Hegazti gripeak, urtez urte, krisia gailurrak ekartzen ditu. Akitania Berrian hainbat leku azkarki hunki dituelako, Frantziako Estatuko zerbitzu administratiboek milaka ahate prebentzioz hiltzea deliberatu dute. Batzuk jadanik hil dituzte; besteak, hiltzekoak. Hunkiak diren eremu gehienak, Pirinio Atlantikoak departamenduan, Biarnoan dira. Baina Ipar Euskal Herrian ere positibo agertu diren ahateak izan dira, Lohitzüne-Oihergin. Ahateen hazkuntza has eta buka sistema autartzikoan daraman Beti Aitzina etxaldeko kabalak sanoak zirelarik ere hiltzeko agindua emana zuten administrazio zerbitzuek.

Estatuko hego-mendebaldeko eremua aipatu da ahateen azken krisian; jada bi milioi ahate hil dituzte han, prebentzioz, eta ondoko asteetan gehiago (2,5 milioi ahate) hiltzeko agindua emana du Frantziako Gobernuak. Hegazti gripeak presentzia handia duen herrien zerrenda argitaratu zuten joan den astean; gehienak Landetakoak dira, eta batzuk Biarnokoak.

Ipar Euskal Herrian ere izan dira kasu positiboak, baita hil dituzten ahateak ere. Abendu hondarrean Akamarreko bi hazleren ahateak positibo agertu eta prebentzioz hil zituzten. Hilabete hastapen honetan, berriz, Lixozeko etxaldeetan (Biarno) eta Lohitzüne-Oihergira sartu zen eritasuna, hurrenez hurren. “Herrian badira sei galkatzeko gela, bat hazkuntzan ari dena, eta gero bagara gu, hastetik bururaino dena egiten dugunak, autartzikoak. Joan den astean auzoaren ahateak positibo atera ziren, 400 metrotan dugu, eta geroztik estatuko zerbitzuek manu bat eman dute gure ahateak ere hiltzeko”, erran du Julen Perezek, Beti Aitzina etxaldeko hazleak.

Ahate hiltzeen kontra

ELBk, hegazti gripearen hastapenetik, eredu industriala eta etxalde tipien arteko bereizketa egitea galdetu du. Aste honetan, hartu diren neurriak salatuz, aldarri hori errepikatu du: “Gure eskualdeko etxaldeen berezitasuna kontuan hartua izan dadin galdegiten dugu: etxalde tipiak, dentsitate gutiagorekin eta geografikoki bata bestetik urrun”. Bi hazkuntza sistemek, Perezen ustez, ez dute ondorio bera eritasunarekiko: “Aspalditik galdegiten dugu etxaldeak sortzen duen arrisku mailaren araberako legedia plantan ezartzeko. Sail luzeko etxaldeek arrisku anitz sortzen dute, eta historiak erakusten digu urte guztiz horietarik abiatzen baita eritasuna”.

Joan den astean, Lohitzüneko auzoaren kabalak kutxatuak zirelako, osasun zerbitzuek aterpean atxikitzeko galdetu zioten laborariari. Baina ukatu zirelako, ondoko bisitan lege urraketaz ohartarazi eta “mehatxu administratibo eta isunak” aipatu zizkieten. “Laborari baten lana kabalen haztea da”, Perezen ustez; “kabalak ontsa joaten direnean, laborariak behar du aitzina segitu bururaino eramanez. Gure etxean horrek erran nahi du lau hilabetez haztea, bi astez galkatzea, etxean hiltzea, eta gero mozkina ateratzea. Ez ditugu gure ahateak hola hiltzera igortzen ahal, ez baitute makurrik erakusten”.

Halere, mehatxu administratiboak serioski hartzen dituzte eta ezin dute buru egin, bestela Lohitzüneko etxaldearentzat “kalte ekonomikoak alimalekoak” izanen liratekeelako. ELBk hartu du, beraz, lekukoa, eta sistema horretan ari diren ahate hazkuntzei sostengua adierazteko deialdia luzatu du biharko manifestazioan. Aitzineko urteetako irudiak errepikatuko dira, negoziaketek ez dutelako aterabiderik ekarri.

