EHNE, ENBA, UAGA eta UAGNk sektorearen “egoera larriaz” ohartarazi dute. Nekazari eta abeltzain elkarteek eta sindikatuek elkarretaratzeak deitu dituzte merkataritza-guneen aurrean. Abenduaren 28an hasiko dira Nafarroan, eta urtarrilaren 18an bukatuko dira Bizkaian.

Eusko Jaurlaritzak 4.000 lanpostu inguruko Lan Eskaintza Publikoa (LEP) onartu du. Hezkuntzarako 1856 postu izango dira eta Osakidetzarako, 1273; 435 lanpostu Administrazio orokorrerako gordeko dituzte, eta gainerako 424ak, Ertzaintzarako.

Donostiako Instrukzioko 1 zenbakiko Epaitegiak ezetsi egin du Gipuzkoako garraiolariek Foru Aldundiaren eta Aintzane Oiarbide diputatuaren aurka N-I eta A-15 errepideetan kamioiei bidesariak kobratzeagatik jarritako kereila.

Aurreko astean zehaztu bezala, Hitzarmen Ekonomikoa berritu zuen atzo Madrilen eta Nafarroaren arteko negoziazio batzordeak. 1990ean Hitzarmen Ekonomikoa onartu zenetik Hitzarmen Ekonomikoan egin den seigarren aldaketa da. Aurretik Kontzertu Ekonomikoak hartutako bide beretik, zerga eta finantza arloko aldaketa esanguratsuak dakartza: alde batetik, Nafarroak bere gain hartuko ditu Tobin eta Google tasen eta merkataritza elektronikoko BEZaren bilketak. Bestetik, finantza arloan, BEZaren bilketa doitzeko formula berritu dute. Bere garaian, Jaurlaritzak esan zuen zerga berriekin 220 milioi biltzea espero duela; aldiz, Nafarroako Gobernuak ez zuen zifrarik eman nahi izan.

Telematikoki egin zen negoziazio batzordearen bilera. Batzordean, Nafarroaren aldean, parlamentuko talde guztiek dute ordezkaritza. Hala, Nafarroak aste honetan bertan bide emango dio 1990eko Hitzarmen Ekonomikoaren Legearen aldaketari; atzo bertan aurrera atera zuen gobernu kontseiluak, eta etzi aho batez onartuko du parlamentuko osoko bilkuran. Espainian, berriz, lehenik, Ministroen Kontseiluak aurreproiektu bidez onartu beharko du, eta, ondoren, Gorteek baiezkoa eman beharko diote. Ez da ustekaberik espero.

«Espainiako Gobernuaren eta Nafarroako Gobernuaren arteko harreman onen adierazle da, eta, Nafarroari dagokionez, luzaroan bilatutako helburua bete da», adierazi zuen Elma Saiz Ekonomia eta Ogasun kontseilariak. Haren ustez, autogobernuaren «DNA da Hitzarmen Ekonomikoa», eta akordioak haren «heldutasuna eta egonkortasuna» islatzen ditu. Saizek uste du «urrats esanguratsua» egin dela, eta balioko duela 2021etik 2024ra arteko ekarpenaren kalkulua hitzartzeko. Ez zen ausartu esatera noiz.

Azkena, 2015ean

31 urteotan guztiotan, sei aldiz berritu dute Hitzarmen Ekonomikoa: 1993an, 1998an, 2003an, 2007an, 2015ean eta orain. Aurreko akordioan, VWen BEZaren harira sortutako arrakala handia konpondu ahal izan zuten bi gobernuek —garai hartan, biak eskuinaren kontrolpean zeuden—.

Aurretik, Kontzertu Ekonomikoaren berritzean hitzartu bezala, Tobin tasaren eta Google tasaren bilketa bere gain hartuko du Nafarroako Ogasunak. Bi kasuetan, bilketaren konexio puntuak adostu dituzte. Finantza transakzioen gaineko tasak burtsan 1.000 milioi eurotik gorako kapitalizazioa duten enpresen akzio salerosketak zergapetzen ditu, eta akordioak zehaztu du akzioak bereganatzen diren enpresen egoitza izango dela zergaren konexio puntua; hots, Nafarroan egoitza duten enpresen akzioen salerosketaren ordaina jasoko du foru ogasunak. Zehazki, Viscofanen akzioen salerosketari (2.700 milioi inguruko kapitalizazioa) etekina atera ahal izango dio.

