«Ez daude inorekin hitz egiteko moduan. Esan digute gure ahotsa bakarrik entzun nahi dutela, eta esateko etxera datozela». Montxi Galan enpresako kudeaketa zuzendariak BERRIAri azaldu dio kamioilariak zeinen egoera zailean dauden: «Ez dute inolako albisterik blokeoa noiz buka daitekeen jakiteko; badakite Gabon gaua eta Eguberri eguna Ingalaterran pasatuko dituztela. Muga bihar bertan irekiko balute ere, ez dago denbora nahikorik etxera garaiz iristeko. Horregatik, gaur-gaurkoz, helburu bakarra da urtea amaitu aurretik etxean egon ahal izatea». Muga gauerdian zabaldu dute berriro, baina albiste hori atzo iluntzean iritsi zen, eta gaur egun bizia izango dute enpresan, aukera berriak aztertzen.
Dena den, blokeo egoera beltz hori apur bat arindu du Galanek, konpainiako kamioilariek dituzten hainbat abantaila txiki azaltzean: «Guk igandean bertan ohartarazi genien hau gerta zitekeela, eta kamioiak aparkalekuetan uzteko esan genien; badute ostatua alboan, eta dutxa eta komunak ere bai. Zaintza duten aparkalekuak dira; alegia, gutxieneko baldintza batzuekin». Eta kamioiek daramatena galdu ote daiteke? «Gure kasuan, ez, hilabete iraun dezakeen zama dugulako, baina milaka kamioi daude geldirik errepideetan, iraungitzen diren produktuekin, freskoekin, adibidez. Desastre hutsa da hau guztia».
Insaustirentzat aritzen direnak ez dira Ingalaterrako kostaldean harrapaturik geratu diren euskal kamioilari bakarrak. Zaila da esaten zenbat diren, baina ez daude askoz gehiago. Hiru sindikatuak dio bere afiliatuen artean soilik hiru-lau joaten direla Erresuma Batura, «batez ere arraina eramatera, Getariatik eta Ondarroatik», baina garraiolarien sindikatuak ez du jakin inor harrapaturik geratu ote den han.
Batera edo bestera, koronabirusak Dover inguruan eragin duen kamioien pilaketak apenas duen aurrekaririk. «Horrelakorik ez dugu sekula ikusi», dio Insausti enpresako bozeramaileak; ez alferrik, 30 kilometroko ilarak daude. Londres eta Paris negoziazio bizian egon dira azken orduetan, muga ireki ahal izateko eta ferryak martxan jartzeko; batetik, kamioilari askoren egoera muturrekoa delako: errepidean lo egiten, jatekoa eta edatekoa soberan eduki gabe; eta, bestetik, Boris Johnson lehen ministroak ez duelako gehiagotan azaldu nahi publikoki janari hornidurarekin arazoak daudela ukatzen.
Brexit-aren negoziazioen azken saio etsian iritsi da COVID-19aren aldaera kutsakorragoaren albistea, eta negoziazioa bera baldintzatu du, lehen gauza eurotunela irekitzea delako orain Londresentzat, eta baita ferryak ere: kontinenterako sarbideak, alegia.
Oiartzungo Insausti enpresarentzat, berriz, lehen helburua da bere kamioilariak etxera ekartzea. «Pertsonak dira langileak baino lehen, eta familia zain dute etxean gabonak pasatzeko. Etxera ekartzeko modu guztiak ari gara aztertzen. Hegazkinez ezin dela ematen du; bide hori moztua dago. Autoz etortzeko aukera aztertu dugu, baina ez da erraza. Esaten ari dira agian Marokora joan daitezkeela hegazkinez, eta handik Euskal Herrira iritsi, Madrildik igarota».
Etsipena ez luzatzea
Kamioiek eta barruan daramaten zamak ere kezka eragiten du, noski, baina oraindik aste batzuk egin dezaketenez barruan iraungi gabe, enpresak badaki aurrerago berreskura daitezkeela.
Azkenean, Frantziak gauerdian ireki du muga, eta litekeena da kamioilariak egun gutxian iristea Euskal Herrira, Espainiak beste hainbeste egingo duelako; baina benetan zaila ematen du ostirala baino lehen iristea, ez delako erraza milaka kamioi martxan jartzea. Europako Batasuneko kideen artean adostasuna egon da, ordea, eta egoerari soluziobidea eman diote, baita milaka kamioilariren etsipenari ere.
