300 pertsona inguru hil dira lan-istripuetan azken hamarkadan Euskadin. Laneko arriskuen prebentziorako neurriek gora egin duten arren, azken hamarkadan ez da nabaritu istripu-tasa jaitsi denik.

Uda honetan erregai-tanga betetzea duela urtebete baino 15 euro garestiagoa da. Erregaien prezioak goranzko joerarekin jarraitzen du abuztuan.

Euskaltelek astearte honetan kotizatuko du azkenekoz burtsan, sei urteren ostean. Hurrengo urratsa abuztuaren 27an izango da, MasMovilek derrigorrezko tituluen salerosketa egingo dienean akzioak erosteko eskaintza publiko adiskidetsua onartu ez zuten akziodun guztiei.

Gainezka egin dio egoerak. Alde guztietatik inguratuta, eta orain arteko estrategien porrota ikusita, amore eman du, eta duela gutxira arte pentsaezina zirudiena egin du. Ez, ez naiz Afganistango Gobernuari buruz ari, Espainiakoaz baizik. Lehenengoak bizia du jokoan, eta bigarrenak geratzen zaion kapital politikoa, argindarraren etengabeko garestitzeak ataka estuan jarri baitu, bere hautesle gehienen haserretik nola defendatu ez zekiela. Elektrizitatearen BEZaren jaitsiera (%21etik %10era) azken asteko prezio handiek ito diotenean, untxi bat atera du kapelatik: argindar enpresa publiko bat sortzeko aukera aztertzen ari da.

Unidas Podemosen aspaldiko eskaera da argindar enpresa publiko bat, baina ez da agertzen hark eta PSOEk sinatutako gobernu programan, alderdi sozialistak ez duelako nahi izan. Ostegunean Teresa Ribera Trantsizio Energetikoko ministroak iragarri arte aukera bazegoela.

Baina nazionalizazio masiboak eta enpresa publiko ahalguztidunak amesten dituztenak esna daitezela. «Inoizko gobernurik aurrerakoiena» izango da orain Moncloan esertzen dena, baina ez gaude 1940ko hamarkadan, eta 2020koan aurrerakoia eta nazionalizazioa hitzek ez dute errima bera. Are gutxiago PSOEren hiztegietan.

Urrats apala baita Espainiako Gobernua egiteko prest dirudiena: asko jota, enpresa publiko bat sortuko du, eta hor sartuko ditu zentral hidroelektrikoak, baina soilik gaur egun haiek ustiatzen dituzten enpresa pribatuen kudeaketarako aldia bukatzen denean. Gutxi batzuena jada amaitzear dago, eta askorena 2030 inguruan bukatuko da. Badira, ordea, 2072ra arte luzatuko diren kontzesioak ere.

Gainera, gerta daiteke Pedro Sanchezen gobernuak enpresa publikoaren aukera alde batera uztea eta zentral hidroelektrikoak ur konfederazioen esku uztea, azken urteetan kudeaketa publikora itzuli diren apurrekin gertatu den bezala.

Laburbilduz, urteak beharko direla estatuaren esku hartzeak argindarraren merkatuan eragina izango ote duen ikusteko. Riberak berak aitortu du ez dela epe laburreko kontu bat.

Gainera, hidroelektrikoa ez da, inondik inora, argindar iturri nagusia. Red Electrica Españolaren datuen arabera, iaz haren eremuan sortutako argindarraren %11,9 soilik izan zen zentral hidraulikoek sortutakoa, eta iturri nagusietan laugarrena izan zen, nuklearraren (%22,2), eolikoaren (%21,7) eta gasaren (%17,8) ondoren.

Nazionalizaziorik ez

Hidroelektrikoak soilik aukeratzeak badu azalpen sinple bat: urtegietan daude haien artean handienak, eta, urtegiak bezala, haiek ere publikoak dira. Parke eolikoak, zentral nuklearrak eta fotovoltaikoak, ordea, nagusiki jabetza pribatukoak dira, eta haiek publiko egiteak —nazionalizatzeak— sekulako kostua izango luke. Ez duela egingo esan du, hitzez hitz.

Baina, zeharka bada ere, hidroelektrikoak seinalatu ditu Riberak, noiz eta haien erabilerari buruzko zalantza asko zabaltzen ari direnean. Beste energia berriztagarriek ez bezala, urtegietako zentral hidroelektrikoek badute abantaila bat: nahi direnean jar daitezke martxan, urtegiaren ateak irekita. Horretaz baliatu dira konpainia elektrikoak, eta azken asteetan oso une jakinetan ireki dituzte ateak, argindarra oso garesti zegoenean.

