Paisaiaren parte bihurtu dira garabiak eta aldamioak, baina ez zaie kasurik egiten zaratak traba egin arte; orduan hasten dira protestak. Konfinamendua iritsi, eta mailuen eta zulatzaileen burrunbak eten egin ziren, eta orduan eraikuntzaren sektoreak beherakada txiki bat izan zuen. Hala ere, langileek denbora gutxi behar izan zuten aldamioetara igo eta lanari berriz ekiteko, eta orain pandemia aurreko lan kopuruetara itzuli da eraikuntzaren sektorea.

Aurten, urteko bigarren hiruhilekoan, Hego Euskal Herrian 8.586.429 metro koadrori oniritzia eman diete obra berriak eta birgaitzeak egiteko, Espainiako Arkitektoen Elkargoaren arabera, 2019ko bigarren hiruhilekoan baino %1,66 gehiago.

Konfinatuta egoteak obra berriak egiteko eskaerak gutxitu zituen, baina behargin askok aldamioetan lanean jarraitu zuten, aurretik hasitako lanak egiten eta amaitzen. «Gu hamar egun egon ginen geldirik. Baina, gero, obra batzuk hasita genituen, eta, bezeroak oraindik ez zirenez hor bizi, ez zenez kontakturik egongo, horiekin jarraitu ahal izan genuen», azaldu du Axun Senperenak, Bianditz Etxegintzako administratzaileak.

Iñaki Urresti Bizkaiko eraikitzaileen eta sustatzaileen elkarteko (ASCOBI) idazkari nagusia ados dago Senperenarekin: «Eraikuntzari ez dio kalte handirik egin pandemiak. Hasieran ziurgabetasuna egon zen, bai, baina gero berriro egoera nahiko normalera itzuli ginen joan den udan». Hala ere, Urrestik azaldu du egoera horrek izapide administratibo batzuk atzeratzea eragin zuela, eta, beraz, hainbat enpresak proiektu batzuk atzeratu behar izan zituztela. Aurten lan horiek aurreratzea espero du Urrestik: «Gaur egun, lana normal doa, baina, atzeratuta dagoena egunean jarriz gero, lan berri gehiago hartzeko aukera emango lieke enpresei».

Iristen zaizkien proiektu berrien artean, azkenaldian zaharberritzeak izan dira gehienak. «Azken urtean gehiengoa izan dira, nire ustez jendeak denbora gehiago pasatu duelako etxean eta akats gehiago ikusi dituelako; horiek konpondu nahi dituzte askok», dio Senperenak. Gainera, Urrestik azaldu du etxe asko zaharrak direla, eta beraz horiek mantentzeko lanak garrantzitsuak direla.

Zaharberritzeez gain, birgaitzeak ere indar handia hartzen ari dira: eraikin asko ez daude adinekoentzat edo aulki gurpildunentzat moldatuta, eta horiek aldatzen ari dira. «Leku askotan igogailua jartzen duten kanpotik, eta beste leku batzuetan lurraren mailaraino jaisten dituzte, eskailerak kendu ahal izateko», kontatu du Urrestik. Gaineratu du batez ere etxebizitza blokeetan ari direla lan egiten, horietan baitago behar handiena. «60ko eta 70eko urteetako etxe asko daude berritzeko. Etxe berriak eraikitzeko promozioak, berriz, oso motel dabiltza azken urteetan», azaldu du Urrestik, eta Senperena ados dago horrekin.

Etxebizitzen eraikuntzaz gain, azpiegitura lanak ere pandemia baino lehenagoko egoeran daude, eta geldirik zeuden hainbat lan berriro hartu zituzten.«Ikusgarriagoak dira metroa edo zubi bat, baina udaletxeko lanak, kaleen zainketa eta obra txikiak ere azpiegitura dira, eta horiek programetan jarraitzen dute», esan du Urrestik.

Lana bai, arazoak ere bai

Lanen kopurua berriz igo bada ere, arazo batzuk berriz ere agertu direla kontatu dute eraikuntzaren sektoreko bi kideek. «Beti dago egoera aprobetxatzen duen jendea egindako lana ez ordaintzeko. Pandemiaren aitzakiarekin, ordaintzeko nahiko diru ez duela esan, eta obra bukatuta ez digute ordaintzen, edo merkatzeko eskatzen dute», azaldu du Senperenak.

