Prozesu azkarra izango da, kudeatzaileak, Bilboko merkataritza arloko epaitegiko bigarren salako epailearen onespenarekin, etzi jakinaraziko baitie hautagaiei zeinen eskaintza aukeratu duen. Hala baieztatu dio BERRIAri. Beraz, Navalek astelehenean jakingo du zein den jabe berria, eta, aldi berean, haren asmoa. Sortaren gutxieneko prezioa merkea zen, hogei milioi euro, baina, kasu honetan, eskaintza ekonomikoa bezain garrantzitsua da etorkizunerako asmoa. Arantxa Tapia Ekonomia Garapenerako sailburuak atzo eman zuen eskaintza kopuruaren berri, eta «albiste ona» dela nabarmendu zuen: «COVID-19aren krisiaren gordinean, hutsik gelditu zen orube bat hazten ikus dezakegula jakitea albiste ona da».
Eskaintzak zeinenak diren kudeatzaileak daki bakarrik, baina Tapiak baieztatu zuen jardun industriala lehenetsiko duten eskaintzak badaudela. «Bat behintzat badago, akordio baten barruan, ontzigintza sektorean diharduen enpresa batena, eta uste dugu beste bat ere egongo dela itsas industriarekin lotura duena. Industrialde horrek ontzigintza tradizio handia du, eta harekin jarraitu ahal izango dela uste dugu». Sailburuak aipaturiko lehen eskaintza Espainiako Marina Meridional ontziolaren eta ACS eraikuntza enpresaren artean eginikoa litzateke. ACS energia eolikoaren sektorean sartuta dago, eta Navalen kaia erakargarria litzateke erroten pieza handiak ontziratzeko.
Sindikatuek jakinarazi zutenez, bestalde, enpresa logistikoen hiruzpalau eskaintza ere egon dira. Orubearen komunikazio bide onak oso erakargarriak dira haientzat: kaia, trena… Garraio enpresek, baina, tankeraren bateko jardun industriala bermatu behar dute, lurzorua industriala baita, eta, berriro kalifikatu ezean, eremuaren %51 jardun industrialerako erabili behar da. Alde horretatik, Sestaoko Udalak esana du ez duela orubearen kalifikazioa aldatzeko asmorik.
Tapiak ez zuen ezkutatu Jaurlaritzak hautagai industrial bat nahiago lukeela. «Kopuruaz haratago, kalitatezko proposamenak izatea espero dugu. Ondo prestaturikoak izatea, eta guk espero ditugun ezaugarri industrialak edukitzea. Horrelako itsaso lerro batek ontzigintzarekin zerikusia duen jarduera bat hartu beharko luke. Hori da, behintzat, guk espero eta nahi duguna». Dena den, eskaintza dibertsifikatua izatea espero da, alegia ez ontziola bat bakarrik. Azken hilabeteetan dike lehorrak konponketak egiteko erabili izan dira, eta agian euskal ontziolaren batek interesa izan dezake haien kudeaketan.
Lurzorua hartzen duenak, hori bai, ez du inolako loturarik izango Naval zeneko langileekin. Kaleratuak izan ziren 173 langileek helegitea jarri zioten erregulazioari, baina epaileak ez zien arrazoirik eman. Askok kaleratze kalte-ordainak onartu zituzten, baina 81ek Ferrol (Galizia) eta Cadizko (Espainia) ontzioletara lanera joatea erabaki zuten. Ontziolaren zordun zerrenda ia amaiezinean daudenek ere itxaropen gutxi izan dezakete. Ia 400 dira, eta guztiek duten zerga pilatuaren kopuruaren inguruko datu asko eman izan dira. 150 milioi euro izan zitezkeela zabaldu zen Ingeteamek eta Murueta ontziolak, Navalen azken jabeek, likidazio prozesua hasi zutenean. Ondasun guztien salmenta prezioa hortik urrun geldituko da. Askok ez dute txakur txikirik ere ikusiko.
Mobilizazio jendetsuak egin zituzten atzo Aiaraldean, enplegu eta bizitza duinak eskatzeko. ELA, LAB, ESK eta Steilasek deituta, kaleak hartu zituzten industria arloko langileek, ostalariek, merkatariek eta gainerako herritarrek, eskualdearen etorkizunaren alde. Bi orduko lanuzteak egin zituzten goizean, eta manifestazio bat egin zuten eguerdian Amurrion, eta beste bat Laudion.