Zer ekarri du horrek? Kostu oso txikia duen iturri bat urtegiak aspaldi amortizatu ziren, eta ura zerutik erortzen da gas garestiaren prezioan ordaindu dela, nazioarteko merkatuen gorabeheren ondorioz, erregai hori oso garesti dagoenean.

Kasu deigarriak gertatu dira Espainia ekialdeko bi urtegirekin: Ricobayokoa (Gaztela eta Leon) eta Valdecañas (Extremadura). Haren kudeatzaileak, Iberdrolak, hustu egin ditu azken asteetan, eta sutan jarri ditu inguruko udalak. Europako Batzordera ere jo dute, salatzeko Bilbon egoitza duen argindar konpainiak hornikuntza arazoak sortu dizkiela eta galera ekonomikoak izango dituztela, bisitariak ez direlako urtegira aisialdirako hurbilduko. Facua kontsumitzaileen elkarteak ikerketa bat egiteko eskatu dio CNMV merkatuen gainbegiratzaileari, eta Ribera ministroak berak azalpenak eskatu dizkio Iberdrolari. Onartu du konpainia elektrikoak egin duena agian legezkoa dela, baina ez zaio «arrazoizkoa» iruditzen urtegi bat sei astean hustea.

Enpresa publiko asko

Sozietate publikoa sortuta ere, ikusteko dago zer-nolako eragina izango lukeen prezioetan. Gehien jota, zintzo jokatzea eta haren eskaintzetan prezioak artifizialki ez puztea eska dakioke, baina hari ere merkatuko prezioan ordaindu beharko litzaioke, beste modu batera egiteak debekatzen duelako EBko legediak.

Enpresa pribatuen jokaleku berean jokatzen dute Europan dauden konpainia publikoek. Eta ez dira gutxi, Espainiako eskuineko politiko batzuek «enpresa publikoa» entzun eta Venezuelaren mamua haizatzen hasi diren arren. Horrela, Frantziako Estatua da EDF konpainiaren akzioen %83,6en jabe, eta Engieren beste %23,6 dauzka. Espainiako argindar enpresa handienetako bat, Endesa, ENELena da, eta azken haren %23,3 da Italiako estatuarena. Suediako Vattenfall erabat publikoa da, eta akzioen erdia dute Austriak Verbunden eta Finlandiak Fortumen.

Askoz merkeagoa da argindarra inguru horietan? Pixka bat bai, baina alde nagusia argindarra sortzeko erabiltzen diren iturrien ondorioa da: merkeagoa berriztagarriak (eta nuklearra) nagusi direnetan, garestiagoa besteetan. Prezioen sutea, hortaz, ez du ur pixka batek itzaliko.

Negoziazioak etenda daude; abuztu amaieran helduko diete berriz. Edu Iberniak(Bilbo, 1972), langile batzordeko presidenteak (ELA), uste du orain arteko epaiek akordiorako oinarriak ezarri dituztela.

Bihar sei hilabete greba hasi zenutenetik. Nola daude indarrak?

750 langile gara eta %90 inguruk jarraitzen dugu greban. Hainbeste denboran era guztietako sentimenduak izaten dira, eta norberaren egoera ekonomikoa ere oso garrantzitsua da. Gainezka egin eta lanean hasi diren lankide batzuk baditugu, eta errespetagarria da.

Duela urtebete, BERRIAri eskainitako elkarrizketan, esan zenuen zuen borroka erreferente bihurtu nahi zenutela enpresa handiek COVID-19a aitzakia hartuta har zitzaketen erabakien inguruan. Helburua bete duzue?

Uste dut balio izan duela patronalen gose aseezina eusteko. Gurea bezalako egoerak izan dira PCBn, Aernnovan… baina askoz ere gehiago izan zitezkeen. Gure borroka ikusita, orain bitan pentsatuko dituzte lan erregulazioak.

Epaile batzuek onartu dituzte (Aernnova), beste batzuek ez (PCB, Tubacex). Patronalak segurtasun juridikorik eza salatu du. Sentitzen duzue halakorik?

Hori soilik esaten duten epaiak haien kontrakoak direnean. Uste dute inpunitate osoz aritu daitezkeela. Duela urtebete, kaleratzeak saihesteko aldi baterako lan erregulazioak planteatu genizkienean, barrez lehertu ziren gure aurrean, eta ohartarazi ziguten epaileak arrazoia emango ziela.

Baina EAEko Auzitegi Nagusiak arrazoia eman dizue. Uste duzue horrek akordiorako atea zabaldu duela?

