Euskal gehiengo sindikalak ez du nahi ostegunean Madrilen bozkatuko duten lan erreforma onartzerik. Argi utzi dute hori gaur Bilbo, Donostia, Gasteiz eta Iruñeko kaleetan. Milaka lagun mobilizatu dira euskal alderdiei ezezko botoa eskatzeko, PSOE eta Unidas Podemosen gobernuaren erreformak aurrekoaren muinari eutsi diolako, besteak beste. Madrilek CEOE patronalarekin eta CCOO eta UGT sindikatuekin adostu du erreforma, eta, sindikatuen ustez, garaipen handia da patronalarentzat.
Oraindik ez dago argi zein izango den bozketa horren emaitza, eta sindikatuek mobilizatzen jarraitzeko eskatu dute. Otsailaren 2an, adibidez, lantokien aurrean kontzentrazioak egiteko eskatu dute. Gaurkoan, berriz, gehiengo sindikalaren deiarekin bat egin dute hainbat eragilek, tartean, Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak.
Sindikatuek bi arrazoi nagusigatik gaitzetsi dute lan erreforma: batetik, ez duelako PPren gobernuak ezarri zuen lan eredua aldatzen, eta, bestetik, erabakiak Euskal Herrian hartu behar direla uste dutelako, eta ez Madrilen. Argia zen Bilboko manifestazioak pankartan zeraman leloa: «Lan erreforma honi ez! Euskal lan harremanen markoa».
Erabakiak, Euskal Herrian
Sindikatuen arabera, «euskal langileak eta herritarrak ordezkatzen ez dituzten eragileak izan dira gai honen inguruko erabakiak hartu dituztenak». Horretaz gain, PSOE eta Unidas Podemosen gobernuari «PPk inposatutako erreforma» ez indargabetu izana leporatu diote: «Urardotutako akordio bat hobetsi dute langile klasearekin hartutako konpromisoa bete beharrean».
Gehitu dutenez, «oso larria den lan erreforma baten aurrean» daude, eta Euskal Herrian lan harremanetarako esparru propioa eratzeko urratsak eman beharra dago. «Euskal langileon lan eta bizi baldintzen inguruko erabakiak Euskal Herrian hartu behar dira, eta ez Madrilen. EAE eta Nafarroako instituzioei eskatzen diegu ikusle soila izateari utzi eta lan harremanetarako esparru propioaren aldeko urratsak eman ditzaten», galdegin dute.
Alderdiei dagokienez, EAJk bere jarrera leundu du azken astean. Uste du formulak badirela akordioa aldatu gabe jaso dadin euskal itunen nagusitasuna. Iñigo Urkullu Araba, Bizkai eta Gipuzkoako lehendakariak oraingo blokeo egoera eta «oztopoak» gainditzea espero duela esan zuen, euskal esparrua errespetatzeak ez duelako zertan aldatu erreforma, haren ustez.
Milatik gora pertsonak protesta egin zuten atzo arratsaldean, Donapaleun (Nafarroa Beherea), ELB sindikatuak deituta, Kanpoko hazkuntza, biharko laborantza lelopean. Hegazti gripearen testuinguruan, sail industrialak eragiten dituen «kalteak» salatu, eta Frantziako Estatuko administrazioaren jarrera deitoratu zuten. Herritar kolektibo baten sorrera iragarri zuten, elkarren artean antolatu, eta administrazioaren hiltze prebentiboak oztopatzeko.
Orain dela hamabost egun sartu zen hegazti gripea Lohitzüne-Oihergira (Zuberoa), eta Beti Aitzina etxaldea zen kabalak bizirik zituen azken hazkuntza. Orain arte ahateak sano ziren, baina asteazkenean test bat egin zieten albaitariek, eta egun bukaerarako iritsi zitzaien emaitza: positibo eman zuten. Administrazioko zerbitzuak ostegunean joan ziren etxaldera ahateak hiltzera. «1.300 ziren; gure ekoizpenaren erdia baino gehiago garbitu dute hiru orenez. Gu, lekuko ginen. Guretzako biziki bortitza izan da», kontatu zuen Julen Perez hazleak, hunkituta. «Laborari batentzat biziki neke da bere kabalak horrela joaten ikustea; ez da normala».
