Tubacexeko langileek azkeneko aldiz berritu zuten atzo goizean Laudiok (Araba) lantegiaren atarian jarria zuten kontagailua: 236 egun. Hori da azken zenbakia; hori da epe mugarik ez zuen grebaren muga. Lan gatazkari amaiera eman dion akordioa sinatuta, ez ditu egun gehiago zenbatuko aurrerantzean. Protestaren ikur eta lekuko izan da ia zortzi hilabetez, eta azken egunean ere hala izan zen. Haren inguruan elkartu baitziren langileak azkenekoz protesta egiteko, eta bertan egin zituzten azken talde argazkietako batzuk ere.

Beste protesta egun bat izan zen atzokoa Laudion, bai behintzat greba bertan behera utzi zutela jakinarazi zieten arte. Goizean goizetik elkarretaratzea egin zuten langileek enpresaren atarian, azken hilabeteetan egin duten moduan. Batzuk karta jokoan ari ziren bitartean, beste batzuk hitz aspertuan ari ziren, berriak noiz jasoko zain. Izan ere, aldi berean bilduta zeuden sindikatuetako ordezkariak, zuzendaritzarekin aurreko astean egindako akordioaren aurrekoa berretsi edo ez erabakitzeko.

Eguerdia iristerako heldu zen notizia, Bilbotik. Apenas egon zen erreakziorik, halere. Langile batzuek Borroka da bide bakarra leloa margotu zuten enpresaren sarreran, lurrean, «borroka» horren azken arrastoa utzi nahian.

Arrasto horietako batzuk ikusgai daude oraindik inguru horretan: pankartak, pintaketak eta egurrezko gurutzeak, esate baterako. Baina badira ikusi ez arren luzaro iraungo duten irudiak ere, hala nola buzo gorriak jantzita eserialdia egin zutenekoa, zuzendaritzaren autobusa babesteko argudioarekin Ertzaintza oldartu zitzaienekoa, edota EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak lan erregulazioa indargabetu ondoren kaleratze gutunak erre zituztenekoa.

Lasaitasuna herrian

Ia zortzi hilabete iraun du gatazkak, eta tarte horretan, Laudioko eta Amurrioko herritarrena ez ezik, Aiaraldea eskualde osoaren babesa ere jaso dute langileek. Merkatari, tabernari, elkarte, norbanako…: bere egin dute protesta guztiek, lehen egunetik hasi eta azkenera arte, nola manifestazio eta lanuzteekin bat eginez, hala elkartasun ekintzetan parte hartuz. Hori dela eta, begi onez hartu dute askok akordioa ere.

Hala aitortu zuen Carlos Escuzak esaterako: «Albiste ona da guztiontzat, bai langileentzat, baita herriarentzat eta bertako negozio txikientzat ere. Lanpostu asko zeuden jokoan, eta eskualdearen etorkizunari eragiten zion erabakia garrantzitsua zen». Escuza harategiaren arduraduna da, eta, adierazi duenez, behin baino gehiagotan lagundu izan die grebalariei. «Askotan etorri izan dira dendara erosketak egitera, eta ahal dugun heinean laguntzen saiatu gara beti. Saiatu gara gure aletxoa jartzen, protestetan parte hartzen…». Oraindik erakusleihoan dauka langileen aldeko afixa, hain zuzen.

Jorge Castellon Sever oinetako dendako arduradunaren hitzetan ere, «hilabete gogorrak» izan dira herriko merkatarientzat; pandemiaz gain, ziurgabetasun egoera bati aurre egin behar izan diotelako : «Luze joan da guztiontzat, eta behar genuen halako albiste bat. Kaleratzerik egongo ez dela jakitea oso pozgarria da, eta uste dut eskualde guztiarentzat albiste ona dela. Ea denon artean aurrera egiten hasten garen berriz».

«Normaltasunera» itzultzeko «beharra» azpimarratu zuen Jurdana Patiño Haitzulo Barri tabernako zerbitzariak, halaber. «Ohiko egunerokora itzultzeko beharra genuen guztiok, nik uste. Ziurgabetasun handia izan dugu denbora luzez, zuzenean eragin baitigu honek guztiak guri ere. Denoi lagunduko digu, baina bereziki langileei eta haien familiei, eta horrek zeharka guri, batez ere ostalaritzari eta gainerako negozioei».

Gaur beste egun bat izango da Aiaraldean. Tubacexen, langileak beharrera itzuliko dira ostera, baina enpresaren atariko kontagailuak ez du egun gehiago zenbatuko.

Argindarrak 203,6 euro megawatt orduko prezioa izango du, historiako astearterik garestiena. Handizkako merkatuan elektrizitatearen salneurriak % 9,2 egingo du gora astearte honetan. Bost egunetan orain arte ikusitako bi preziorik garestienak izan ditu urriak dagoeneko, eta joerak jarraitzen du.

ELA sindikatuak azaroaren 24an eta 25ean egingo du bere 15. Biltzarra Bilboko Euskalduna Jauregian, “Benetan garrantzitsuak diren gauzak; Aktibatu, Lortu, Zaindu” goiburupean.