Portuko gatazkan gorriz markaturiko eguna zen atzokoa. Lan Ministerioak ezarritako bide orriko lehen mugarri handia. Zamaketariek, enpresek eta Veronica Martinez Espainiako Lan zuzendari nagusiak bilera egin zuten ministerioan. Aurretik langileak eta enpresak bi aldiz bilduak ziren Bilbon, baina bitartekaria egoteak jarrerak gerturatzea erraztu zuen. Era berean, nabarmentzekoa da azken egunetan tentsioa asko baretu dela. Zamaketariak lanera itzuli dira 57 eguneko grebaren ondoren, eta Bilbo Estibak ez du gauzatu egin nahi zuen aldi baterako lan erregulazioa.
Zamaketariak gustura gelditu ziren Martinezen lanarekin. Zortzi orduko bilera izan zen, eta negoziazioa erraztu zutela iritzi diote. Sindikatuen eskaerak, gainera, asko sinpletu dira grebak iraun duen tartean. Badakite portuko lan asko liberalizatu egin direla, eta, testuinguru horretan, kontratu mugagabea duten 315 zamaketarien lanpostua ziurtatu dadila eskatzen dute; eta poltsa historikoko behin-behineko 103 langileak apurka finko bilakatzen joan daitezela hamabi urte daramatzate egun bateko kontratuak pilatzen. Atzoko bileran egutegiaren eta lan banaketaren inguruko xehetasun teknikoetan sakondu zuten, eta orain zamaketariei dagokie lana antolatzeko eskaintza bat bidaltzea enpresari.
Enpresak ere baditu etxeko lanak. Zamaketariek bere gain hartu ditzaketen ardurak zeintzuk diren zehaztu behar dute. Gatazka puntuetako bat dira portuko lurreko lanak, itsasontziekin harreman zuzena ez dutenak, alegia: kamioiak kargatu, haiek gidatu… Liberalizazioaren ondorioz, lan horiek ezin dira zamaketarien lan itunaren bidez arautu. Horrek, baina, ez du esan nahi egin ez ditzaketenik, edota akordio bidez zehaztu ezin daitezkeenik. Lan horiek zamaketarien jardunaren %30 inguru dira, eta haiek egiteko eskubiderik gabe zaila da zamaketari guztien lanpostua bermatu ahal izatea.
Asko dago oraindik zehazteke, baina hurrengo bilerak noiz izango diren erabakita dago. Hilaren 30ean Bilbon elkartuko dira, eta urtarrilaren 13an, berriz ere Madrilen. Enpresen zein zamaketarien idatzizko eskaintzak izango dira bilera horien oinarria, eta hortik irten beharko litzateke konponbide posiblea.
Bilera horietan akordiorik ez balego, orduan bai katramilatuko litzateke portuko egoera. Bilbo Estibak eta Portuko Agintaritzak behin baino gehiagotan esan dute begi onez ikusiko luketela arbitrajearen aukera. Lan Ministerioak, ordea, ez du gustuko bete beharreko laudoaren formula, greba eskubidea urratzen duelako. Zamaketariak ere ez dira fio laudoarekin, eta, beharko balitz, berriz ere grebekin hasteko prest leudeke.
Enpresak herenegun egin zuen ustez bere azken eskaintza dena: 77 kaleratze, hamar erretiro aurreratu eta bi urteko aldi baterako erregulazioa lantalde guztiarentzat. 2021ean, lanaldiaren %25ri eragingo lioke; eta 2022an, %20ri. Horretarako, baina, bezero jakin batekin akordio bat sinatu behar du, eta ez du haren izenik eman negoziazioetan. Era berean, langileen gehiengoak eskaintza onartu beharko luke; alegia, gero epaitegietara jotzeari uko egin beharko liokete.
Langileek, aldiz, aldi baterako neurriak aski direla uste dute. Are gehiago, batzordearen kalkuluen arabera, bi urteko aldi baterako erregulazioa kaleratzeak baino konponbide merkeagoa litzateke enpresarentzat, eta hori ez da xehetasun txikia, PCBk arrazoi ekonomikoak argudiatu baititu erregulazioa egiteko. Enpresak hurrengo urtean ekoizpena erdira jaitsiko duela aurreikusi du; langileen ustez, aldiz, iragarpen horiek ezkorregiak dira.