Kanpokoak, sanoagoak
Azken urteetan behin baino gehiagotan sartu da hegazti gripea Ipar Euskal Herrian, eta neurri zorrotzak agindu ditu Frantziako Gobernuak, hala nola, kabalak barnean atxikitzea. ELBren babesarekin, neurriak ez betetzea erabaki dute hazle batzuek. «Logikoa da», Panpi Sainte Marie sindikatuko kidearen hitzetan. Kanpoko hazkuntzetan diren kabalak «sanoagoak» direla baieztatu du. Sail industriala da arazoaren funtsa bere iduriko: «Debekatu ditzatela 20.000 ahateko etxaldeak, itzul gaitezen neurri txikietara, eta segur ez dugula eritasuna berdin biziko». Epe laburrean egoera konpontzeko txertoaren apustua egiteko prest badira ere, ELBko anitzen ustez ez da beharrezkoa. Euskal Herriko Kriaxera arrazako ahateek hegazti gripea gainditzeko gaitasuna erakutsia baitute engoitik. «Ikusi dugu gure etxaldeetan ahateek birusa harrapatu dutela, baina eritasuna gainditu dutela. Horrek erran nahi du antigorputzak sortu dituztela», esplikatu du. «Kriaxera sendoa da, baina uste dugu ahate arruntak ere ongi heziak balira ez liratekeela erituko. Kanpoan balira, sano… Pertsonak bezala da, beti barnean, eritzen dira».
Frantziako Laborantza Ministerioarekin Kriaxera ahateek hegazti gripeari nola erantzuten dioten aztertzea onartu zuten orain dela hilabete batzuk, baina oraindik ez dute emaitzarik. «Adi ibili beharko dugu, ez daitezen gutaz trufatu».
Ahoan bilorik gabe mintzo da Sainte Marie: beretzat, «eritasun komertziala» da pairatzen dutena. «Frantzia estatu esportatzailea da, eta hegazti gripearen ondorioz esportazioa blokeatua da; herrialde anitzek ez dute hegazti gripea dagoen tokian erosi nahi». Horregatik agintzen dituzte hiltze prebentiboak. «Barneko merkaturako balitz, eritasuna ez litzateke arazo bat».
2017ko apirilean hiltze prebentiboak oztopatzeko herri harresiak osatu zituen ELBk Nafarroa Behereko eta Zuberoako hiru etxaldetan. Etxalde haietako laborariak auzipetu zituzten, baina errugabe jo zituen auzitegiak. Orduan, ez zeramaten birusik ahateek. «Aldi honetan arriskutsuegia zen laborarientzat, zigor gogorrak arriskatzen zituzten».
Zer irizpidek zehazten dute abeltzaintza estentsibo eta intentsiboaren arteko aldea?
Hektareako abere kopuruak. Zehaztasuna falta zaie eztabaida mediatikoei. Ematen du eredu estentsiboa babestu behar duzula gainerako guztiaren aurrean, eta eredu estentsiboa dagoela makroustiategien aurrean. Eztabaida garrantzitsu horri heltzerakoan, ez gara soilik produkzio ereduaz ari, baita kontsumo ereduaz ere. Horregatik, ondo zehaztu behar da. Adibidez, esnegintza intentsiboa da, baina eredu horren barruan, makroustiategia edo eredu familiarra izan ditzakezu. Nafarroan, bi etxalde baino ez dira estentsiboak esnearen sektorean, eta horietako bat Nafarroako Gobernuarena da; baina bi etxalde horietan ez da egunero kontsumitzen dugun esnea ekoizten.
Eta zein da gobernuaren jarrera errealitate horren aurrean?
