2020ko zerga bilketaren kontuak ixtea zen Eusko Jaurlaritzako Ogasun Saila, hiru aldundiak eta Eudel biltzen dituen foroaren zeregin nagusiena, atzo. Hizpideen artean ez zegoen Ekarpen Legearen ingurukorik, printzipioz, baina COVID-19aren pandemiak ogasunen kutxetan eragindako zuloaren ondotik mahai gainean jarri zuten gaia halabeharrez. Izan ere, aurten ere Arabak zergen bidez bildutakoa kutxara egin beharreko ekarpenaren azpitik geratu da, eta 56,8 milioi jasoko ditu Egokitzapenerako Funtsetik. Hori horrela, aldundiek 9.217 milioi euro eman behar dizkiote Jaurlaritzari, bildutakoaren hamarretik zazpi inguru. Arabak %16,27 jarriko ditu, %50,39 Bizkaiak eta %33, 34 Gipuzkoak. Estatuari ordaindu beharreko kupoa 1.038 milioi euro dira.
Ekarpen Legearen eztabaida aspaldikoa da. Araba bera eta Gipuzkoa, batez ere, kexu azaldu dira legeak ezartzen dituen koefizienteekin, eta aldatzeko nahia azaldu izan dute haren erreforma baliatuta. Testua gaurkotzeko presarik ez zegoela ikusita, Markel Olano Gipuzkoako ahaldun nagusiak Egokitzapenerako Funtsa handitzeko apustua egin zuen orain bi urte, Jaurlaritzak eta Bizkaiak diru gehiago jartzeko bidea izan zitekeelakoan. Baina, horren ordez, ezohiko diru zorro bat sortu zuten, desorekak konpondu ahal izateko. Aldi baterako adabakia izan zen hura, ordea.
Orain, badirudi, lege berria legealdi honetan etor daitekeela. Azpiazuk adierazi du Eusko Jaurlaritzak «borondate irmoa» duela horretarako, eta esan du zirriborro bat badutela dagoeneko. Sailburuaren hitzetan, aldundien onespena du testuak, eta egon daitezkeen «desadostasunak» ere ez dira «gaindiezinak». EAJk eta PSE-EEk Eusko Legebiltzarrean duten gehiengo osoaren «abantaila» baliatu nahi du horretarako, «hitzartutakoak fruituak emango dituela bermatuko duelako».
Hori bera aprobetxatu nahi du, halaber, balizko zerga erreforma baterako ere. Azpiazuk azpimarratu du ez dela zergak igotzeko garaia, baina sistema berrikusteko «konpromisoa» duela berretsi du. Bada, aurreratu du erakundeek hasi dutela «hausnarketa» prozesu bat, eta lehen ondorioak «urte honetan zehar» planteatzen has daitezkeela.
Gaizki, baina ez hain gaizki
Orain bizpahiru aste jakinarazi zituzten foru aldundiek zerga bilketaren emaitzak, eta datu horiek berretsi zituzten atzoko bilkuran. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ogasunek 13.949,3 milioi euro bildu dituzte denera 2020an, hau da, iaz baino 1.520 milioi gutxiago (-%9,8). Jaitsiera handia da, «historikoa», baina ez hasiera batean uste zenaren tamainakoa. Izan ere, urrian kalkulatu zutena baino 537,7 milioi gehiago bildu dira azkenean. Errenta kanpaina onari esker izan da, batez ere: %1,1 baizik ez da jaitsi iazkoaren aldean. Sozietate zerga, ostera, %20 amildu da, eta BEZ zerga %14,3.
Azpiazuren hitzetan, ekonomia suspertzen hasi den seinale da urriko kalkuluan huts egin izana. Bilketako gehigarri horri esker, erakundeek «baliabide gehiago» izango dituzte pandemiak eragindako gastuei aurre egiteko. «Koltxoi bat» izango da egoera okertuz gero; 375 milioirena Jaurlaritzaren kasuan. Diru hori zorra arintzeko ere erabili daitekeela ere gogorarazi du. «Zuhurtzia» eskatu du Azpiazuk, halere, «ziurgabetasun handia» dagoelako oraindik.
