Abendua iragarpen hilabetea da erakunde ekonomikoentzat. Kristalezko bola atera, eta banku eta ganbera ezberdinek iragarpen sortak egiten dituzte. Epe motzera asmatzea errazagoa da, eta Corresek uste du eginiko kalkulua errealitatetik oso gertu egongo dela, «hamarreneko bat gora edo behera». Jaurlaritzak iaz %6,7ko igoera iragarri zuen 2021erako. Halere, zehaztu du Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa ez direla salbuespena, eta Europa osoan egin direla antzeko doikuntzak.
Europako herrialde askotan ari dira pairatzen doikuntza hori eragin duten arazoak, eta zabalduena inflazioa da. Energiaren garestitzeari euroak dolarrarekin izandako balio galera gehitu behar zaio. «Hori ona da esportatzeko, baina txarra inportazioetarako» zehaztu du Corresek. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako inflazio tasa %5ekoa zen urrian. Horiek hala, Ganberak ohartarazi du «tentsio» hori «zama handia» dela familien erosteko ahalmenean, eta kontsumoa oso garrantzitsua dela susperraldi ekonomikorako.
Corresek, hala ere, nabarmendu du garestitze hori oraindik ez dela nabaritu kontsumoan: «Familiek pandemian dirua aurreztu zuten, eta gordetako horretatik tiraka ari dira». Baina azaldu du soldatak eguneratu ezean aurrezkiak bukatu egingo direla, eta Ganbera horren beldur da, «ezbairik gabe ». Analisi horrek, dena den, Bizkaiko enpresarien artean eginiko inkestarekin egiten du talka; haren arabera, kezka zabalduena lan kostuen gorakada delako, eta kezka hori zuzenean lotuta dago KPIaren igoerarekin.
BPGaren igoera apaltzen duten beste aldagaiak aletzen hasita, ez du espero hornidura arazoak luzarorako direnik: «Ez dut esan nahi konponduta dagoenik, baina okerrena pasatu da. 2022ko erdi alderako munduko garraio arazoa normalduta egongo da». Are gehiago, Corresek esan du bere iritziz itsaso garraioa «sektore oligopolista» bat dela, eta enpresek «nahita» luzatu dutela mugimendu gutxiko egoera prezio garestiak mantentzeko.
Bizkaiko enpresa gehienak, dena den, baikorrak dira. %92k horrela erantzun diote Ganberaren inkestari, eta %72k espero baino hobeto egin dute lan aurten. Alde horretatik, industria, zerbitzu eta atzerrian asko saltzen duten enpresak dira baikorrenak. Haiei entzunda, Ganberak %6,6ko igoera iragarri du hurrengo urteko BPGan: «Espero dut urte amaierarako pandemia aurreko mailak igaro izana».
Enpleguari dagokionez, azkenik, hurrengo urtean Bizkaiko langabezia tasa %10etik jaistea espero du. Jaitsiera motel hori jendearen prestaketa faltari egotzi dio bereziki, eta baita baldintzei ere: «Lan egin gabe jasotzen dudan laguntza eta soldataren artean alde handirik ez badago…».
Zardoya Otis igogailuak egiten, instalatzen eta mantentzen dituen enpresa bat da, eta ordezkaritzak ditu Hego Euskal Herriko hiriburu guztietan. Zardoya 1919an sortu zen, Herreran (Altza, Gipuzkoa), eta 1973an erosi zuen Otis AEBetako multinazionalak. Zardoya Otisek Madrilen du gaur egun egoitza, eta beren enpresa ituna ere han negoziatzen dute, Euskal Herriko langileentzat ez ezik, baita Espainiakoentzat ere. Hori da, hain zuzen ere, oraingo grebaren arrazoi nagusia. Hitzarmena eguneratu gabe dute iaztik, eta orain ari dira negoziatzen. ELAk salatu duenez, negoziazio horietan «zuzendaritzak ez du kontuan hartzen Euskal Herriko langileen iritzia». Hitzarmena indarrean izango den urte bakoitzerako soldata igoera «duina» hitzartzea nahi du ELAk, eta nabarmendu du multinazionalak «etekin handiak pilatzen» dituela. Lan karga «nekagarriei» aurre egiteko langile gehiago ez kontratatzea ere salatu du. «Teknikari bakoitzak mantendu beharreko igogailu kopurua etengabe handituz eta segurtasun eza sortuz, bai langileentzat, bai erabiltzaileentzat». Gainera, ez da lanaldia gutxitu nahi, «Euskal Herriko hitzarmenena baino handiagoa izanda ere».
