetzeko, eta oraindik ez dute handitu». Egoitzetako arreta ratioak hobetu behar direla aldarrikatu zuten; «besteak beste, egoiliarren senideen elkarteak eta sindikatuak eskatzen ari diren bezala».

Mugimenduko kideek argi dute kalean mobilizatzea dela helburuak lortzeko modu bakarra, eta horregatik eutsi diote urtero Aste Nagusian egin ohi duten deialdiari. «Gure bermea mobilizazioa da. Erakundeek, bakoitzak bere ardurekin, ezin dituzte eskaera hauek saihestu». Osasun larrialdian egonagatik deialdia legezkoa dela nabarmendu zuten, eta mugatu direnak aisia bilerak direla, ez manifestazio edo mobilizazioak.

Alde horretatik, onartu zuten harritu egin zirela kritikoek hedabideetara aste hasieran bidalitako oharrarekin: «Oso arraroa iruditu zitzaigun, baita hedabide askok eman zioten oihartzuna ere. Mobilizazioa aurkezteko prentsaurrekoa deitzeke genuen, eta oraindik zehazteke zegoen Jaurlaritzak manifestazioak baimenduko zituen ala ez. Eta gero haiek esaten dute guk hausten ditugula arauak».

Deialdi irekia da, eta adin guztietako pertsonei egin diete gonbita. Horren harira, Ados elkarteak, bere oharrean, BPMko bozeramaileen oihartzun publiko nahia aipatu zuen, eta kritika horri erantzun zion Fanok. «Gure barne haustura bilatzen duenik badago, baina mugimendu ireki eta plurala izatea da gure ezaugarri nagusia. Bultzatzen gaituen gauza bakarra pertsona nagusien interesen defentsa da».

Nafarroako Volkswagenek hiru txandak berreskuratuko ditu, 2020ko abuztuaren 24an, ekoizpena igoko delakoan. Lantaldea lanera, aldi baterako lan-erregulaziotik kanpo.

42 urteko langile bat hil zen 2020ko abuztuaren 17an, Barakaldoko Usoa tailerrean izandako lan-istripu ez-traumatiko batean. Elkarretaratzeak deitu dituzte gaurko.

2020ko abuztuaren 10etik egunero lau orduko greba egiten ari ziren Gasteizko sorosleek eta kirol jardueretako begiraleek bertan behera utzi dituzte lanuzteak.

Koronabirusa COVID-19: Bizkaiko Ostalaritza Elkarteak neurri berriez, 2020ko abuztuaren 19an. “Neurri batzuk ulertezinak dira, aukerak zeuden”, diote ostalariek.

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ostalariek auzitara joko dute berriz ere. Uztail amaieran, Eusko Jaurlaritzak ordutegiak murriztu zituenean, EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak arrazoia eman zien, eta espero dute orain ere gauza bera egitea Jaurlaritzak Espainiako Gobernuaren agindura egokitutako neurriekin. Argudio berak erabiliko dituzte: ez dagoela ebidentzia zientifikorik ziurtatzeko itxiera orduetan kutsatze gehiago gertatzen direla, eta sektore bat ixten denean ekonomikoki lagundu egin behar dela.

Aurreikusita zegoen bezala, ixteko ordutegiak 01:00ak arte aurreratu dituzte, eta ezingo da bezerorik sartu eta kontsumitzekorik zerbitzatu 08:00etatik aurrera; gauza bera elkarte gastronomikoetan. Dantzaleku eta pub guztiak itxiko dituzte, eta baita gazteen lokalak ere.

«Ez naiz mediku aditua, baina argi dago birusak ez duela orduen arabera gehiago ala gutxiago kutsatzen», azpimarratu du Hector Sanchez Bizkaiko Ostalaritza Elkarteko kudeatzaileak. Eusko Jaurlaritzak iragarritako neurri batzuk «ulertezinak» direla uste du: «Segurtasuna baldin bazen helburua, aukera gehiago zeuden». Iragarritako neurriak birpentsatzeko eta sektorea laguntzeko plan bat galdegin die erakundeei. «Ostalari askok, bestela, ezingo dute iraun», ohartarazi du. Gauza bera eskatu du Kino Martinez Gipuzkoako Ostalarien Elkarteko idazkari nagusiak; zehazki, beste sektore batzuei emandakoaren antzeko tratua ematea. «Gure negozioak ixten direnean, zergatik ez da martxan jartzen erreskate ekonomikorako plan bat?».

Ostalarien arabera, zenbait erabaki ez dira behar bezala argudiatu. Sanchezen ustez, ulertzen zailena da gaueko aisialdiko establezimenduei irekitzeko ezarritako debekua. Uste du erabakia ez dela legezkoa, kategoria hori duten tabernek egunez irekitzeko «legezko ahalmena» dutelako. «Horietako batzuek arratsalde erdian kopak zerbitzatzen dituzte edo terrazak dituzte; ez da ulertzen itxiera erabatekoa izatea». Alternatibak ez zaizkiela eman salatu du. «Musika, ordutegiak edo zerbitzu mota batzuk arautu daitezke, baina ezin da erabateko ixtea agindu: halakorik ez da egiten beste sektoreetan».

Gaueko aisialdiaz gain, taberna eta jatetxeetan, lokalen barrualdean zein kanpoaldean, taldeek ezingo dute hamar pertsona baino gehiago izan. Gainera, bezeroak lokaletan bakarrik egon ahal izango dira eserita, mahaian zein barran, eta 1,5 metroko distantzia mantenduz pertsonen artean, eta ez mahaien artean, orain arte egiten zen bezala. Martinezen ustez, tabernetan zutik kontsumitzeko debekua «amaiera» izango da askorentzat. «Negozio asko daude barra bat direnak eta ezer gutxi gehiago».

Galera handiak

Sanchezen arabera, Bizkaiko tabernen fakturazioa % 50 inguru jaitsi da, eremuaren arabera. Kostaldeko herrietan ostalaritza mantentzen ari da. Hala ere, Bilbon edo Barakaldon egoera oso zaila dela ohartarazi du. Aurrera begira, ostalariek argi dute aldi baterako lan erregulazio espedienteak luzatu beharko direla: oraingoz, irailaren 30era arteko epea dute. «Horiek gabe ezinezkoa da lan kostuei eustea», azpimarratu du Sanchezek.

«Denok pentsatzen dugu lan erregulazioetara itzultzea», aitortu du Juan Carlos Antolin Arabako SEA ostalarien elkarteko presidenteordeak. «Udazken zail baten ideia saldu ziguten, baina birusaren agerraldiak aurreratu dira: gobernuak hartutako erabaki berriekin eta jaiak ez ospatzeko erabakiarekin, askok ezin izango dute urte amaierara arte iraun». Antolinen arabera, Araban Bizkaian baino handiagoa izaten ari da fakturazioaren jaitsiera: % 70. «Nahiago dut urte amaierara artekoan ez pentsatzea, baina erabateko hondamendia izango da». Antolinek aurreratu du taberna askok itxi egin beharko dutela, kaleratzeak egongo direla edo ez ordaintzeak ugarituko direla, eta hori beste sektore batzuetan ere nabarituko dela, ostalaritzak ekonomian duen pisuagatik.

Irakaskuntza Publikoaren Kalitatea Hobetzeko Ituna betetzea exijitu diote Nafarroako Gobernuari LAB, Steilas, AFAPNA, ANPE, CCOO eta UGT sindikatuek.

Juan Carlos Antolin, SEA Ostalaritza: Denok pentsatzen dugu lan-erregulazioan”. Iragarritako neurri berriek kezkatuta utzi dituzte Arabako ostalariak.