Bizkaiko kontserba sektorean greba deitu dute azaroaren 30erako. ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuek kritikatu dutenez, hitzarmena negoziatzen zazpi hilabete eman ondoren, patronalak “soldatak izoztea eta erosteko ahalmena galtzea proposatu du bakarrik”.

Espainiako Gobernuak eta UGT eta CCOO sindikatuek kotizazio sozialak % 0,6 igotzea adostu dute, pentsioen finantzazioa bermatzeko asmoz. Igoera hori 2023an aplikatuko da eta 2032. urtera arte egongo da indarrean. Espainiako patronala akordiotik kanpo geratu da.

CEOEk ez du ontzat jo pentsioak bermatzeko neurri gisa kotizazioak igotzea. Patronalak elkarrizketa-mahaia utzi du, eta Espainiako Gobernua eta sindikatuak datozen orduetan kotizazioen inguruan akordio batera iristen saiatuko dira.

Euskadik udal-gainbalioaren behin-behineko sistema bat ezarriko du, kalkulua egiteko bi aukerarekin. Lehenak, benetako gainbalioak, etxebizitzaren erosketa- eta salmenta-prezioaren arteko aldea hartzen du kontuan. Bigarrena, katastroko balioan oinarrituko da.

Belaunaldiarteko Ekitatearen Mekanismoaren inguruko akordioa ixteko azken bilera, astelehen honetan. Inklusio, Gizarte Segurantza eta Migrazio Ministerioa sindikatuekin eta enpresaburuekin bilduko da bihar. Kotizazio sozialak 10 urtez % 0,6 igotzea proposatu zuen Ministerioak azken bileran.

Zer da berdea eta zer ez? Nola jakin, esaterako, norbere bankuko inbertsio funts horrek egiaz inbertsio berdea egiten duela halako edo besteko enpresa baten akzioak edo bonuak erostean? Zein oinarrirekin jaulki ditzakete erakundeek eta enpresek bonu berdeak? Nola jakin dirua ez dela erregai fosiletan inbertitzera joango? Kontua ez da horren erraza, ezta finantza sektorearentzat berarentzat ere.

Zalantzak txikiagoak izan daitezke inbertitzean, adibidez, autokontsumorako plaka fotovoltaikoak egiten dituen konpainia batean; nahiko argi dago, dirua berdera jartzea dela hori. Baina, zentral nuklearrak dituen argindar konpainia batean diru jartzea inbertsio berde bat egitea da? Finean, energia nuklearrarekin argindarra sortzea jarduera berdetzat jo daiteke?

Zentral nuklearrek ez dute karbono dioxidorik atmosferaratzen, eta, alde horretatik, garbiak direla esan daiteke; baina ezin ahaztu hondakin nuklearren arazoa… Zeri eman etiketa berdea, eta, ondorioz, zer utzi kanpoan? Horri guztiari buruzko erabakiak hartu behar dituzte datozen asteetan Bruselan. Eta eztabaida gogorra izaten ari da.

Inbertsioetarako zein jarduera diren jasangarriak, berdeak, definitzeko prozesua abian dauka Europako Batasunak, Inbertsio Jasangarrien Taxonomiarekin. Haren xedea da zerrendatzea zein aktibitatek egiten dioten mesede ingurumenari, aldi berean kalterik egin gabe.

Kalte handiaren baldintza

Zehazki, Batasunak bere buruari ezarritako ingurumeneko sei helburuetakoren batean «ekarpen handia» egiten duten jarduera ekonomikoak izan behar dira, baldintza garrantzitsu batekin: jarduera horrek ez duela «kalte handirik» egiten beste bost helburuetakoren batean. Eta hor dator korapiloa.

Sei ingurumen helburu horietatik bitan, klima aldaketaren arintzean eta klima aldaketarako egokitzapenean, zerrenda zirriborroak eginak daude. Finantza jasangarrirako aditu teknikoen taldeak aurkeztu zizkion Europako Batzordeari, hark erabakiak hartzeko. Eta zerrendako jarduera berde horien artean ez zegoen, besteak beste, energia nuklearra. Gas naturalarekin sortutako argindarrak ere ez zuen etiketa berderik jaso, jarduera horrek gainditzen duelako aholkularitza zientifiko eta teknikoak ezarritako CO2 emisio muga.