ELAk uste du, gainera, hitzarmenaren negoziazioan oso elementu garrantzitsuak daudela, eta ez direla lantzen ari Madrilen: hala nola langileek lana egiteko beren gain hartu behar dituzten kostuak (dietak, aparkalekua…), laneko osasunarekin zerikusia duten elementuak eta laneko arropa egokia ez izatea, eta lana digitalizatzeak lantaldearentzat eta erabiltzaileentzat dakarren arriskua. Sindikatuak uste du konponbidea negoziazioa Euskal Herrira ekartzea dela, eta itun propio bat egitea.
Autoeskoletako greba
Ez da laburragoa lan gatazka Bizkaiko autoeskoletan. Ekainean hasi ziren protestak, lan hitzarmena berritu gabe egon delako azken 11 urteetan. Udazkenean bost asteko hainbat greba egin dituzte, eta azkena atzo bertan hasi zen, eta ostiralera arte iraungo du, tarte horretan akordiorik ez badago. Joan den ostegunean elkartu ziren bi aldeak —APAVI patronala eta ELA sindikatua—, baina ez zen akordiorik izan. Soldaten eguneratzea da gainditu beharreko oztopo bat. 2010az geroztik ez dira handitu, eta patronalak proposatu du %14 igotzea, hau da, ordutik hona metatu den KPIaren arabera igotzea. ELAk dio ez dela nahikoa, soldatak aurretik «kaskarrak» zirelako, eta «soldata irregularrak» erregularizatu behar direlako. Halaber, patronalak aipatu du urteko lanaldia finkatu eta ordutegiak malgutu daitezkeela, baina proposamena zehaztu gabe.
Grebaren lehen egunak «oihartzun handia» izan zuen. Auto karabana bat ibili zen Bilbon; Artxandan batu ziren, eta ondoren Barakaldora jo zuten.
EH Bilduren ekimenez, aurreko legealdian jarri zuten martxan lantaldea, eskualdearen bilakaera ekonomikoak arduratuta. Izan ere, urteak dira burua altxatu ezinik dabilela. Industria sektorearen eraldaketak, batetik, eta elkarren segidako krisi ekonomikoek, bestetik, ataka estuan jarri dute bilakaera ekonomikoa. Askotariko erakunde, elkarte eta enpresatako ordezkari eta eragileek parte hartu dute lantaldean: 40 lagunek denera, eta nork bere argazkia erakutsi du, ondoren mapa orokorrago bat osatu ahal izateko.
Txostenak zehazten du, besteak beste, ibarrak 1990eko hamarkadan jaso zuela aurreneko «kolpea», industria ehuna desagertzen hasi zenean. 2008ko krisiak, ordea, «larriagotu» egin zuen kolpe hori, eta artean orduko egoerari buelta eman ezinean ari zenean iritsi zen COVID-19aren krisia, zeinak «arazoa handitu» besterik ez duen egin. Industria da eskualdeko ekonomiaren motorra; Aiaraldeak «menpekotasun handia» dauka sektore horrekiko, «batez ere bertan dauden industria enpresa multinazional indartsuekiko».
Hasiera baino ez
Ander Añibarro Laudioko alkateak (EAJ) «begi onez» hartu du legebiltzarraren txostena, batez ere bide luze baten norabidea zehaztu duelako. «Oso albiste ona da legebiltzarrak eskualdearen egoera aztertu eta txostena onartu izana, plan bat egingo delako eta dirua ekarriko duelako Aiaraldera. Eta hori ekonomia berpizteko lehen oinarria izango da». Ohartarazi du, halere, hasiera baino ez dela, orain Eusko Jaurlaritzari eta Arabako Foru Aldundiari baitagokie irizpide horiek aintzat hartu eta ekintzak zehaztea. «Txostenak hainbat gidalerro ditu, baina ez ditu egin beharreko ekintzak zehazten; gomendio batzuk baino ez ditu ematen. Zer egingo den plan estrategikoetan erabakiko da; beraz, itxaron egin beharko dugu oraindik ondorioak ateratzeko. Goizegi da oraindik ezer esateko».
Laudio da krisiak gehien jo duen herrietako bat, Amurriorekin batera. Eskualdeko bi herri nagusiak dira, biztanle gehien bizi diren bi herriak dira, eta langabezia tasarik handienak dituztenak: hurrenez hurren, %13,5 eta %15,6, txostenean adierazi dutenez. Gainerako herriak txikiagoak dira biztanle kopuruari dagokionez, eta tasa ere apalagoa da gehienetan. Batez ere, Bizkaikoak diren ibarreko herrietan: Arakaldon, Arrankudiagan, Urduñan eta Orozkon.
