LAB sindikatuaren ustez, oraindik ez da beranduegi Espainiako Gobernuak bultzatu nahi duen lan erreforman eragiteko. Proposamenaren xehetasunak jakinda, «enpresari elkarteen garaipen bat» dela iritzi dio, eta ez dela egon «kontrarreformarik». Horiek hala, erreforma oztopatu daitekeela uste du, eta Garbiñe Aranburu sindikatuko idazkari nagusiak ez babesteko eskatu die euskal alderdi politikoei, ez behintzat egun idatzita dagoen moduan. Hurrengo asteak «erabakigarriak» izango direla iragarri du, eta nabarmendu du egoerak erantzun «ahalik eta zabalena» eskatzen duela, euskal gehiengo sindikaletik haratago doana.

«Greba orokorrak deitua behar zuen honezkero. Aukera bat galdu dugu», onartu du Aranburuk. Halere, ez du etsipenean murgildu nahi izan, eta mobilizazio handien asmoari eusten dio: «Murrizketa ziklo batean gaude. Lan eta pentsioen erreformak eragindako murrizketak. Egoerak eskatuko du greba orokorretara deitzea. Ez dakit datarik, baina fase honek eskatuko du».

Sinesmen horrekin, erantzun dinamika horri forma ematen hasteko garaia dela uste du, ELArekin batera besteak beste, harremanak bere onenean ez egon arren: «Harremana etengabekoa da, eta egoerak behartuko gaitu. Beharraren ustea eta borondatea norabide berean doaz». Hori bai, nabarmendu du Galizia eta Kataluniako sindikatuak bidelagun nahi dituela, eta horren aurretik ere LABek mobilizatzeko deia egina duela hilaren 27rako.

LABentzat ez zen ezustekoa izan Espainiako enpresarien elkarteak erreforma onartu izana, eta bere ustez patronala eta erreformak indargabetzea «itsatsi ezin daitezkeen» bi aldagai dira. Aranburuk hainbat kritika egin dizkio proposamenari: estatalizazioa bultzatzen duela, kaleratze merkeak… «Hainbeste goratu diren» behin-behinekotasunaren aurkako neurriak ere izan ditu hizpide: «Proposamenak aldi baterakotasuna murrizten duela esan da; arreta berezia jarri da hor. Baina, testua aztertuz gero, ikusten dugu idatzita dagoen modua oso orokorra dela, eta ateak irekita uzten dituela behin-behineko kontratazioen deskausalizazioari. Eragin mugatua izango du».

Deia alderdiei

Eragin bai, baina nola? Non? «Partida hau ez da Madrilen bakarrik jokatzen», zehaztu du. Eremu politikoan «gauzak nahiko irekiak» daudela uste du Aranburuk, eta euskal alderdiekin harremanetan daudela baieztatu. Alde horretatik, egun idatzita dagoen bezala ez babesteko eskatu die Madrilgo Kongresuan ordezkaritza duten euskal alderdiei. Halaber, nabarmendu du Euskal Herrian ere aurre egin dakiokeela erreformari, eta hein handi batean «borondate» kontua dela. Lan baldintzen inguruko akordio interprofesional bat sinatzea proposatu die Confebaski eta CENi.

Pandemiak apenas eman duen su-etenik azken urtean, baina, hala ere, Europako Batasuneko herrialdeen ekonomiak hazi egin dira, eta hazkunde horren isla da langabezia datuak argiro hobetu izana. Izan ere, Eurostaten datuen arabera, Batasunak eta euroguneak COVID aurreko langabezia maila hobetu dute. 2020ko otsailean, birusaren eztandaren atarian, %6,6 eta %7,4 ziren tasa horiek, hurrenez hurren, eta 2021eko azaroan, berriz, %6,5 eta %7,2 dira.

Beste modu batera esanda: ia hamalau milioi langabe daude Europako Batasunean, 13,98 milioi hain zuzen, baina azken urtean 1,65 milioi pertsona atera dira langabeziatik; kasik beste horrenbeste izan ziren, ordea, lanik gabe geratu zirenak koronabirusak eragindako krisi ekonomikoaren eraginez. 2020ko irailean jo zuen goia langabeen kopuruak Europan. % 7,7ko tasa hartu zuen Batasunean, eta eurogunean, berriz, %8,6koa. Pandemia ez da gainditu oraindik, omikron aldaeraren oldartzeak argi utzi duenez, baina ekonomiak ari dira birusarekin batera hazteko moduak topatzen, eta langabezia tasen beherakada da horren ondorioetako bat.

