Ibex 35ek % 1,24ko igoera izan du saio erdian, Ukrainari begira. Espainiako burtsak % 0,41eko beherakadarekin hasi du astearteko saioa, Ukrainako tentsioak gora egiten jarraitzen duen testuinguru batean.

Euskadik % 15,8ko igoerarekin itxi zuen 2021a etxebizitzen salerosketan, kopururik handiena 2011tik. Hala eta guztiz ere, Euskadi autonomia erkidego guztien atzetik kokatu zen horrelako higiezinen eragiketen hazkundean, Espainia osoan % 34,6 igo baitzen.

Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen sailburuak deitoratu duenez, Europako Next Generation funtsak “apurka-apurka” heltzen ari dira, eta gainera, ez EAEri dagokion kopuruan.

Sojo Arabako herria du bizileku eta lantoki Valentin Novalesek, Kaiku kooperatibako lehendakariak (Sojo, 1957). Hego Euskal Herrian eta Errioxan dituzte bazkideak eta esne industriako Iparlat eta Kaiku taldean partaidetza du kooperatibak. Duela aste gutxi, Hego Euskal Herrian, Katalunian eta Kantabrian esnegintzan aritzen diren 25 eragile eta erakunderekin batean, «proiektu anbiziotsu» bat aurkeztu zuen Kaikuk. Ehun milioi euro inbertitzeko asmoa dute.

Zertan datza proiektua?

Abeltzaintza iraunkorraren eredu familiarra eta kooperatiboa eraldatzeko proiektu bat da. Orain arte asko industrializatu da laborantza, eta Kantauri alde guztian ustiategi guztiak antzekoak dira: orografia zaila dute, eta, makroetxaldeekin alderatuta, lehiakortasun txikikoak dira. Zail dute lehiatzea, ganadutegi batek handitu behar duelako ingurumenari kalterik egin gabe. Nekazaritza Politika Bateratua aldaketa handia bultzatzen ari da iraunkortasunerantz. Aurrea hartu nahi dugu, eta tren horren lehen bagoira igo. Bizpahiru urte barru neurriak hartzen direnerako, gauzak eginak izan nahi ditugu.

Nolakoa izan da parte hartzea eta prozesua bera?

Next Generation funtsak ikusirik, Kaiku elikagai taldeko arduradunek pentsatu zuten zergatik ez egin antzeko zerbait laborantzarako, badatorren eraldaketari begira. Duela urtebete sortu zen ideia kooperatibako bazkideentzat, eta gero irekiz joan gara Iparlatera; Kaikura esnea ekarri ohi duten AgroCantabria kooperatibak eta Kataluniako Ramaders del Baix Amporda kooperatibak ere parte hartu dute.

Behin proiektua aurkeztuta, ba al duzue erantzunik Next Generation funtsen inguruan?

Egitasmoa 25 erakundek babesten dute. Horien artean daude Jaurlaritza, Nafarroako Gobernua, aldundiak… Guztiei proiektu erakargarria eta anbiziotsua iruditu zaie. Next Generation barruan sartu ala ez, egin beharreko zerbait da. EBk eskatutako irizpideak beteko ez balitu ere, berdin-berdin egingo dugu. Ez dakit noiz jakingo dugun emaitza.

Ingurumen arloko helburuen artean, 2030erako CO2 emisioak %60 murriztea ezarri duzue. Nola lortuko da hori?

Balio kate osoan hainbat ekintza eginez, ganadutegietatik hasita industriaraino. Adibidez, energia iturri berriztagarrien instalazioak jarri nahi ditugu kate osoan; ganadutegietan, eguzki panelak jarri; mindaren hobiak dimentsionatu, eta inbertsioak egin gas emisiorik egin ez dezaten… Apurka murriztuz joan daitezke emisioak. Horretarako, laguntzak behar dira, abeltzainak ezin dezakeelako hori dena egin. Abeltzaintzan, ustiategiek aurrerapen asko egin dituzte. Genetikan, esaterako: animalia gutxiagorekin produkzio handiagoa lortzen da. Industrian, energia iturri berriztagarriak ezartzeaz gain, edukiontzietan osagai birziklagarriak erabil daitezke, plastikoaren ordez.