Datorren urterako aurreikuspen onak ditu Jaurlaritzak: barne produktu gordina %8,6 haztea espero du, eta, horri esker, bilketa ere %6,3 handitzea. «Hazkunde garrantzitsua» dela nabarmendu du Azpiazuk. «Gure aurreikuspenak onak dira, eta uste dut ekonomia ondo joango dela». Baikortasun mezuak igorri dituzte diputatu nagusiek ere, eta txertoa, defizitaren malgutzea eta Europako funtsak ekonomiaren akuilu izatea espero dute.
Iazko martxotik, kezka eta eztabaida iturri izan da birusak lantokietan izan zezakeen zabalkuntza eta eragina. Aurreneko hilabeteetan bereziki sindikatuek maiz salatu zuten ez zirela segurtasun neurriak betetzen ari. Kasu gehienak jazo dira gaitzarekin lotura zuzena duten lantokietan: zahar etxeetan, osasun zentroetan… Bestelakoetan, bakan batzuk baino ez dira ezagutarazi: udan Gasteizko Mercedesen plantan eta Abadiñoko (Bizkaia) Gestampen izandako agerraldiak, kasurako. Nafarroan gertatu zen euskal enpresa batean izandako handiena: haragiaren sektorean diharduen Tuterako Uvesa behin-behinean itxi behar izan zuten, lantaldearen %28k positibo eman ostean.
Eusko Jaurlaritzak ez du zehaztu zer enpresari ohartarazi dien, ezta zigortutako hiruretan zer neurri hartu behar izan dituzten ere. Atzo aurkeztu zuen urteroko txostena Lan Ikuskaritzak. Elena Perez Barredo Lan eta Gizarte Segurantzako sailburuordeak azaldu zuenez, COVID-19k baldintzatuta egin dute lan. Hori dela eta, 2019an eginiko ikuskaritzen erdiak (%55) egin zituzten iaz, ohiko azterketekin batera, beste 4.900 egin behar izan dituztelako pandemiarekin zuzenean lotutako neurriekin: protokoloari buruzkoez gain, beste 4.148 txosten enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteen inguruan, eta beste 30 konfinamenduaren ondoren enpresek abiarazteko planekin.
Ohiko ikuskaritzei dagokienez, guztira 9.668 kontratu berrikusi zituen iaz. Horietatik %30 inguru aldatu behar izan zituzten, legera egokitzeko —2019koaren antzeko proportzioa da—. Kontratu horien %85 aldi baterakoak ziren lehen, eta mugagabeak bihurtu ziren; eta beste %15 lanaldi partzialekoak ziren, eta lanaldi osokoak bihurtu ziren.
Berdintasun planak
Barredok azpimarratu duenez, kontratazioko iruzurrean eta enpresetako berdintasun planen egiaztapenean jarri dute arreta. Guztira, aurrenekoarekin lotuta, 18.004 txosten egin zituen iaz, eta horietatik 794tan aurkitu zituen arau hausteak, ia 3,5 milioi euroko kostua izan zutenak.
Berdintasun planen kasuan, 113 kasu aztertu zituen, eta 22tan topatu zituen arau hausteak. Sailburuak gogoratu du 250 langile baino gehiago dituzten enpresetan ez ezik, 100 langile baino gehiago dituztenetan ere egingo dituztela azterketak aurten; izan ere, mota horretako plan bat eduki beharko dute martxotik. Uda ostean hasiko dituzte azterketak.
Lan istripuei dagokienez, Ikuskaritzak hamabi zehapen espediente ireki zituen istripu hilgarriengatik, 58 istripu larriengatik eta 52 istripu arinengatik.