Google tasak %3ko zerga ezartzen die Interneteko publizitate, bitartekaritza eta datu transmisiorako zerbitzu digital handiei. Zerbitzu horietan parte hartzen duen erabiltzailea Nafarroakoa bada, Nafarroan pagatuko du zerga.

Merkataritza elektronikoaren BEZari dagokionez, kontsumoaren lurraldea izango da ordainketarako irizpidea. Oscar Martinez Bujanda Ogasuneko zuzendariaren arabera, Europatik dator aldaketa, eta merkataritza elektronikoan aritzen diren enpresek erregimen berezi horretan ordaintzeko aukera izango dute: «Kudeaketa eta kontrola erraztuko ditu. Leihatila bakarra ezarriko da. Euren ogasunari ordainduko diote, baina, eroslearen herrialdeko BEZaren arabera egin behar denez, horrek esan nahi du gero herrialdeek euren artean diru mugimenduak egin behar dituztela, bildutakoa operazioa egin deneko herrialdera joan dadin». Alor horretan ere, Nafarroaren eta estatuaren arteko diru mugimenduak doitu egingo dira, eta, horretarako, Nafarroako kontsumoaren ehuneko erlatiboa hartuko da aintzat.

Beste hainbat aldaketa egin dira. Errenta zergan, telelanean arituz edo hainbat lurraldetan lan eginez gero, atxikipenak egiteko erreferentzia enpresaren egoitza izango da. Gainera, BEZean eta sozietate zergan, gutxienez operazioen %75 Nafarroan egiten dituzten enpresen zerga biltzeko ardura izango du foru ogasunak; orain arte %100 izan behar ziren.

ZUMAIA. Lan istripuan hildako azkeneko behargina gogoratuko dute Zumaian (Gipuzkoa) eta Bilbon. Besteak beste ELAk eta LABek osatzen duten gehiengo sindikalak deituta, elkarretaratzea egingo dute gaur, 12:30ean, Zumaiako Egurko enpresaren aurrean, Basusta Bidea industria gunean. Han izan zen laneko istripua, igande eguerdian. Pabiloiaren teilatuan zegoen 45 urteko gizonezkoa, garbiketa eta konponketa lanak egiten, eta handik lurrera erori, eta hil egin zen. LAB sindikatuaren zenbaketaren arabera, aurten lanean hildako 62. behargina da. Sindikatu guztiek salatu dute ezbeharra, eta erakundeei eskatu diete laneko heriotzak saihesteko neurriak eta kontrolak areagotzeko. Hain justu horixe bera galdegiteko, UGTk mobilizazioa egingo du Osalanek Bilbon duen egoitzaren aurrean, bihar, 12:00etan.

BILBO. ELAk eta LABek lanaldi osoko hiru greba egun antolatu dituzte IMQren analisi klinikoetan etziko, ostiralerako eta hurrengo astelehenerako. Ehun langilek osatzen dute analisietako taldea, 30 zentrotan banatuta. Sindikatuen arabera, 20 urte daramatzate hitzarmenik gabe eta lan baldintza «prekarioekin»: kontratu partzialak, 1.200 eurora iristen ez diren soldatak… IMQ osasungintza pribatuko konpainia nagusia da Euskal Herrian: 350.000 bezero inguru ditu. Jabetza eskuz aldatuko da aurki. Garbitzaileak ere greban daude, 90 langileren kaleratzeen aurka.

Akamarreko (Nafarroa Beherea) etxalde batean zeuden ahate guztiak hil dituzte, hegazti gripearen agerraldi bat detektatu eta gero. Ingurua itxi dute, H5N1 birusa zabaltzea ekiditeko.

Yolanda Díaz: “Lan merkatuaren erreforma handiarekin hasiko dugu urtea”. Espainiako Gobernuaren bigarren presidenteorde eta Lan eta Ekonomia Sozialeko ministroak ETBn aurreratu duenez, datorren aste honetan berrikuntzak egongo dira Lan Erreformaren inguruan.

Lan-istripuen kopuruak % 17 egin du gora Euskadin: iaz baino 4.900 ezbehar gehiago izan dira. Azarora arte, Araban % 23 hazi ziren lanaldiko istripuak, % 18 Bizkaian eta % 15 Gipuzkoan.