Hondakinen kudeaketa gai korapilatsua da ganadutegietan, baina hor ere esku hartu nahi duzue. Nola?

Abian dugu Gipuzkoan biogas planta bat egiteko proiektua. Europan nahiko zabalduta daude halako azpiegiturak, eta hemen ez gehiegi. Biogas planta horrek industria eta abeltzaintza hondakinak baliatu nahi ditu. Proiektua nahiko aurreratuta dago: memoria teknikoa eginda dago, eta proposatutako kokapenaren erantzunaren zain gaude.

Sozialki, nola lagundu dezake ustiategi familiarrak bideragarri izateko?

Zaila da bizirautea landa eremuan, horregatik dago hain zaila belaunaldi arteko erreleboa. Sektorean aritzeak eguneroko lan handia eskatzen du, eta urria da etekin ekonomikoa. Alde batetik, gizarteak eta, ondorioz, Europak ekoizpen jasangarriago bat eskatzen digute, eta horrek ekoizpen kostuen igoera dakar; aldi berean, badirudi ekonomia kontrako bidean doala gero eta gehiago. Kontsumitzaileak prezio apaleko produktuak erosi nahi ditu. Kontraesan horrek harrapatuak gaitu.

Kooperatiba batean egoteak zertan laguntzen dizue?

Kooperatibak oinarri industriala du [Iparlat eta Kaiku]. Katearen bi katebegi nagusietan parte hartzen dugu, ekoizle gisa eta industria gisa. Azken urteetan ahalbidetu digu industriaren erabat menpe dauden abeltzainak baino hobeto egotea. Kooperatibak beti egiten zaitu indartsuago, apur bat hobeto lehiatu dezakezu.

Esnearen merkatuaren egoerak nola eragiten dio industriari?

Kooperatiba eta industria moduan, arazo handi bat dugu. Banaketa sektorearen boterea itzela da. Haiek markatzen dituzte prezioak. Ekonomia oso lehiakor batean gaude, eta euren arteko lehia basatia da. Esnea amu gisa erabiltzen dute aspalditik, eta balio katearen katebegi bakar batek ere ez du dirurik irabazten esnearekin; ezta ekoizleek, industriak eta eurek ere. Beti kostuen azpitik saltzera behartzen gaituzte. Debekatuta dago, baina debekua ez da ezartzen benetan. Denbora daramagu aldarrikatzen elikagai katearen legea aplika dadila.

Iparlati eta Kaikuri bete-betean eragiten dio prezioen gerrak?

Abeltzain bat bezain gaizki edo okerrago dago industria. Jakina, industriaren barruan aldeak daude. EBk esne kuotak kendu zituenetik Lactalisen eta Danoneren moduko multinazionalek utzi egin zioten mendialdeko ekoizleen esnea biltzeari. Gobernuaren laguntzarekin, Kaikuk hartu zituen abeltzain horiek guztiak.

Azkenaldian produkzio kostuek nabarmen egin dute gora.

Kostuek urte bat daramate igotzen, baina batik bat azken hilabeteetan nabaritu da. Kooperatiban, etorkizuneko erosketak egin izan ditugu, eta, horri esker, koltxoi bat geneukan, prezioei eutsi ahal izateko. Haatik, urtarrilean inork ez du etorkizunera erosi, azken hilabeteetako gorakadaren ondorioz, eta orain oso kezkatuta gaude. Sojak markatzen du gainerako zerealen prezioa, eta kontrolpetik at dago. Akaso, inbertsio funtsen ondorioz da. Espekulazioa ezin dugu kontrolatu, eta ezagutzen ez genuen egoera batean gaude, ez baitu arazoak hain luzaro iraun. Horri industriaren kostuak gaineratu behar zaizkio.