FDSEA, txertoaren alde

France Bleu irratian berriki egin adierazpenetan, FDSEA sindikatuak txertoaren aldeko parioa egin du. Esperimentala izanik ere, Franck Laborde sindikatuko departamendukoburuak uste du beste bideak mugatuak direla: “Laborariek aterabideak plantan ezarri dituzte: batetik, neurri sanitarioak hartuz hegaztietara doazenean, eta, bertzetik, inbertsioak eginez ahateak aterpetzeko hegazti migratzaileak gure eskualdean daudelarik. Agerikoa da neurri horiekin ez dela aski, eta txertoa da aurre ikusten dugun aterabidea”.

Prebentzioan hil diren milaka ahateak aipatzean ere, Laborden ustez, “neurri onak hartu ziren epidemia kontrolatu ahal izateko”, baina orain txertoa bultzatu beharra agerikoa zaio. Hilabete hastapenean Laborantza Ministroari legedia aldatzeko eskatu ziola erran du France Bleun, esperimentazioa egitearen kontra baita, oraingoz, Frantziako legea. “Gure informazioen arabera, laborategi batek baditu txerto esperimentalaren 80.000 dosi. Ministroari eskatu diot, gure departamendua hunkia baita, eskala handiko esperimentazio gune bilakatzea”.

COVID-19aren kontrako txertoarekin paraleloak egin ditu Laborde FDSEAkideak, alde esperimentalaz egin galderei ihardesteko, ez baita oraino jakina txertoak bazter kalteak badituenez ala efikaza denez. “Duela hiru urte jadanik aterabide horren aldekoak ginen, baina erraten ziguten ez zela txertorik. Gaur egun badakigu badela bat”. Erran du ministroa legedia aldatzearen alde agertu zela.

Txertoa aterabide gisa ikusten du Beti Aitzina etxaldeko Perezek: “Axuri, zerri, ardi, behiekin…, beste kabala guztiekin egiten da, eta emaitza onekin. Baina saila estrukturatua den bezala txertoa plantan ematen bada, nik uste dut ez dela deus aldatuko. Kabala sobera badira eremu tipi batzuetan, garraioen bitartez eritasuna pizten da, eta gero denetan hedatzen”.

ELBk manifestazioa antolatu du Donapaleun, gaurko (14:00). “Hazleak beren baloreen kontra diren neurrien hartzera behartu nahi baititu ministerioak”.

Pandemiak euskal enpresa sarean izan duen eragina zuzenean ezagutzen du Elkargik, elkarrekiko berme sozietateak. 2021eko ekitaldiaren eta 2022ko asmoen berri emateko agerraldian, sozietateko buruek azaldu dute pandemiaren eraginez enpresa batzuk oraindik ere estualdian daudela. «Informazioa biltzen ari gara, gure enpresen egoera eta behar finantzarioak ezagutzeko», azaldu du Josu Sanchez Elkargiko presidenteak. Aurrez jokatu nahi du Elkargik, batez ere kredituen lehen amortizazioak maiatzean iritsiko zaizkielako COVID maileguen luzapenari heldu zioten enpresei, bi urteko gabealdia amaituta. Dirua itzultzeko lehen epea iritsi aurretik banan-banango irtenbideak aztertu nahi dituztela azaldu dute Elkargiko arduradunek.

Pandemiak gogor jo zuenean, 2020an enpresei likidezia errazteko maileguak eman zituen Elkargik, Eusko Jaurlaritzarekin batera. Bost urtean itzultzeko maileguak ziren, urtebeteko gabealdiarekin. Estualdian, 10.000 enpresa inguruk baliatu zuten finantzaketa bide hori. Birusak, ordea, uste baino luzeago jo du, eta Elkargik COVID maileguentzako baldintza berriak eskaintzea erabaki du igaro den urtean. Mailegua zortzi urtean itzultzeko aukera eman die enpresei, bi urteko gabealdiarekin.