Guztira, 4.711 txosten egin zituen langileen segurtasuna eta osasun eskubidea zaintzeko. Horietatik 1.835 eraikuntzaren sektorearekin lotuta egon ziren, sektore horretan gertatzen baitira istripu gehienak eta larrienak. Obra publikoari dagokionez (676 txosten), bosten batean errekerimenduak egon dira, baina ez da zehapenik ezarri. Prebentziorekin lotutako 3.890 errekerimendu bidali zituen iaz.
Barredok gogoratu duenez, aurten laneko arriskuen prebentzioen ikuskaritza «areagotuko» da, sei ikuskatzaileorde berrirekin. Horiek 50 ikuskatzaile eta ikuskatzaileordez osatutako egungo taldera batuko dira.
Pentsiodunen mugimenduak hiru urte bete ditu urtarrilean. Nola dago osasunez?
Oso bizirik. Jaio zenean guk ez genekien gizarte mugimendu plural eta transbertsala bihurtuko zenik. Gauzak lortu ditugu, batez ere pentsioen gaia agenda politikoetan agertzea. 2015ean jaio zen dena, Fatima Bañez orduko Lan ministroak pentsiodunei bidalitako eskutitz lotsagarri harekin. 2015eko urtarrilaren 31n 3.000 lagun geunden Bilboko udaletxearen aurrean! Orduan hasi ginen elkartzen kontzentrazio baimenak-eta eskatzeko. Martxoan bilerak hasi ziren, eta oraindik hor jarraitzen dugu. Pandemiak mugatu gaitu, arrisku taldea gara, eta kontzentrazioak txikiagoak dira, baina indartsu jarraitzen dugu. Herri eta hiri askotan gaude, eta larunbateko mobilizazioetan ikusiko da. Gure oinarrizko eskaerak ez dira aldatu: 1.080 euroko gutxieneko pentsioa, lan eta pentsio erreformen indargabetzea…
Agenda politikoan eragina izan duzue, baina egunerokoan erakundeek entzuten al zaituztete?
Gure lorpenetako bat izan da pentsio sistema publikoa bideragarria ez den mezua desagerraraztea. %0,25eko igoera gelditu genuen, 2021ean KPI indizeari lotzea lortu dugu… Eta miseria dela badakigu, argindarra eta erosketa saskia hortik gora garestitu direlako. Baina erakundeek oraindik ez dituzte gure aldarrikapen asko kontuan hartu. Horrek behartzen gaitu kalean egotera, oraindik gauza handiak ditugu lortzeko. Eta erne Bruselarekin, handik datorren diru guztia murrizketei lotuta doa.
Astelehenetako elkarretaratzeekin hasi zinetenean politikariek argazkiak ateratzen zituzten zuekin. Juan Mari Aburto Bilboko alkatea ere egon zen behin.
Baina deserosoak bihurtu gara. Hasieran Espainiako telebista kateak zetozen, komunikabide handiak… Zerbait folklorikoa bagina bezala hartzen gintuzten. Aititeak ginen, yayoflautak… Oroitzen naiz Aburto alkateak nola esaten zuen Espainiako Gobernuaren ordezkaritzaren aurrean bildu behar ginela. Orain trabak jartzen dizkigute, eta hedabide askok ez digute ahotsa ematen.
Eusko Jaurlaritzari ere kontuak eskatzen dizkiozue.
Bai, baina baita Espainiako Gobernuari, Nafarroakoari eta aldundiei ere. Eskumen batzuk ez ditugu oraindik, baina hemendik gauza asko egin daitezke. Alderdi eta ordezkari politikoekin bildu gara. 1.080 euroko pentsioak lortzeko osagarriak eman ditzaketela esaten diegu. Pobrezia mugaren azpitik bizi diren pentsiodun asko dago; onartezina da. Euskal Herrian pentsioak handiagoak direla esaten dute, eta batezbestekoak erabiltzen dituzte. Baina asko dira DSBEa behar dutenak, eta kotizazio gabeko pentsioak 400 eurokoak dira. Norbait bizi al daiteke 400 eurorekin?
Mugimendu barneko balizko zatiketek zeresana eman dute.