Zer rol jokatzen du gizarteak?

Oso-oso garrantzitsua da. Uler dezaket kontsumitzaile askok zentimo bakoitzari erreparatu behar izatea. Azkenean, abeltzaintzan etxaldeak galtzen ari diren bezala, antzera gertatzen ari da hirietan dendekin. Bizitza soziala aldatuz doa, eta saltoki handiek dute nagusitasuna. Kontsumitzaileak ulertu behar du jendea landa eremuan izatea eta ingurumena zaintzea nahi badu, horri eusteko bizi baldintza duinak behar ditugula. Ezagutu behar dute zer lan egiten dugun. Kaikun ekintzak egiten ari gara gizarteari informazioa emateko.

Zerga bilketaren errekorrari ahalik eta etekin handiena atera nahi dio Eusko Jaurlaritzak. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunek inoiz ez bezalako kopurua jaso baitute 2021ean: 15.963,2 milioi euro. Izan ere, COVID-19aren izurriak eragindako lurrikaratik suspertzen ari da ekonomia oraindik, baina hazkunde betean da, eta bilakaera on hori baliatu nahi du inbertsioak areagotzeko. Ez Europako Batasunak, ez Madrilek, ez dituzte kontuak orekatzeko aginduak betearaziko datozen bi urteetan, baina erabaki horren kontrako mezuak gero eta ozenagoak dira Europan. Hori dela eta, Pedro Azpiazu Ekonomia eta Ogasun sailburuak denbora eskatu dio Bruselari, gastu publikoari eutsi eta hazkunde ekonomikoa finkatu ahal izateko: «Orain ezin da inbertsioak egiteko dugun indarra gelditu».

Atzo egin zuten bilketaren kontuak ixteko Finantzen Euskal Kontseiluaren bilera, Gasteizen. Eusko Jaurlaritzako Ogasun Sailaz gain, hiru diputazioek eta Eudeleko ordezkariek hartu zuten parte tramite itxura hartu zuen bileran. Azpiazuren hitzetan, zerga bilketaren datu ona garrantzitsua da 2020ko kolpearen ondoren —%9,8 amildu zen—, erakusten duelako ekonomia lehengoratzen hasia dela. Osasun egoera tarteko, aurreikuspen zuhurrak egin zituzten, baina, halere, bilketa uste baino hobea izan da azkenean: urrian kalkulatu baino ia 400 milioi gehiago jaso baitira denera. Bilketa «nabarmen» handitu da, gainera, iazkoa ez ezik pandemia aurreko kopurua ere gainditu baitu 2021ean jasotakoak. 2020an baino %14,4 gehiago jaso dira zergen bitartez, eta 2019an baino %3,2 gehiago —493,6 milioi euro gehiago—.

Osasun egoerari aurre egiteko neurriak arindu ahala egin du hobera ekonomiak ere, eta horrek eragin zuzena izan du zerga bilketan, kontsumoa berreskuratu ez ezik enpleguari ere eutsi egin zaiolako. Enpresek ere atzeratutako ordainketa batzuk egin dituzte, gainera. Hala ere, inflazioa handitu izanak eta Espainiako estatuak foru ogasunei emandako BEZaren ezohiko diru sarrera batek ere izan du eragina emaitza ikusgarri horretan.

Gastu mugaren beldur

Espainiako Estatuari ordaindu beharreko kupoa ere zehaztu dute bileran: 1.000 milioi euro dira; behin-behineko kopurua da oraindik, nolanahi ere. Ogasun sailburuak gogorarazi du, ordea, 2020ari dagokion zenbatekoa murriztu egin dutela: 724 milioi euro eman dizkio Madrili denera. Izan ere, Jaurlaritzak zenbait eskumen bereganatu ditu, eta, beraz, 277 milioi euro kendu dizkiote hasieran hitzartutako kopuruari.

