Azken urtea oso nahasia izan da Bilboko portuan. Hainbat gertakariren ekaitz perfektu batek erabat urrundu du normaltasuna: pandemia, brexit-a, Suezeko kanaleko pilaketa, zamaketarien lan gatazka… Baliteke, baina, azken auzi hori konpontzeko bidean egotea, edo bai behintzat fase berri batean sartzeko zorian. Portuaren kudeatzaileak, Espainiako Gobernuak, finko dauden zamaketarien jarduna bermatzeko formula irudimentsu bat diseinatu du: mutualista bilakatzea. Horrek zamaketa enpresen langile bilakatuko lituzke de facto. Enpresariei, baina, ez die grazia handirik egin.

Bilboko portuko zamaketariek 57 eguneko greba egin zuten iaz, urriaren 9tik abenduaren 9ra arte. Portuko agintaritzaren arabera, kalte handiak eragin zituen, lan ikuskaritzak ebatzi arren zamaketarien greba eskubidea urratu zela. Espainiako Gobernuaren esku hartzea erabakigarria izan zen grebaren amaieran, eta modua egin zuen zamaketarien ordezkarien eta Bilboko portuan diharduten lau enpresen —Toro y Betolaza, Berge, S.L.P. eta Cosco txinatarra— arteko bilerak egiteko.

Lan Ministerioak egin zuen artekaritza, eta urtarrilean amaitu ziren bilerak, borondate onerako asmoarekin. Borondate ona, baina, paper gainean islatu beharra zegoen, eta, denborak aurrera egiten zuela ikusita, Espainiako Gobernua izan zen bi aldeen beharrak bateratuko lituzkeen lan harremanaren diseinua hasi zuena. Hasi eta bukatu, PSOEk martxoaren 23an aurkeztu baitzuen legez besteko proposamena kongresuko garraio batzordean. Alderdi guztiek onartu zuten, Voxek izan ezik.

Eta zer dio proposamenak? Oinarrian, aldi baterako lan enpresen legediaren aldaketa bat da. 315 zamaketari finkoen lana —jardunak publiko izateari utzi zionetik jarraitzen dutenak— Bilbo Estiba CPEk arautzen du. Lau zamaketa enpresen artean sorturiko portuko enplegu zentroa da hura. Zamaketarien lan karga oso aldakorra denez, aldi baterako lan enpresa gisa dihardu, eta haren legedia bete behar du. PSOEren proposamenarekin, baina, portuko enpresak CPEaren arduradun izatera igaroko dira. Lotura, akziodun ekonomiko huts batek duena baino estuagoa doa. Beraz, enpresek CPEa desegingo balute —negoziazioetan mehatxu gisa erabili izan dute—, zamaketariak beren agindupeko langile izatera igaroko lirateke. Enpresa bakoitzak langile kopuru jakin bat hartu beharko luke.

Oraingoz, legez besteko proposamena da, baina Espainiako Gobernuak dekretu bidez onartu nahi du uda aurretik, Gorteek berretsita. Haren eragina Bilbotik harago zabalduko litzateke, Espainiaren menpeko portu guztietara. Idazketa, baina, luzatzen ari da: Espainiako Gobernuak Europako Batasunari informazioa bidali dio, eta zamaketarien sindikatuen susmoa da presio handia jasaten ari dela. Izan ere, Asoportek, zenbait zamaketa enpresa biltzen dituen elkarteak, dagoeneko jakinarazi du helegitea jarriko duela. Espainian, sektorearen %15 inguru baino ez dute kontrolatzen Asoporten dauden enpresek —besteak Anescon daude—, baina Bilboko lauretatik bi haren kide dira: SLP eta Toro y Betolaza. Hark argudiatu du formula horrek urratu egiten duela zamaketaren jarduna liberalizatu zuen Europako agindua. Madrilek, berriz, ez du halakorik uste.