Uste dugu eredu familiarrean abere kopurua jasangarria dela ingurumenarentzat, ekonomikoki iraunkorra dela sendientzat, eta lurralde orekari eusten diola batez ere. Makroustiategiek kolokan jartzen dute eredu hori. 2019an, foru dekretu baten bidez arautu egin zen ustiategiek gehienez izan beharreko tamaina, eta batetik besterako gutxieneko distantzia. Ustiategien eredu familiarra babestea bilatu zen, lurralde kohesioa zaintzen duelako. Hori da gure eredua.
Zer gertatu zen dekretuarekin?
Caparrosoko behitegiak errekurtsoa jarri zuen, dekretuak haien tamaina bikoizteko eskaera ukatzen zuelako. Epaitegiak arrazoia eman zien, enpresaren askatasunaren printzipioak argudiatuta, eta eskaerari baiezkoa ematera behartu gintuen. Konbentzituta gaude lurraldea babestu egin behar dugula makroetxaldeen aurrean, eta, animalien osasunaren legearen bidez, mugak ezarri ditugu espezieen arrisku epidemiologikoak gutxitzeko.
Greenpeacek salatu du ustiategien tamaina eta kopurua arautzeko kontrol falta handia izan dela oro har. Berandu dator?
Berandu? Uste dut dekretu horrekin aurrea hartuko geniela Espainiako Gobernuaren eta gainerako erkidegoen asmoei. Nafarroari hori aitortu egin behar zaio. Greenpeacekoek borondatea aitortu digute. Den den, konplikatua da; borondate politiko guztia izan dezakezu, baina azkenean auzitegiek erakusten dute noraino hel zaitezkeen. Juridikoki babesa emango digun formulak bilatu ditugu, eta Frantzian ez dago abere kopuruari buruzko araudirik. Biztanleria kontzientziatua du. Hori funtsezkoa da.
Nola eragingo dio legeak egungo etxaldeei?
Ez du atzerako eraginik, nahi izanda ere. 7.200 behi izateko Caparrosoko makroetxaldearen ingurumen baimena errealitate izango da. Hemen garrantzitsuena da bermatzea eredu hori ez dela errepikatuko, eta zaintza zorrotza egiten dela.
Auzitegiak behartuta, ingurumen baimen berria eman zenioten Caparrosokoari. Hala ere, beste bat prestatzen ari zarete?
Bai. Ustiategia bikoizteko eskaera 2015ean egin zuten, eta orduko araudiaren araberakoa egitera behartu gaitu epaiak, baina ordutik hona, ingurumen arloko exijentziak aldatu egin dira, eta eguneratzen ari gara.
Hondakinen kudeaketa zorrotzagoa eskatu zaie. Betetzen ari dira?
Printzipioz, euren intereserako denez, betetzen ari dira. Beste zigor espedienterik ireki izanaren berririk ez dut. Argi dugu: baldintzak ez badira betetzen, zigor espedientea irekiko dugu.
Alta, hemeretzi zigor espediente ireki zaizkio urteotan.
Komunikabideen bidez iritsi zitzaigun salaketa nabarmendu nahi dut batez ere [talde ekologistek eta Greenpeacek Aragoi ibaitik gertu digestato isuri bat salatu zuten iazko otsailean]. Ez zen ohiko praktika baten ondorio izan. Digestatoa lur baten mugan zabaldu, eta gainazaleko isurketa eragin zuen. Fiskaltzaren eskuetan utzi genuen. Geroztik, ez dugu beste informaziorik.
Hainbat taldek azterketa batean ondorioztatu dute makroetxaldearen ondorioz inguruko ur estazioetan nitrato maila modu nabarmenean igo dela. Kezkatuta zaudete abeltzaintza eta laborantza intentsiboak ibaien nitrato maila handitzen dutelako?
Nitratoak ongarri kimikoak dira. Europak zuzentarau bat du, eta belarritik tira egin dio Espainiari. Nitratoaren aurrean eremu zaurgarriei buruzko dekretu bat lantzen ari gara, kontrolak berritzeko eta sakoneko uraren kalitatea bermatzeko asmoz. Eremuak identifikatu eta horietan jarduera mugatzea da helburua.
Nekazaritza Politika Bateratua gai konplikatua da, eta itzulinguru ugari eman ditu bi urteotan. Zein da egoera?