Urrestik beste arazo bati buruz ere egin du oharra: «Oraintxe bertan pixkanaka lana igotzen ari da, baina, gero eta lanpostu gehiago sortzen badira ere, ez dago langile kualifikatu nahikoa postu horiek betetzeko».

Zinema-aretoek % 75eko edukiera izateko baimena eskatu dio EZAE elkarteak Jaurlaritzari. Horren arabera, “oso kaltegarria” da neurri berak lokal eta instalazio guztietan ezartzea, “jarduera bakoitzaren ezaugarriak kontuan hartu gabe”.

Lan Ministerioak lanbide arteko gutxieneko soldataren igoera negoziatuko du gizarte-eragileekin. Gobernuko iturriek informatu dutenez, igoera ez da urtarriletik kontuan hartuko, eta irailetik edo urritik eragina izango duen negoziatuko beharko dute.

ESK-k Osakidetzaren “jarrera xenofoboa” salatu du, langile migratzaileak alde batera uzteagatik. Sindikatuak azaldu duenez, Euskal Osasun Zerbitzuak behin-behineko langileei jakinarazi die ezin izango dutela zerbitzuak ematen jarraitu, Europako herritartasunik ez dutela argudiatuta.

Espainiako Merkatu eta Lehia Batzordeak jakinarazi du hainbat konpainia elektrikok legez kanpo igo dutela argindarraren prezioa. Bezeroei dagokiena baino gehiago kobratzen ari zaizkien enpresak zigortzeko eta haien izenak publiko egiteko eskatu du Kontsumitzaileen Elkarteak.

Esnearen sektoreak bizi duen egoera larria salatu du Gipuzkoan martxa batek. “Publikoarentzako salmenta-prezioak (PSP) egokitzeko” eskatu diete banaketa-kateei, “gutxienez, kate osoaren kostuak estali ahal izateko, bereziki, sektore ekoizlearen errentagarritasuna bermatu ahal izateko”.

Hondakinetatik abiatuta hegazkinentzako bioerregaia ekoiztea lortu du Petronorrek. Ekoitzitako erregai lotea 5.300 tonakoa da, eta haren erabilerak atmosferara 300 tona CO2 isurtzea saihestuko du, Madril eta Bilbo arteko 40 hegaldiren baliokidea.

Bizkaiko pentsiodunek salatu dutenez, “pentsioen murrizketak larriagotu egingo dira”. Bilbon egindako manifestazioan, “Gizarte Segurantzako sistema publikoak bermatu beharreko pentsio publiko duinak eta nahikoak” eskatu dituzte.

Oporraldiak emandako soseguarekin, lan astunik ez zuten hartu nahi izan Espainiako Ministroen Kontseiluan atzo, urte politikoari hasiera emateko bilkuran. Ondoko prentsaurrekoa ere bare joan zen Isabel Rodriguez ministro eledunarentzat, Pedro Sanchez presidenteak, Afganistan gorabehera, Europako Batasuneko buruzagiekin lortutako argazkiari esker.

Itzulerarako lan erraz horien artean zegoen, hain zuzen, pentsioen erreformaren lehen zatia, ekainean Elkarrizketa Sozialaren Mahaian patronalekin eta sindikatuekin adostutakoa. Atzoko bilkuran gobernuak oniritzia eman die akordio hartan hitzartutakoei, eta Kongresura bidean jarri ditu, lege proiektu batean bilduta.

Legearen arabera, 2022. urtetik aurrera, ezerezean geldituko da PPren erreformak ezarritako urteroko %0,25eko igoera finkoa; pentsioak berriz ere aurreko urteko KPIaren arabera eguneratuko dira; eta inflazioa negatiboa izango balitz urteren batean, pentsioak zeuden bezala geldituko dira.

Elkarrizketa Sozialeko Mahaitik adostuta datozen beste neurrien artean, aipatzekoak dira helburu dutenak egiazko erretiro adina —64,6 urte— hurbiltzea adin ofizialera —66 urte orain, 67 2027an—. Erretiro aurreratua hartzen dutenen pentsioak txikitzeko neurriak dira, betiere kotizatutako epearen arabera, eta kontuan izanik pentsiodunari zenbat falta zaion erretiroko adin ofizialera iristeko.

Beste neurri batzuk, berriz, erretiro atzeratua saritzera etorriko dira; besteak besteak, pentsioetan hobariak aurreikusiz (%4koak gehienera), edo ordainketa bakarreko sari bat.