Hasierako 10.000 enpresa haietatik 5.000k heldu diote aukera horri. 530 milioi ingururen maileguak dira guztira, 2020an hasiera hartan sinatutako diru guztiaren %70 inguru. Baina enpresa batzuek estualdian jarraitzen dutela azaldu du Zenon Vazquez Elkargiko zuzendari nagusiak, arazoak izan ditzaketela gabealdia amaitzen zaienean. «Krisia ez dago erabat gainditua, eta oraindik badaude sektore edota enpresa jakin batzuk kalte handia izan dutenak. Ari gara enpresekin, hilabete gutxi barru etor daitekeen egoera buruan, zailtasunei aurrea hartzeko. Egongo baitira zorren berregituraketak beharko dituzten enpresak. Enpresak ospitaleko gela arruntean edo larrialdietan artatu nahi ditugu, behin ZIUetan zailagoa delako haiei laguntzea». Berrehun bat enpresarekin dabil hitz egiten.

Dena den, Vazquezek azaldu du mailegu horiek itzultzeko zailtasunak ez direla orokorrak. «Krisiaren inpaktua oso heterogeneoa izan da, sektore bakoitzaren barnean ere». Sanchezek, berriz, gogoratu du maileguen luzapena hartu ez zutenak hasiak direla dirua itzultzen, eta ez dutela berandutze nabarmenik detektatu. «Baina ezkorregiak izan behar ez dugun bezala, ez gaitezen baikorregiak ere izan. Zailtasunei aurrea hartu behar diegu, maiatza baino lehen; egongo baitira, zalantzarik gabe, ordaindu ezinean izango diren enpresak. Eta horri ez dio soilik Elkargik heldu behar, enpresek eurek ere aurreikusi behar dute, eta gobernuak berak ere bai».

Sanchezek, hori bai, alarmismoa baztertu du. «Ekonomiaren parametro batzuek erakusten dute gauzak hoberantz doazela, hala nola enpleguaren datuak eta ogasunen diru bilketak».

Jarduera ekonomikoaren goranzko erritmo horretan, hain zuzen, finantzaketa lerro berri bat eskaintzen hasi da aste honetan Elkargi, Europako Next Generation funtsen ekarpena baliatuz. Industriako enpresen hazkunderako inbertsioak laguntzeko, 1,5 milioi eurorainoko maileguak eskainiko ditu Elkargik, %0ko interesekin, komisiorik gabe eta zortzi urtean amortizatzeko. Arriskua Elkargik hartzen du bere gain, eta Europako funtsen kontura doaz interesak eta komisioak.

«Ekintzailetzara bideratutako finantzaketa da; sendotutako industria enpresentzat, negozio lerro berri bat zabaltzekotan badaude, edo hazkunde eremu berriak aztertzen. Mailegu hauek ez dira birfinantzaketarako», azaldu du Vazquezek, eta gaineratu du «produktu historikoa» dela.

Elkargiko buruen arabera, dena den, agian pixka bat itxaron beharko da halako proiektuak abian jartzen ikusteko, pandemiaren gorabeherekin inbertsioetako asko atzeratu egin direlako 2021. urtean, eta seigarren olatuarekin, urte berriaren hasiera ez delako oso indartsua izan. «Bigarren eta hirugarren hiruhilekoa giltzarriak izango dira inbertsiorako», uste du Vazquezek.

Parte hartzea enpresetan

2021. urtean, Elkargik enpresen kapitalean sartzeko funts baten sorrera bultzatu du Finecorekin batera. Aste gutxi barru abiatu nahi dute, «betiere epe luzerako begiradarekin, balioekin», zehaztu du Vazquezek; «errentagarritasuna izango duena helburu, ez pagotxa». Funts hori non sar daitekeen galdetuta, Vazquez familia enpresen adibidea jarri du. «Iritsi zaizkigun kasu batzuetan, oinordekotzaren auzia ez daukate behar bezala lotua, baina badute proiektua. Sostengua nahi dute, ez soilik finantza ikuspegitik, baita smart capital ikuspuntutik ere».

Zuzendari nagusiaren arabera, «Elkargik ezin die ez ikusiarena egin kanpotik datozen arrisku kapitaleko funtsei». Baina gaineratu du enpresaren %51 saltzeak agian ondorioak izan ditzakeela gauzak horren ondo ez doazenean. «Enpresek argi izan behar dute funts guztiak ez direla berdinak, eta erabakiak hartzerakoan ondorioetan pentsatu».

