Langabezia % 8,9ra jaitsi da hirugarren hiruhilekoan EAEn eta 2010eko datuetara itzuli da. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan aurreko hiruhilekoan baino 15.900 langabe gutxiago daude. Guztira, 92.700 langabe eta 953.600 landun zenbatu dituzte.

Euskal enpresek giza eskubideak errespetatzen al dituzte atzerrian? Nazioarteko erakundeek salatzen dituzten lan eremuko urraketetan zenbaterainoko ardura dute? Atzerriko legediaz gain, Euskal Herrian haien jarduna kontrolatu al daiteke? Horrelako galderak egin eta haiei legezko erantzuna emateko diseinatu dute Enpresa Transnazionalen eta Giza Eskubideen Euskal Zentroaren egitasmoa. Euskal Herriak Kapitalari Planto plataformak eman dio forma, eta apirilean hasiko dute hura legalki osatzeko bidea. Finantzaketa publikoko erakunde bat izatea nahiko lukete, baina autonomoa era berean, «objektibotasuna» bermatzeko.

Euskal enpresek atzerrian duten jardunari behatuko dion zelatari bat sortzea da helburua. Kapitalari Plantok hainbat gizarte eragileren iritziak jaso ditu horretarako. Nazioarteko zuzenbidea oso motela da, eta, urraketak «sistematikoak» direnez, enpresak haien sorlekuan zaindu behar dituztela uste dute, kasu honetan Hego Euskal Herrian —Nafarroan bide bera hastea ikertzen ari dira—. «Euskal enpresa batzuek urraketak egiten dituzte, eta ez da nahikoa haien biktimak legebiltzarrera ekartzea. Aurrera egin behar da, urrunago iritsi», azaldu du Juan Hernandez Zubizarreta nazioarteko zuzenbideko EHUko irakasleak, proposamenaren egileetako batek.

Eta zeintzuk dira enpresa horiek? Bada, bultzatzaileen esanetan, salaketak egin dizkiete besteak beste CAFi, Senerri, Iberdrolari, Proserteki eta Gestampi. Era berean, asko dira antzeko salaketak jaso eta Euskal Herrian errotuta dauden atzerriko enpresak: esaterako, arropa denden kate handiak (H&M, El Corte Ingles…). Egun, desoreka juridiko handia dago legedietan, garabidean dauden hainbat herrialdetako legedia malgua delako, eta horregatik da garrantzitsua etxean eragitea. Zubizarreta: «Salaketa egiteko ahalmena izango luke zentroak, baita ofizioz ere. Auditoria hutsa baino gehiago litzateke: ikerketa publiko bat».

Nazioartean borondate oneko akordioak bultzatu dituzte, «erretorikoak gehiago zigortzaileak baino». Kontrol zentroei dagokienez, aurrekari gutxi dago, Suitzan eta Katalunian baino ez. Azken hori lege bidez sustatzea bozkatuko dute aurki, eta hango parlamentuaren %85 dago alde. David Gomez da bultzatzaileetako bat. «Urraketak kasu bakanak zirela zioten alderdiek, eta guk aurkakoa erakutsi diegu».

Legebiltzarraren esku

Kataluniako bidea duela zazpi urte hasi zuten. Oinarrizko proposamenean ahalmen zigortzailea aitortzen zaio zentroari, lehenbizi isunak jarriz, eta, urrunago iritsi behar izanez gero, Kataluniako erakundeetako lehiaketa publikoetara aurkezteko debekua ezartzeraino. Ikusi beharko da zertan gelditzen den.

Baina posible al da Eusko Legebiltzarrean halakorik onartzea? 2022ko apirilean ekingo diote bideari, legez besteko proposamen batekin edo herri ekimen legegile baten bidez. EH Bilduk eta Elkarrekin Podemos-EBk begi onez ikusi dute. Ondorioz, EAJren edo PSEren babesa beharko lukete.