Epeka doa. 2014tik 2020ra bitartekoa amaituta, 2021etik 2027ra artekoa onartu behar da. NPBk bi zutarri ditu: batetik, landa garapeneko planen bidez eskualdeetako gobernuok kudeatzen duguna; bestetik, laguntza zuzenak. Azken horien kasuan, Europak baldintza orokorrak eta finantzaketa ezartzen ditu, eta estatu bakoitzak bere plan estrategikoa garatzen du. Espainiako Gobernuak urtarrilaren 1ean aurkeztu du berea, eta Europako Batzordeak zer erantzun zain gaude orain.
Zein da zuen jarrera?
Egungo laguntza zuzenen banaketa ez dugu gustuko. Sektorearekin bat egiten dugu guztiz, eta parlamentuak ikuspegi hori babesten du. Banaketa horrek ez du babesten sektorearen profesionalizazioa eta eredu familiar profesionala. Egun, Nafarroan 12.500 onuradunek jasotzen dute laguntza zuzena, eta batez besteko adina 63,5 urte da. Onuradunen %48 pentsiodunak dira, eta %11k ez dute kotizatzen. Gainerakoak dira egun sektorean aritzen direnak. Ez diegu besteei dirua ukatu nahi, baina batik bat sektorean aritzen direnak lagundu nahi ditugu. Europak Espainiari gomendatu dio zehaztu dezala ondo zer den nekazari profesionala, ez duela balio kafea denentzat, orain arte egin duen bezala; gainera, Bruselak historikoak kentzea proposatzen du.
Nola geratu da azkenik Espainiak aurkeztutako plana?
Ez ditu gure eskaera nagusiak jaso: nekazari profesionala definitzea, eta eskubide historikoak kentzea.
Navarra Sumak zure kudeaketa kritikatu du horregatik.
Luis Planas [Nekazaritza] ministroaren asmoei men egitea leporatu ziezadaketen, baina justu kontrakoa egin dut. Harrigarriena da Navarra Sumak kritika hori egitea. Javier Esparzak, Landa Garapeneko kontseilari zenean, aho batez babestu zuen PPren gobernuak 2014an aurkeztutako plana. Orduan ere, oraingo auzi berak zeuden mahai gainean, baina haiek bai men egin zutela. Guk ezezkoa eman dugu; UPNk baiezkoa eman zuen.
Sektorea kexu da produkzio kostuak igo eta prezioetan islatzeko arazoak dituztelako. Adibidez, esnean. 2020ko Elikagai Katearen Legea betearazteko ardura eskatu dizuete UAGNk eta EHNEk.
Lege horren helburua da ekoizleek galerekin sal dezatela eragotea. Estatuko lege bat da, eta gure zeregina izan da kontrol lanetan aritzen den bulegoa indartzea, langile eta baliabide gehiago ipiniz. Ez dago gure gain ardura hori, baina uste dugu garrantzitsua dela kontratuak eta prezioak zaintzea. Sindikatuei esan diegu euren zeregina dela kontratuak salatzea, baldin eta kostuen azpiko prezioak ezartzen badizkiete. Ekoizlea katebegirik ahulena da, eta, horregatik, zaila da ordaintzen dizunari salaketa jartzea, baina sindikatuek lagundu dezakete jokabide hori identifikatzen.
Eta zaintza hori nola doa?
Zigor espedienteak ireki dira, eta ez esnegintzan, hain zuzen. Ezin dut gehiago aurreratu, baina zigor handiak izango dira.
Abenduko uholdeek 10.000 hektarea kaltetu zituzten. Zer ondorio izan dituzte?
