Pentsio duinen aldeko Madrilgo mobilizazioarekin bat egingo du Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak. Azken lan-erreformak baliogabetzea, soldaten eta emakumezko pentsiodunen ordainsarietako genero-arrakala desagertzea eskatu dute gaurko martxan.

COVID-19aren krisiaren ondotik, susperraldi betean da Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ekonomia. Uste baino lehenago eta indartsuago eman dio buelta egoerari. Hala berresten dute zerga bilketaren emaitzek: iazko kopurua ez ezik, pandemia aurrekoa ere gaindituko baitu urte amaierako aurreikuspenak. Albiste ona da hori Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ogasun sailburuarentzat, susperraldia egonkortzeko aurrekontuak estuasunik gabe prestatu ahalko dituelako. Gainera, ez Bruselak, ez Madrilek ez dute kontuak orekatzeko araua betearaziko, eta horrek aukera emango dio inoizko gasturik handiena egiteko. Hain zuzen, Eusko Jaurlaritzaren aurrekontuak lehen aldiz gaindituko du 13.000 milioiren langa.

Finantzen Euskal Kontseiluak bilera izan zuen atzo, Gasteizen. Aurtengo zerga bilketaren itxiera eta heldu den urtekoaren aurreikuspena onartu zituzten Eusko Jaurlaritzak, foru aldundiek eta Eudelek. Aurten egiten duten hirugarren bilera izan da bi izan ohi dituzte urtean, baina aurrenekoa Ekarpen Lege berria indarrean denetik. Hainbat urtez luzatu ondotik, iragan uztailean adostu zuten testu berria, eta aurreko astean onartu zuen Eusko Legebiltzarrak. Lege berriarekin egin dituzte kontuak.

Zuhurtziaz egin zituzten kalkuluak iaz, ez baitzekiten noiz amaituko zen osasun larrialdi egoera. Birusari aurre egiteko hartutako neurriak arindu ahala suspertu da ekonomia, ordea, eta, horrekin batera, baita zerga bilketa ere. Horregatik, iragarri baino %9,6 gehiago biltzea aurreikusten da aurten. Dirutan, 1.300 milioi euro gehiago da hori. Hiru foru ogasunek 15.580 milioi euro bilduko dituzte denera.

Kopuru horrek aise gainditzen du iaz bildutakoa ere: %11,7 gehiago jasoko dira aurten zergen bidez. Sailburuaren hitzetan, kontsumoaren susperraldiak, batetik, eta lan merkatua lehengoratu izanak, bestetik, ekarri dute hazkunde hori. Hain zuzen, BEZ zergaren bitartez bildutakoa igoko da gehien: iaz baino %18 gehiago batzea aurreikusten da urte amaieran, ia mila milioi gehiago. Gora egingo dute, halaber, errenta zergaren bidez bildutakoak (+%7,7) eta zerga bereziek ere (+%11,3), tabakoari eta erregaiei ezartzen zaizkienak.

Espero baino gutxiago bilduko da, ordea, sozietate zergaren bidez: %1 jaitsiko da iazkoaren aldean. «Logikoa» da, Azpiazuren esanetan, aurreko urteko irabaziak zergapetzen dizkielako enpresei, eta 2020a pandemiaren urtea izan zelako.

Datorren urtera begira, halere, datuak baikorragoak dira, eta iragarritako BPG barne produktu gordinaren %6,4ko hazkundeari lotuta handituko litzateke zerga bilketa ere. Zehazki, aurreikusi dute %4,6 gehiago jasoko liratekeela zergen bidez 2022an: 16.290 milioi euro denera; inoizko kopururik handiena da hori. Sozietate zerga %5 handituko litzateke; errenta zerga, %3,8, eta BEZ-a %1,7.