Iruzurragatik susmagarria den Lan Eskaintza Publikoaren Traumatologiako notarik onenek hitz gakoak zituzten. LAB sindikatuak Osakidetzaren 2016-2017ko Lan Eskaintza Publikoan “anonimotasuna hausten” zuten “hitz gakoak” eman dizkio Epaitegiari.

Gasteizko Mercedes lantegiak astelehenetik ostiralera lan egingo du datorren astean. Mercedesen Gasteizko lantegian hiru txandatan arituko dira datorren astean, astelehenetik ostiralera. Halaber, muntaia eta pintura sektoreetako langileek otsaileko hiru larunbatetan lan egin beharko dute.

Mitxel Lakuntza: “Patronalak erabaki du lan erreforma ez indargabetzea”. ELAko idazkari nagusiaren esanetan, lan erreformaren balioa eskasa da oso, eta Espainiako Gobernua gezurretan ibili da, ez baitu bere hitza bete.

Hego Euskal Herriak %8,78ko langabezia tasarekin amaitu zuen 2021. urtea, eta pandemia aurreko datuetara itzuli da. INEren azken inkestan datu onak islatu ditu, azken hiruhilekoan 21.000 lanpostu sortu baitziren. Langabe kopuruari dagokionez, egun 119.900 dira guztira, iazko irail amaierako neurketan baino 19.000 gutxiago (137.400 ziren orduan). Lanpostu horietatik gehienak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan sortu ziren, eta batez ere zerbitzuen sektorean. Industrian, berriz, langile kopurua murriztu egin da tarte horretan.

Antzeko langabezia tasa aurkitzeko, 2019ko azken lau hiruhilekora jo behar da. Orduan %8,86koa zen, eta seigarren urtez jarraian egin zuen behera. Hortik aurrerako neurketa guztiak, baina, pandemiak baldintzatu ditu. Urtetik urterako alderaketa eginda, 2020ko amaieran langabezia tasa %10,3 zen, eta 138.500 langabe zeuden. Beraz, iaz 18.600 pertsona irten ziren langabeziatik; landunak, berriz, 46.400 gehiago dira. 1.198.500 ziren duela urtebete, eta 1.244.900 dira orain (+%3,8).

Esan bezala, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako bilakaera hobea izan da azken hiruhilekoan, eta gaur egun %8,4 da langabezia tasa. Alde horretatik, nabarmentzekoa da Gipuzkoak egun duen %6,5eko tasa. Epe horretan, 18.700 kontratu berri sinatu dira hiru probintzietan (%2 gehiago), eta, urteko balantzea eginez gero, 36.900 landun gehiago dira. Langabe kopuruari dagokionez, 88.100 dira lan bila dabiltzanak, 2020ko urte amaieran baino 13.700 gutxiago.

Nafarroari erreparatuta, hobekuntza apalagoa izan da, eta %9,93 da langabezia tasa. 2020aren amaieran baino 5.000 langabe gutxiago daude —%11,6ko langabezia tasa zuen orduan—, eta 31.800 pertsona dabiltza lan bila. Langile kopuruari dagokionez, 287.900 dira, 2020. urtearen amaieran baino 9.500 gehiago, eta iazko irailean baino 2.700 gehiago. Dena den, kostatzen ari zaio 2019ko datuetara gerturatzea, orduan langabezia tasa %8,2ra ere jaitsi baitzen.

Datuetan murgiltzen hasita, deigarria da sexuaren araberako banaketa. Izan ere, emakumezkoen langabezia tasa (%8,7) gizonezkoena baino txikiagoa da (%9,5). Joera hori bereziki nabarmena da Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, emakumezkoen tasa gizonezkoena baino puntu bat txikiagoa baita. Egoera hori azaltzeko, arrazoi bat baino gehiago egon daitezke: esaterako, gizonezko gehiago daudela orain lan egiteko prest. Baina azalpenik argigarrienetako bat lupa sektorekako banaketan jartzean azaleratzen da. Izan ere, zerbitzuen sektorean eta lehen sektorean sortu da lan gehien, hau da, emakumeek pisu handiagoa duten sektoreetan. Industrian, berriz, behera egin du okupazioak.