Tresna berriaren bila

Kongresuan eztabaidatuko den lege proiektuak ezeztatu egiten du jasangarritasun faktorea, 2013. urtean pentsio berriak txikitzeko helburuarekin Mariano Rajoyren gobernuak onartutako mekanismoa. Neurri horrekin, pentsioen zenbatekoa murriztuz joan behar zen bizi itxaropena handitu ahala; baina ez zen indarrean ezarri, pentsiodunen protestak eta gobernu aldaketak tarteko.

Dena den, jasangarritasun faktorea desagertzeak ez du esan nahi sistemaren gastua kontrolatzeko tresnarik egongo ez denik. Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak berak aipatu zuen uda aurretik «belaunaldien arteko berdintasuna» bermatzeko tresna bat izango dela. Baina hari buruzko adostasunik ez dago, oraingoz, Elkarrizketa Sozialeko Mahaian.

Jarri beharko dira negoziatzen, tresna berriaren inguruko akordioa azaroaren 15a baino lehenago nahi duelako gobernuak. Adostasunik ez badago patronalen eta sindikatuen artean, gobernuak bere proposamena ezarriko du, eta zuzenketa gisa sartu lege proiektuan. Izan ere, Europako Batzordeak urtarrilaren 1erako indarrean nahi du pentsioen erreformaren lehen zatia.

Bigarren zati baterako geldituko dira adosteko oso zailak diren beste gai arantzatsuak; hala nola pentsioen kalkulurako kotizazio epeak, autonomoen kotizazio sistema berria, eta soldata handien kotizazio oinarriak.

Gutxieneko soldata

Pentsioen erreformaz gain, izango dira beste gai batzuk datozen hilabeteetan eztabaida piztuko dutenak Elkarrizke ta Sozialeko Mahaian, hala nola lan erreforma. Hala ere, lehenago etorriko da SMI lanbide arteko gutxieneko soldataren gaia. Nadia Calviño Ekonomia ministroa SMIa igotzeko prest agertu zen, lehen aldiz, uztail bukaeran, eta irailean gaia atzera piztuko dute sindikatuek. Gaur egun, gutxieneko soldata 950 eurokoa da, baina sindikatuek batez besteko soldataren %60ra igotzea nahi dute —1.011 eta 1.049 euroko tartera 2023. urtean—. Patronala, berriz, igoeraren kontra dago.

Gaiari buruz galdetuta, Isabel Rodriguez ministro eledunak atzo erantzun zuen gobernuak «guztientzat bidezkoa izango den suspertzea» duela helburu.

Azken urteetako mobilizaziorik luzeenetarikoa izaten ari da Novaltiakoa. 2019an zuzendaritzak Bizkaiko biltegiko lan hitzarmena etetea erabaki zuenetik daude greban. Botika banaketan jarduten duen kooperatiba bat da Novaltia, eta farmaziak dira bere bazkideak. Bizkaiko lantaldearen %40 dago greba mugagabean, 20 langile. Horietako bat da Ibai Karranza (Bilbo, 1985), ELAko kidea.

Hego Euskal Herrian 2020an egindako grebek batez beste 11 egun iraun zuten. Zuek bi urte pasa daramazue. Zer dela eta?

Enpresaren jarreragatik. Greba eskubidea urratzen ari da, lana kanpora atereaz eta legez kanpoko edo muga-mugako beste neurri batzuk baliatuta, lan ikuskaritzaren babesarekin. Ez du zigorrik jasotzen eta eroso dabil horrela.

Eta zuen aldetik, zerk bultzatuta daramazue bi urte?

Greba hasteko arrazoiek hor jarraitzen dute: lan hitzarmen propiorik ez dugu, sartu berrien soldatek ozta-ozta gainditzen dute lanbide arteko gutxienekoa; eskala bikoitza dugu, %35eko aldearekin batzuon eta besteon artean lan bera egiteagatik…

Zuen borrokarekin fokua zabaldu nahi duzue zuen egoera zehatzetik haratago?