Meanoko gainetik begiratzean, itsaso zuri batean dago Lantziego (Araba) azken egun hauetan, hor behean nonbait, mahatsondo eta olibondoen artean. El Mozo Wines upategira iristerako, behe lainoak eguzki printza guztiak ezkutatu ditu. Mahatsondoak triste antzean begitantzen dira abendu hotzean. Arabako Errioxa aparteko egiten duten lursailetan fruituaren zikloa amaitu da urrirako, eta upategietan dago orain beharra. ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteko presidente Itxaso Compañon (Lantziego, 1984) zain dago bere ardoen artean. Elkarrizketa bukatzerako, ordubete geroago, argi utziko du Arabako Mahastiak sor-marka berria «behar-beharrezkoa» dela, Errioxa jatorri izenak «ito» egiten dituelako Arabako upategi txikiak.

EAJk ez du lortu Madrilen Arabako Errioxarako litzatekeen kontseilu autonomo baten legeaz eztabaidatzea ere. Errioxaren erreakzioa oso bortitza izan da. Zer diozu gertatu denaz?

Nik ondo hartu dut saio hori. Errioxa jatorri izenaren barruan kontseilu autonomo bat sortzeko ekimena upategi batzuek babesten badute, bidea eman behar zaio horri. Baina uste dut Arabako Errioxako kontseilu hori egungo egoeraren ispilu bat bihurtuko litzatekeela agian. Ordezkaritzarena da Errioxa jatorri izenean upategi txikiok dugun arazoa. Ez daukagu pisurik gure geroari eragiten dien edukiak erabakitzen direnean; bakoitzak botilaratzen duen ardoaren araberakoa baita ordezkaritza. Kontseilu hori egingo balitz, Bastidan, Oionen, Eltziegon dauden upategi handiek gidatuko lukete, eta txikiok berriro pisurik gabe jarraituko genuke segur aski. Proiektu gisa ongi iruditzen zait, baina beldur diot ez ote litzatekeen izango egungo egoeraren bikoiztasun bat. Dena den, oso zaila ikusten dut Arabarentzat kontseilu propio bat lortzea.

Non dago upategi handien eta txikien arteko talka gaur egun?

Bolumenean dago. Upategi handiek industriara jotzen dute, banaketa taldeetara, litro asko saltzeko, bolumenean oinarritutako negozio eredu batekin, eta txikiok aspaldian egin dugu kalitatearen alde, gutxiago salduz, baina produktu hobearekin. Eta txikiok gara eskualdeari bizirik eusten diogunok. Hemen bizi gara; hemengo eskoletara bidaltzen ditugu gure umeak; hemengo saltokietan erosten dugu. Handiek mahatsa erosten dute, bai, eta azken bi urteetan gutxieneko preziotik behera ordainduta sarritan. Hori ez da eskualdea sustatzea. ABRA elkarteko upategiok mahatsaren truke ordaindu dugunaren batez bestekoa haien prezioaren gainetik dago, seguru. Gu mahastizainen alboan bizi gara, mahastizainak gara kasu askotan, bizilagunak, eta elkar zaintzen dugu.

Upategi handiek ere aberastasuna sortzen dute, ezta?

Norentzat, ordea? Hau inbertsio ekonomiko bat da talde handientzat; mahastiak espekulatzeko nahi dituzte. Berdin zaie eskualdea: Donostian, Madrilen edo Miamin bizi dira. Batzuk bizimodua ateratzen dugu mahastiekin, eta beste batzuek, dirua besterik ez.

ABRA elkarteak Arabako Mahastiak jatorri izendapen berriaren sorrera abiarazi zuen, 2016. urtean. Zertan da sor-marka berria gauzatzeko prozesua?

Eskaera Madrilen dago, Eusko Jaurlaritzak hara igorri ondoren, eta Espainiako administrazioak postariaren lana egin behar du orain Bruselak erabaki behar duen eduki batean.

Postari horrek oso aurkako txostena igorri du Bruselara…

Tramite bat da euren lana. Lurralde bakar baten barruko izendapena da, eta Jaurlaritzak eman zion bidea. Bruselak ditu sor-marka martxan jartzeko eskuduntzak. Hara iristean, behin-behineko sor-marka eman beharko ligukete, eta horrekin nahikoa genuke gure ardoak Arabako Mahastiak markapean merkaturatzen hasteko.