Azken hori da inkesta honen datu ilunetako bat: industriaren motelaldia. Irailean, 291.700 langilek ziharduten industrian Hego Euskal Herrian; urte amaieran, berriz, 277.600 ziren. Osagaien gabeziak eta argindarraren kostuak gogor eragin dute, eta, esaterako, automozio eta altzairugintzako hainbat lantegi oso gutxi ekoizten ari dira. Egoera horretan ez dute behar behin-behineko langilerik.

Behin-behinekotasun handia

Zerbitzuen sektorean, 29.000 langile kontratatu dituzte: 854.400 ziren lehen, eta 885.200 orain. Kontratazio horietako askok harremana izango dute Eguberriekin, eta hurrengo neurketara arte itxaron beharko da joerari eusten dion ala ez ikusteko. Deigarria da, halaber, lehen sektorean izandako gorakada, azken hiruhilekoan ia 5.000 langile hasi baitira sektorean 14.300etik 19.100era—. Dena den, aroen arabera asko aldatzen den sektore bat da, eta goizegi da ondorioak ateratzeko.

Sindikatuek datuen balorazio ezberdinak egin dituzte. ELAk, esaterako, nabarmendu du «lau gaztetik bat» lanik gabe dagoela eta behin-behinekotasuna handitu dela: «Azken hiruhilekoan 7.200 gehiago dira behin-behineko kontratua duten pertsonak; aldiz, 1.800 gutxiago dira kontratu mugagabea dutenak». Sindikatu abertzaleak gogoratu du Europako Batasuneko langabezia tasa %6,7 dela. EAEko CCOOk ere behin-behinekotasun tasa handia nabarmendu du, baina oro har datu onak direla iritzi dio: «Ikusi da zer garrantzitsuak diren lanpostuei eusteko neurriak. Erronka, orain, kalitatea hobetzea da».

Lan hitzarmen duina nahi dute, soldata duineko eta prekaritaterik gabeko fabrika bat izateko. 2019tik berritu gabe dago enpresaren eta langileen arteko hitzarmena. Baina oraingoz ez dago erantzun egokirik beste aldetik. Bi hilabete pasatxo egin dituzte dagoeneko greban Orozkoko (Bizkaia) Artiacheko langileek.

Langileek aho batez salatu dute zuzendaritzaren jarrera. Grebalarien arabera, fabrikak milioika euroren etekinak izan arren, zuzendaritzaren asmoa inbertsioetarako dirua langileen patriketatik ateratzea ei da. LABek, ELAk, ESK-k, UGTk eta talde independente batek osatzen dute langile batzordea, baina LAB, ESK eta ELA sindikatuak dira grebarekin bat egin dutenak. «Lan hitzarmen duin bat eskatzen dugu», dio LABeko Juan Andres Larrinagak.

Kexu dira langileak, ez baitaude ados enpresak proposatutako baldintzekin. Larrinagak azaldu duenez, enpresak lan baldintzak okertu nahi ditu: «Lanaldiak luzatzeko eskatzen digute, antzinatasuna murrizteko, malgutasuna handitzeko… Ez dauka ezer onik». Gainera, ezarritako baldintzak bete ditzaten, «mehatxua» egin die enpresak langileei: «Esan digute baldintza horiek sinatzen ez badira ez direla egingo fabrikak egoki funtzionatzeko eta hura modernizatzeko beharrezkoak diren inbertsioak».

Espero dute enpresak erantzunen bat emango diela halakoren batean, baina oraindik ez du hala egin. «Badakigu nolakoak diren enpresak horrelakoetan, baina oraindik ez dute ezer mugitu». Larrinagaren hitzetan, «bada garaia» Galletas Artiachen lan baldintzak nabarmen hobetzeko: «Badago horretarako aukera ekonomikoa, eta handia, gainera. Enpresaren etekin ekonomikoak oso handiak dira». Grebalariek diote pandemiak ez diola kalte ekonomikorik eragin fabrikari, azken hiru urteetan hogei milioi euroren etekinak izan baititu. «Fabrikak 18 milioi euro inbertitzen ditu zein diren ere ez dakigun beste negozio batzuetan. 10 milioi euro ditu bankuan epe finkoan, eta beste 20 milioi diru funts batean». Gainera, grebalarien arabera, Galletas Artiachen jabe Adams Foodsek, irabazi handiak izan ditu azken urteotan. «Urtetik urtera enpresak handitu egin ditu irabaziak, eta 2019an zazpi milioi eurotik gorakoak izan dira».