‘Pandora paperen’ balizko erantzukizunak ikertuko ditu Espainiako Ogasunak. Yolanda Diaz Espainiako Gobernuko bigarren presidenteordeak adierazi duenez, Zerga Administrazioko Estatu Agentziak iruzurgile handien ikerketei lehentasuna eman behar die.

Astelehen honetan erabakiko du Tubacexeko enpresa batzordeak plantilla guztiak bozkatuko duen akordioa ala ez. Langile batzordean ordezkaritza duten sindikatuetako afiliatuek ostiralean bozkatu zuten eta baiezkoak irabazi zuen boto bategatik. Hala, CCOOk plantilla osoak bozka zezala eskatu zuen.

Baikortasun giroa ekarri du pandemiaren okerrena atzean uzteak, edo, bederen, hori dirudi Mendebaldean. Iazko muturrekoaren ostean, herritarren kontsumoa eta enpresen inbertsioa beren onera itzultzen ari dira, baina joera orokor hori desoreka handi batzuk eragiten ari da lehengaien merkatuan. Urte hasieran, bazirudien susperraldi ekonomikorako oinpeko harri koskor moduko bat baino ez zela izango, baina gehiago irauten ari da. Munduko hornidura katean inbutu efektua sortu da, eta lehengai metalikoak batez beste %67 garestitu dira iazko martxotik. Horri gehituz gero itsas garraioaren kostuak duela urtebetekoak halako bost direla, eta energiaren kostuak nabarmen egin duela gora, argi dago harri koskorra handitzen ari dela eta ez dela enbarazu txiki soil bat. Zenbateraino? Susperraldia baldintzatzeraino?

Espainiako Bankuak iragan astean kaleratutako txosten batean azaldu duenez, euroaren eremuan industrian aritzen diren enpresen %38k mugatua dute jarduera, eta, autogintzari ez ezik, sektore gehienei eragin die lehengai eskasiak. Herrialdeen artean, oraingoz kaltetuena Alemania da, han batez beste enpresen %71k nabaritu baitituzte arazoak.

Euskal Herrian ere antzematen dira atzerapenak. Iazko martxotik, SEA Arabako enpresaburuen elkartearen behatokiak inkesta bat egiten du COVID-19aren eragina neurtzeko, hiru hilean behin, eta, horregatik, lehenak izan ziren zer zetorren antzematen, Juan Ugarte zuzendari nagusiak azaldu duenez: «Enpresek erantzunetan agerian uzten zuten ondorengo hilabeteetan gabezia handiak izango zirela, baita eskariaren eta eskaintzaren arteko desoreka ere». Martxoan, Arabako enpresen %29k nabaritu zuten eragina; ekainean %59k; eta iraileko azken txostenaren arabera, %53k. Ugarteren arabera, «udatik aurrera, garestitzeak eta eskasiak gerarazi egin dute industria ekoizpenaren bizkortzea; oso egoera kaltegarria eragin du».

Gipuzkoako Inter Alloys enpresak 40 urte daramatza altzairua ekoizteko behar diren lehengaiez hornitzen Hego Euskal Herriko, Espainiako eta Portugalgo bezeroak. Pablo Munilla presidentearen hitzetan, «salbuespen egoera da erabat». 2008ko finantza krisia piztu aurreko hilabeteetan «antzeko agertokia» izan bazuten ere, «badirudi egungo egoera erabat desberdina dela ordukoaren aldean. Arrazoi ugari eta oso desberdinak daude atzean, eta lehengai bakoitzak bere kasuistika du».

Atzean, baina, pandemiaren arrasto luzea ageri da. Mondragon taldeko Ategi kooperatibak erosketen inguruko aholkularitza eta zerbitzu espezializatuak eskaintzen dizkie bezeroei, eta, Ategiko lehengaien arduradun Josu Luengoren ustez, berraktibatzeko orduan aldea egon da epeetan Mendebaldearen eta Ekialdearen artean.

Horrek merkatua desorekatu du, Luengoren esanetan. «Txina lehena izan zen altxatzen, eta, Europan geldirik ginen bitartean, barne eskarirako produkzioa beretu zuen, zenbaitetan materiala Europatik eta AEBetatik inportatuz. Normaltasunera itzultzeko orduan, berriz, ez zegoen nahikoa lehengairik Europako industriaren kontsumoari aurre egiteko, eta horrek prezio igoera eta eskasia eragin du». Sortutako inbutu efektuak galarazi egiten du «eskaintzak eskariaren beharrei erantzutea eskatutako epeetan».

Horren adibiderik argiena altzairua da. «Ideia bat egiteko, Txinak altzairu herdoilezinaren produkzioa %21 handitu du lehen seihilekoan, iazkoaren aldean, eta Europan eta AEBetan ahalmena %80 inguru handitu da», azaldu du Inter Alloysko Munillak. Energia berriztagarriek, autogintzak, petroliogintzak eta eraikuntza sektoreek altzairu behar handia dute, eta altzairutegien biltegiak hustu egin ziren iaz. Altzairutegiak lehengaiez hornitzen dituzten meatzeetan estutzen da inbutua: «Produkzioa handitu dezakeen meatze batek denbora behar du horretarako. Beste batzuk, berriz, zuzenean %100 ari dira lanean jada. Meatze proiektu berrietan inbertitzeak urte asko eta inbertsio handiak eskatzen ditu», azaldu du Munillak.