Espainiak dauka Europako Batasuneko kideen artean langabezia tasarik handiena, Eurostaten azken datuen arabera (azaroa): %14,1. Iazko ekainetik da tasa handieneko kidea 27en artean, eta, 2020ko azarotik 2,1 puntu apaldu duen arren, hazkunde handiagoa beharko du enplegu gehiago sortzeko; nazioarteko turismoaren mendekotasunak bereziki zigortu du haren ekonomia, pandemiaren garaian.

Sokaren mutur biak

Langabezia daturik okerrenak dituzten multzoan daude, era berean, Grezia (%13,4), Italia (%9,2), Suedia (%8,4), Frantzia (%7,5) eta Letonia (%,7,3). Sokaren beste muturrean azaltzen da Europako motor ekonomikoa: Alemania. %3,2ko langabezia tasa dauka hark, baina badira indize hobea duten beste batzuk: esaterako, Txekia (%2,2), Herbehereak (%,2,7) eta Polonia (%3). Ikasle aurreratuen multzoa osatzen dute Maltak (%3,5) eta Hungariak (%3,8).

25 urtetik azpikoei dagokienez, %15,4 da langabezia tasa Europako Batasunean, urritik azarora bi hamarren apaldu ondoren. Hiru hamarren jaitsi da eurogunean, eta %15,5 da. Hala, 2,84 milioi gazte dago langabezian Batasunean, eta horietako 2,31 milioi euroguneko kideetako herritarrak dira.

Gazteen langabeziari dagokionez ere, ohiko susmagarriak dira tasa handienak dituztenak. Grezian, 25 urtetik beherako hamar gaztetik ia lau lanik gabe daude (%39,1), eta Espainian, hamarretik hiru dira lanik gabekoak (%29,2). Hala ere, estatu kide horretan langabezia tasa onena lortu dute 2008tik, estreinakoz %30etik jaitsi baita erakuslea. Italia da gazteen langabezian datu okerrenetan hirugarrena duena: %28.

Sagardogileak “baikor” denboraldi berriaren atarian, nahiz eta neurri murriztaileak izan. Uzta “historikoa” izan dela aurreratu dute, 5 milioi kilo sagar bildu baitituzte Euskal Sagardoa jatorri izendapeneko 250 sagardogileek. Uztarekin 3,5 milioi litro sagardo egin dituzte.

Hilaren 15ean izango dira, laugarren urteurrenean, hain justu. Pandemia dela eta, ez da manifestazio bakarra egingo, eta Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan eta hainbat herritan egingo dira martxak, guztiak 12:00etan.

Ezbeharra 12: 00ak aldera jazo da Olarizu auzoan, Errekaleorretik gertu. Azpikontrata bateko langilea zen.

Aranburu: “Espainiako Gobernuak onartutako lan-erreforma ezin da babestu”. LAB sindikatuko idazkari nagusiak ez dagoela kontrarreformarik uste du, ezta indargabetzerik, ezta lan-harremanen modernizaziorik ere. Euskadin esparru propio baten alde lan egitearen alde dago.

Galdera ikur handi bat bihurtu da Espainiako Gobernuak zer bide aukeratuko duen lan erreforma onartzeko. Pedro Sanchezen gobernuak CEOE patronala erakarri du akordiora, eta horrek porrot handi bat eragin du PPren lan araudia baliogabetzeko promesari dagokionez. Baina alde batera utzita kaleratze kolektibo errazek eta merkeek bere hartan segituko dutela, talka handi bat gertatzen ari da gobernuaren eta Kongresuko haren ohiko bazkideen artean, lan hitzarmenen lehentasuna dela eta. EAJk, EH Bilduk eta ERCk argi utzi dute ez dutela babestuko erreforma, baldin eta ez bada aldatzen Espainia mailako sektore itunen lehentasuna. Herrialdeko sektore itunak nahi dituzte lehentasun horrekin, euskal gehiengo sindikalak etengabe eskatu duen moduan, lan harremanak ez daitezen gehiago estatalizatu. Madril entzungor egiten ari da, ordea.

Gobernuak nola atera nahi duen aurrera erreforma Espaniako Kongresuan, hori da taula politiko orokorrean ere albo ondorioak ekar ditzakeen galdera handia. Egunotan, zenbait zalantza argitzen lagundu dezaketen adierazpenak egin dituzte hala Sanchezen gobernuko arduradunek nola CCOO sindikatukoek; aditzera eman dute lan erreformaren koma bat ere ez dutela aldatu nahi; ez dutela asmorik estatuko lan hitzarmenen nagusitasuna aldatzeko, eta, hortaz, Madril prest legoke, agian, EAJ, EH Bildu eta ERC ez beste aliatuak bilatzeko Kongresuan. Espainiako Gobernuak, CCOO eta UGT sindikatuek, eta CEOE patronalak adostutako lan araudi berria otsailaren 7rako berretsi behar dute diputatuek; Sanchez prest ote dago benetan bere ohiko bazkideak albo batera utzi, eta, esaterako, Ciudadanosen babesa bilatzeko? Hain da sendoa CEOErekin eta CCOO eta UGT sindikatuekin hartu duen konpromisoa idatzi hori alda ez dadin Kongresuan?