Auzitegien eragina

Zamaketarien eta enpresen arteko lan harremana azaltzea ez da erraza. Bi mugarri historiko daude oinarrian. Aurrenekoa, 2003koa: jardunak publiko izateari utzi zion, baina langileek eskubide asko mantendu zituzten. Bigarrena, 2017koa: EBk ebatzi zuen jarduna liberalizatu behar zela, eta Espainiak hiru urteko epea ezarri zion bere buruari liberalizazio hori burutzeko. Iazko maiatzaren 14an amaitu zen epea, baina enpresak kexu dira zamaketariekiko loturak berean dirauelako eta ez dutelako kontrataziorako askatasun osoa. Dena den, hori ere ez da egia, maiz jotzen dutelako Adecco bezalako aldi baterako lan enpresetara itsasontziekin harreman zuzena ez duten lanetarako.

Horrez gain, hainbat dira zamaketarien baldintzak arautzen dituzten hitzarmenak: Espainiako marko lan akordioa —egun bosgarrena onartzeko bileretan daude, zamaketa barneko sektore bakoitzeko lan hitzarmena (kargatzaileena, lurreko langileena…), eta enpresa hitzarmenak. Korapilo horrek makina bat salaketa eta epaibide eragin ditu azken hamarkadetan, eta, egun, garrantzitsuenetako bat ebazten ari dira Espainiako Auzitegi Nazionalean. Otsailaren 23an zamaketarien zerbitzua subrogatu daitekeen ala ez epaitu zuten, eta, bi hilabete geroago, oraindik ez dago ebazpenik. Sindikatuen ustez, ebazpen hori da dekretua atzeratzen ari den aldagaietako bat.

Dekretua onartuko balitz, enpresei dagokie mugitzea. CPEekin zer egin ikusi behar dute. Egun, sindikatuak Bilbon diharduten lauretako batekin hitz egiten ari dira. Hurrengo pausoa aldi baterako kontratua duten zamaketarien lan karga bermatzea izango da. Zamaketariek, oraingoz, elkarrizketa hauspotu nahi dute, eta urrun ikusten dute beste greba bat deitzeko aukera, baina, auzia luzatzen bada, ez dute baztertzen.

Enplegu sorreraren premiak herritarren artean duen pisuaren itzalean, Azpeitiko (Gipuzkoa) Corrugadosen auziak urrats gehiago egin ditu azken orduetan, EAJ eta EH Bilduren adierazpenen bidez, eta betiere xextra politikoa gaiztotzeko norabidean. EH Bilduko parlamentari Iker Casanovak salaketa gogorrak egin ditu Arantxa Tapia Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburuaren aurka. Jakitera eman du Tapiak onartu egin duela Nagore Alkorta Azpeitiko alkatearen aurrean ez dagoela proiektu errealik, «literalki». «Ez dago proiektu industrialik Corrugados irekitzeko». Horiek izan ei dira Tapiaren hitzak, EH Bilduko kidearen arabera.

Casanovaren adierazpenen aurretik, Tapiak aurkakoa esan du hain justu, «oraindik» badela «aukera bat» Corrugados zabaltzeko: «Enpresaren borondatea hor dago oraindik; Jaurlaritzaren eta aldundiaren borondatea ere hor dago. Udalak nahi badu, gu prest gaude». Adierazpen horiei erantzun die EH Bilduko parlamentariak. «Errespetu arau guztiak hautsi ditu Tapiak, ez bakarrik erakundeen artean», kritikatu du. Halaber, sailburuari «ausardia» eskatu dio modu pribatuan esan omen duena «jendearen aurrean esateko».

Tapiak, baina, segurutzat jo du Corrugadosen enplegua sor daitekeela oraindik ere, CL taldeko buruak ETBn herenegun eta Efe agentzian atzo eginiko adierazpenei erreparatuz. Izan ere, Extremadurako (Espainia) Cristian Lay taldeak berretsi egin du proiektu «sendoa eta bideragarria» duela Corrugados zabaltzeko. Gainera, enpresak uste du udalaren hirigintza arauek ez dutela zertan oztopo izan fabrika zabaltzeko, eta Cuatrecasas abokatu zerbitzuaren txosten bati erreparatu diote baieztapen hori egiteko. Edonola ere, Tapiak ez du aztertu nahi izan Azpeitiko Udalaren erantzunak oinarririk duen ala ez. «Hau ezin da izan erakundeen eta alderdien arteko eztabaida bat», nabarmendu du, aste hasierako salaketa gogorrak atzean utzi nahian.