Desberdintasunak, agerian

Pandemiak azaleratutako desberdintasunen isla ere bada egoera. Izan ere, meatoki horietako batzuk dauden herrialdeetan —Malaysian, Indonesian, Hegoafrikan…— COVID-19a gogor jotzen ari da oraindik, eta meategiak behartuak dira lanaldiak berrantolatzera edo murriztera, bezeroen eskariei aurre egin ezinik. «Bezeroak lehengaia beste toki batzuetan eskatzera behartuak dira, eta prezioek gorantz egiten dute», esan du Munillak.

Txinatik, berriz, zantzu kezkagarriak datoz. Lehen seihilekoan altzairu produkzioa handitu egin bada ere, Txinako Gobernua herrialdeko zenbait eskualdetan burdina eta beste hainbat lehengairen produkzioa jaistera behartzen ari dela dirudi. CO2 emisioak jaitsi eta ingurumen helburuak bete nahi lituzkeela zabaldu da. Atzean, baina, bestelako arrazoiak egon daitezke. Batetik, ikatza da haren argindar sistemaren iturri nagusia (%56), eta, gobernuak menpekotasun hori apurka murriztu nahi badu ere, egungo ikatz produkzioa ez da gai sistemaren beharrei erantzuteko, eta argindar mozketa handiak izan dira Txinako hogei probintziatan, eta horietako batzuk giltzarriak dira industria jardueran —fabrika batzuk itxi behar izan dituzte—. Bestetik, Luengoren arabera, «Evergrande higiezin enpresa erraldoia erori izanak agerian utzi du eraikuntza sektorearen jarduera hozten ari dela». Horrek, aldi berean, eragina izan dezake burdinaren produkzioan eta, ondorioz, altzairuaren eskarian.

Gainera, inportazioen gaineko muga zergak kendu, baina zergak eta trabak jarri dizkie Txinan ustiatutako lehengaien eta ekoitzitako altzairu esportazioei. «Adibidez, erreforma batek kendu egin du esportazioei BEZa itzuli ahal izateko aukera, eta horrek zailago egiten du produktuok Europara joatea», azaldu du Josu Luengok.

Europan, interes talka

Txinatik datozen inportazioen zailtasunei, gainera, Europako Batasunak berak 2016tik Txinako, Taiwango, Turkiako eta Errusiako 26 altzairu produkturi ezarritako muga zergak gehitu behar zaizkio, dumping edo altzairua produkzio kostuen azpitik ekoizten ari diren susmoengatik. Europako Batzordeak neurri horiek luzatzea aztertuko du aurki. Europako altzairutegiek babes horrekin jarraitzeko presioa egin arren, eskasia jasaten ari diren beste sektore ekonomikoek tarifak altxatzea nahi dute. Halaber, Errusiak aurtengo abenduaren 31tik aurrera %15eko muga zerga ezarriko du altzairuaren eta beste hainbat lehengairen esportazioetan.

Nazioarteko merkataritzako neurriei itsas garraioaren egoera gehitu zaio. Asiak susperraldiari lehenago ekin zionez eta Europak eta AEBek geroago, Asiaranzko trafikoan «desoreka argi bat» sortu zen, Munillaren arabera: «2021ean, jarduera berraktibatu zenean, ikusi genuen zamaontzietan ez zegoela nahikoa edukiontzi esportazioak betetzeko. Zama horiek hartzeko ontzi gehiago eta garraiatzeko kamioi gehiago behar zirenez, esponentzialki garestitzen hasi zen itsas garraioa, hornidura kate osoan eraginez. Eta ekaitz perfektu horri Suezko kanalaren egoera gehitu zitzaion, edukiontzi falta eta atzerapenak are ageriago utzita».

Iazko urriaren 2an, edukiontzi bat garraiatzea 2.205 dolar kostatzen zen; asteon, berriz, 10.839 dolar. Dena den, desoreka Txinatik Europaranzko garraioak eragiten du batik bat: 14.626 dolarreko kostua du, eta alderantzizko norabidean, 1.478 dolarrekoa.

Lehengaien eskasiak oso egoera konplexua eragin die osagai horien beharrean diren euskal enpresei, Munillaren arabera, «oso zorrotz» antolatzera eta kudeatzera behartzen baititu. «Oso zail egiten da aurretik hitzartutako produkzio bolumena handitzea, biltegiko stocka aurretik ezarritako kontsumo aurreikuspenetara egokitzen baita erabat, eta igotzeko tartea mugatua da». Ezohiko egoera logistikoa eragin du. «Ohi baino askoz lehenago planifikatu behar dira ontziratzeak. Zenbaitetan, lau hilabete lehenago, eta horrek behartu egiten du kateko azken kontsumitzailea eskariak planifikatzera altzairutegiaren produkzio aurreikuspenak jakin gabe. Konplexutasuna erabatekoa da». Hala, Munillaren arabera, zenbait enpresa prezioen igoerak baino gehiago kezkatzen ditu hornidura ziurtatzeak.