Goizean goizetik hasi zituzten protestak eskualdean. Dozenaka herritar eta eragile batu baitziren Tubacexeko lantegietara egindako martxetara, grebalariei babesa adieraztera. Goizeko hamaikak jotzearekin batera, herriko plazara abiatu ziren denak ostera; txalo artean hartu zituzten bertan zain zeudenek. Ordurako, herriko ostatu eta denda askok pertsianak jaitsita zeuzkaten, bi orduko lanuztearekin bat egiteko. Erakusleihoetan «Tubacex ez itxi» kartelak irakur zitezkeen. Gainerako fabriketako langileek ere beren lanpostuak utzi zituzten manifestazioarekin bat egiteko.
«Aiaraldean lan eta enplegu duinak» zioen pankartaren atzean milaka herritar batu ziren eguerdian. Hainbat eragile, kolektibo, enpresa eta langile batzordek parte hartu zuten manifestazioan, baina guztien gainetik presentzia nabarmena izan zuten Tubacexeko eta Valvospaineko langileek. Hodi enpresa ez baita ataka estuan den bakarra: Valvospainek ere Amurrioko plantako langile guztiak kaleratzeko erregulazio txostena aurkeztu du 79 behargin denera, fabrika likidazioan sartuko delako, eta Tubos Reunidos ere larri dabil; galerak pilatu ditu azken bost urteetan eta erreskate publikoa eskatu du.
Hori bera gogorarazi zuten, hain zuzen, manifestazioaren amaieran sindikatuetako ordezkariek irakurri zuten idatzian. «Zoritxarrez, izozmendiaren muturra baino ez dira», ohartarazi zuten. Azaldu zuten bi kasu horiei gehitu behar zaizkiela behin-behineko langileen kaleratzeak, aldi baterako erregulazioan «bidegabeki» egon direnak, eta enpresa txiki, autonomo eta eskualdeko ostalari eta merkataritza sektoreen egoera «zaila». «Gure eskualdeko biztanle eta langileok egoera kritikoan gaude, eta ez ditugu zertan ordaindu sortu ez dugun krisi honen ondorioak», adierazi zuten. Eta gehitu zuten protesta «arrakastatsua» Aiaraldean enpleguaren eta bizitza duinaren alde borrokatzeko konpromisoaren hasiera baino ez zela. «Elkarrekin posible da!», adierazi zuten.
Manifestazioa amaitu ostean, Tubacexeko langile batzuk enpresa atarira itzuli ziren berriz, beren eguneroko protestan jarraitzeko. Herritarren eta eskualde osoaren babesa jaso ostean, ordea, aldarte hobearekin bueltatu ziren, Ander Urkijok aitortu zuenez. «Gaurko manifestazioak bultzada handia eman digu. Ikusi dugu eskualdea inplikatuta dagoela, eta horrek babes handia ematen du. Azkenean, enpresa asko daude egoera kezkagarrian, kaleratzeak direla edo lan hitzarmenak direla…». Laudion bizi, baina Amurrioko plantan egiten du lan.
Arratsaldean, kaleak hartu zituzten berriz. Amurrion bertan egin zuten eskualdeko manifestazio bateratua, 20:00etan, herriko plazatik abiatuta.
Urkulluren eskaria
Aiaralden protestak egiten ari ziren ordu berean, Gasteizko legebiltzarrean, Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak Tubacexeko zuzendaritzari eta sindikatuei dei egin zien «irtenbide traumatikoak gutxitzeko bideak aztertzeko». Neurri horien artean lantegi aldaketak, erretiro aurreratuak, eszedentziak eta borondatezko irteera ordainduak aipatu zituen, zehazki.
Kontrolerako saioan, Jon Hernandez Elkarrekin Podemose-IU taldeko legebiltzarkideak egindako galderari erantzun zion lehendakariak. Enplegua mantentzeko Jaurlaritzak konpromiso argia duela esan zion Urkulluk. Hernandezek eskatu zion, ordea, enplegua erregulatzeko espedientea «erabat baztertzeko», eta gogorarazi zion enpreseak «zortzi milioi euro baino gehiago» jaso dituela laguntza publikoetan.