Guk argi dugu baietz. Baina hasi gara berriz negoziatzen eta ikusi dugu duela urtebete bezala jarraitzen dutela: mahaira haiek kozinatutako menua ekartzen dute, eta gustuko ez baduzu, hor konpon.

Zuzendaritzak Espainiako Auzitegi Gorenera jotzea baztertzen ez badu, auzibidea gutxienez beste sei hilabete luza daiteke. Zeinek du denbora alde?

Puntu honetara helduta, esango nuke inork ez duela alde. Zilegi da auzibidearekin jarraitzea, baina egoera ez da inorentzat ona.

Eta Gorenetik zer espero duzue?

Hemengo epaileek erakutsi duten koherentzia bera. Baina presio asko egon daitezke. Denen hobe beharrez auziak ez luke hara iritsi behar. Zuzendaritzaren eta lantaldearen arteko harremanak oso-oso gaiztotuta daude, eta Gorenaren epai batek, alde batekoa ala bestekoa izan, enpresan zauri sakon bat utziko luke luzarorako.

Halako gatazketan batasun sindikala oso garrantzitsua da. Nolakoa izaten ari da zuenean?

Ez dut ukatuko zenbait unetan eta bereziki fase honetan desadostasunak daudela, baina batzordearen bilera guztietatik iritzi bateratuarekin irteten gara.

Duela aste batzuk EAEko CCOOko idazkari nagusi Loli Garciak erreferendum bat eskatu zuen langile guztien artean grebari buruz. Zergatik ez duzue egiten?

Tubacexen hala funtzionatu izan dugu: sindikatu bakoitzak bere afiliazioari galdetzen dio. CCOOn hori erabaki zuten, batzordera ekarri zuten, gehiengoak ez zuen onartu, eta haiek ere bat egin zuten. CCOOkoak erakusten ari diren indarrak meritu izugarria du. Beste kontu bat da haien gainekoek egiten dituzten adierazpenak.

ELAkook baduzue erresistentzia kutxa, beste batzuek ez. Nabaritu duzue hori afiliazio berrietan?

Sindikatu bakoitzak bere tresnak ditu. Egia da gehiago etorri direla gurera, baina ez nuke esango soilik erresistentzia kutxagatik izan denik, uste dugu bereziki gure zerbitzu juridikoengatik izan dela.

Greban jarraitu nahi ez duten anonimo batzuek presioak salatu dituzte sare sozialetan-eta.

Izen-abizenik gabeko testigantzei ezin diet sinesgarritasunik eman. Gertutik ez dut halakorik ezagutu. Aitortu behar dut piketeetan egiten diren ekintza batzuk ez ditudala gogoko izan, baina hainbeste jende biltzen den mobilizazioetan halakoak gertatzen dira.

Zer deritzozue Eusko Jaurlaritzaren orain arteko inplikazioa?

Hitz politak eta ekintza gutxi. Uste dugu enpresa handiei gehiago eska diezaiekeela, baina inpresioa daukagu ez duela gaitasunik ezer eskatzeko. Kezkagarria iruditzen zaigu herri batentzat hain funtsezkoak diren gaietan halako jarrera izatea.

Jakin da azken asteetan bitartekaritza lanak egin dituela.

Guk dakigula, behin. Ustez enpresak egindako akordiorako proposamen bat eman zigun, orri batean, hamabost lerrokoa. Guri ez zitzaigun serioa iruditu.

Enpresak urteko lehen erdialdean galerak izan ditu, baina ez ditu grebarekin zuzenean lotu.

Bere bezeroei ezkutatu nahi die hori, baina aitortu izan du min egiten diola. Dena den, bi planten bideragarritasuna zalantzan balego, enpresaren jarrerarengatik izango litzateke, ez grebarengatik.

Txostenaren arabera, aurreikuspenak ez dira txarrak.

Ez. Epaiketan saiatu ziren justifikatzen sektoreak egiturazko krisi bat bizi duela, baina epaileek ez zuten arrazoibide hori aintzat hartu. Gainera, lan erregulazioa aurkeztu aurretik ere mezu itxaropentsuak ematen ari ziren, eta esaten ari dira industria plan bat dutela.

Negoziatzeko funtsezkoa informazioa da hori: jaso duzue?

Ez dira batere argiak. Egingo liratekeen doikuntzen arabera, plan bat dute ala beste bat. Susmoa daukagu ahalik eta gehien murriztu nahi dutela lantaldea, unean-unekora egokitzen joateko.