Dena den, prezio igoerak badu eraginik. Altzairutegi batzuek, eta batik bat galdategiek, prezio finkoen arabera funtzionatzen dute, eta, Munillak ohartarazi duenez, merkatuak eragindako kostuak islatzeko modurik ez dute: «Egoera konplexu batean sartzen dira, hilabete batzuk lehenago itxitako epe luzeko proiektua izanez gero, lehengaiaren prezioa zaharkituta geratzen delako ekoizteko orduan, eta horrek tentsioa eragiten baitie».

Zenbat iraungo du prezioen igoerak? Ez dago zehatz-mehatz jakiterik. Altzairuaren lehengaietako bat, burdina, %45 merkatu da uztailetik hona, eta espero da urte amaieran lehengai gehienen prezioa apaltzen hastea. Dena den, Ategiko Luengok ohartarazi du adituen artean ez dagoela kontsentsurik normaltasuna noiz itzuliko den. Aditu batzuen arabera, beste urtebete iraungo du egoerak, «2022ko hirugarren hiruhilekora arte». Argi dago, halaber, egoerak luzaro iraunez gero bestelako ondorio ekonomikoak izango dituela, inflazioan lehenik, eta diru politikan eta zor merkatuetan ondoren.

Beste jokaleku baterantz

Baliteke luzarora zer etorriko den adieraztea egungo tentsioak. Izan ere, pandemiak digitalizazioaren eta trantsizio ekologikoaren aldeko prozesua bizkortu du. «Auto elektrikoa, eguzki panelak eta energia kontsumo eraginkorra hasiak dira lehengaien beste jokaleku bat marrazten. Trantsizio energetiko hori elikatuko duten gai guztiek eskariaren bultzada handiago bat izan dezakete, eta, eskaintza horri aurre egiteko gai ez bada, prezioen goranzko joerak hamarkada bat iraun lezake», esan du Luengok.

Besteak beste, kobreak, nikelak, litioak, paladioak eta lur arraroek —lantanoideek, eskandioak eta itrioak— hartuko dute protagonismoa, eta ibilgailuen kargalekuak egiteko beharko den argindar sarea eraikitzeko ere industria arloko metalen behar handia egongo da. Deskarbonizazioaren bide luzean, ezingo da oharkabean utzi merkatuaren errealitatea: tentsioak sor litezke atzerantz egin behar duten erregai fosilen eta aurrerantz egingo duten lehengaien artean, baita interes talkak ere.

Zaragozako Unibertsitateko Industria Ekologiako ikertzaile eta ingeniari kimikoa da Alicia Valero (Zaragoza-Espainia, 1978). Hamabost urte daramatza mineralen eta baliabideen hornidura urritzea aztertzen, eta erreferente bilakatu da alor horretan. Aitarekin batera idatzitako obra bat da bere lanik ezagunenetako bat: Thanatia, the destiny of the Earth’s mineral resources (Thanatia, Lurreko mea baliabideen helmuga). Ziurtzat jo du sistemaren oinarri izan den erabili eta bota sistemak ez duela etorkizunik izango.

Mikrotxipena ez ezik, lehengaien hornidura osoa ari da urritzen. Joera behin-behinekoa al da, pandemiaren ondorioz?

Lehengaien prezioen gorakadak eta hornidura faltak erro komun bat dute: hots, material horien eskaeraren hazkunde esponentzial bat gertatzen ari dela. Arazo hori COVID-19ak larritu du, baina lehendik zetorren egiturazko arazo bat azkartu du. Hau da, baliabideak mugatuak dira, eta ekoizpen industriak ezin dio erantzun eskaeraren hazkundeari, izan mikrotxip, egur edo edozer… Halako egun batetik aurrera, mugak ez dira fabrikak izango, baizik eta planetaren muga fisikoak.

Zergatik uste duzu arazo hau egiturazkoa dela?

Denbora asko daramagu aztertzen nola ari garen agortzen mineralen meategiak. Petrolioaren ekoizpenaren gainbehera aspaldi ari gara aztertzen, baina joera bera dago planetaren baliabide guztietan. Gero eta gehiago ekoizten baduzu mugatua den baliabide bat, halako batean topo egingo duzu horma batekin. Horrek ez du esan nahi baliabideak agortuko direla, baizik eta ustiategiak degradatuz joango direla, eta askoz ere energia handiagoa beharko dela, ingurumen inpaktu handiagoa… Horren ondorioz, ustiatzea garestitu egingo da, eta pixkanaka gutxituz joango da.

Azken urteotan Txinak munduko ekonomian duen rola ere giltzarria da, ezta?

Lehen Munduko herrialdeek industria erauzle eta energian intentsiboa lekuz aldatu dute, eta prozesu horren emaitza izan da gaur egun ia dena Txinan ekoizten dela. Beraz, Txinak erabakitzen duenaren menpe gaude.