ELAk eta LABek CEOEren betoa salatu dute lan erreformaren edukiak ikusi ondoren, eta ikusita gobernuak zer jarrera duen lan itunen lehentasunaren inguruan, hipotesi horrek indarra hartu du. Dela Bruselaren aginduz edo hura gustura egon dadin, dela hauteskunde garaiko promesen gainetik PSOEn real politik delakoa gailendu izan delako ia beti, Sanchezek eta haren Lan ministro Yolanda Diazek ez dute baliogabetu PPren lan erreforma, eta, gainera, bere egin dute haren espiritua, enpresen barne malgutasuneko mekanismoak indarrean utzita. Argi dago Europako funtsen pisuak aldea egin duela, nahiz eta Madrilek esan berri duen Europako Batzordeak ez duela derrigortu CEOEren oniritzia bilatzera. Batera edo bestera, CCOO, UGT eta PSOErentzat 2012an eskandalagarria izan zena idatziz jarri du orain lege berrian Espainiako Gobernuak, sindikatu horien txalo eta guzti; Unidas Podemoseko Lan ministroaren euforiak jarri du ginga.

Mendia zortziko txikian

Txan magoaren trukoak jatorragoak ziren PSEko eta Euskadiko CCOO sindikatuko buruek erabili dituztenak baino, erakusteko lan erreformak ustez herrialdeko lan hitzarmenaren lehentasuna gorde duela. Jaurlaritzako Lan sailburu Idoia Mendiak onartu du saiatu zela idatziak jaso zezan Confebaskek eta euskal sindikatuek sinatutako lanbide arteko esparru akordioa, baina ez dela horrela izan; hala ere, Mendiak dio «segurua» dela euskal akordioek lehentasuna izango dutela itun horri esker, eta EAJri «zentzuz» jokatzeko eskatu dio. CCOOko idazkari nagusi Loli Garciak, berriz, euskal negoziazio kolektiboa «blindaturik» dagoela ziurtatu du. «Ez dagoen alarma bat eragiten ari dira».

Zer ez duten esan ez batak eta ez besteak? Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako itunei indarra ematen diela Confebaskek eta ELAk, LABek, CCOOk eta UGTk sinatutako 2017ko esparru akordioak, baina horretarako itunak egin behar direla aurrena, eta, patronalak egin nahi ez baditu, Espainiako itun batek harrapa dezakeela sektore bat. Aurrerako eragin mugagabea ekarri du atzera erreforma berriak, baina iraungitako itun asko daude Euskal Herrian, eta haiek berritu arte ez dute izango eragin horren babesa. Bien bitartean, beti egongo da arriskua Espainiako patronalak eta sindikatuek egindako itun bat Euskal Herrian agintzen hasteko, bertako eragile sozialei subjektu izaera kenduta; alegia, euskal langileen ordezkaritza sindikala eta enpresakoa baliogabetuta. Esparru ituna auzitara eraman zuten 2018an; gaur arte zutik dago, baina, lan legeak euskal itunen lehentasuna jasotzen ez duen bitartean, berriro salatu nahi duenaren esku egongo da hura ezbaian jartzea, erreformak estatuko sektoreko itunen nagusitasuna berretsi baitu. Halaxe dira gauzak.

Greba Bizkaibuseko hainbat lineatan 2022ko urtarrilaren 7an. Gaur greba eguna dute Bizkaibusen zerbitzua ematen duten Avanza Durangaldea enpresako langileek iraungita dagoen lan hitzarmena berritzea eskatzeko.

60tik gora izan ziren 2021ean lanera joan eta etxera itzuli ez ziren euskal langileak. ELAk lanean hildako 63 langile zenbatu ditu Hego Euskal Herrian, eta bat gutxiago, berriz, LABek bere Internetako atarian, Euskal Herri osoan —aurten ez du bakar bat ere zenbatu Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan—. Istripu hilgarrien kopuruan jaitsiera bat izan da 2020arekin alderatuz gero, orduko hartan 77 hil zenbatu zituelako LABek, haietako hiru Ipar Euskal Herrian eta beste lau atzerrian.

Sektoreka aletuz gero, eta 2020arekin alderatuta, nabarmen garraiolari gutxiago hil zen; aldiz, baso lanetako istripuetan askoz gehiago hil ziren. Guztira sei izan ziren zuhaitz baten azpian harrapatuta edo egur lanetan hildako langileak.