Bistan da: Corrugados auzian zer gertatu den finkatzeko kontakizunean nor baino nor gehiago ari dira Jaurlaritza eta Udala, edo EAJ eta EH Bildu, berdin dio. Eta agertoki horretan EH Bilduk tramiteak abiatu ditu Jaurlaritzak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak erakuts ditzaten Corrugadosen plan industrial bat dagoela frogatuko luketen agiriak. «Jaurlaritzak enpresa bideratu du urratsak egiten joateko, jakinda errealitatearekin egingo zuela topo», esplikatu du Casanovak; «EH Bilduri proiektua oztopatzea egotzi ahal izateko» egin ei dute hori EAJko arduradunek. Izan ere, parlamentariak esan du gobernuak «gaur bertan» atera ditzakeela Corrugadosi buruzko agiriak, eta ez badu horrela egiten «kea saltzen ari dela» ulertuko dutela herritarrek. «Ez dago plan industrialik, ezta udal hirigintza arauekin egokitzeko legezko modurik ere».

Alkatea babesteko deialdia

Azpeitiko hainbat herritarrek Alkorta alkateari babesa emateko ekitaldi bat antolatu dute biharko, 12:00etan, herriko plazan. Sare sozialetan zabaldutako bide batean jakinarazi dute ekitaldiaren zergatia: «Une zail hauetan gure babesa eta elkartasuna adierazi nahi dizkiogu Azpeitiko Udalari. Bereziki, Nagore Alkorta alkateari. Corrugados auzian gure alkatea gardentasunez eta profesionaltasun handiz aritu dela defendatu nahi dugu». Haien hitzetan, «asko dira» alkatearekin bat egiten dutenak, eta babes hori kalean erakusteko unea delakoan deitu dute ekitaldira.

«Corrugados auzia eztabaida politiko eta mediatikoaren erdian kokatu da. Hitz egin dute politikariek, hitz egin dute kazetariek, eta hitz egin dute enpresarien patronalek. Uste dugu herritarroi ere badagokigula hitza hartzea», azaldu dute bideoan. Izenik aipatu gabe, adierazi dute «asaldatuta» daudela «ardura handiko politikariek herriaz, udalaz eta, bereziki, Nagore Alkorta alkateaz esandakoekin». Haien hitzetan, alkateak informazioa eman du, zalantzak argitzen saiatu da, eta aurpegia eman du «une oro». Gainera, gaia ezagutzen duela eta koherentziaz jokatu duela nabarmendu dute larunbateko ekitaldira deitu dutenek.

«Kez eginiko gazteluak saltzen dabiltzanei», berriz, mezu bat bidali nahi izan diete: «Denak ez du balio. Gezurra eta manipulazioa jarrera itsusiak dira, politikan eta bizitzan». Giroa nahastea, gezurretan aritzea eta «ilusio faltsuak» ematea leporatu die herritar talde horrek Corrugados irekitzeko proiektua badela esan dutenei.

Auziari buruz hitz egin duen beste eragile bat LAB sindikatua da. «Ustezko» proiektuaren agiriak erakusteko eskatu du, eta alderdien arteko xextra amaitzeko. Sindikatuena ez dela inolako informaziorik iritsi jakinarazi du.

Aldi baterako lan-erregulazioak 2021eko irailaren 30era arte luzatzeko Errege Dekretu-legea onartu du Espainiako Gobernuak ezohiko bilera batean.

Iker Casanova EH Bilduko legebiltzarkideak esan du Tapiak Azpeitiko alkateari aitortu diola Corrugadosen inguruko “plan industrialik” ez dagoela.

Eusko Legebiltzarrak covid-19aren aurkako txertoen jabetza intelektualaren eskubideak behin-behinean bertan behera uztea eskatu du.

Amazonek jakinarazi du Metro Goldwyn Mayer zinema estudioak erosiko dituela 8.450 milioi euro ordainduta. Estudioak 4.000 pelikula eta 17.000 telesail ditu.

Baikortasuna eta konfiantza handituz doaz Gipuzkoako enpresen artean, jarduera ekonomikoaren susperraldia gero eta gehiago hedatzen ari dela. Adegik koiunturaz maiatzean egindako inkestan, lurraldeko enpresen %80k adierazi dute dagoeneko lortu dutela suspertzea, edo espero dutela suspertze hori urtebeteko tartean iristea. Horrekin batera, hamar enpresatik bederatzik enpleguari eustea edo handitzea espero dute.