«Funtsezko aurrekontuak»

Eusko Jaurlaritzarentzat izango dira bildutako hamar eurotik zazpi. Ekarpen Lege berriari esker, gainera, zertxobait gehiago jasoko du aurten: 11.004 milioi euro guztira, gobernuak eskuduntza gehiago hartu dituelako. Bizkaiak jarriko du diru gehien (%50,39); ondoren, Gipuzkoak (%33,45), eta, azkenik, Arabak (%16,6).

Azpiazuk azaldu duenez, kalkulatutakoa baino gehiago bildu izanak aurrekontuak «ziurtasunez eta koherentzia ekonomikoarekin» egiten lagunduko du. Izan ere, azpimarratu du datorren urteko kontuak bereziki garrantzitsuak izango direla: «Euskadi suspertzeko funtsezko aurrekontuak dira, pandemiaren ondorioz galdutako maila berreskuratzeko balioko dutenak». Bi aste barru aurkeztuko ditu kontuak. Hala ere, sailburuak esan du zerga bilketako gehigarria inbertsioak egiteko eta, batez ere, zorra txikitzeko erabiliko dutela; aurten gastu araua eta zorpetze mugak «etenda» egon arren 2023an berriz indarrean egongo direlako.

Aldundiak ere pozik azaldu dira bilketaren emaitzekin, eta baikor azaldu dira datorren urtera begira ere. Zuhurtzia eskatu dute, hala ere, hornikuntza krisia eta argindarraren gehiegizko prezioa «mehatxu» izan daitezkeelako. Hain zuzen, Unai Rementeria Bizkaiko ahaldun nagusiaren esanetan, energia enpresei mozkinak txikitzeko Espainiako Kongresuak herenegun onartutako dekretuaren ondorioz, lurraldeak 30 milioi gutxiago jaso ditu zergetan sei hilabetean. Markel Olanok eta Ramiro Gonzalezek azpimarratu dute, edonola ere, ziurgabetasunak iraun arren erakundeek «anbizioz» jokatu behar dutela, horretarako «gaitasuna» badutelako.

Lan astea beste ostiral beltz batekin amaitu da Euskal Herrian. Bi langile hil ziren atzo; bata Urnietan (Gipuzkoa), eta bestea, Amurrion (Araba). Biek eraikuntzako sektorean lan egiten zuten. Urnietakoak 59 urte zituen, eta hango kiroldegiko berritze lanetan ziharduen; kamioi baten beso baten kolpearen ondorioz galdu zuen bizia. Amurriokoak, berriz, 54 urte zituen, eta etxebizitzako obra batzuetan ari zen lanean; aldamiotik erorita hil zen. Sindikatuen zenbaketaren arabera, urtea hasi zenetik Euskal Herrian 51 pertsona hil dira lanean ari zirela. Aurreko astean, beste behargin batek galdu zuen bizia, Arabako upategi batean.

Urnietan zendutakoa hango kiroldegia berritzeko lanetan ari zen. ELAk azaldu duenez, Miguel Imaz enpresa ari da behar horretan, udalak adjudikatuta, eta hildako langilea enpresa horrek azpikontratatutako beste batentzat ari zen lanean, Pavimentos Tecnologicos Zarrarentzat.

Atzo goizaldean gertatu zen ezbeharra. Antza denez, hormigoia botatzeko lanetan ari ziren; kamioiaren besoetako batek oreka galdu ostean, haren luma baten kolpearen ondorioz hil zen behargina. Ikerketa abiatu du Osalanek, EAEko laneko segurtasun eta osasunerako erakundeak. Obra eraikin publiko batean egiten ari direnez, Urnietako Udalak erabaki du laneko agintarien eta inplikatutako agenteen esku jartzea, gertatutakoa argitzen laguntzeko.

Amurrioko istripua, berriz, 10:30ean izan zen, Goiena kalean eraikitzen ari diren etxe batean. Langilea aldamiotik erori zen. Larrialdi zerbitzuak bertaratu ziren arren, ezin izan zuten suspertu langilea. Osalanek ikerketa abiatu du ezbehar horren inguruan ere.