Herri horiek ere aintzat hartu ditu legebiltzarrak eskualdearen azterketa egitean. Administratiboki eskualde berekoak ez badira ere, lotura estua dute Aiaraldearekin, bai arlo ekonomikoan, bai sozialean eta laboralean. «Gu biei begira gaude: Arabari eta Bizkaiari», adierazi du Txutxi Ariznabarreta Arrankudiagako alkateak (EH Bildu). «Beti esaten digute gure industria-erreferentzia eremua Basauri edo Galdakao ingurua dela, baina hemen jende askok lan egiten du Laudion eta Amurrion».
Bada, muga politiko oro gainditu eta eremu naturalari erreparatzea galdegin du Ariznabarretak. «Nerbioi eta Ibaizabal ibarren garapen eta politika industriala planteatu behar da, Urduñatik hasi eta Bilboraino. Hor politika batzuk garatu behar dira probintzialismoaren gainetik». Hain zuzen, legebiltzarrak ere «beharrezkotzat» jotzen du erakunde harremanen eredua hobetzea, «koordinazio falta» dagoela ondorioztatu baitu lantaldeak. Bada, horri aurre egiteko, erakunde arteko mahai bat sortzea proposatzen du.
Tokitik eragin
Alkateek ere uste dute elkarlana ezinbestekoa dela. «Nork bere ahalmen eta eskumenen arabera tira egin beharko du», azpimarratu du Añibarrok. «Udalok, adibidez, ez daukagu industrian eragiteko eskumenik. Intentzio guztiak ditugu, baina ahalmenik ez, eta are gutxiago dirurik. Beraz, uste dut lan handia daukagula hurrengo hilabeteetan mahai horretan».
Ildo beretik hitz egin du Ariznabarretak ere: «Kasu gehienetan udalok ez daukagu eragiteko gaitasunik; gure ahalmen eta baliabide muga guztiak gainditzen dituzte, eta uste dugu horretan lagunduko dutela plan estrategikoek eta egin daitezkeen inbertsioek».
Hori izango da, hain zuzen ere, udalen egitekoa aurrerantzean: tokitik eragitea. Hala berretsi du Añibarrok ere: «Zertan egongo garen? Bada, ideiak ematen, laguntzen eta egin beharreko ekintzak aurrera eramaten. Gure esku dagoena egingo dugu». Izan ere, jarduera ekintzak Jaurlaritzak eta diputazioak erabaki beharko badituzte ere, udalek ere badute zeresana horretan.
Ariznabarretak, esaterako, lau zerrendatu ditu funtsezko gisa: ur zikinen araztegia Arrankudiagara iristea, oraindik ibaira bideratzen dituztelako; industria guneak eraberritzea, erakargarriagoa eta lehiakorragoa izan dadin laguntzeko; Nerbioi eta Ibaizabal ibaiak biziberritzea, herrietako eta auzoetako mugikortasunari begira; eta trafiko astuna herritik ateratzea. «Ikusiko dugu ea talde honek eta planek zerbait mugitzen duten».
Konpasaturik gabeko pausoak ez dira albiste, ordea, sindikatu abertzaleen kasuan. ELA eta LAB bat datoz ardatz nagusi batzuetan: oinarrizko jotzen dute euskal eragileek erabakitzea negoziazio kolektiboa, estatalizazioa kanpoan utzita; euskal langileek erabakitzea, alegia, haien lan eta bizi baldintzak zer-nolakoak izango diren patronalarekin negoziatu ondoren, eta Madrilekiko mendekotasunik gabe. Euskal errepublika baten beharraren aldarrian ere ados dira; bi eskaerak hertsiki loturik daude, ez alferrik. Baina luze gabeko estrategian ez datoz bat, eta errealitate hori oso argi islatu da azken urteetan.
Ezin da ahaztu aliantza estrategiko bat egiteko saioaren porrota utzi zuela 2018. urteak. Ekintza sindikal bateratua eta subiranotasunari bidea zabaltzeko gehiengo berriak bilatzen zituen prozesu hark, eta negoziazio luzeen porrotak zauri sakonak eta mesfidantza franko utzi zituen hala ELAn nola LABen. 2020ko urtarrilaren 30ean, pandemiaren bezperako greba orokorrera eraman zuen hurbilketak iradoki zuen bideak lurmendu egin zirela gehiengo sindikalarentzat, baina lur labainkorrean ari da erantzun bateratuak bilatzen dituen ekimena, batez ere greba orokor bat negoziatzen denean.