Baina hainbat herrialde ez daude ados. Nahi dute EBko taxonomiak gas naturaletik sortutako argindarra edota energia nuklearra teknologia jasangarritzat jotzea, berdetzat. Etiketa berderik gabe geratzeak, ziurrenez, inbertsio emaria murriztuko liekeelako bi alorrei. Dirudienez, gasaren eta nuklearraren defendatzaileak eztabaida irabazten ari dira.

Nuklearra

Hori bai, guztiak ez daude talde berean: gasarentzat etiketa berdea nahi duten batzuek, ez dute halakorik nahi nuklearrarentzat; Alemania da herrialde horien buru. Alderantziz, nuklearra taxonomian nahi duten batzuek ez dute etiketa berderik nahi gasarentzat; horien artean dago Frantzia. Energia nuklearren aldekoek hura «ezinbesteko tresnatzat» dute, klima aldaketari aurre egiteko, eta energia horren emisio txikiak azpimarratzen dituzte. Aste honetan bertan, presioa areagotu du Emmanuel Macronek, berretsi duenean Frantziak zentral nuklear gehiago eraikiko dituela.

Erantzuna berehala etorri da, Glasgowko COP26n bertan. Energia nuklearretik sortutako argindarra EBko taxonomian ez sartzeko eskatuz agiri bateratua sinatu dute bost herrialdek, Alemaniak, Austriak, Danimarkak, Luxenburgok eta Portugalek: «Onartzen dugu [EBko] estatu kideen eskubide subiranoa argindar nuklearra haien energia sistema nazionaletan sartu ala ez erabakitzeko. Baina kezkatuta gaude, argindar nuklearra taxonomian sartzearekin haren osotasuna, sinesgarritasuna eta, ondorioz, haren erabilgarritasuna honda daitekeelako». Bost herrialdeen ustez, hondakin nuklearrekin argi eta garbi hausten da jarduerak «ingurumenari kalte handirik ez egiteko printzipioa».

Bost herrialde horiek ez dira energia nuklearrari etiketa berdea ematearen kontra dauden bakarrak. Ingurumenean jarduten diren gobernuz kanpoko hainbat erakunde ere azaldu dira kontra. WWFk, adibidez, uste du gas naturalarekin ekoitzitako argindarra taxonomian sartzeko mugimenduak energia nuklearrari ere zabaltzen diola bidea.

Gas naturala

Gas naturaletik sortutako argindarra EBko taxonomian sartzearen alde dago, bai, Alemania. Bere zentral nuklearrak ixten ari den herrialdeak gas naturalean ikusten du bidea ikatza atzean uzteko. Alemaniarren gasaren aldeko apustuaren erakusle da Nordstream 2 gasbidea bera ere, berriki amaitutakoa.

Baina Alemania ez dago bakarrik jarrera horretan. Iazko abenduan EBko beste hamar herrialdek, Europa ekialdekoak ia guztiak, taxonomiaren Europako Batzordearen lehen proposamenari betoa ezartzeko mehatxua egin zuten.

Batekin eta bestekin apirilean etorri zen batzordearen lehen proposamena, baina gas naturalari eta energia nuklearrari buruzko erabakiak geroratzea erabakita. Batzordeak bere buruari urte bukaera jarri zion epetzat, zirt edo zart egiteko. Eztabaida gogorra izan da eta izango da datozen asteetan, eta adierazpenak ugaldu egin dira, bai COP26ri lotuta, baita aspaldiko gas eta argindar garestienaren ondorioz ere. Ahaztu gabe, IEA Nazioarteko Energia Agentziak garbi esan duela, ez direla gas eta petrolio putzu berriak zabaldu behar.

Eta sinesgarritasuna?

Nuklearra eta gas naturala berdeak? Agerikoa da eztabaida maila politikoan argituko dela, maila zientifiko eta teknikoan ez dagoelako eztabaidarik. Jarduera ekonomiko jasangarrien taxonomia osatzea itzelezko lana da, eta hasi besterik ez da egin. Jarduera berdeen zerrenda horrek, jakina, oinarri zientifikoa eta teknikoa izan behar du, eta hor Europako Batzordearentzako aholkularitza dago Finantza Jasangarrien Plataforma, eta haren aurretik Finantza Jasangarrirako Aditu Teknikoen Taldea zegoen. Azken horren lana da izan dira klima aldaketaren helburuetako lehen zerrendak, Europako Batzordeari aurkeztutakoak. Jarduera berdeen zerrenda horietan ez zeuden ez nuklearretik sortutako argindarra ezta gas naturaletik sortutakoa ere.