Instituzioen «utzikeria»

ELAk berritze lanetako langileen «prekaritatea» salatu du, eta lege urratzeak ohikoak direla azpimarratu. «Lan baldintza ezin gogorragoei izaten duten presioa gehitzen badiegu, ezbeharrak gertatzeko koktel perfektua sortzen da».

Urnietakoaz, nabarmendu du eraikin publiko batean ari zela behargina, eta instituzioek halakoetan «utzikeriaz» jokatzen dutela. «Administrazioak adjudikatutako lanetan gertatzen den amaigabeko azpikontratazio sareak prekaritate horren adibide garbia dira, are gehiago eraikuntza sektorean».

LABek ere kritikatu du azpikontrataziorako joera, eta horrek prekarizazioa areagotzen duela salatu. Azpimarratu du, halaber, «lan heriotzen odolustea» egiturazko arazo bat dela.«Nonahi gertatzen dira, eraikuntzan oraingoan, baina ardogintzan, arrantzan, basogintzan, lanerako joan-etorrietan, modu ez-traumatikoan eta lan gaixotasunen ondorioz ere bai. Ez da zori kontua». Salatu du administrazioek ez dutela behar beste egiten horiek eragozteko. «Agenda politikoan kokatu behar dute lehentasunez, eta beste alde batera begiratzeari utzi behar diote».

ELAk eta LABek elkartasuna eta babesa agertu diete hildakoen senide eta lagunei, eta gertaturikoa salatzeko mobilizazioak iragarri dituzte. Amurrion, astelehenean, Aiaraldeko Greba Batzordeak deituta, 18:30ean Herriko Plazan. Eta Urnietan, berriz, asteartean, 13:00etan, udaletxearen aurrean, gehiengo sindikalak deituta.

CCOOk eta UGTk ere salatu dituzte heriotzak. Aurrenekoak elkarretaratzea egingo du astelehenean, 11:30ean, Urnietako Udaletxeko plazan, gertatutakoa iker dezatela eta erantzukizunak har ditzatela eskatzeko.

Urnietako Udaleko bozeramaileen batzordeak atsekabea adierazi du heriotzagatik, eta adierazi du laneko segurtasunak lehentasuna izan behar duela edozein lanetan. Haren ustez, ezinbestekoa da prebentzio kanpainak bultzatzen jarraitzea eta laneko arriskuen prebentzioari buruzko arauak bete daitezela eskatzea. Era berean, «laneko segurtasunaren aurkako delituak zigortzeko eta ikuskaritza lanak areagotzeko eta hobetzeko» eskatu du.

Konpainia elektrikoak enpresei “lasaitasun” mezu bat igortzen ari zaie. Argindarraren prezioak eta Moncloaren dekretuak sortutako tentsioaren erdian, EiTB Mediak jakin duenez, konpainia elektrikoak industria enpresekin harremanetan jartzen ari dira.

Jaurlaritzak argindar-berriztagarria lortzeko inbertsioetan parte hartzeko eta PPA gisako kontratuak eskaintzeko konpromisoa hartu du, baita industrian eta bizitoki-sektorean eraginkortasun energetikoan egindako inbertsioak bultzatzeko ere.

Eraikuntzako langile bat hil da Amurrion (Araba). 54 urteko gizonezko bat da hildakoa. Barrena kaleko lan batzuetan jazo da ezbeharra, behargina aldamio batetik jausi denean.

Kontsumo ondasunen prezioak gora ari dira etengabe, eta inflazioa %4ko langara iritsi da Hego Euskal Herrian. Atzeraldi Handiaren lehen urteetara jo behar da maila horretako erreferentzia bat aurkitzeko. Bereziki energien prezioen igoera neurrigabeek eta nagusiki argindarrarenak eragin dute azken hamarkadan inoiz ikusi ez den inflazioa. Joera globala da, dena den: AEBetan %5,4ra igo da, eta, euroaren eremuko herrialdeetan, %3,4ra batez beste.