Modu horretan, Jaurlaritzak aurrekontuetan jaso baino 1.200 milioi gehiago izango ditu gastatzeko. Azpiazuk esan du «inbertsioei bultzada bat» emateko erabiliko dutela diru gehigarri hori: «Datu horiek atea irekitzen dute eraldaketa eta suspertze ekonomikoaren alde egindako apustu garbia indartzen jarraitzeko».

Izan ere, sailburuak gogora ekarri du datozen bi urteetan administrazioek ez dituztela defizit eta zor mugak bete beharko, eta uste du horrek aukera ematen diela inbertsio publikoak areagotzeko. Hori dela eta, Bruselari galdegin dio erakundeak estuegi ez hartzeko: «Espero dut oraingo honetan ikuspegi osoz jokatzea Europako erakundeek, eta, beraz, murrizketarik ez ezartzea ekonomiaren susperraldia geldiarazteko modukorik, behar-beharrekoa baitugu ekonomiaren susperraldia, pandemiaren ondoren indarberrituko bagara». Arau fiskalak ezartzearen alde agertu da, baina «apurka-apurka».

Ahaldun nagusiak, baikor

Bat egin dute sailburuaren asmo eta ideiekin ahaldun nagusiek ere, eta baikortasun mezuak helarazi dituzte guztiek. Zuhurtzia eskatu dute, edonola ere, oraindik badirelako egoera baldintza dezaketen faktoreak nazioartean: Ukrainako krisiak eragindako «ziurgabetasuna», industrian zenbait osagairekin izaten ari diren hornikuntza arazoak, energiaren prezio garestia eta interes tasen igoera posiblea aipatu dituzte, besteak beste.

«2021 suspertzearen urtea izan da. Azkar itzuli gara krisiaren aurreko datuetara», adierazi du Ramiro Gonzalezek. Arabako ahaldun nagusiak azpimarratu du diru gehigarriari esker «nabarmen» handituko duela inbertsioa, eta «proiektu eraldatzaileak» bultzatuko dituela.

«Helburua bete dugu», adierazi du Unai Rementeria Bizkaiko diputatu nagusiak ere. Eta zera azpimarratu du: «Orain lan egin behar dugu euskal ekonomiaren indar hori pertsonengana heltzeko». Izan ere, uste du soilik modu horretan hobetuko dela herritarren bizi kalitatea.

Halaber, pozik azaldu da Markel Olano. «Emaitzak borobilak dira», esan du Gipuzkoako ahaldun nagusiak. Eta adierazi du bildutako diru gehigarria «gizarte kohesioa» bermatzeko eta ehun sozioekonomikoaren «lehiakortasuna» bultzatzeko erabiliko duela. Gorka Urtaran Gasteizko alkate eta Eudeleko presidenteak nabarmendu du Ekarpen Lege berriari esker udalek ere baliabide gehiago izango dituztela.

Hala ere, lege berriak ez ditu konpondu lehendik zituzten arazoak, Arabak aurten ere kutxa orokorrean jarri beharrekoa baino gutxiago bildu duelako. Egokitzapenerako funtsa erabiliko dute desoreka hori konpontzeko: 80 miloi euro jasoko ditu denera.

Eusko Jaurlaritzarentzat izango dira bildutako hamar eurotik zazpi: 10.829 milioi euro guztira. Bizkaiak jarriko du kopuru horren erdia pasatxo, Gipuzkoak herena inguru —%33,49—, eta Arabak gainerakoa —%16,22—.

Maxam lehergai multinazionalak Galdakaon (Bizkaia) duen fabrikako langileek greba mugagabea hasiko dute bihar. Enpresak ehiza materiala ekoizteko bertan duen fabrika itxiko du martxoan, eta sindikatuei jakinarazi die ezingo dituela beste postu batean jarri bertan diharduten 70 langileetako batzuk. Hari erantzunez, langile guztiek, lehergaiak eta kartutxoak ekoizten dituztenek, lanuzte mugagabea hasiko dute bihar. Langile batzordeko lau sindikatuek babestu dute deialdia (UGT, CCOO, SIX eta ELA).