Gauzak horrela, Gipuzkoako ekonomiarentzako urte honetarako hazkunde aurreikuspena %4,5 eta %6,5 artean kokatu du Adegik, eta kalkulatu du urtean zehar 3.000-3.500 enplegu garbi sor daitezkeela.

Datu onekin batera, hala ere, zuhurtzia agertu du Gipuzkoako patronalak, urteko batzar orokorraren berri emateko agerraldian. Hasteko, desberdintasunak handiak direlako sektoreen artean, Jose Miguel Aierza Adegiko idazkari nagusiak azaldu duenez: «Industriak, eraikuntzak eta enpresei zuzendutako zerbitzuek nabarmen hobera egin dute ia adierazle guztietan. Aldiz, kontaktu pertsonala behar duten zerbitzuek, esate baterako hotelek, komertzioak eta ostalaritzak, egoera makurra bizi dute oraindik».

Egoera desberdinak

Sektore beraren barruan ere egoerak oso desberdinak izan daitezke. «Balio katearen edo enpresaren merkatuen egoeraren arabera, egoera guztiz alda daiteke, egun eguzkitsu batetik gau ilun beltz baterako aldea bezala». Hala, Aierzak zehaztu du enpresa txikiei gehiago ari zaiela kostatzen suspertzeari heltzea.

Edonola ere, gehien-gehienak ondo dabiltza. Gipuzkoako enpresen %76k uste dute beren merkatuen egoera normaltasunezkoa edo berraktibaziozkoa dela. Hori bai, uste hori zabalagoa da industrian (%84), eta murritzagoa zerbitzuetan (%59).

Zerbitzuen barruan, gainera, aldeak oso handiak dira azpisektoreen irakurketan: enpresetako zerbitzuetan merkatuen normaltasuna edo berraktibazioa antzeman duten enpresen %72k, baina kopurua %29,5era jaisten da merkataritza eta ostalaritza enpresetan.

Salmentetan, batez besteko fakturazioa %0,3 handitu da aurreko hiruhilekoko datuen aldean (+%0,8 industrian, +%2,4 eraikuntzan, eta -%1,9 zerbitzuetan). Eskari zorroan, berriz, igoera %5ekoa izan da lehen hiruhilekoarekiko, eta hiru enpresatik bik diote eskari maila normala edo handia dutela. Pandemia aurreko, iazko urtarrileko ehuneko bera da, baina orain gehiago dira eskaria handia dela dioten enpresak.

Suspertzearen beste adierazle bat produkzio gaitasunaren erabilera da, eta Gipuzkoako enpresen artean %80ra hurbiltzen ari da. Zerbitzuak daude horren azpitik, eta batez ere komertzioa eta ostalaritza, zeinetan establezimendu asko gutxieneko jardueran ari diren edo oraindik itxita dauden.

Enpleguaren inguruan ere baikor agertu dira enpresa gehienak. %66,5ek aurreikusten dute lantaldea aldaketarik gabe mantentzea, eta %24k langile kopurua handitzeko asmoa dute.

Lehengaiak, kezka iturri

Enpresek dituzten kezketan zabalduena Espainiako ekonomiaren ahuleziaren ingurukoa da oraindik ere, nahiz eta asko txikitu den aurreko inkestatik. Kezken zerrendan bigarrena kokatu da lehengaien hornikuntza eta prezioa. Aierzaren arabera, eskasia orokorra bada ere, erdieroaleetan arazoa dago. «Batez ere autogintzak pairatzen du, baina industriak oro har, digitalizazioarekin txip horiek hainbat prozeduratan erabiltzen baitira. Ikusi beharko dugu hurrengo hilabeteetan nolakoa den bilakaera, entzuten ari baikara enpresa batzuk gelditzen ari direla erdieroaleen gabeziarengatik. Agian hurrengo aste edo hilabeteetan Gipuzkoako enpresaren batek geldialdi bat egin behar izango du».