Uholdeei aurre egiteko azpiegituretan bost milioi euroren kalteak eragin dituzte. Konponketa lan hori Ebroko Ur Konfederazioaren zeregina da. Laborantza azpiegituretan beste lau milioi euroren kalteak eragin ditu. Datorren hilean laguntza deialdi bat egingo dugu udalentzat eta azpiegitura horien erabiltzaileentzat, eta beste bat kalteen ondorioz lurra landu ezin dezaketen nekazariei zuzendua, errentaren galera konpentsatzeko. Laboreetan egindako kalteei dagokionez, aseguru etxeen elkartearen azken datuen zain gaude. Lursail batzuk asegurua izan arren, baldintza teknikoen ondorioz, estalduratik kanpo geratu dira, epe kontuengatik. Espainiako Gobernuari esan diogu presio egin dezatela estalduratik kanpo geratu diren horiek ere sar daitezen.
Aldaketa Klimatikoaren eta Trantsizio Ekologikoaren Legeak bide luzea egin du legealdi honetan, eta parlamentuan da.
Larrialdi klimatikoari erantzuteko legea da hori. Gizartea kezkatzen duen auzi bat da, eta erreminta horrek konpromiso klimatikoak betetzeko balio behar liguke; emisioak murriztea eta zehaztutako epeetan Nafarroa deskarbonizatua erdiestea. Funtsezko esparruetan eragiten du: eraginkortasun energetikoa, etxebizitza, mugikortasuna, lehen sektorea, industria eta administrazioa.
Glasgown izan zinen. Konpromisoak betetzeko balioko al du legeak? Ez al dator berandu?
Nahiago nuke legea lehenago onartu izan balitz! Legea bera baino gehiago, produkzio eredu honekin ingurumena hondatzen ari dela konturatu behar ginen. Beti helduko da berandu, baina hobe berandu baino lehen iristea.
Legearen finantzaketa da arazoetako bat. Nola finantzatuko da?
Trantsizio ekologikoa aurrera eramatera behartuta gaude Europako Itun Berdearen aterkipean. Europako Batasunak bultzatutako Next Generation funtsak prozesu hori guztia bultzatuko du. Egin beharrekoa da, bai ala bai. Funtsek trantsizio horretaranzko proiektuak finantzatuko dituzte. Fiskalitate berdea finantzaketarako beste erreminta bat izan daiteke, baina batik bat itun berde horrekin bat egiten ez duten praktiketan atzera eragiteko elementu gisa balio dezake.
Fiskalitate berdea funtsezkoa da?
Lege proiektuak fiskalitate berdearen beharraz hitz egiten du, baina ez du eperik jartzen. Batzordeetan ikusten ari gara eztabaidatu egin behar dela.
Onartuko da legea?
Fiskalitatearekin edo hura gabe, aurrera atera behar da. Behar dugu. Borondate oneko adierazpen publiko guztiak egin ditzakegu, baina legeak markatuko du emisioak murrizteko bidea.
Harreman tirabiratsuaren azken atala aste honetan izan da ikusgai. Ohikoa den suspensearekin, default edo zor ordainketaren etena gainean zegoela, 44.000 milioiko zorra ordaintzeko egutegi eta baldintza berriak adostu dituzte Funtsak eta Argentinako Gobernuak.
Alberto Fernandez peronistaren gobernuak oinordekotzan hartutako zorra da. Mauricio Macri eskuindarrak hartu zuen, 2018an, Argentinak bere burua finantzatzeko arazoak zituelako pesoaren ahularen ondorioz. «Bere kanpaina finantzatzeko hartutako zorra», ezkerrak argudiatu duenez, diru gehiena 2019ko hauteskundeen aurretik iritsi zelako. Donald Trumpek maileguaren aldeko presio egin izanak ez zion sinesgarritasuna gehitu.
Gogo txarrez hartutako zama izan da peronistentzat. Ez alferrik, haietako batek lortu zuelako Argentinaren eta NDFren arteko harreman toxikoa etetea, Nestor Kirchnerrek, lehengai garestien aroak krisiaren amesgaiztoa uxatu zuenean. 2006an kitatu zuen Kirchnerrek geratzen zen zorra, 9.500 milioi dolarrekoa, eta agindu zuen Argentinak ez zuela inoiz gehiago haren dirua eskatuko. Baina promesek, gezurrek bezalaxe, hanka motzak dituzte.