Espainiako Gobernuak jabe handien figura juridikoa definitu du. Azaldu bezala, hamar lokal edo gehiago dituzten pertsona edo enpresak dira. Askotan etxebizitza agentzia edo funtsak izaten dira, hiri eta merkatalgune handietan batez ere. Lege honekin, Espainiako Gobernuak arnasa eman nahi die maizterrei, eta, aldi berean, alokairuaren zenbatekoa negoziatu izan nahi ez duten jabeak zigortuko ditu. Izan ere, aurretik bi aldeen arteko akordioren bat egon bada, alokairuaren zenbatekoa jaitsi edo aldi baterako bertan behera uzteko, maizterrak ezingo du baliatu murrizketa eskubidea.
Maizterrek 2021eko urtarrilaren 31ra arte eskatu ahalko dute beherapena. Onartuko baliete, murrizketa hori alarma egoerak izan ditzakeen balizko luzapen guztietatik haratago zabalduko da; behin bukatuta, beste lau hilabetez mantendu ahalko duelako errenta baxuagoa. Hori ez da izango gaur onartuko duten neurri bakarra, lege berriak ere kontuan izango baititu hamar lokal baino gutxiago dituzten jabeak. Kasu horretan, abantaila fiskalak jasoko dituzte alokairuen prezioa jaistea onartzen badute.
Hego Euskal Herrian ere sartuko da indarrean beherapen eskubide hau. Baina Javier Hurtado Jaurlaritzako Turismo, Merkataritza eta Kontsumo sailburuaren iritziz, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan ez du eragin handirik izango: «Gurean jabe handi gutxi ditugulako. Gehienek lokal gutxi dituzte». Beherapen horiek uztartu ahal izango dira aldi baterako erregulazioetarako baldintzen malgutzeekin, edota udal, probintzia edo erkidego mailako beste laguntzekin. Horren harira, Hurtadok azaldu du sailak dagoeneko tramitatu dituela Jaurlaritzak abendu hasieran ostalaritzarentzako onarturiko laguntzen eskaeren %20.
Azaroan, eta pandemian bigarrenez, Jaurlaritzak ixtera behartu zituen Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako taberna eta jatetxeak. Kalteak leuntzeko asmoz, 30 milioi euroko funts bat onartu zuen, eta 9.800 laguntza eskaera jaso zituen. Dagoeneko 2.000 inguru aztertu dituzte, eta negozioek egun gutxitan jasoko dute laguntza proposamena. Onartzen badute, «berehala» jasoko dute 7.000 eurora arteko diru laguntza. Zenbatekoa langile kopuruaren araberakoa da. Hurtadok gogoratu du sailaren «konpromisoa» laguntza guztiak abenduaren 31 baino lehenago ematea dela, eta tramitatzeke dauden eskaerei «bizkor» erantzutea espero du.
Auto manifestazioa
Ostalariak haserre daude, eta euren ezinegona kaleetara gehien zabaltzen ari den sektoreetako bat da. Hurtadok esan du ez duela «presio» berririk sumatzen horregatik, eta erakundeen obligazioa dela krisiaren eragina ahalik eta gehien murriztea. Alde horretatik, Gipuzkoako ostalariak izan ziren atzo kalera irten zirenak. Kalera bainoago, errepideetara, auto manifestazio ikusgarri bat egin baitzuten N-1 errepidean. Goizeko 08:00etan hainbat kilometro egin zituzten, astiro eta auto ilara luzeak sortzen. Nabarmenenak Beasain eta Lasarte arteko tartean egon ziren.
Madrilen ere egin zuten protesta ostalariek. Zazpi ostalarik Pontevedratik (Galizia) Madrilerainoko bidea oinez egin zuten sektorearentzako «erreskate plan» baten eskean. Galiziako ostalariek sustaturiko protesta izan arren, Euskal Herritik joaniko hainbat gehitu zitzaizkien azken kilometroetan. Euskal ordezkarietako gehienak Ermutik (Bizkaia) abiatu ziren.