Politikariek gasa eta energia nuklearra berdetzat jotzea erabakiz gero, non gelditzen da taxonomiaren oinarri zientifikoa? Eta oinarri zientifikoak bermatzen duen sinesgarritasuna? Hori ere kontuan hartu beharko dute joko politikoan. Inbertsio Jasangarrietarako Taxonomiak sinesgarritasun gal dezakeela ohartarazi dute, adibidez, Net-Zero Asset Owner Alliance taldean bildutako 60 inbertsiogilek (Allianz SE, AXA Taldeak, BNP Paribas, Santander eta Barclays tartean). Iritzi bertsuak agertu dituzte ingurumeneko gobernuz kanpoko erakundeek eta hainbat zientzialarik ere.

Haiek guztiek esan diote Europako Batzordeari gasa eta nuklearra uzteko taxonomiatik kanpo; nahi izanez gero, egiteko aparteko beste zerrenda bat, baina taxonomian soilik egiaz berdeak diren jarduera zerrendatzeko.

Anbar koloreko etiketa?

Erdiko bide zidor hori hartzea ere erabaki dezake Europako Batzordeak, energia nuklearretik eta gasetik sortutako argindarrari etiketa berdea ez, nolabaiteko anbar koloreko etiketa eman.

Dena den, azken filtrazioen arabera, Batzordeak taxonomian sartuko ditu biak, nuklearra «energia iturri egonkorra» eskaintzen duelako, eta gas naturaletik sortutako argindarra ere, «trantsizioko» energiatzat jo daitekeelako. Frans Timmermans Europako Batzordeko klima buruzagiak ostegunean Glasgowen bertan gas naturala jarduera berdeen zerrendan sartzearen alde agertu zen, betiere «baldintza zorrotzetan», adibidez, gasbideak hidrogenorako egokitzekotan. «Betiere bitarte baterako egiten baldin badugu, orduan uste dut inbertsioa justifikatuta dagoela».

Inbertsio jasangarrien taxonomiaren inguruko eztabaidak, hala ere, hasi besterik ez dira egin. Milaka jarduera ekonomiko daude, ehunka sektore, eta haiek ingurumenari ekarpen esanguratsua edota kalte esanguratsua egiten dieten argitzeko bidea malkartsua izango da.

Pentsiodunak kalera atera dira erreformaren aurka eta Escrivaren dimisioa eskatzera. Zenbait euskal hiritako pentsiodunen mugimenduak pentsioak erreformatzeko legearen aurka atera dira. Diotenez, lege horrek “urtero erosteko ahalmena galtzea” ekarriko luke.

Beste garai bateko zenbakietara itzuli da inflazioa. Urrian, Hego Euskal Herrian, prezioak duela urtebete baino %5,2 garestiago zeuden. Halako igoera soilik behin ikusi da mende honetan, 2008ko udan —%5,2 2008ko uztailean—, petrolioaren gorakadak inflazioaren sukarra bat-batean igo zuenetik: orduan berehala jaitsi zen, Lehman Brothersen porrotak atea ireki ziolako Atzeraldi Handiari, eta harekin inflazio txikiaren eta inflazio negatiboaren aro luze bat zabaldu zuelako.

Orduan bezala orain ere energia izan da prezioak igotzearen erantzule nagusia. Petrolioa izan zen 2008an, eta gasa eta argindarra 2021ean. INE Espainiako estatistika erakundearen arabera, argindarra, gasa eta beste erregaiak %47,3 garestitu dira azken urtean Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %49,6 Nafarroan. Argindarra bera %62 garestitu da azken urtean Espainian —INEk ez du ematen Hegoaldeko daturik—.

Igoera horren zati handi bat urrian gertatu da, eta elektrizitateari lepora dakioke hilabetean izan den inflazioaren igoeraren (%1,8) erdia.