44.500 milioi euroko zorra
Zorra legez kanpokotzat jo eta pagatzeari uzteko bere barruan zeuden ahotsak entzun gabe —oso esanguratsua da Nestor Kirchnerren emazte eta haren ordezko Cristina Fernandez oraingo lehendakariordeak ez duela baloraziorik egin nahi izan akordioari buruz—, Alberto Fernandezen gobernua zorra ordaintzen aritu da, gehiago ezin izan duen arte. Iaz nekez lortu zuen 5.100 milioi dolar itzultzea, baina gehiegizkoa zen hurrengo urteotako faktura: 19.100 milioi aurten, 19.300 milioi 2023an, eta 4.900 milioi 2024an.
Ordainketa horiek lau urte eta erdiz atzeratuko dira, eta, tarte horretan, NDFk 44.500 milioi dolar gehiago emango dizkio Argentinari, eta hark berriro itzuliko dizkio Funtsari, oraingo zorra pagatzeko. Akordioa betetzen bada, lau urteak igarota zorra 44.500 milioikoa izango da oraindik, NDFk Macriri utzitako kopuru bera —53.000 milioi ziren, baina azken ordainketa bat geratu zuen Funtsak—.
Buenos Airesek hamar urte izango ditu dirua itzultzeko, betiere NDFko buruzagitzak eta Argentinako parlamentuak ere ituna onartzen badute. «Espero dugu Kongresuak ulertuko duela. Egin zitekeen akordiorik onena da. Zorra itzultzeko epe bat agortzen zenean genuen agoniatik ateratzen gaitu», esan zuen Fernandezek ostiralean, azken hauteskundeen ondoren parlamentuan indar handia duen oposizio eskuindarrari dei eginez. «Ulertu behar dute arduraren zati bat haiena dela. Onartu behar dute haiek sortutako arazo bat konpondu nahian gabiltzala».
Macristak ez ezik, bere aldekoen botoak ziurtatzeko ere badu karta bat Fernandezek. Izan ere, NDFk ohi baino bigunago jokatu du harekin, eta ez du oraingo honetan austeritate programa zorrotz bat inposatuko. Programa horietako bat izan zen, hain zuzen ere, Argentinarren begietara NDF etsai publiko nagusia bilakatu zuena: 2001ean ere, Buenos Airesko Gobernua diru eske joan zen Washingtonera, eta diruarekin ez ezik, gastu publikoan murrizketa gordinak egin behar izatearekin ere itzuli zen. Errezeta mingotsak okertu egin zuen egoera ekonomiko larria, eta krisi politiko eta sozial ikaragarri bihurtu. Azkenean, corralito-a ezarri eta gero, herrialdeak historiako porrotik handiena iragarri zuen.
Funtsak onartu zuen gaizki jokatu zuela 2018an Argentinari hainbeste diru utzita —inoiz emandako kopururik handiena izan da, nori eta zorrak ez ordaintzeko tradizioa duen bati— eta ez zuela diruaren erabilera kontrolatu.
Defizita txikitu beharko du
Iraganeko akatsengatik ikasi duela erakusteko, oraingoan NDFk ez du zuzenean eskatu gastu publikoa murrizteko, Martin Guzman Ekonomia ministroak nabarmendu duenez. Baina horrek ez du esan nahi argentinarrek ez dutenik nolabait gerrikoa estutu beharko. Hasteko, energiari emandako dirulaguntzak gutxitu beharko dituzte, eta hori mingarria izango da pobrezia hedatu den herrialde batean —biztanleen %35etik %40ra izatera igaro dira Fernandezen agintaldian—. Gainera, hitzartu dute defizit publikoa %2,5etik %0,9ra gutxituko dela hiru urtean. Orain arte, defizit hori Argentinako Bankuak diru gehiago isuriz bete du gobernuak —hori da inflazioa %50en bueltan izatearen arrazoietako bat —, baina akordioak dio banku zentralak diru gehiago inprimatzeari utzi beharko diola 2024rako.
Gastua murriztu nahi ez badu, diru gehiago lortu beharko du, zergak igoz edo hobeto bilduz, baina adituek ohartarazi diote ez dela hain erraza izango.