Ez zen gure asmoa, baina bi urte pasatuta, nahi gabe-edo, erreferente bihurtzen zara beste batzuekin batera: Tubacexekin, ITPrekin… Hainbatean elkartu gara haiekin eta, arrazoiak ezberdinak izan arren, konturatu gara, funtsean, aurrean arazo berbera dugula. Enpresa horiek denak ustez ekonomiaren ahuldade garaiak baliatu nahi dituzte langileak kaleratzeko edo egun indarrean dagoen lan erreformak jasotzen dituen beste neurri batzuk hartzeko. Asmoa argia da: garbiketa egin, gero, produktibitatea hazten denerako, langileak merke-merke hartzeko.

Uneren batean negoziaziorik izan al da?

Hasieran, 2019ko uztailetik azarora. Ordutik, ezer ez. Esaten digute ateak zabalik ditugula, baina soilik haien eskaintzari buruz hitz egiteko: produktibitate plus bat baino ez. Urte hasieran Lan Harremanen Kontseiluan bildu ginen, eta enpresak eskaintza hori berretsi zigun eta, horrez gain, eskatu zigun mobilizazioak uzteko; etorkizunean kaleratzeak baleude horiek ez erreklamatzeko, eta epaitegietan zabalik dauden auzibideei uko egiteko.

Zuzendaritzak dio zuek onartzen ez dituzuen baldintzak dituztela beste zentroetan.

Argudio hori oso inkoherentea da. Betidanik lan baldintza ezberdinak egon dira zentroen artean. Esaten digute eskatzen duguna ezin digutela eman kutsatze efektua sor daitekeelako, baina hori hala izan dadin besteek ere eskatu beharko lukete eta ez dute egin.

Zuzendaritzak esan du, halaber, zuen eskaintza zabalduz gero, enpresaren bideragarritasuna kolokan legokeela, hiru urtean itxi beharko lukeela.

Aurkezten dituzten datuak erabat puztuta daude. Guk eskatzen duguna ez da urtean 200.000 eurora iristen. Arazoa ez da dirua, enpresak bileretan agerian utzi duenez. Arazoa kontzeptuzkoa da: urteak daramatzate lanak kanporatzen, langileak 900 eurorengatik kontratatzen… Gure proposamena onartuta ere enpresak 2019an baino gutxiago gastatuko luke pertsonal gastuetan Bizkaian.

Zer balorazio egiten duzue epaitegietan egindako bideaz?

Zorte txarra izaten ari gara. Alde guztietatik eman digute. Enpresa gaur egun egiten ari den ezer inork ez du zigortu, ez lan ikuskaritzak ez epaileek. Irailean beste epaiketa garrantzitsu bat dugu: zuzendaritzak urte hasieran lan baldintzetan funtsezko aldaketa bat egin zuen bere kabuz. Horrez gain, hortik ondoriozta daiteke kaleratzeak etor daitezkeela.

Grebari buruzko epaiketetan jarraitzen duzue, oinarrizko auziari heldu gabe. Noiz arte iraun dezakezue horrela?

Epaitegien eta ikuskaritzaren esku dago hori. Ez dute ezer egiten gatazka konpontzeko. Ikuskaritza enpresaren interesen alde ari da, eta bera ari da zuzendaritzarekin batera hau luzatzen. Garaiz erreakzionatu izan balu, beste bat izango litzateke egoera.

Zuek baduzue epemugarik?

Greba uztea ez dugu planteatzen. Sindikatuen babes osoa daukagu. Harrituta daude nola hain agerikoak diren gaietan epaileek ez diguten arrazoia ematen edo nola ikuskaritzak ez duen ezer egiten. Gauzak asko aldatu beharko lirateke guk gure jarrera aldatzeko.

Eta zuzendaritzak bereak?

Oraingoz eutsi diote diru galera handirik gabe. Aurrera begira, ez dakigu zenbateko presioa duten. Baina badakigu, adibidez, ezin izan direla konkurtso garrantzitsu batera aurkeztu, zahar egoitzetako sendagaiak banatzekora, gu greban gaudelako. Horrekin guk eskatutakoa baino diru gehiago galduko dute. Badituzte beste egitasmo batzuk ere; ikusiko dugu.

Novaltia kooperatiba bat da, eta farmaziak dira bazkideak. Hitz egiten duzue haiekin?

Zuzendaritzarekin ezinezkoa da. Bazkideek, berriz, oso informazio gutxi dute. Askok ez dakite lan gatazka bat dagoenik ere. Kooperatiba hau bi-hiruk kontrolatzen dute eta besteak, funtsean, zerbitzua jasotzearekin konformatzen dira.