Horrek esan nahi du Txinak erabakitzen badu material batzuen hornidura beretzat bakarrik izatea, Europa harrapatuta geratuko dela.

Orain arte Txina munduko fabrika merkea zen, baina dagoeneko Europako edozein herrialderen maila berean dago. Lur arraroen krisiarekin gertatu zen, 2010. urtean. Haize errotak egiteko ezinbestekoak dira, eta haien hegemonia ia osoa zuen Txinak. Bada, zergatik esportatu behar ditu lur arraroak, haize errotak esporta baditzake? Gauza bera gertatzen da txipekin. Barruko eskaera horren handia izanik, lehenengo bere burua ase egin behar du. Txinak indarrean du lehengaien kontrol osoa eskuratzeko politika bat. Lur eremuak erosten ari da Latinoamerikan eta Afrikan. Meategietako kapitala erosten ari da Australian… Eta ez badu meategien kontrol zuzena, bada, mea erosi, findu eta gero esportatzen du. Adibidez, hori egiten ari da litioarekin: Txilen erosi, findu eta munduari saltzen dio, bateria elektrikoetan erabiltzeko.

Gasa garestitzea ere beste seinale bat da?

Eskaera gero eta handiagoa da, baina badago desinbertitze bat erregai fosiletan aritzen diren enpresen aldetik, zeren uste dut mundu guztiak ulertu duela deskarbonizaziora jo behar dugula eta ezin dugula jarraitu klima aldaketaren fenomenoa okertzen. Berriztagarriek, baina, badute arazo bat: oso urriak diren lehengaien beharra daukate.

Posible da energia trantsizio hori, saltzen ari diren moduan?

Gure ikerketen arabera, inbutu efektu garrantzitsuak egongo dira hamar lehengaitan baino gehiagotan. Horrek esan nahi du, edo irtenbide alternatiboak bilatzen dira azkar samar, edo litekeena dela aurrera ezin eramatea energia trantsizio hori aurreikusi bezala. Halako zerbait gertatzen ari da autogintzarekin. Sekulako salmentak dauzka aurreikusita, baina ezin ditu gauzatu hiru gramoko txip bat falta zaiolako. Teknologia horiek oso urriak diren osagai askoren menpekotasuna daukate, eta bat falta bada, dena geratu egin behar izaten da. Alternatibak bilatzeko denbora eta ikerketa ezinbestekoak dira.

Gailu teknologikoen ordezkapen azkarra ere ataka estuan jar liteke materialen eskasiagatik. Zaharkitze programatuaren aroa bukatzear egon liteke?

Hala nahiko nuke, zeren eta ezin dugu onartu ondare itzelak diren gailu teknologiko horiek denak, balio handiko lehengaiak dituztenak, bizpahiru urtez behin ordezkatu behar izatea. Eta, bide batez, hor sortzen den zabor teknologiko hori dena Afrikara bidaltzea. Produktuak indartsuak eta iraunkorragoak izan beharko lirateke, eta konpontzeko modukoak… Horretarako, modularrak izan behar dira. Azkenean, urte askoan erabilia izan ostean, haren osagaiak birziklatu egin behar dira. Hori dena, gaur egun, ezinezkoa da.

Sistema ekonomiko honen funtsa horixe baita: produktuak erabili eta botatzea.

Hori ez da iraunkorra, ez direlako mugagabeak ez Lurrak eman ditzakeen lehengaiak, ez hondakinak jasotzeko duen ahalmena. Sistema hori aldatu egin behar da.

Europako Batasunaren asmoak, teorian, horretara joko du; esate baterako, ekonomia zirkularraren ekintza planaren bidetik.

Europan, edo ez ditugu lehengai horiek edo ez ditugu ustiatu nahi, horrek daukan inpaktuarengatik. Litioa baldin badago Espainian, ez dugu atera nahi, ez dugulako nahi meategi bat etxetik gertu… Horrek zeharo menpeko bihurtzen gaitu beste batzuen aldean. Meategiak eta lehen kanporatutako industriak berrirekitzen ari da Europako Batasuna, eta, bestetik, ekonomia zirkularreko politika garatzen, produktuen bizitza luzatuz, berrerabilera sustatuz… Baina dena oso eragin mugatuarekin ari da egiten. Hau da, metal astunak eta altzairua berreskuratuko direla agintzen du, baina tantaloa, teluroa, kobaltoa…? Horiek oso kantitate txikietan daude pieza batzuetan mikrotxipetan, adibidez eta ez dago modurik haiek berreskuratzeko.

Uste duzu larritzen ari den egoera honek eragingo duela ekonomia kapitalistaren neurgailu nagusi den BPGaren hazkundea baloratzeko garaian?