Are gehiago, bere eragina handiagoa izango zatekeen baldin eta Espainiako Gobernuak argindarraren faktura jaisteko zenbait neurri hartu izan ez balitu: hala nola BEZa eta argindarraren gaineko zerga jaistea. Neurri horiek gabe, Espainian %6,1era iritsiko zatekeen inflazioa (%5,4an geratu da).

Gas eskari handiaren eta eskaintza txikiaren ondorioz garestitu da nagusiki argindarra, baina baita petrolioa garestitu izanaren ondorioz ere, hura ordezkatu duelako argindarra sortzeko iturri gisa. Petrolioaren prezioa bikoiztu egin da azken urtean —40 dolarretan salerosi zen iazko urrian, eta 80tik gora aurtengoan—, eta, horren ondorioz, gasolina inoizko garestien egon zen urrian: 1,50 eurotik gora salerosi zen Euskal Herriko zerbitzugune gehienetan.

Energia garestitzeak bete-betean eragiten die ekoizpen kostuei, baina oraingoz ez du isla zuzenik izan beste produktu eta zerbitzu askoren inflazioan. Horrela, elikagaiak duela urtebete baino %1,1 garestiago daude Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %2,1 garestiago Nafarroan. Jantzien prezioa, berriz, %0,8 handitu da Nafarroan, eta %1,1 beste hiru lurraldeetan.

Soldatak, azpitik

Hurrengo hilabeteetan iazko mailaren oso gainetik jarraituko dute prezioek, neurri handi batean iaz koronabirusak eragindako krisiaren errebote baten ondorio direlako: iaz asko jaitsi zen eskaria, eta, aurten berreskuratu denean, ekoizpen sistema ez da gai izan hari erantzuteko. Baina ez da baztertu behar igoera pixka bat apaltzea; izan ere, badirudi energiaren prezioak goia jo duela. Gasa merkatu egin da Errusia Europa mendebaldeko biltegiak motel betetzen hasi denetik, eta argindarra ez da urriko marketara ailegatu.

Edonola ere, ez da jaitsiera ikusgarririk espero, eta litekeena da horrek erosteko ahalmenaren galera ekartzea herritar gehienentzat. Horrela, 2021ean indarrean dauden lan hitzarmenetako langileen soldatak %0,91 igo dira batez beste irailera arte Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Aurten berritutakoen batezbestekoa apur bat handiagoa da: %1,27, hain zuzen.

Igoera apala da, eta Tomas Arrieta Lan Harremanen Kontseiluko presidenteak urriaren amaieran BERRIAri eskainitako elkarrizketan nabarmendu zuen iaz inflazio negatiboa izatearen ondorio dela hori. Izan ere, hitzarmen gehienetan aurreko urteko KPIa hartzen da erreferentzia gisa, eta, hortaz, aurtengo gorakada handia ez lukete datorren urtera arte berreskuratuko. Eta hor sor daiteke arazo bat datorren urteko negoziazio kolektiboan, litekeena baita enpresa eta sektore askotan erresistentzia handiak egotea soldaten igoera handi baterako. Pentsioak %2,5 dira igotzekoak, eta %2 soldata publikoak.

Banku zentralen hamar mandamentuetan lehenengoa hau da: inflazioa handitzen denean, interes tasak handitu behar dira, ekonomia pixka bat hoztu eta prezioak kontrolpean mantentzeko. Lehen estimazioen arabera, urrian inflazioa %4,1era iritsi zenez eurogunean, pentsa liteke diruaren prezioa igotzeko ordua jada hemen dagoela. Bada, ez. Interes tasa ofiziala %0 da, eta, ustekaberik ezean, hala jarraituko du aldi nahiko luze baterako. Analisten arteko apustua ez da hurrengo hilabeteetan igoko ote duten, baizik eta igoera 2022an iritsiko ote den. Eta oraingoz dirua mugimendu ezezkoaren aldekoa da.