Pandemia urteak ilunak gertatzen ari dira euskal langileentzat, bietan gainditu baita 60 hildakoen langa. Kopuruaren analisi zuzena egiteko, baina, atzerago begiratu beharra dago. LABek bildutako datuen arabera, 2019an 44 hil ziren; 2018an, 68; 2017an, 53; 2016an, 55, eta 2015ean, 54. Alegia, iazkoak duela bi urteko datuak baino hobeak badira ere, pandemia aurreko ohiko kopuruen gainetik egon ziren, baina, aldi berean, Atzeraldi Handiaren aurretik ohikoak ziren kopurutik behera: 2007an 125 hil ziren, eta 2008an, berriz, 112.

2020 urte bereziki beltza izan zen garraiolarientzat. Pandemiaren eraginez logistika sektoreak gorakada izan zuen, eta, harekin batera, sindikatuen arabera, garraiolarien zein banatzaileen baldintzak gogortu ziren. Duela bi urte, guztira hamalau izan ziren eskuak bolantean hildako gidariak; iaz, aldiz, sei, eta beste hiru kamioiekin harreman zuzena duten jardunetan: zama kargatzen, deskargatzen…

Beherakada nabarmena da, baina isla txikia du estatistika orokorrean, beste sektore batek hartu zuelako lekuko beltza: baso lanak. 2020an langile bakarra hil zen egurretan —baita basozain bat ere—; iaz, aldiz, sei izan ziren. Euskal Herriko baso askotan ari dira lanean. Egurrak salmenta ona du papera zein kartoia ekoizteko, eta hainbat menditan eukaliptoa landatzen ari dira pinua ordezkatzeko. Sindikatuek urte osoan salatu dute baso lanetan diharduten langileek jasaten dituzten baldintza txarrak: arriskuak, erritmo bizia… Aldagai horiei egotzi diete kopurua hainbeste handitzea.

Hildako langileen beste bloke handiak istripu ez-traumatikoak eta in itinere gertaturikoak dira; lanerako bidean, alegia. Osalanek, esaterako, horietako asko ez ditu zenbatzen. Ez-traumatikoak hamasei izan ziren guztira (bihotzekoak, zorabioak…), eta in itinere gertaturikoak, hamar.

Sindikatuek, halaber, zenbatua dute ustez lan baldintza makurren ondorioz Azpeitian (Gipuzkoa) bere buruaz beste egin zuen langilea. Hildakoen adinari erreparatuz, seik 30 urte baino gutxiago zituzten, eta bostek, 60 baino gehiago. Gehien-gehienak gizonezkoak izan ziren.

Sindikatuen datuen arabera, iaz ez zen langilerik hil koronabirusak jota. 2020an, aldiz, hiru ilangile hil ziren, euren lanpostuetan kutsatu eta gero gaitzak jota: ospitale pribatu bateko erizain bat, zahar etxe bateko garbitzaile bat, eta Lesakako (Nafarroa) altzairutegi batean kutsaturiko olangile bat. Sindikatuek, baina, urte osoan nabarmendu dute datu hori kontu handiz hartu behar dela. Lan osasun erakundeek ez dituzte datu horiek ematen, eta informazio gabezia salatu dute. Ondorioz, hainbat kasutan oso zaila da frogatzea hildako pertsona hori bere lantokian kutsatu zen ala ez.

Itsasoan bi

Lurraldekako banaketari dagokionez, ia istripu guztiak Hego Euskal Herrian izan ziren. Ipar Euskal Herrian ez zen langilerik hil 2020n hiru hil ziren, ezta atzerrian ere. 21 langile hil ziren Bizkaian, hemeretzi Nafarroan, hamabost Gipuzkoan eta zazpi Araban.

Itsasoan, aldiz, bi langile hil ziren: Ondarroako (Bizkaia) ontzi bateko arrantzale bat —Frantziako uretan izan zen istripua—, eta La Gaviota gas plataforman, Bizkaiko kostaldean, lanean ari zela eroritako behargina.

Azkenik, Joaquin Beltranen kasua dago. Zaldibarko (Bizkaia) zabortegiaren hondamendian hil ziren bi langileetako bat. Istripua 2020ko otsailean izan zen, baina bilaketa lanek iazko maiatzera arte iraun zuten. Iaz eman zuten ofizialtzat Beltranen heriotza, baina duela bi urteko estatistikei gehitu behar zaie. Alberto Sololuze beste langilearen gorpua, berriz, 2020an aurkitu zuten.

Merkatariek “saltzeko gogoz” hartuko dituzte beherapenak, aurten ere galerak izan ostean. Urteroko balantzea oraindik ixteko badago ere, salmenten erorialdia 2020koa baino txikiagoa izango dela espero dute, eta ez dela % 10era iritsiko.