Zuek eta enpresa prest agertu zarete lantaldea txikitzeko neurri ez traumatikoen bidez. Non dago aldea?

Haiek behartutako kaleratze batzuk egin nahi dituztela: ez oraingo 128ak, baina bai batzuk, eta guk bakar bat ere ez dugula onartuko. Uste dugu borondatezko bajen bidez eta erretiro aurreratuekin murriztu daitekeela, eta aldi baterako lan erregulazioekin eutsi. Horrekin batera, proposatu dugu guk uko egitea lan hitzarmenean adostu genituen kontratazio berriei, eta enpresak, ordainetan, azpikontrataziorik ez egitea.

Abuztuko azken astean bilduko zarete aldi baterako erregulazioa negoziatzeko. Inflexio puntua izan daiteke hori?

Oso garrantzitsua izango da, uste baitugu aldi baterako erregulazioen bidez konpon daitekeela egoera, guk duela urtebete esaten genuen moduan eta berriki EAEko Auzitegi Nagusiak bere epaietan esan duen bezala.

Lan hitzarmena urte amaieran iraungiko da. Gatazka luzatzeko arriskua ikusten duzue?

Zorionez ultraaktibate klausula dugu. Gure ustez, kaleratzeen bidez saiatu direna hitzarmenarekin lortzen saiatuko dira: langileen gainean jartzea produkzio kostuen murrizketa. Hala bada, beste fronte bat zabal daiteke eta gatazka hau amaierarik gabekoa bilakatu. Hala ez izatea espero dugu.

LABek iragarri du auzitegietara joko duela, dioenez Glovok kalera bota dituelako harentzat autonomo gisa lan egin nahi ez zuten rider edo janari banatzaileak. Hego Euskal Herrian, ostegunean jarri zen indarrean banatzaile horiek soldatapeko izatera derrigortzen dituen Espainiako araudi berria. Alabaina, sindikatuek salatu dute enpresa batzuek legeari izkin egiteko moduak bilatzen ari direla.

Enpresa guztiak legea ez betetzeko eginahaletan aritzea deitoratu du LABek, baina, guztien artean, Glovori erreparatu dio bereziki.«Kontratua egiteko edo autonomo gisa aritzeko aukera eman omen die langileei, eta autonomo izatea aukeratzen dutenak soilik onartu; besteei kontua deskonektatu die», ziurtatu du. LABek azaldu du kaleratze horiek ezegokiak direla eta epaitegietara joko duela langileak defendatzera, argi duelako legearen kontrakoa dela kontratuak deuseztatzea lan baldintza berriak ez onartzeagatik.

Glovok autonomo modalitate berri bat sortu nahi duela ere salatu du LABek, eta banatzaileak elkarren artean lehiatzeko formula bat eratu duela horrela. «Langileek %30 jaitsi ahal izango dituzte prezioak, eta, horrela, ahulenen arteko gerra sortuko da».

Auzitegietan ez ezik, kalean ere erantzungo die LABek janari banaketa enpresei. Riders X Derechos elkartearekin batera, datozen asteetan grebak eta mobilizazioak egiteko asmoa agertu dute.

ELAk, CCOOk eta UGTk ere ohartarazi dute legediaren edozein urraketa salatuko dutela.

OCUren gomendioak argindarraren prezioaren gorakadaren harira: Nola aurreztu daiteke abuztuko fakturan? Kontsumo bererako % 30eko aldea dago tarifa garestienen eta merkeenen artean. Hori dela eta, oso gomendagarria da konpainia elektrikoarekin kontratatutako tarifak berraztertzea.

Espainiako Gobernua Iberdrola ikertzen ari da Zamorako eta Cacereseko urtegiak husteagatik. Ricobayoren eta Valdecañsaen egoera “eskandalagarria” salatu du Teresa Ribera ministroak. Konpainiari gutun bat bidali dio, “hau ezinezkoa dela esateko”.

Langile bat hil da Donostian ondoezik sentitu ondoren. 2021ean honez gero 39 pertsona hil dira lan-istripuan Hego Euskal Herrian, horietatik 7 Gipuzkoan, ELAren datuen arabera.

Argindarraren prezio igoera etengabeak orain arte baztertutako bide batetik tira egitera bultza dezake Espainiako Gobernua: konpainia publiko bat sortzera. Teresa Ribera Trantsizio Energetikoko ministroak iragarri du aztertzen ari direla zentral hidroelektrikoekin enpresa publiko bat sortzea, behin horiek kudeatzen dituzten enpresa pribatuen kontzesioa bukatzen denean. Konpainia elektrikoen patronalaren proposamenari jarraikiz, tarifa arautuan aldaketak egiteko aukera ere aipatu du, prezioa egonkorragoa izan dadin.