Mugimendu indartsua gara, eta baten batek esaten badu utzi egiten duela ez delako hasieran bezala, bada hedabide asko erakartzen ditu. Mugimendu plurala da gurea; hala ez balitz, hautsita legoke. Arrakala horiek hauspotzen dituztenak mugimendu hau desagerrarazteko interesa dituzten sektoreak dira. Irten eta beste plataforma batzuk sortu dituen jendea dagoela? Bai. Baina pentsiodunen mugimendua ez dago hautsita. Mugimendu plural eta apolitikoa da. Gu ez gara kanpoko inongo erakunderen lotura. Jendeak militantzia iragan bat izateko eskubidea du, baina bileretan eta elkarretaratzeetan motxilak kanpoan gelditzen dira. Inori ez diogu galdetzen nondik datorren.
Pandemiarekin zahar etxeen egoeraren aldarria gehitu duzue.
Itxialdiaren ondoren, iazko maiatzaren 22an atera ginen kalera lehen aldiz. Zahar etxeen egoera salatzeko izan zen: kutsatzeak, hildakoak… Jabetu ginen zer gertatzen ari zen murrizketen eraginez. Gutako asko etorkizuneko egoiliarrak gara, eta zaintza zerbitzuen egoera ardura sortzen digun gai bat da. Gainera ez dugu datu errealik. Babestu egoiliarren senidekoen elkartearen eskutik ikerketa bat egiten ari gara. Salaketak egin ditugu epaitegietan, delitu zantzuak egon daitezkeela uste dugulako: bazterketa, ratioak ez betetzea…
Pentsiodun guztiak ez dira egoiliar, baina egoiliar guztiak dira pentsiodun.
Argi dago. Aldarri hau hartu badugu, 2008ko murrizketen eragina ikusten dugulako hartu dugu. Pandemiak osasun zerbitzu publikoa desegin izanaren lotsak agerian utzi ditu. Aldundiek zahar etxeak pribatizatzera jo dute, eta egungo egoera horren ondorio da. Egoitzen kudeatzaileek gehiago zaintzen dute dirua pertsonak baino. Zaintza duina eskubide bat da. Bizitza kalitate ona izateko eskubidea dugu, eta ez orain ikusi duguna. Zahar etxe batzuk adinduentzako haurtzaindegiak dira.
Emakumeen egoera gordinagoa dela nabarmendu duzu. Arrakala hor al dago oraindik?
Bai. Begira, duela bi aste 74 urteko emakume batek gelditu ninduen kalean. Argindarraren igoerarekin arduratuta zegoen. Esan zidan etxean ezin zuela hotza jasan, eta arratsaldeko seietan sartzen zela ohera. Are gehiago, semeari eskatu zion telebista logelan jartzeko. Hau egia da, berogailua piztea edo jatea erabaki behar duen jendea dago. Adin horretako emakume askok ia ez dute kotizatu. Eta lan asko egin zuten, etxean, zaintzan… Kotizazio gabeko pentsioak jasotzen dituzte. Miseria egoera hauek desagertzeko eskatzen ditugu 1.080 euro. 70-80 urteko emakumeak dira etxeetan zokoratuta daudenak. 1.080 eurorekin berogailua jar dezakezu, hobeto jan, zeure burua zaindu… Eta gazteagoak ez daude askoz hobeto. Gehiago sartu ziren lan merkatuan, baina egun pentsioen genero arrakala %35 ingurukoa da.
Baina, urte hasiera pattala onartzearekin batera, mezu baikorra ere zabaldu du Paolo Gentiloni Ekonomia komisario- ak:«Europarrak garai gogorrean bizitzen ari gara. Pandemiak estutzen gaitu; antzeman egiten ditugu haren ondorio sozialak eta ekonomikoak. Baina, azkenean, bada argia tunelaren beste aldean. Hurrengo hilabeteetan txertoa hartu dutenen kopurua handitu ahala, kontrol neurriak arintzeak errebotea sendotu beharko luke udaberrian eta udazkenean».