Epeak eta protestaren noranzkoa
Zer gertatu da, ordea, inoiz izango ez den greba horrekin? Aurtengo Maiatzaren Lehenean helarazi zuen LABeko idazkari nagusi Garbiñe Aranburuk greba orokor bat egiteko aukera mahai gainean zegoela. ELAn ez zuten oso ondo hartu iragarpen hori, baina ez zioten atea itxi lanuztearen aukerari. Are, udaz geroztik sindikatu biek indarrez hauspotu dute lanuztearen deialdiaren aukera. Hainbeste, ezen zabaldu baitzen han eta hemen egun zehatza jartzea baizik ez zela geratzen. «Abenduaren 1a», aurreratu zuten batzuek.
LABek bultzatu du gehien greba deialdia hasieratik, eta sarritan azaldu du «Euskal Herritik eta Euskal Herrirako» izan behar zuela, alegia, «Madrilgo Elkarrizketa Sozialerako mahaiaren barruan egon gabe». ELAk ere hasieratik esplikatu du greba egiteko «nahikoa arrazoi» badirela, baina 2020ko U-30 grebaren azterketa kritiko batek badu bere pisua sindikatuaren zuzendaritzan, eta helduleku zehatza eta argia eman nahi izan diote pandemiaren osteko lehen greba orokorra izan behar zuenari. Lan eta pentsio erreformak jarri nahi izan dituzte protestaren izan eta funts gisa, eta horrek ekarri du Madrilgo prozesuaren mende jartzea greba, Madrilgo agendaren mende.
Ondorio jakin batzuk bilatu ditu ELAk lanuztearen bidez: «benetan eragitea» eta erreformak bozkatu behar dituzten euskal alderdi politikoak «estu hartzea» da haren hautua. Hau da, EAJ baina baita EH Bildu ere estu hartzeko protesta diseinatu du Mitxel Lakuntzaren sindikatuak. Eta diseinu horretan ez du lekurik aurkitu greba 2021. urtearen barruan egiteko: pentsio erreforma onartu eta bozkatu ondoren, lan erreforma egun gutxian onartuko du gobernuak, eta dekretu hori urtarrilean bozkatzekoak dira euskal diputatuak Espainiako Kongresuan.
Agertoki horretan, LABek jakinarazi du greba orokorrera deitzeko aukera «zapuztu» egin dela, eta amaitutzat jo du grebara eramango zuen prozesua. LABek urtea amaitu aurretik nahi zuen greba, eta salatu du ELAk nahiago izan duela deialdia atzeratuz joatea. Lakuntzaren sindikatuak, ordea, ez du inoiz epe zehatzei buruz hitz egin, eta jakinarazi du deialdiaren aukera ez duela baztertu. Konpasaturik gabe, dantza soltean hobe.
1 Igande goizetan entrepeneur-keriarik ez, mesedez; kafeak kalte egiteko ere… Kafea, horixe. Halako esaldien oso zalea da Howard Schultz, Starbucks markaren eta kafetegi sarearen sortzailea.
2 Bedi. Baina zertara dator Schultzen sasifilosofia-laboral-paternalista orain, jakin badaiteke? Schultz 2018. urtean apartatu zen Starbucksen negozioetatik. Baina atzera azaldu da, hitzaldia ematera sindikalizatu ala ez erabaki behar zuten Buffaloko (AEB) Starbucks kafetegietako langileei… Bueno, Starbucksekoak ez omen dira langileak, «bazkideak» baizik; hala deitzen die konpainiak, nahiz eta ez duten inolako parte hartzerik, baldintza batzuen truke lan egitea besterik. «Orain arte entzun gabeko gauza batzuk entzun ditut zuetako batzuek lan egiten duzuen toki batzuetako baldintzei buruz», esan zien Schultz aberatsak, eta ziurtatu arazo horiek konponduko zirela.
3 O, hori bai onginahia. Baietz? Starbuckseko zuzendaritzak ere iragarri ditu aldaketak, soldata igoerak, antzinatasunak, bonusak, hobekuntzak formazioan… Buffalo hiriko kafetegietan.
4 Hori lidergoa. Eta jakina, horrek guztiak ez du zerikusirik izango langileen sindikalizaziorako asmoekin, ezta? Kasualitatea izango da, baina hobekuntza iragarpen guztiak sindikatuari ezezkoa emateko mezuarekin batera iritsi dira. Schultzek eta Starbucksek berak kanpaina handia egin dute, langileek sindikatuaren kontra bozka zezaten. Langileen eta enpresaren artean bitarteko norbait jartzea ez omen dator bat enpresaren filosofiarekin. Jazarpena ere salatu dute langileek, eta, besteak beste, lan orduetan sindikatuen kontrako hitzaldiak entzutera derrigortu dituztela. Konpainiak behin baino gehiagotan egin ditu mugimenduak bozketa eteteko.