Baina auzia ez da berria Aiaraldean. COVID-19ak lehendik zetorren krisia areagotu besterik ez baitu egin. Euskal Herriko beste hainbat eremutan gertatu den moduan, industria sektorearen eraldaketak lehenik, eta Atzeraldi Handiak eta koronabirusaren krisiak ondoren, kolokan jarri dute eskualdearen bilakaera ekonomikoa. Arduraz begiratzen diete adierazle askori egun: langabezia tasa, enpleguaren prekaritatea, despopulatzea, langileen formakuntza falta… Baina, batez ere, enpleguaren arazoak okerrera egiteko beldur dira.
Amurrion eta Laudion dituzte egoitzak enpresa askok, eta bi herri horietako alkateek kezka azaldu dute azken hilabeteetan iragarritako kaleratzeak direla eta. «Oso kezkatuta gaude egoeragatik. Baina kezkatzen gaitu ez bakarrik Tubacexen edo Valvospainen enplegua galtzeak, baizik eta horrek guztiak inguruko enpresa txikietan eta ertainetan eragin dezakeen domino efektuak. Kolpe latza da; kezkagarria», azaldu du Txerra Molinuevo Amurrioko alkateak (EAJ).
Bat egiten du kezka horrekin Laudioko alkateak ere. Ander Añibarrok (EAJ) eskualdeko enpresak bizitzen ari diren egoeran jarri du arreta, baina adierazi du «goiz» dela oraindik pandemiak udalerrian izan ditzakeen benetako ondorioak neurtzeko. «Egoera zailean bizitzen ari dira batzuk COVID-19aren ondorioz, eta beste batzuk, aldiz, beren egitura antolaketagatik. Baina denek kezkatzen gaituzte».
Aceros de Llodio, Lipmesa, Vicalde… aurrez ere antzeko egoera bizi izan dute Aiaraldean. Horregatik, krisia estruktural bilakatuko den beldur dira erakundeetako ordezkariak. «Egia da Laudio, gaur egun, Euskadiko udalerririk zaharkituenetako bat dela, eta erkidegoko langabezia tasarik handienetakoa duena. Eta egungo egoerak ez du datu horiek hobetzen laguntzen», adierazi du Añibarrok.
Izan ere, langabezia tasa da, gaur-gaurkoz, adierazlerik kezkagarrienetako bat. Azken hilabeteetan nabarmen jaitsi bada ere, herrialdeko batezbestekotik gora dago oraindik ere: %12 inguru da egun, baina %16ko tasa ere izan zuen 2019an. Aurreikuspenak beltzak dira, nolanahi ere. Alkateek gogorarazi dutenez, batez ere emakumeak eta gazteak dira eskualdean lanik gabe daudenak. Emakumeen kasuan, gainera, 50 urtetik gorakoak dira asko. «Oso zaila da hor eragitea. Administrazio gisa zerbait egin dezakegu, baina inoiz ez da izango %16ko langabezia iraultzeko adina. Hori arlo pribatutik etorri behar da, eta oso zaila da oraintxe bertan», esan du Molinuevok.
Legebiltzarrera begira
Aiaraldeko egoera sozioekonomikoa aztertu eta suspertzeko batzorde bat martxan dago Eusko Legebiltzarrean, hain zuzen. Iazko legealdian abiatu zuten, EH Bilduren ekimenez, eta berriz heldu diote legealdi berria hastearekin batera. Harrezkero, hainbat eragile, ikerlari, elkarte, erakunde eta herritako alkateek parte hartu dute. Eguberrien aurretik egin zuten agerraldia Molinuevok eta Añibarrok. Baikorrak dira bertan adostu daitezkeen lan ildoei dagokionez. «Aurrez beste eredu batzuk ere izan dira, eta gidalerro batzuk adostu zituzten orduan ere. Orain ere hala egitea espero dugu», adierazi du Amurrioko alkateak.
Nolanahi ere, argi dute ildo horiek luzera begira landu beharrekoak izango direla eta ,bitartean, berehala martxan jarri ahal izateko neurriak behar dituztela. Hasiak dira horretan, alkateek esan dutenez. Eta bide horretan, begi onez hartu dute, Arabako Foru Aldundiak lanbide heziketa eskualdeko enpresen beharretara egokitzeko egindako proposamena. «Funtsezkoa da hezkuntzan eta prestakuntzan aurrera egitea, eskualdeko errealitatera egokitzen diren lanbide soslaiak sortzeko», azpimarratu du Laudioko alkateak.