Noiz iritsiko dira lehen ardoak merkatura Arabako Mahastiak markapean?

Bestelako arazorik ez badago eta epeak betetzen badira, datorren urterako. Bestalde, ezin da ahaztu Errioxa jatorri izenak epaitegira eraman duela Jaurlaritzak gure proiektuari bidea zabaltzeko hartu zuen erabakia.

Zenbat upategiren babesa dauka Arabako Mahastiak proiektuak? ABRA aurrera doa zigiluarekin, baina bazkide guztiak ez daude ados.

ABRA ari da sor-marka berriaren sorrera kudeatzen, baina ABRAkoak ez diren upategiek ere elkartera deitzen dute sor-markaren inguruan gehiago jakiteko, gero Arabako Errioxako upategi asko sartu ahalko dira-eta marka berrian, ez bakarrik elkartekoak. Hori ere ezin dugu ahaztu.

Arabako upategi esanguratsuren batek deitu du marka berriaz gehiago jakiteko?

Bai, batek baino gehiagok.

Zer dago Errioxan zabaldu den histeria horren atzean?

Ez dakit; gure beldur ote dira? Lau katu besterik ez garela esaten dute, eta, aldi berean, sekulako zarata atera dute gure aurka. Utz gaitzatela bakean: gu ez goaz haien aurka, gure proiektuaren alde baizik; erraza da ulertzen. Hamar, 28 edo hirurogei upategi izango gara Arabako Mahastiak babesten dugunok, baina, garenak garela, nahikoak gara sekulako iskanbila sortzeko, antza.

Ez ote dira esklusibotasun klub bat sortuko ote den beldur?

Valles de Sadacia indikatzaile geografikoaren barruan saltzen dute ardoa batzuek Errioxa markapean. Zergatik ez digute guri uzten? Gutxi garela? Zenbat dira Arabako Txakolina egiten dutenak? Ez dugu bostehun izan nahi, ezta 5.000 ere.

Arabako Mahastiak sor-marka duen ardoa sal daitekeenean urratsa nork egingo duen da benetako galdera, nork utziko duen Errioxa sor-markaren aterkia. Izango al da inor?

Bai, noski. Proiektu berrietan gerra batean gertatzen den gauza bera gertatzen da: aurrena, abangoardia doa, infanteria; gero, zaldian doazenak; eta azken-azkenak jeneralak edo erregeak dira.

El Mozo Wines upategiko jabea zara. Zuk utziko al duzu Errioxa?

Bai, nik Errioxa jatorri izena utziko dut. Errioxa aterki bat dela esaten dute; ba, ardo azoka batera joaten naizenean, hauek izaten dira lehen galderak: nongo ardoa den eta zer prezio duen. Errioxa sor-markakoa izanik, harriturik geratzen dira prezioarekin. Errioxa merkeago erostera ohitu dira. Ea nola azaltzen diozun zure ardoak ez duela zerikusirik ezagutzen dituen Errioxako ardoekin.

Zama da, hortaz, Errioxa jatorri izena?

Niretzat, bai. Etiketan adierazi nahi dut nire lana zein den, eta ezin dut: ez didate uzten. Eta nire ardo guztiak generiko gisa merkaturatzen dira, ez ondua edo erreserba gisa, ez ditudalako jatorri izenaren arauak betetzen horrela izendatzeko. Nik nire ardoa nire erara egiten dut, ahalik eta produkturik onena egiteko. Baina ez du urteko ardo soil baten prezioa, hori da kontua. Egile ardo bat da, baina ezin dugu adierazi nahi dugun moduan, eta generiko gisa ateratzen da. Hori zama bat da.

Arabako Mahastiak sor-markapean ala Errioxa jatorri izenpean; upategi batek ezingo du bietan aritu. Horrela da, ezta?

Bai, upategiak batean edo bestean egon beharko du; bietan ezingo da egon. Beste kontu bat da mahastizainek biei saldu ahal izango dietela mahatsa. Eremu batean bi sor-marka egongo dira, eta horrek lehia handituko du, eta prezioak gora igoko, segur aski. Aldagai hori ez dute oso gustuko izango Errioxako upategi handiek, beharbada.