Berez, konpainia publiko bat sortzeko erresistentzia ez da Espainiako Gobernu osoarena, haren osagai nagusiarena baizik: PSOErena. Bazkide txikiak, Unidas Podemosek, enpresa publikoaren sorrera defendatu du azkenaldian, eta, Ione Belarra idazkari nagusiaren bitartez, txalotu egin du Riberaren iragarpena.

Behin urtegiak eta zentralak eginda daudela, argindarra sortzeko modu merke bat da hidroelektrikoa, energia iturri berriztagarria eta doakoa duelako. Baina azken asteetan kontsumitzaileen elkarteek ohartarazi dute konpainia elektrikoek ez dutela garbi jokatu zentral hidroelektrikoekin, eta gasaren prezioan eskaini dutela horietatik lortutako argindarra. Hidraulikoa ez baita, eolikoa edo fotovoltaikoa bezala, sortu ahala kontsumitu behar den energia bat, erregula daitekeen emari batek sortutakoa baizik.

Ulertzen denez, konpainia hidroelektriko publiko bat sortuko balitz, prezio merkeak eskainiko lituzke pool edo handizkako merkatuan, eta horrek azken prezioa merkatuko luke.

Lege aldaketa, martxan

Edonola ere, horrelako enpresa publiko bat sortzeko eta zentral kopuru esanguratsu bat haren esku izateko, urteak beharko dira. Eta urteak agian ez, baina hilabeteak beharko dira ziur aski Espainiako Gobernuak argindarraren prezioak jaisteko asmoz proposatutako lege proiektua indarrean jartzeko: zerutik eroritako irabaziena. Horrela deitzen zaie zentral hidroelektrikoek eta nuklearrek jasotzen duten sariari, kostu txikiekin gasaren prezioa eskuratzen dutelako.

Dagoeneko indarrean den neurria, berriz, BEZaren jaitsierarena da. Megawatt-ordua 65 eurotik gora dagoen egunetan, BEZa %21etik %10era jaitsi du Madrilek, eta horrek asko lagunduko du merkatu arautuan dauden herritarren —ia %40— faktura ez asko igotzen hurrengo hilabeteotan.

Halaber, Espainiako Gobernuak aldi baterako eten du argindar konpainiek ordaintzen duten %7ko zerga berezia.

Espainiako Gobernuak badu beste aukera bat mahai gainean; tarifa arautua bera erreformatzea. Aelec argindar ekoizle handien patronalak eskatu zuen erreforma hori herenegun, eta prezio finkoagoak dituen tarifa bat proposatu zuen. Hau da, merkatu librean dauden hamarretik sei horiek ordaintzen dutenaren antzekoagoa —eta orain arte, kasu gutiz gehienetan, garestiagoa dena arautua baino—.

Ribera ministroak ontzat hartu du patronalaren eskaera aztertzeko eta gorabehera gutxiago dituen tarifa arautu bat sortzeko aukera. Aukeratu ditzakeen formulen artean aipatu ditu tarifaren kopuru finkoa handitzea eta aldakorra mugatzea. Edonola ere, Trantsizio Energetikoko ministroak adierazi du 2013an tarifa arautua sortu zutenetik hura erabili dutenek prezio merkeagoak ordaintzen dituztela merkatu librean daudenek baino.

Bruselaren ezezkoa

Europako Batzordeak estatu kideei gogorarazi die tarifa arautu horren bidez argindarra merkatu ahal zaiela herritar zaurgarrienei. Haren iritziz, ez dago handizkako merkatua aldatzeko inolako arrazoirik, uste baitu gaur egungo sistemak ongi funtzionatzen duela.

Espainiako Gobernua ez da iritzi berekoa, eta horregatik deitoratu du Bruselak merkatua erreformatzeari ezetz esan izana. Riberaren iritziz, sistema zaharkitua dago, eta kontsumitzaileei kalte egiten die, ez dielako ematen aukerarik energia berriztagarrien kostu txikiagoez baliatzeko, eta guztia energia garestienaren prezioan ordaintzen dutelako, hau da, gasaren prezioan.

Gasaren garestitzeak ez ezik, CO2 isurketa eskubideen prezio gero eta handiagoek ere ekarri dute argindarra garestitzea, baina EBk ez du asmorik horiek gutxitzeko, energia iturri garbiagoetara igarotzeko tresna bat baitira.