Zergatik? Christine Lagarde presidentea eta EBZko beste kide gehienak aspertu arte esaten ari dira prezioen igoera aldi labur baterako dela, gas garestia dela arrazoi nagusia, eta 2022aren amaieran %2 inguruko maila onargarrira itzuliko dela. Onartuta ere sukarra uste baino gehiago irauteko itxura hartzen ari dela, «pazientzia» eskatzen ari da EBZ, «gehiegizko erreakzioa ez izatea», Phillip Lane banku zentraleko ekonomisten buruak aste honetan esan duenez. Lanek eta EBZko oraingo buruek gogoan dute 2011n gertatutakoa: Jean Claude Tricheten gidaritzapean, EBZk diruaren prezioa igo zuen, zorraren krisia lehertzen ari zela. Emaitza desastre hutsa izan zen, eta berehala zuzendu behar izan zuten. Oraingo taldeak ez du akatsa errepikatu nahi, are gehiago pentsatuko duelako interes tasak igotzeak ziur aski ez duela eraginkortasun handirik izango energiaren prezioa jaisteko.

Baina interes tasak ez ukitzeak ez du esan nahi EBZn ez dagoela kezkarik. Azken bileran, urrikoan, «inflazioa, inflazioa, inflazioa» izan zen gaia, Lagardek baieztatu zuenez. Baina energiaren garestitzea bainoago, banku zentralaren kezka nagusia da inflazio handia soldata igoera handia bilakatzea, uste baitu horrek inflazioaren sorgin gurpila elikatuko lukeela, bere burua elikatzen duen prozesu bat. «Garrantzitsua da soldatei buruzko negoziazioek bizitzaren kostua kontuan hartzea, baina baita lan kostuen igoera jasanezinak eragoztea ere», Laneren esanetan. Kezka ulergarria da, batez ere enpresa asko ahul daudelako pandemiaren eraginez , baina ez da kezka txikiagoa aurten beren erosteko ahalmenaren galera handia izango duten herritarrena. Baliteke negoziazio kolektibo gogorra izatea datorren urtean.

Inflazioak gorantz jarraitzen badu ere, bada itxaropenerako tarterik. Aurrera begira, argi izpi batzuk ageri dira lehengai metalikoen merkatuetan, egoera lasaituko ote den. Adierazlerik argiena burdinaren salneurria da: uztailaren 16tik beheranzko joera argia izan du, %62 egin baitu behera —%30 azken hilabetean—. Burdina altzairuaren ekoizpenerako lehengaietako bat izanik, azken hilabetean eraikuntzan erabili ohi den altzairu ijeztua ere %28 merkatu da; eta aluminioaren prezioa marka historikoetatik badator ere, azken 30 egunetan %12 jaitsi da. Dena den, egoerak zuhurtzia eskatzen du. Izan ere, oraingoz ez dago aldaketarik Hego Euskal Herriko galdategiek kaleratutako urriko txatarraren eta altzairuaren prezioetan.

Goiz al da oraindik, ala merkatze horrek zerbait adierazten du? Niko Cuenca ekonomistak uste du joera aldaketa baten hasiera izan daitekeela. «Aldaketa hori ondo islatzen da etorkizuneko merkatuetan. Bertan negoziatzen diren kontratuek epemuga batzuk dituzte, eta jaitsiera bat islatzen da abenduko, urtarrileko eta otsaileko prezioetan». Horregatik, etorkizuneko merkatuek aurreratutako egoera hori eguneroko merkatuen bilakaeran errealitate bihurtzea espero du.

Prezioen jaitsieraren atzean, Txinako egoera ekonomikoa dago. Cuencak gogora ekarri duenez, konfinamendu gogorra ezartzen lehena izan zen, eta «lehena izan zen ateratzen ere». Iazko udatik ekonomiak hazkunde handia izan du, «bertikal-bertikala». Adibiderik argigarriena eraikuntza sektorea izan da: Asiako erraldoiaren ekonomiaren laurdena ordezkatzen du, eta hain azkar hazi da ezen haren material beharra asetzeko altzairua esportatzeari utzita inportatzen hasi dela Txina. Alta, beroaldiak bere ordaina ekarri du. Evergrande higiezin arloko erraldoia kinka larrian da, sektoreko beste enpresa batzuk bezala: «Izu handia zabaldu da burbuila lehertzear ote dagoen; Txinako Gobernuak zorpetzea kontrolatzeko esku hartu du, eta sektorea asko gelditu da. Txinaren eraikuntza alorra gelditzeak eskaria jaistea eragin du merkatuetan».