Urtea hasi zenetik, prezioek etengabe gora egin dute ia alor guztietan, energiarenek bultzatuta. Baina ez da arrazoi bakarra. Osasun krisiak hobera egin duen neurrian, jarduera ekonomikoa eta kontsumoa suspertu egin dira, eta, horrekin batera, lehengai eta produktu askoren prezioak handitu egin dira, inbutu efektua sortu baita zenbait merkatutan, eskari handiari erantzun ezinda dabiltzalako.

INE Espainiako Estatistika Institutuak atzo kaleratutako datuen arabera, Hego Euskal Herrian abuztutik irailera %0,8 garestitu dira hark aintzat hartzen dituen produktuen prezioak; urtea hasi denetik, %3,1 handitu da, eta, iazko irailekoekin alderatuta, %4. Lurraldez lurralde, %4,1 Araban, Gipuzkoan eta Nafarroan, eta %3,9 Bizkaian.

Bereziki energien garestitzea dago igoera horien atzean; udatik inoizko preziorik garestienen artean daude argindarra, gasa eta gasolina. Etxeko energiak iazko irailean baino %16,1 garestiago daude Nafarroan, eta %14,6 beste hiru lurraldeetan. Jarraian, garraioarekin loturiko prezioak igo dira gehien: %9,4 eta %9,1, hurrenez hurren.

Elikagaien erosketa saskian ere nabaritu da igoera, %2 ingurukoa: jaki asko dira urte hasieran baino garestiagoak: olioa, kafea, haragia, barazkiak… horien ekoizpen eta garraio kostuek gora egin baitute nabarmen azken hilabeteetan.

Orain arte lasai agertu dira erakundeak inflazioaren gorakadarekin; susperraldi ekonomikoaren ondorio positibo gisa hartu dute. Baina azken hilabeteetan zenbait ahotsek, Nazioarteko Diru Funtsak, besteak beste, ohartarazi dute joera horrek luzaro irautea arriskutsua izan daitekeela, bereziki energiaren prezioak beste produktuetara eta zerbitzuetara igarotzen badira. Ohartarazi du inflazio espektatiba handiak kaltegarriak izan daitezkeela inbertsioarentzat eta enpleguarentzat.

Soldatekin adi

Soldatetan ere eragin nabaria du KPIak, erosahalmenarekin lotzen baita; egungo mailari eutsiko balio, igoera handiak jaso beharko lirateke horren araberako igoerak adostuta dituzten lan itunetan, eta negoziatzen ari diren hitzarmenak era baldintzatu ditzake.

Halaber, ahalegin handiagoa eskatuko lieke administrazioei, langile publikoen soldatak eta pentsioak egokitzeko, besteak beste. Funtzionarioen kasuan, Espainiako Gobernuak %2ko igoera zehaztu du aurrekontuetan; KPIaren azpitik, beraz. Madrilek kopuru hori jarri du egungo egoera ezohikoa eta aldi baterako izango dela iritzita, energiaren krisiak eragindakoa, eta 2022ko bigarren hiruhilekorako egoera normalizatzen hasiko dela pentsatuta; zail ikusten du inflazioa egungo mailan mantentzea datozen hilabeteetan, eta uste du logikoena dela urteko zatirik handienean %2tik behera egotea.

Pentsioetan, berriz, behartuta dago KPIa kontuan hartzera, eguneratze sistema berria erabiliko baitu: aurtengo batez besteko KPIaren arabera eguneratuko ditu, hortaz, eta uste du hori %2 eta %2,5 artean izan daitekeela urte amaieran.

Kopuru horiek bat datoz EBZ Europako Banku Zentralaren aurreikuspenekin. Datorren urtean inflazioa %2tik behera egongo dela uste du, eta %1,5etik behera 2023an.