Adegiren batzar orokorrak zuzendaritza kontseilua berritu du, eta Eduardo Junkera presidentea berretsi du haren bigarren agintaldirako.

Gipuzkoako Foru Aldundiak formula berri bat aurkitu du kamioiei bidesariak ezartzeko N-1 errepidean eta A-15 autobidean zirkulatzeagatik: bide guztia kobratzea, eta ez zati batzuk, orain arteko moduan. Horrenbestez, gaur egun dauden hiru arkuei —Etzegarate, Andoain eta Astigarraga—, beste batzuk gehitu beharko dizkio hurrengo asteotan. Non eta zenbat izango diren ez du argitu Aintzane Oiarbide Bide Azpiegituretako diputatuak, Gipuzkoako Batzar Nagusietan egindako agerraldian.

Lurraldeko ibilbide nagusiak ibilgailu astunentzat oso-osorik ordainpekoak eginda egin nahi dio aurre Markel Olanoren gobernuak orain arteko bidesariek auzitegietan jasotako debekuari. Izan ere, lehen bi foru arauak baliogabetu ditu EAEko Justizia Auzitegiak. Kasu haietan, Espainiako Auzitegi Gorenera jo zuen foru gobernuak, baina ez zuen haren babesa jaso.

«Garraiolariek eta epaitegiek behartu gaituzte erabaki hau hartzera. Gure errepideak behar bezala artatu nahi baditugu, behar diren hobekuntzak eta eraikuntzak egin nahi baditugu, aldundiaren aurrekontua ez da nahikoa, eta beste finantzaketa iturri batzuk bermatu behar dira», justifikatu du Oiarbidek. Beste aukera bat bazegoela onartu du diputatuak, hau da, zerga berri bat ezartzea gaitasun handiko errepideak konpontzeko, baina baztertu dute. «Erabiltzen duenak ordaintzearen aldekoak gara, askoz justuagoa iruditzen baitzaigu», ziurtatu du.

Lehen bi arauetako epaiek nabarmendu dute orain arteko bidesariek kanpoko garraiolariei kalte egiten dietela eta hemengoei mesede egiten, bi bide horietako zati batzuetan ez dagoelako bidesaria ordaintzeko arkurik. «Zeharkako diskriminazioaren kontzeptua non gauzatzen den argi ez egon arren», aldundiak modu bakarra aurkitu du epaitegietan beste ezezko bat ez jasotzeko: «Segurtasun juridikoa lortzeko bide bakarra da N-I eta A-15 osoan zehar bidesaria jartzea».

Epaitegien erabakiak eta garraiolarien kexuak gorabehera, Oiarbidek berretsi du ibilgailuei bidesariak ezartzeko erabakia «irmoa» dela, eta bat egiten duela Europako Batasunaren zuzentarauekin. «Sententzia bakar batek ere ez du zalantzan jartzen guk gure errepideetan bidesaria ezartzeko dugun eskumena eta gaitasuna. Beraz, erabat zalantzaz kanpo dago Gipuzkoak bere batzar nagusiek demokrazia osoz emandako agindua betetzeko duen eskubidea».

Diputatuak argitu nahi izan du ez dela kamioilariei jartzen zaien zerga bat, kamioiari baizik: «Beraz, kamioiaren karga erosten duenak ordaintzen ditu gastu horiek, guk taxi bat hartzen dugunean bidaiaz gain peajea ordaintzen dugun bezala».

Epaitegietako bidea

Olanoren gobernuak foru dekretu bat egingo du bidesaria berehala behin-behinean martxan jartzeko, eta arau bat prestatuko du gero batzar nagusiek onar dezaten. Gobernua sostengatzen duten bi alderdiek, EAJk eta PSE-EEk, gehiengo osoa dute Gipuzkoako Batzar Nagusietan.

Edonola ere, Olanoren gobernuak iragarri du helegitea jarriko duela Espainiako Auzitegi Gorenean, uste baitu «akats nabaria» egin zuela epaitegi horrek, Europako Batzordeari ez ziolako galdetu bigarren arauaren legezkotasunari buruz.

«Europako legedi oro Europako instantzietan kontsultatu behar da, eta kasu horietan ez da hala egin, eta defentsa gabezia nabarmena sortu da», salatu du Oiarbidek, eta gogorarazi du Europako Batzordeak berak bigarren bidesariaren aldeko iritzia eman zuela.