BILBO. Iberdrolak keinu bat egin du argindarraren prezioa dela-eta Espainiako Gobernuarekin duen norgehiagokan. Prest agertu da atzera egiteko eta industriarekin zituen kontratuak ez aldatzeko, baina trukean eskatu dio Espainiako Gobernuari atzera egitea haien «gehiegizko irabaziak» mugatzen dituen dekretuan.

Dekretu horri erantzunez, bi iragarpen egin zituen Iberdrolak: batetik, kontsumitzaile handiekin —industriarekin— zituen kontratuak aldatuko zituela, argindarraren benetako prezioa islatzeko faktura berrietan; bestetik, eten egin zituen Espainiako adarrak egin beharreko inbertsioak. Iragarpen horiek eta Sidenorrek argindar garestiarengatik Basauriko fabrika egun batzuk ixteak kezka sortu zuten Jaurlaritzan, eta Madrili presio egiten aritu da industriarentzat prezio txikiagoak lortzeko; horretarako formula bat negoziatzen aritu dira.

Ignacio Sanchez Galan Iberdrolako presidenteak aldarrikatu du «Espainiako industria laguntzen jarraitu» nahi duela, eta horregatik «ahal duen heinean» bere gain hartuko dituela kostu gehigarriak. Horretarako, indarrean dauden kontratuak luzatzeko prest azaldu da, «betiere energia berriztagarrien tasa kentzen bada». Iberdrolak dio hilean 1.000 milioiko galera ekartzen diela konpainiei.

Iberdrolak ez dizkio industriari prezioak igoko, Espainiako Gobernuak mozkinak murrizteari uko egiten badio. Elektrizitatearen salneurria ez aldatzeko konpromisoa hartu du, industriaren lehiakortasunari kalterik ez egiteko, “beti ere ekoizpen elektrikoari zergekin kalte egiten ez badiote”.

ELA eta LAB sindikatuek grebara joko dute Gipuzkoako adinekoen egoitzetan bizi duten “egoera larria eta lotsagarria” salatzeko. Lanuzteak urriaren 28an eta azaroaren 12an egingo dituzte.

Bilboko 10.000 gazte inguruk etxebizitza bat behar dute, baina ezin dute ordaindu. Gainera, 18 eta 34 urte arteko 37.000 bat pertsona oraindik gurasoen etxean bizi ziren 2020an. 2023an, hutsik dauden etxebizitzei kanon bat aplikatzen hasteko asmoa du Udalak.

Araba, Bizkai eta Gipuzkoako parke teknologikoek toki gehiago behar dute. Azpiegituren hiru laurden okupatuta daude, eta Jaurlaritzak hiru urteko plan bat abian jarriko du haiek handitzeko. 126 miloi euroko inbertsioa egingo du bost eraikin berri egin eta beste hiru handitzeko. Asmoa da beste 160 enpresa erakartzea, eta lehiakorrak izateko azpiegiturak ematea.

«Behar duguna zabaldu behar dugu. Egun parkeak ez daude lepo, baina okupazio maila oso handia dute», azaldu du Arantxa Tapia Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburuak planaren aurkezpenean. Datuek arrazoia ematen diote, Gipuzkoako parkeetan azpiegituren %94 okupatuta baitaude: Bizkaikoetan, %77, eta Arabakoetan, %65. Lurzoruei dagokienez, berriz, %77koa da okupazioa. Horiek hala, hiru lurraldeetako parkeak handituko dituzte. Are gehiago, parke berriak eraikitzeko ikerketa lanak egiten ari dira Zubieta industriagunean (Hondarribia, Gipuzkoa) eta Zorrotzaurre uhartean (Bilbo). Iazko urte amaieran 580 enpresa zeuden hiru parkeetan, eta 19.472 pertsonak egin dute lan. Azken hamar hilabeteetan kopuru horiek handitu egin dira.