Ni termodinamikoa naiz, eta badakit edozein ekintzak baliabideen suntsitze bat dakarrela. Ekonomiaren aburuz, fisikak dioenaren aurka, edozein ekintzak dirua dakar eta positiboa da. Nire ustez, baliabide bat degradatzeagatik dauden ordezkatze kostu horiek ekonomiaren bukaerako kontuetan ezarri beharko lirateke. Hala balitz, ekintza batzuk onartezinak lirateke. Sute batek edo istripu batek BPGaren hazkundea dakarte, baina argi dago ondorioa kaltegarria dela gizartearentzat. Hori dena ekonomian kontuan hartzen ez den bitartean, naturari bizkar emanda segituko dugu, eta baliabideen gehiegizko erabilera egiten. Ondorioz, halako batean naturak aurre egingo digu.

Globalizazioa sakondu egin da azken hamarkadetan: esan daiteke orain birlokalizazio batera itzultzen ari garela?

Europako Batasunaren politika da iraganera itzultzea. Orain arte industria guztia kanporatu dute, lehiakorrago egiteaz gain kutsadura besteentzat uzten zuelako. Baina horrek dauzkan ondorioak orain ikusten ari gara txip erdieroaleen krisiarekin. Beraz, industriak ekartzen hasi behar da atzera ere, hornidura kateak bermatzeko, jatorrizko meategietatik.

Materialen krisi honek zalantzan jartzen du egungo kontsumo eredua ere, ezta?

Kontsumoa gutxitu egin behar da. Ekonomia birpentsatu egin behar da. Alternatibak badaude. Aurrerapena ez dago lotuta hazkundearekin. Pandemiak erakutsi digu hainbat erosotasun bazterrean utz daitezkeela, eta horren garrantzitsutzat ez genituen gauza batzuk inportanteak direla… Desazkunderako beharra dago. Elkarlan komunitarioagoak bilatu beharko dira eta kontsumorako beste bide batzuk, non ekoizlea izango den produktuaren jabea hasieran eta bukaeran. Hala balitz, produktu sendoak, modularrak, berrerabilgarriagoak eta birziklagarriagoak egingo lituzke.

Elikadura industriara ere iristen ari dira hornidura arazoak.

Bizi liteke autorik eta telefonorik gabe, baina ezin dugu bizi elikagairik gabe. Lur zoruen degradazioa izugarri handitzen ari da. Populazioa hazten doa. 2050erako 10.000 milioi gizaki izatea espero da. Nola elikatuko dugu horrenbeste jende, lurren emankortasunaren galera horrekin? Produktibitatea handitzeko erabilitako ongarri kimikoak eragin itzela izaten ari dira, eta, gainera, fosforoarekin arazoak sortzen ari dira, urria delako eta bakarrik aurki daitekeelako ezegonkorrak diren munduko zenbait eskualdetan. Fosfato horiek akuiferoak kutsatzen ari dira, eta lur emankorrak antzutzen doaz. Horri gehitu behar diogu globalizazioa, zeren produktuak ekartzen dira planetaren beste muturretik. Noski, erregai fosilen prezioen garestitzeak ere horri eragingo dio. Zein da irtenbidea? Tokiko elikadura.

Itsasontzietako edukiontzietako garraioa ere bost bider garestitu da, eta horrek eragiten dio orain arte oso merke mugitu den salgai pila bati.

Gaizki ohituta gaude. Nire semearen eskolako jantzia eskatu dut berriki, eta esan didate gutxienez abendura arte ez dela izango, zain daudelako Txinatik noiz helduko. Baina itsasontzi hori ez da itsasoratzen. Hornidura falta hori gertatzen ari da gero eta kontu gehiagorekin, eta eguneroko ogi bihurtuko zaigu aurrerantzean.

Ez da lehengai bat, baina horrekiko menpekotasuna izugarria da industria gehienetan. Nonahi daude: auto arrunt batean, esaterako, 400ndik gora. Mikrotxipena azken urteetako industriarik garrantzitsuenetako bat bihurtu da, baina egun dagoen eskari handiari erantzun ezinda dabil, eta horrek ataka estuan jarri ditu beste hainbat sektore, autogintzarena bereziki.

Konfinamenduaren eraginez izugarri egin zuen gora etxeko lanerako eta aisiarako produktu teknologikoen eskariak: ordenagailuak, pantailak, bideo jokoetarako kontsolak, sakelako telefonoak… Horren ondorioz, fabrikatzaileek produktu horietarako txipen ekoizpenean jarri zuten arreta, produkzioa gelditu zuten beste sektore batzuek behar zituztenen kaltetan. Baina horien jarduna —autogintzarena, adibidez— itzuli denean, inbutu efektu bat sortu da merkatuan, eta txip ekoizleek lehenengoak lehenetsi dituzte, errentagarriagoak zaizkielako.

Urte hasieratik auto fabrikatzaileak borrokan aritu dira txipak eskuratzeko; batez ere ABS edo blokeoaren aurkako balazta sistemetarako eta aurreko paneleko pantaila digitaletarako, baina ez daude. Eskasia hori dela eta, autoen ekoizpena murrizten ari da. Acicae EAEko Automozio Klusterrak azaldu duenez, sektoreak aurten ezarritako estrategia eta hazkunde erritmoa berrikusi behar izan ditu; izan ere, fakturazioa %9 eta %11 artean handitzea aurreikusten zuen, iazko %18,5eko beherakadaren ondoren. Orain artekoa, baina, iazkoaren oso antzekoa izaten ari da, eta, klusterrak ohartarazi duenez, hilabeteek aurrera egin ahala egoera okertzen ari da.