Arabako Errioxan kilo bat mahats ekoizteak 70 eta 80 zentimo artean balio du, mahastiaren ezaugarrien arabera. Hori da Arabako Aldundiak mahastietako jardunaren inguruan agindutako ikerketaren ondorio nagusietako bat. Ramiro Gonzalez Arabako diputatu nagusiak aurreratu du datu hori, eta Arabako Errioxako mahastizainen eta upategien arteko negoziazioetan erreferentzia gisa erabili dadin nahi du. Dena den, zehaztu du badirela prezio horretatik gora ordaintzen duten upategiak, eta haien eredua merkatu osora hedatzea nahiko luke.

Arabako mahastizainek atzo eman zuten aurtengo kanpainaren berri. Uzta ona izan da: 80 milioi kilo mahats inguru bildu dira, iaz baino bost milioi gehiago. Kalitatez oso ona izan da, iraileko eguraldiak mesede handia egin baitzien mahastiei. «Mahats bilketaren baldintzak oso onak izan dira, eta hori ardo bikainen ataria izaten da», aurreratu zuen Gonzalezek. Uzta ona izan da, baina ez arazorik gabea, eskulan gabeziak atzeratu egin duelako. Marokotik langileak ekartzeko traba burokratikoak egon dira, eta Espainiak eta Frantziako beste lurralde batzuetako bilketek Arabako Errioxakoarekin eta Errioxakoarekin bat egin dute.

Arazoak arazo, baina, mahatsa biltegietara iritsi da, eta orain dator hura saltzeko garaia. Mahastizainak kexu dira azken urteetan upategiek oso merke erosi dutelako, eta mobilizazioak egin dituzte prezio horiek salatzeko. Iragan irailean manifestazio jendetsua egin zuten Logroñon. Gonzalezek berak adierazpen ugari egin ditu prezio duinagoak eskatuz, eta ikerketarekin oinarri zientifiko bat eman nahi izan dio mahastizainen aldarriari.

Baina zenbatean saltzen da mahats kiloa? Errioxako sor-markak emaniko datuen arabera, iaz batez beste 0,63 zentimo ordaindu zen mahats beltza, eta 0,52 zuria. Prezio horrek Arabako Errioxako eta uzta Errioxako upategiei saltzen dieten Nafarroako mahastizaleei eragiten die. Azken horiek 700 inguru dira.

Pandemiak eragin zuzena izan zuen prezio merke horretan, baina 2019an 0,85 euroan saldu zen mahats beltz kiloa, eta 2018an, 0,95 euroan. 2017an, berriz, 1,19 euroan saldu zen, baina urte hura salbuespena izan zen. Aurreko hiru uztetan 91, 87 eta 84 zentimoan saldu zen, hurrenez hurren. Eta hori ez da prezio hain baxua; Nafarroa sor-markako upategiek, esaterako, mahatsa 25 eta 40 zentimo artean erosi zuten iaz.

Kalitatea ordain dadila

Prezio hori, dena den, batezbesteko bat da. Kalitate oso oneko mahastiek garestiago saltzen dute, eta horri egin zion dei Gonzalezek: «Mahatsa merezi duen bezala ordaintzeko, prezioak landaren eta mahatsaren araberakoa izan behar du. Upategi batzuek eurotik gorako prezioan erosten dute kiloa, kalitate hori aitortzen dutelako». Mahastizainen eskaera da uzta jaso aurretik finkatu dadila prezioa, eta prezio horiek legez babestu daitezela. Negoziazio marko egonkorrak bilatzen dituzte, urtetik urterako gorabeheren menpe egon gabe.

ArcelorMittalek geldialdi partzialak egingo ditu Europan dituen hainbat lantegitan, argindarraren prezioaren gorakadaren ondorioz. Multinazionalak lau fabrika ditu Euskadin. Alabaina, zuzendaritzak oraindik ez du argitu ekoizpena zein lantegitan geldituko duten.

Elektrizitatearen prezioa % 44 garestitu da urtebetean, 2020ko eta 2021eko iraileko datuak alderatuta. Orduan argiaren prezioak % 0,1eko jaitsiera izan zuen.