ARABAKO PARKEA

Lur asko

Azalerari dagokionez, Miñaokoa da gehien handituko den parkea. 740.000 metro koadro handituko da —148 futbol zelai egiteko adina—, eta 10,2 milioi euro bideratuko dituzte horretarako. Besteak beste, Jaurlaritzak Europako funtsen bidez bultzatu nahi duen Basquevolt autoentzako bateria elektriko gigafaktoriari tokia egiteko da. Abuztuan zabaldu zenez, Jaurlaritzak 2,1 milioi bideratu ditu proiektuak behar dituen orubeak erosteko.

Izan ere, Arabakoa baita azken hilabeteetan okupazio maila gehien handitu duen parkea: iazko urte amaieran %27koa zen, eta egun %65ekoa da. Horren arrazoia da Epsilon Euskadi zenaren eraikina betetzen hasi dela. Egun Marie Curie eraikina deritzonak 13.000 metro koadro ditu, eta hutsik zegoen Epsilon Euskadiren likidazioa amaitu zenetik. Urrian, baina, bi enpresa hasi dira azpiegituraren zati bat erabiltzen: Alisea Esco, energiaren sektorekoa, eta AVS. Azken horrek Elgoibarren du egoitza, eta teknologia aeroespaziala lantzen du.

BIZKAIKO PARKEA

Inbertsiorik handiena

Egun enpresa gehien biltzen dituen parke teknologikoa da, 276 guztira, eta hark jasoko du inbertsiorik handiena: guztira 85 milioi euro bideratuko dituzte lanetara. Beste hiru eraikin eraikiko dituzte, eta Leioa eta Zamudioko guneei Ezkerraldea-Meatzaldeakoa gehituko zaie.

Azken hori Zierbenan dago, eta hidrogenoaren inguruko teknologiak elkartzeko diseinatu zuten. Tapia sailburuak azaldu duenez, 2022-2023 urterako martxan egotea da asmoa. Parkearen eraikin nagusia izango dena amaitzear dago, eta azalera osoaren %40 okupatuta dago. Otsailean eman zuten proiektuaren berri, eta orduan datu bera eman zuten. Besteak beste, jakina da Petronorrek hara eramango dituela bulegoak.

Bilboko Zorrotzaurreko balizko parkeari dagokionez, oraindik zehazteko dago egingo den ala ez. Bideragarritasun ikerketa egiten ari dira egun. Jaurlaritzak legegintzaldi honetan argitu nahi du zalantza hori.

GIPUZKOAKO PARKEA

Beteena

Hiruretan beteena da Gipuzkoako parkea. Egoitzak Miramonen (Donostia) eta Galarretan (Hernani) ditu —159 enpresa guztira—, eta 40.000 metro koadro handituko da 2024ra bitarteko tartean. Horien erdia bi eraikin berriren bitartez egingo dute. Aurrekontua 30,9 milioi eurokoa da.

Eraikin horietako bat gutxienez Galarretako eremuan egongo da. Iragan maiatzean zehaztu zutenez, parkearen ikur berria izango den eraikina izatea espero dute. Horri Hondarribiko aukeraren ikerketa gehitu behar zaio. Eskualdeko ospitalearen alboan dagoen lur sail batean litzateke.

Inbertsio horiekin parkeen sareak 2021-2024 tarteko fakturazioa 95 milioi euro handitzea espero du: 65 milioi Bizkaian; 24,4 Gipuzkoan, eta bost Araban. Arabako proiektuak epe luzeagokoak dira, eta hor datza datu horien arteko desoreka ren arrazoia.

Azken urteotan Frankfurteko finantza barrutian nagusitu den haize berritzailearen aurka borrokan aritu ondoren, Bundesbankeko lehendakaritza uztea erabaki du Jens Weidmannek (Solingen, Alemania, 1967). Arrazoi pertsonalak argudiatu ditu: «Hamar urte baino gehiago denbora nahikoa da beste garai bati ekiteko, bai Bundesbankentzat, bai niretzat», azaldu du, Bundesbankeko langileei igorritako gutunean.