Ziurgabetasuna

Hego Euskal Herrian, sektoreak 62.000 pertsona enplegatzen ditu, eta enpresak aspalditik ari dira neurriak hartzen. Euskal Herriko lantegi handienek, Gasteizko Mercedesek eta Iruñeko Volkswagenek —5.000 behargin bakoitzak—, enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteak ezarri dituzte, eta ekoizpenean ere geldialdiak ari dira egiten, bereziki udatik. Neurri horiek gutxienez urte amaierara arte mantentzea adostu dute zuzendaritzek eta sindikatuek.

Gasteizen, adibidez, 19.500 furgoneta gutxiago egingo dituzte: azken urteotan aurrekaririk izan ez duen ekoizpen maila bat da hori; iaz lortutakoarekin baino ezin da alderatu. Gertatzen ari denarekin kezkatuta daude beharginak. «Enpresak esaten diguna sinistu behar dugu, ez baitugu lehen eskuko informaziorik», azaldu du Igor Gebarak, langile batzordeko buruak (ELA).

Aldi baterako erregulazioan daude, eta astero biltzen dira zuzendaritzarekin, jakiteko hurrengo astean lanera joan behar duten ala ez, eta joatekotan, zein egunetan eta zein baldintzatan. Kexu dira, «inprobisazioa» handia delako eta «kontrolik ez» dagoelako administrazioen aldetik.

Gauza bera gertatzen da Iruñeko VWen: 23.000 auto gutxiago egingo dituzte aurten: aurreikusitakoa baino %8,8 gutxiago. Orain arte, hamasei egunetan eten dute produkzioa. Azaroan, ostiralero geldituko dute, eta abendura begira, zuzendaritzaren asmoa da jaiegunetako lan txandak etetea. Dena den, Mercedesen bezala, astero berrikusten ari dira hurrengo egunetako plangintza.

Etorkizuna «zalantza handiz» bizi dute langileek; halere, ez dute espero sektoreak neurri gogorragoak hartzea. Haien ustez, mikrotxipen krisia koiunturala da. Gebarak azaldu duenez, orain produkzioa gutxitu den arren, eskariak egon badaude, eta, beraz, lan faltarik ez dute izango. Noiztik aurrera? Ez dakite. «Konponbidea ez dago gure esku, eta, neurri batean, ezta enpresaren esku ere».

Fabrikatzaileek 2022ko udaberrirako espero dute egoera «normalizatzen hastea», baina Thierry Breton Europako Barne Merkatuko komisarioa ezkorrago azaldu da, eta ohartarazi du 2023ra arte luza daitekeela. ELAko ordezkariak argi du gertatzen ari denaren «errua» norena den: «Europako enpresek Asiako ekoizle gutxi batzuen esku utzi dute txipen fabrikazioa, ahalik eta merkeen erosteko eta etekinak handitzeko».

Domino efektua

Auto ekoizleen erabakiak domino efektu bat ari dira eragiten sektoreko enpresa laguntzaile eta hornitzaileetan: Hego Euskal Herrian 50.000 langile daude, 700 lantokitan banatuta. Hainbatetan hasi dira enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteak ezartzen: besteak beste, Gestamp taldeko batzuetan. Gasteizko Michelinen, berriz, produkzio etenekin hasiko dira hil honetan. Aitortu dute pneumatikoen eskaerak gutxitu egin direla autoen produkzioa gutxitu delako; urte amaiera eta 2022aren hasiera «zailak» izatea espero dute.

Mondragon korporazioko Batz da sektoreko beste enpresa nagusietako bat. Nazioarteko berrogei auto ekoizlerentzat egiten du lan, segurtasun, arintze eta ergonomia ezaugarriak dituzten produktuen diseinuan eta fabrikazioan. 1.300 langile inguru ditu taldeak. Berez, ez dituzte txipak zuzenean erabiltzen, ezta erosten ere; haiek produzitutako osagaietan integratzen dituzte gero auto ekoizleek.

Dena den, Jokin Laspiur Batzeko proiektu zuzendariak azaldu duenez, taldearen ekoizpen bolumena %20 gutxitu da aurten. «Auto ekoizleek beren produkzioa gelditzen badute, guk ezin diegu irteera eman haiekin aurretik adostutako osagaiei; beraz, gure stockak handitzen dira, eta gure jarduera gutxitu egiten da. Horren guztiaren batuketak diru galera ekartzen du». Laspiurrek azaldu duenez, martxotik nabari dituzte mikrotxipen krisiaren ondorioak, eta, ordutik, taldeko lantegietako planifikazioa eta ekoizpena auto ekoizleenari egokitzen ari dira, «astez aste».