5 Erraldoiak langile gutxi batzuk konbentzitu nahian. Baina hainbesterako da? Starbucksek AEBetan egin dituen 50 urteetan ez da sindikaturik egon, eta, ondorioz, ezta haien baldintzak adosteko hitzarmen kolektiborik ere. Gaur egun, Starbucksek 8.000tik gora saltoki ditu AEBetan, eta sindikatuak uste du Buffaloko garaipenak bidea zabaldu diola AEBetako gainerako saltokietan.
6 Sindikatua bai, orduan? Bai. Buffaloko hiru kafetegietatik bitan onartu dute langileek Worker United sindikatua eratzea, zeina SEIU handiagoaren babesean jardungo den. Bozketa horietako bat oraindik auzitan dago, baina Elmwood etorbideko kafetegiko garaipenarekin zalantzarik ez dago. Sindikalismoarentzat garaipen sinbolikoa da AEBetan; batez ere, zerbitzuen sektorean, pandemiak erakutsi baitu zein baldintzatan ari diren lanean funtsezko langileak. «Umm. Kafe sindikal baten usaina bezalakorik ez goizean», esan du Alexandria Ocasio Cortez senatari demokratak.
7 Hori da, azukre koskor batekin.
Atzo izan zuten beste bilera bat hiru aldeek, eta horretan erabaki zuten aurrerantzean astean bi aldiz ez, egunero elkartuko direla, astelehenetik ostiralera. Aldi baterako kontratazioa gutxitzeko neurriak dira orain eztabaida nagusia. Gobernuak proposatu du lan karga bereziko egunetarako gordetzea, eta soilik 90 egunez.
Hego Euskal Herrian gehiengo sindikalak deitzekoa zuen mobilizazio handia ezinezkoa da gaurkoz, gehiengo horren hanka batek, LABek, uko egin diolako lanuzte handiari, ezin izan baitu adostu egun bat ELArekin. Hark ez du nahi izan 2021. urtea amaitu baino lehen deitu, Madrilen egiten ari diren lan erreformaren prozesuarekin lotu duelako greba. Edonola ere, Mendiak esan die ez dela mobilizazio handiak deitzeko abagunea. «Eser daitezela Elkarrizketa Sozialerako Mahaian, hitz egiteko, negoziatzeko eta akordioak egiteko».
Esker ona Confebaski
Sailburuak jakin ondo daki sindikatu abertzaleek uko egin ziotela aspaldian mahai horretan egoteari, «patronalaren politikei zilegitasuna emateko propaganda tresna» gisa ikusten dutelako, eta mahaiak ez duela, hortaz, ordezkaritza sindikalaren gehiengorik. Hala ere, Mendiak esker ona azaldu die CCOO eta UGT sindikatuei eta Confebask patronalari, «eskuzabaltasunez» ekiten dietelako arazoen konponbideak bilatzeari mahai sozialean. «Pena da», Mediarentzat, ELA eta LAB «gai ez izatea ulertzeko elkarrizketa soziala dela biderik onena, denok goaz-eta ontzi berean».
Mahaiaz harago, Lan sailburuak onartu du «etengabeko harremana» duela sindikatu guztiekin, eta erantsi du harreman «ona» duela sindikatu guztietako buruekin. Berretsi du, halaber, Espainiako Gobernuak lan erreforma aurrera aterako duela urtea amaitu aurretik. «Pedro Sanchezek iragarpena egiten du, konpromisoa hartzen du, eta bete egiten du».
Mendiak ELA eta LAB estu hartzeko egindako saioak bidaide izan du CCOOko idazkari nagusi Unai Sordoren kritika gogorra. Sordok esan du sindikatu abertzaleen artean «ika-mika» gertatzen dela «zerbaitetan eragiten dutelako itxurak» egin behar dituztelako. «Lan eskubideak berreskuratzeko prozesuan» ez dute zerikusirik ELAk eta LABek, Sordoren arabera, eta azken egunotako desadostasunak «beren arteko lehiaren» parte gisa ulertzen ditu.
Lan erreforma negoziatzen ari den gidariak uste du CCOOk ez duela «mobilizazioa abandonatu», baina bere estrategia «negoziazioarekin» lagundu duela beti. «Urduri daude», esan du Sordok, ELAri eta LABi erreparatuz; «hamarkada askoan gertatu den prozesurik indartsuena gertatzen ari da, lan eskubideak berreskuratzeko», erantsi du, eta ELA eta LAB prozesu horretatik kanpo kokatu ditu.