Kezkatuta daude egoerarekin Artiacheko langileak: «Kezkatzen gaitu enpresak erakutsitako diru goseak eta egiten ari denak, argi eta garbi adierazten baitute langileongan eragin nahi dutela, eta presio egin».

«Helburua lortu arte»

LABeko ordezkariak dio enpresak etekin handiak lortzen dituela langileen eguneroko jardunarekin: «Orain da garaia langileek egunero egiten duten ahalegina konpentsatzeko».

Lan hitzarmen duin bat lortu arte borrokan jarraituko dutela adierazi du: «Oso argi daukagu enpresa honek gure eskubideak ez lapurtzeko modu bakarra antolakuntza eta borroka dela. Beraz, horrela jarraituko dugu, gure helburua lortu arte».

Bi hilabete daramatzate Artiacheko Orozkoko fabrikaren aurrean protestan. Egunero eteten dute ekoizpena, goizean 10:00etatik 14:00ak arte, eta arratsaldean, berriz, 14:00etatik 18:00ak arte. Gauean ere aldarrikapenerako tartea hartzen dute, 02:00etatik 06:00etara elkartzen baitira fabrikaren atarian. «Planteamendu berari eutsiko diogu», azaldu dute grebalariek.

ELAk deituta, lau egun daramatzate greba mugagabean Zamudioko (Bizkaia) DHL Supply Chain enpresako langileek Euskaltelen zentro logistikoan. DHL enpresak Euskaltelentzat esklusiboki jarduten duten hogei langile ditu bertan. Baina, orain, DHLk langileei esan die bertan behera gelditu dela Euskaltelekin zuen zerbitzu logistikoaren kontratua. Logistika hori lekuz aldatzea eta zerbitzua Guadalajarara eramatea da Euskaltelen helburua. Horrek, ELAren arabera, «Zamudioko langile guztien enplegua suntsitzea ekarriko luke».

«Gure lanpostuetan jarraitzea da Euskalteli eskatzen dioguna», azaldu du Ainara Zorrilla ELAko ordezkariak. Sindikatuak irmo salatu du Euskaltelen jarrera: «Aspaldi pribatizatutako enpresa batez ari gara, espekulatzaileentzako produktua izan dena. Orain ikusten dugu nola aurreztu nahi dituen kostuak, prekarizatu lan baldintzak. Eta gure herrialdean nola enplegua suntsitu nahi duen bere zerbitzu logistikoa deslokalizatuz». Hori guztia MasMovil akziodun berriaren irabaziak maximizatzeko logikaren barnean egingo dutela dio Zorrillak.

Grebalariek argi dituzte beren helburuak: «Lan baldintza duinak izatea, lanpostuak defendatzea, deslokalizazioa deuseztatzea eta lan prekariorik ez izatea». Hargatik, langileak «bermeen zain» daudela dio Zorrillak. Azaldu du langile guztiak ari direla greban: «Denok batera gabiltza gure lanen defentsan». Beraz, grebarekin jarraituko dute langileek helburua lortu arte, baina, hala ere, Euskaltelen erantzunaren zain daudela azpimarratu du Zorrillak.

Euskal gehiengo sindikalak indar politikoei lan-erreformak “osorik” indargabetzea eskatuko die. ELA, LAB, Steilas, ESK, Hiru eta Etxaldek “gogor” kritikatu dute “Madrilen adostutako akordioa, aurreko lan-erreformekin beharginei inposatutako neurri kaltegarrienak baliogabetzen ez dituelako”.

ELAk azaldu duenez, 2020ko akordioan adostu zuten lan hitzarmena indarrean zegoen bitartean soldata KPI-aren arabera igoko zela eta horren ondorio da gaur sinatutako soldata igoera.