Aurretik ere ezagutarazi zituen gobernuak deialdi horren ezaugarri orokorrak, baina xehetasunak jakitea falta zen. Elma Saizekin batera, nondik norakoak argitu zituen Irujok, atzo. Baldintza orokor gisa, Nafarroan egoitza izatea eskatuko zaie negozioei. Halaber, urte batetik bestera BEZaren oinarri ezargarrian %20tik gorako beherakada izatea egiaztatu beharko dute.
Logikoki, zenbat eta jaitsiera handiagoa izan, orduan eta diru gehiago kobratuko du: diru sarrerak %70etik gora erori badira, laguntzen %100 jasoko ditu; %50etik %70ra artekoa bada galera, %90ekoa; eta %20 eta %50 artekoa bada, %80koa. Gutxienez, 1.710 euro jaso ditzakete, eta gehienez 75.000 euro. Hain zuzen ere, aurreko deialdiarekin alderatuta, hirukoiztu egin da gehienezko kopuru hori.
Laguntzaren zenbatekoa kalkulatzeko, batetik, kontuan hartuko da jarduera bakoitzari neurriek eragin dioten epearen iraupena, eta, bestetik, ohiko urte batean izandako diru sarreren eta sektore bakoitzak batez beste dituen gastu finkoen arteko aldea. Horrenbestez, ostalaritzak hiru hileko diru sarreren %8,1 jasoko ditu; gaueko aisialdiko negozioek, bost hileko diru sarreren %8,1; bidaia agentziek, hamar hileko diru sarreren %3,1, eta hotel eta ostatuek, diru sarreren %13,7.
Abenduko deialditik kanpo geratu ziren autonomo asko, udan laguntza jaso zutelako. Sektorearen aldarrikapenak entzun ostean, barruan sartu dituzte, baita turismoan aritzen diren hainbat azpisektore ere: hala nola landetxeak eta etxebizitza turistikoak betiere Nafarroako Turismoan erregistratuta badaude eta jabeen jarduera nagusia turismoa bada—; ekitaldiak antolatzen dituzten enpresak; eta turismo sektoreari eta ostalaritzari handizka elikagaiak saltzen dizkioten hornitzaileak. Abenduko deialditik kanpo geratu zirenez, orduko baldintzak aintzat hartuak izan dira, eta, ondorioz, laguntzak bi zatitan jasoko dituzte. Horregatik, sektore horiek gutxienez jaso dezaketen laguntza 4.560 eurokoa da.
Guztientzako dirua dago
Elma Saizek esan zuen laguntza eskatzen duten guztientzat iritsiko dela dirua, eta, bere neurrian, «laguntza gehien» eman duen erkidegoa dela Nafarroa. Departamentuen arteko koordinazioa nabarmentzeaz gain, sektorearen aldarrikapenak entzun dituztela ere azpimarratu zuen. Saizen arabera, pandemiaren ondorioz «zaila» da jarduera normalizatuari berrekitea, baina gehien kaltetutako sektoreen egoera arintzea bilatu dute laguntzen bidez.
Izango dira, ordea, bi salbuespen: Errusiak egunean 130.000 upel gehiago atera ahal izango ditu, eta Kazakhstanek, 20.000 gehiago, barne eskari handiagoa bete ahal izateko.
Kartelaren eta haren aliatuen erabakiak are gehiago handitu du petrolioaren prezioa. Iluntzean, Brent upela 67 dolarrean salerosten zen, bezperan baino ia hiru dolar garestiago (+%4). 2020ko urtarrilaz geroztik ez zen maila horretan egon. COVID-19aren ondorioz garraioa amildu izanak hemeretzi dolar arte merkatu zuen Brent upelaren prezioa, iazko apirilean, horri batu zitzaiolako Saudi Arabiak petrolio gehiago punpatu zuela, lehiakide garestiagoak merkatutik kanporatu nahian. Politika horren kostua oso handia zela eta, Saudi Arabia eta Errusia bakea egin eta ekoizpena murrizten aritu dira irailaz geroztik. Azarotik hona, gora egin du prezioak, suspertze ekonomiko baten itxaropenak hauspotuta.