Foru gobernuaren iragarpenari erantzuten lehena EAJ izan da, Oiarbideren alderdia; proiektua babestu du, noski. «Gipuzkoaren subiranotasuna batzar nagusietan datza, eta, beraz, ahal dugun guztia egingo dugu batzar nagusi hauen borondatea errespeta dadin», azaldu du Eric Galvez EAJko batzarkideak. «Eztabaida ez da bidesaria bai ala ez; eztabaida hori aspaldi gainditu genuen Gipuzkoan, onespen zabalarekin gainera». Galvezek EH Bilduren jarrera salatu du; «Helburu bakarra du: foru gobernua higatzea, eta iraganeko mamuak elikatzea».

Azpeitiko Corrugados irekitzeko inoiz aukeraren bat izan bazen, hura iragana da, CL taldeak ustezko aukera hori erretiratu duela jakinarazi ondoren. Eta zer gertatu den eta norenak diren ardurak argitzeko kontakizunak hartu du oraina. Tartean, baina, CL enpresa bera sartu da, eta lehen aldiz mintzatu da auziari buruz, EITBn.

Miguel Angel Leal zuzendariak alkateak orain arte esandakoak gezurtatu ditu, eta adierazi du enpresak udalarekin aurrez aurreko bi batzar egin zituela gutxienez, eta zenbait idatzi bidali zizkiola, horien artean «lantegia zortzi hilabeteko epean irekitzeko aukera» jasotzen zuen bat. Lealen arabera, 2020ko irailean hasi ziren aukera hori aztertzen, eta ziurtatu du negozio plan bat egin zutela, lege azterketa bat eskatu zutela, eta Azpeitiko plantarako zuzendaria ere hautatu zutela. «Plana» Jaurlaritzaren, aldundiaren eta udalaren esku jarri zutela ziurtatu du .

Nagore Alkorta alkateak, baina, halakorik jaso zutenik ukatu zuen beste behin ere, atzo, EITBk CLren adierazpenen berri eman aurretik. Alkate baten komunikazioan apartekoa den eskutitz irekia plazaratu zuen sare sozialetan, azken orduetan EAJko zenbait arduradunek haren zintzotasuna ezbaian jarri ondoren. Eskutitz horretan, alkateak «gehien maite dituenengatik» zin egiten du udalak ez duela «Corrugados irekitzeko proiektu ekonomikorik jaso, eta ez dagoela jarduera hori abiarazteko administrazio prozedurarik martxan». «Beste batzuk entzuten ditudanean jendaurrean esaten proiektua badagoela, pentsatzen dut ea horiek lorik egiten ote duten».

Gaia «modu horretan nahastera» zerk bultzatu dituen ere galdetu du: «Galdetzen diot neure buruari zerk bultzatu ote dituen […] enpresari baten kontakizun edo ahozko kontsulta soil batetik ehunka lanpostu sortzeko aukera paregabeaz hitz egitera». Langabezian edo baldintza kaskarretan lanean daudenak izan ditu gogoan, eta aitortu du «beldurra» ere ematen duela «hedabide nagusien sintoniak errealitatea desitxuratzeko duen gaitasunak».

Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburu Arantxa Tapiak oso bestelako ikuspuntua helarazi zuen, berriro, atzo. Proiektua egon badagoela, eta enpresarekin «argi» hitz egiteko eskatu zion Alkortari. «Borondatea egon balitz, irtenbide bat aurkituko genuen», esan zuen Herri Irratian: «Udalak erabaki du bere hirigintza agiriak galarazten duela jarduera hori». Tapiak badaki «autonomia» duela hori erabakitzeko, baina «hartzen diren erabakiekin arduraz jokatzeko» eskatu dio.

Alkorta, bere gutunean, udala «egiten ari den bidearekin» seguru agertu zen, eta sentsibilitate askotako herritarren babesa duela ziurtatu zuen.

Europar Batasunak milioika euroko isunak eskatu ditu AstraZenecaren aurka covid-19aren aurkako txertoaren dosi kopuruaren inguruko akordioa urratzen jarraitzen badu