Batzen ere kezkaz begiratzen diote sektorearen etorkizunari. Laspiurrek azpimarratu du mikrotxipen krisiari autoak ekoizteko erabiltzen diren lehengaien garestitzearena gaineratu behar zaiola. Horrekin batera, nabarmendu du autogintza aldaketa garaian dagoela, elektrifikazioak eraginda eta ibilgailuei eman nahi zaizkien erabilera berriengatik. «Ziurgabetasun handia dago sektorean, eta balio kate osoan nabarmen handitzen ari da estres maila».

Akordio partziala egin dute Eusko Jaurlaritzako Hezkuntzako garbiketan. ESKk, LABek, UGTk eta CCOOk sinatu dute akordioa, eta langileei soldatak igotzeaz gain, Hezuntzako eta EHUko Garbiketa Hitzarmeneko atzerapenak ordainduko dizkiete.

Tubacexeko lan gatazkaren korapiloa ez da askatu oraindik. Langile batzordearen gehiengoak herenegun sinaturiko aurreakordioa berretsi du, eta, ondo bidean, greba bertan behera utzi beharko luke. Ondo bidean izango dela zehaztu behar da, ELAk eta CCOOk bakarrik berretsi dutelako ituna —hamahiru ordezkarietatik zazpi dituzte—, eta CCOOk langile guztiek bozkatu dezatela eskatu dio langile batzordeari, filiazio sindikalik gabekoak barne. Horiek hala, balizko bozketa horretan erabakiko da grebaren etorkizuna. Batzordeak ez balu galdeketa eskaera onartuko, atzoko gehiengoaren pisua gailenduko litzateke, eta orduan bai, langileak lanera itzuliko lirateke.

Bozketa estuak ezustekoa izan ziren, eta orain ikusi beharko da Jaurlaritzaren Lan Sailak nola kudeatzen duen emaitza, hark egin baitu artekaritza enpresarekin. Ezustekoaren seinale, Idoia Mendia sailburuak atzo goizean goiz eginiko adierazpen baikorrak: esan zuen alde guztien akordioa «albiste bikaina» zela, eta «negoziazioaren fruitua». Legebiltzarrean hartu zuen hitza, haren sailaren artekaritza erabakigarria izan baita azken asteetan.

Baikortasun giroa, baina, apurka deseginez joan zen. Zazpi hilabeteko greban mantenduriko batasuna desagertu egin baitzen. Ezezkoak goizeko lehen bileretan agertu ziren. LABek herenegun ez zuen aurreakordioa sinatu, eta atzo ez zen espero afiliatuek ordezkarien jarrera aldarazterik. San Anton ermitan elkartu ziren (Laudio). Bere jarrera ohar bidez azaldu zuten. LABen iritziz, akordioak «bidesari» bat ordaintzera behartzen ditu, «onartezina» dena. Hiru puntu nabarmendu zituen: soldatak ia lau urterako izoztuko direla, lanaldia 40 orduz handituko dela, eta enplegu bermeak langile kopuruez hitz egiten duela, baina ez pertsonei buruz.

STAT izan zen aurka bozkatzen hurrengoa, eta eguneko ezusteko handienetakoa. Enpresa sindikatua da. 114 afiliatu bildu ziren, eta 67k aurka bozkatu zuten eta 47k alde. Sindikatuak herenegun aurreakordioa sinatu zuen, baina afiliatuek bizkarra eman zioten ordezkariek sinaturikoari. STATek pisu handia du Laudio eta Amurrioko plantetako bulegoetan, baita arduradunen artean ere. Horietako batzuk lanera joan dira grebak iraun bitartean, lanuzteak ekoizpena eten baitu, baina bulegoetako jardun osoa ez.

ELA izan zen baiezkoa ematen aurrenekoa. Hark lau ordezkari ditu, batzordeko presidentea barne. 178 afiliatu elkartu ziren Laudioko futbol zelaian, eta 125ek aldeko boza eman zuten. 50ek ezezko boza eman zuten, bi boto zuri egon ziren, eta bat baliogabea. ELAk bere azalpenean nabarmendu zuen akordio honekin enpresak egin asmo zituen kaleratzeak bertan behera gelditu direla, eta lan itun berriko baldintzak «behin-behinekoak» direla.

CCOOren zain

ATAL sindikatu independenteak eta CCOOk arratsaldean eman zuten beren jarreraren berri. ATALek ordezkari bakarra du, eta ez zuen bozketarik egin. Herenegun aurreakordioa sinatu zuen, baina, bere jardun sindikalean ez du onartzen langile guztien arteko bozketa batean berresten ez den neurririk. Batzorde barruko aritmetikarako baiezko bozek balio dute bakarrik; beraz, ezin da babes moduan zenbatu.

CCOO izan zen erabakitzen azkena. Afiliatuen %67k begi onez ikusi zuten lan ituna (50 boz alde eta 25 aurka). Batezbesteko hori, baina, bere garaian greban sartzearen alde egin zuen baino gutxiago da —%80 inguru— eta horregatik iritzi dio bozketa bat beharrezko dela. Dena den, xehatu zuen batzordeak egin nahiko ez balu ez duela bere jarrera aldatuko. Beraz, ondo bidean, bozketa horrek jarriko dio amaiera auziari, atzoko barne bozak ikusita gehiengoa alde baitago.