Europako Banku Zentraleko barne eztabaidetan, belatzen ahots nagusia eta ikurra izan da Weidmann. Belatz deitzen zaie diru politika ortodoxoaren defendatzaileei. Haien lehentasuna, bat eta ia bakarra, inflazioa kontrolpean mantentzea da, gogoan dutelako inflazioak zer triskantza eragin zuen 1920ko hamarkadako Alemanian. Haien aurrean usoak daude, inflazioari ez ezik, hazkunde ekonomikoari, langabeziari, estatu kideen finantzaketari eta beste hainbat konturi ere erreparatu behar zaiela defendatu dutenak. Finantza krisia hasi zenetik, balantza argi eta garbi lerratu da usoen aldera, eta haien eskutik iritsi dira interes tasa negatiboak eta zor erosketa programa masiboak, betiere Weidmannen aurkako botoarekin.

Weidmannek 2011n hartu zuen Bundesbankeko lehendakaritza, Axel Weberrek dimisioa eman zuelako EBZko presidente izateko saioan huts egin ostean. Mario Draghi hautatu zuten, eta haren nemesia izan zen Weidmann, batzuetan ausartago jokatzea eragotzi zion ahotsa. Garai horretakoak dira Weidmannen bi ezizen: Ez Doktorea eta Nein zu Allen (Guztiari, ez), azken hori Draghik berak aipatutakoa. Euroaren krisiaren urteetan, herrialde erreskatatuekin gogor jokatzearen aldekoa izan zen.

Draghiren agintaldia amaitu zenean, 2019ko urrian, Weidmann saiatu zen haren aulkia lortzen, baina porrot egin zuen, Angela Merkelek nahiago izan zuelako beste kargu bat borrokatu: Europako Batzordeko lehendakaritza hobetsi zuen, eta han dago orain Ursula von der Leyen.

Lagarderekin, errazago

Draghi Christine Lagardek ordezkatu zuen, eta hura ere usoen aldera lerratu den arren, harekin Draghirekin baino harreman hobea izan du Weidmannek. Alemaniarrak «azken urteetako eztabaidetan, askotan oso zailak, izandako giro ireki eta eraikitzailea» eskertu du bere agurrean; frantziarrak, berriz, Weidmann goratu du: «Atsekabetuta nago […]. Jens adiskide ona dut, eta haren leialtasuna izan dut beti».

Maila pertsonalean ez ezik, profesionalean ere errazagoa izan da Lagarde-Weidmann harremana, Bundesbankeko buruak babestu egin zuelako COVID-19aren aurrean EBZk erabilitako tresna nagusia: PEPP pandemiari lotutako zor erosketa programa. Hori bai, ezohiko neurriak alde batera utzi eta normaltasunera itzultzeko eskatu duten ahotsen artean nabarmendu da berriro Weidmannena.

Hamar urtez inflazioaren itzulerari buruzko iragarpenetan etengabe huts egin ondoren, prezioen igoera handia benetakoa denean utziko du kargua Weidmannek. Horregatik, bere agurrean berriro egin du prezioen egonkortasunaren aldeko aldarrikapena.

Weidmannek abenduaren 31n utziko du kargua. Horrek esan nahi du Alemaniako gobernu berriaren lehen erabaki garrantzitsuenetako bat izango dela haren ordezkoa hautatzea. Koalizio gobernua osatzeko negoziazioak hasi dituzte sozialdemokratek, berdeek eta liberalek. Haien hautuak erakutsiko du zein bide hobesten duen Berlinek.

Euskal parke teknologikoen sarea hazi egingo da bai lursailetan bai eraikinetan datozen lau urteetan. Hala, egun dauden 580 enpresei 170 gehiago gehitu nahi zaizkie.