Horren ondorioz, Europako Batzordeak uste du aurten berreskuratuko ez den jarduera ekonomikoa 2022an berreskuratuko dela. Horrela, azaroan baino hazkunde handiagoa espero du orain: %3 esan zuen azaroan eurogunean eta EB osoan, eta orain dio eurogunea %3,8 haziko dela eta %3,9 EB osoa.
Gentilonik ziurtatu du EBko ekonomia 2022ko bigarren hiruhilekoan itzuliko dela krisiaren aurreko mailara, 2019ko laugarren hiruhilekora. Hobekuntza bat badago hor, azken iragarpenetan esan zuelako 2023 arte ez zela halakorik gertatuko. Edonola ere, komisarioak ohartarazi du lau herrialdetik bat ez dela maila horretara iritsiko epe horretarako. Izan ere, atzeraldiak gehiago eragin die turismoarekiko menpekotasunik handiena duten lurraldeei, eta horiek izango dira motelenak zulotik ateratzen, aurtengo udan ere hainbat murrizketa indarrean egotea espero baita.
Espainiaren adibidea
Joera hori ikusteko adibide ona da Espainia. Iaz, danbatekorik handiena izan zuen, %11 txikitu baitzen haren BPGa; eta, aurten, berak izango du hazkunderik handiena (%5,6), betiere Europako Batzordearen aurreikuspenak betetzen badira. 2022an beste %5,3 haztekoa denez, urte horren amaieran edo 2023an hasieran helduko litzateke 2019ko mailara. Datu horien barruan Hego Euskal Herrikoak sartuta dauden arren, pentsatzekoa da hemen lehenago berreskuratuko dela jarduera ekonomikoa, industriaren pisu handiagoak eragin baitu uzkurtzea txikiagoa izatea: %9,5 Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %8,3 Nafarroan.
Turismoak pisu handia du aurten erreboterik handiena izango duten beste bi estatu kideetan ere: Frantzia %5,5 da haztekoa (iaz, -%8,3), eta Kroazia, berriz, %5,3 (iaz, -%8,9).
Funtsak kontuan hartu gabe
Aurreikuspen horiek egitean Europako Batzordeak ontzat jo du txertoen inguruan bere buruari jarritao helburua, hau da, helduen %70 txertatuta iozango direla udarako, eta, hortaz, nolabaiteko taldekako immunitatea izango dela eta konfinamendu, itxiera eta kontrol neurri gehienak bertan behera utziko direla. Hori egiterik ez balego, eta murrizteketek jarraituz gero, hazkundea nabarmen txikiagoa izango dela onartu du.
Kontrakoa ere gerta daiteke, eta hazkundea handiagoa izatea, «krisi ondorengo baikortasun leherketa bat egongo balitz». Hori gertatu zen, neurri batean, 2020ko udan, uste baino suspertze biziagoa izan zuelako euroguneko ekonomiak. Horretarako baldintzak badaudela ziurtatu du Gentilonik, hala nola, aurrezki maila historikoa, mailegu merkeak eta gastua handitzeko politika ekonomiko bat,
Halaber, batzordeak ez du kontuan hartu zer eragin izango du EBren suspertze funtsak, Hurrengo Belaunaldia planak, nahiz eta asmoa den dirua 2021. bigarren erdialdetik aurrera banatzea, Edonola ere, kalkulatu du 2021-2022ko aldian BPGaren bi puntu gehi ditzaketela diru horiek.
Brexit-ak ere izango du eragina: 2022 amaierarako BPGaren %0,5 kenduko omen dio Europako Batasunari eta %2,2, berriz, Erresuma Batuari,
Gentilonik eskatu die EBko kideei ez dezatela diru publikoaren iturria itxi, ekonomiak artean laguntza behar duelako. Gaur egun etenda dago aurrekontu publikoak orekatzea eskatzen duen EBren agindua. Komisarioak azaldu duenez, hemendik aste batzuetara jakinaraziko du batzordeak aurrekontuen kontrolerako araua 2022an bertan berriz ezarriko ote duen,