Itsas garraioan eragina

Txinak utzitako hutsune hori eraikuntzan erabili ohi dituen lehengaien prezioetan islatu da. Baita handizkako itsas garraioan ere. Baltikoko Lehor Indizeak (Badi) edukiontzirik gabe ontziratzen diren osagaien garraioaren kostua erakusten du —hala nola zementua, burdina, altzairua, zerealak…—, eta urriaren 7tik %50 merkatu da. «Aurreko urteekin alderatuta, indizeak goian jarraitzen du, baina azken hilabetean izugarri jaitsi da».

Alta, edukiontzietan doazen produktu amaituen itsas garraioan ez dago aldaketa handirik, eta hori da aurtengo hornidura arazoen eta inbutu efektuaren faktore nagusietako bat. Cuencak azaldu duenez, CO2 emisioak murriztu eta ikatzarekiko menpekotasuna leuntzeko asmoz, neurriak hartu zituen Txinako Gobernuak, baina ez zuen nahikoa gas inportatu argindarrak ekoizteko eta bere produkzio beharrei erantzuteko. Horrek argindar mozketak eragin ditu industria ekoizpen handiko probintziatan. «Argindar mozketen ondorioz, industriako enpresen %44 ezin ekoitzi ibili dira. Industria bat atzeratzen bada, edukiontzia betetzea geldotzen da, eta zamaontziak ez dira ateratzen erabat beteta egon arte».

Atzerapen horiek urduritasuna eta tentsioa eragiten dute munduko hornidura kateetan. Eskasiari erantzuteko, eskaria handitzen dute enpresek, eta horrek arazoa areagotu besterik ez du egin. Maersk munduko itsasontzi bidezko garraio enpresa handiena da, eta lasaitasuna eskatu du bere akziodunetako batek, APM Terminals enpresako buruak: «Gurpil zoro hori nola hautsi asmatu behar dugu. Kontsumitzaileen eskaria apaldu behar dugu hornidura kateari eguneratzeko beta emateko, edo hazkundea beste modura banatzeko», azaldu du APMko presidente Morten Engelstoftek,

Cuencaren arabera, beharrezkoa da hornidura kateari lasaitasuna ematea: «Eskariak soka gehiago tenkatzen badu, korapiloa ez da inoiz desegingo. Alderantziz, sokari tentsioa kendu behar zaio korapiloa askatzeko. Hori esaten ari dira itsasontzi enpresak». Alarmismoa baretzeak lagunduko luke, baina, halaber, esatea baino zailagoa da egitea, batik bat Eguberrien atarian. «Kontsumo handiko egunak datoz. Hurrengo asteak gogorrak izango dira. Enpresek biltegiak bermatu nahi izan dituzte, eta eskatu behar zuten baino gehiago eskatu dute. Horrek tentsio handiagoa eragin du».

Industriari onura, oraingoz

Dena den, altzairuaren eta burdinaren merkatuan soka apur bat lasaitu dela ematen du, eta joera hori sendotzeak mesede egingo dio Euskal Herriko industriari. Dena dela, egoera ekonomiko orok du bere ifrentzua, eta Cuencak ohartarazi du Txinaren gehiegizko moteltzea kezkagarria dela, batik bat burbuila baten eztandaren ataria bada. Hirugarren hiruhilekoan, barne produktu gordinaren urtearteko hazkundea %4,3koa izan da eta bigarren hiruhilekoarekin alderatuta %0,2koa. «Txina da gure esportazioetarako jomugetako bat. Produkzioa murrizten bada, metalen eskaria jaitsiko da eta prezioak murriztuko dira, bai; baina ez diogu hainbeste salduko Txinari. Egoera bakoitzak bi alde ditu».

Horrek ez du esan nahi ere inflazioa berehalakoan jaitsiko dela. Alde batetik, Cuencak uste du energia kostuen igoera eta lehengaien garestitzea ez dela azken prezioetan oraindik erabat islatu. Bestetik, mikrotxip eta beste osagai garrantzitsu batzuen ekoizpena Europara ekartzeak edo krisi honek just in time ekoizpen eredua auzitan jartzeak bere ondorioak izan ditzake luzarora. Cuencak uste du %2-%3ko tartean ibiliko dela hurrengo urteetan KPIa. Ezin da ahaztu Europako Banku Zentralak helburu hori duela, oreka egokia delakoan.