Betiko zatiketa eragitera doan eztabaida bati ekin dio Europako Batasunak: nola txikitu azken urte eta erdian pilatutako zor handia ekonomia berriro hondoratu gabe? «Zirkulua nola egin lauki?», Paolo Gentiloni Europako Batzordeko Ekonomia komisarioaren beraren atzoko esaldia erabilita. «Modu argi eta errealista batean», Gentiloniren beraren hitzetan.

Hemendik hilabete batzuetara zehaztuko du Bruselak formula hori zertan datzan, EBren Egonkortasun Itunaren erreformarako bere proposamena aurkezten duenean. Aurretik, EBko 27 kideetako gobernuen proposamenak jaso beharko ditu, 2021. urtea amaitu aurretik. Dagoeneko nahiko jakina da zer erantzun jasoko dituen: iparraldean zorroztasuna eskatuko diote, eta arauak sinpletzea, orain arteko arauarekin bazirelako izkin egiteko aukerak; hegoaldean, berriz, gerrikoa gehiegi ez estutu behar izatea da helburua. Zorra murrizteari lehentasuna emango diote lehenek, eta hazkundea ez itotzeari, berriz, bigarrenek.

Eztabaida klasiko horretan, Europako Batzordeak malgutasunaren bidea hartuko duela iradoki zuten atzo Gentilonik eta Valdis Dombrovskis lehendakariordeak, azken hori belatzen artekotzat daukaten arren. «Arau berriek errealitate berriak islatu behar dituzte», esan zuen Dombrovskisek; alegia, zorraren krisiak eta pandemiak erakutsitako lezioak jaso behar ditu Egonkortasun Itunak. Eta lezio nagusia da krisiei gastu publikoarekin aurre egin behar zaiela, EBk hain harro aldarrikatzen dituen babes sistemak itoko ez badira.

Egonkortasun Itunaren bi puntu nagusiak hauek dira: lehenik, estatu kide batek ezin du izan BPGaren %3 baino gehiagoko defizita, eta, kopuru hori gainditzen badu, Bruselaren gainbegiradapean geratuko da; bigarrenik, zorrari ere muga bat jartzen dio —BPGaren %60—, eta hori gainditzen dutenak behartu egiten ditu urtero zor gehigarri horren zati bat kitatzera —eta gastu publikoa milaka milioi batzuk txikitzera—.

Arau hori oso gutxitan bete izan da historikoki, EBko bi kide boteretsuenak ere—Alemania eta Frantzia— bekatarien artean izan direlako, besteak beste. Baina arau hausleak beste batzuk izan direnean, oso estu hartu dituzte bide onera itzultzeko, eta Bruselaren gomendioei men egin behar izan diete.

Egonkortasun Itunaren erreforma eztabaidagai ze koronabirusa agertu aurretik ere, baina pandemiak jokalekua aldatu du. Berez, COVID-19aren kalteei aurre egiteko EBk hartutako lehen erabakietako bat izan zen itun horren aplikazioa etetea, eta estatu kideei aukera ematea behar zen gastu publiko guztia egiteko, osasun eta gizarte kalteak txikitzeko. Aukera ederki baliatu dute gehienek, eta, azken datuen arabera, 1,36 bilioi euro handitu dute zor publikoa; %12,3, alegia.

Inbertsio berdeekin zer?

Ikusteko dago itun berria noiz aplikatuko den. 2022an ere etenda egongo da, baina urtea amaitu aurretik testu berria prest ez badago zaharra ezartzea nahi dute iparraldekoek; hegoaldekoek, berriz, uste dute hobe dela testu berria egon arte ezer ez aplikatzea.

Erabaki beharreko beste kontu bat da zer salbuespen izango dituen itun berrituak. Trantsizio energetikoan eta klima aldaketaren aurkako borrokan egindako inbertsio batzuk gastu gisa ez zenbatzeko eskatzen ari dira eragin handiko think tank batzuk, eta horrekin ados dira zenbait gobernu ere. Drombrovskisek aitortu zuen aukera hori egon badagoela.