Maxamek Euskal Herrian duen fabrika nagusian hasiko da greba. Zuhatzun dago, trenbidearen alboan, eta inguruan dinamitera esaten diote. Zuzendaritzak Nobel Sport Frantziako enpresari saldu dio Maxam Outdoors ehizarako materiala egiten duen enpresa, eta jabe berriek itxiko dute Galdakako ekoizpen lerroa. Maxamek beste kartutxo fabrika bat du Euskal Herrian, Iruña Okan (Araba), eta Nobel Sportek eutsi egingo dio.

Guztira, 320 langile dira Galdakaon, eta lanuzte mugagabea hasiko dute bihar. Sindikatuek, halaber, auzitara joko dute kartutxo arloaren salmenta legezkoa den aztertzeko. Haien iritziz, posible da hura irekita edukitzea, eta, hala ez balitz, langile guztiak Maxamen beste fabrika batzuetara eramatea. Era berean, erretiro aurreratuak edo irteera ordainduak bideratu daitezkeela uste dute. Enpresak, berriz, akordiorik ezean, kaleratzeak lan erregulazio baten bitartez egingo dituela esan zien langile batzordeko kideei.

Hau ez da Maxameko langile batzordeak abian daukan salaketa bakarra. Aurretik behin-behineko langileen egoera salatua zuen lan ikuskaritzaren aurrean. Haien datuen arabera, ehundik gora dira, eta gehienek sei eta bederatzi urte artean daramate aldi baterako kontratuekin. Maxam lehergai sektoreko munduko enpresa handienetako bat da; 150 urte ditu. Egun, 6.000tik gora langile ditu, eta 1.139 milioi euro fakturatu zituen 2019an, 21 milioi euroko irabazi garbia lortuz. Fakturazio zifra horretatik 64 milioi euro izan ziren Maxam Outdoorsenak (%5,8).

Grebalarien aldeko epaia

Bestalde, Novaltiak langileen greba eskubidea urratu zuela ebatzi du EAEko Auzitegi Nagusiak. Grebalarien oporrak ordezkatzeko langileak kontratatu zituen, eta, epailearen ustez, hori legez kanpokoa da. Ondorioz, 35.000 euro ordaindu beharko ditu isunetan eta kalte ordainetan, hamazazpi grebalarien artean banatzeko. Grebalarien aldeko antzeko laugarren ebazpena da.

Novaltia botika banaketako hamazazpi langilek 940 egun daramatzate greban. Lan ikuskaritzan salatua zuten enpresak grebalarien balizko oporrak erabiltzen ari zela ordezkoak kontratatu eta haiek lanean sartzeko. ELA sindikatuak jakinarazi duenez, enpresak egun horietako soldata ordaindu beharko die grebalariei, eta 1.000 euroko ordainsari berezia bakoitzari, «kalte moralengatik». Aurretik ere langileen aldeko beste hiru ebazpen egon dira.

PSEk ekimenak aurkeztuko ditu udaletan, bankuek adinekoei egokitutako arreta berma dezaten. Anduezak salatu du 2008az geroztik % 44 banketxe gutxiago ireki dituztela EAEn, eta, ondorioz, zenbait tramite egiteko orduan arazoak sortu direla.

PSE-EE eta PP datozen asteetan bilduko dira, Iruña Okan gertatutakoaren ostean. Carlos Iturgaiz Euskadiko PPko presidenteak Iruña Okan gertatutakoa “tamalgarria” dela esan du.

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ogasunek ia 16.000 milioi euro bildu dituzte 2021ean, inoizko daturik altuena. 2020an baino % 14,4 gehiago da, eta pandemia aurreko urtean, 2019an, baino % 3,2 (ia 500 milioi gehiago).

EH Bildurentzat “premiazkoa” da udal finantzazioaren sistema berri bat lantzea. Koalizioak uste du udalek diru-sarrera gehiago behar dituztela, “geroz eta eskumen gehiago” dituztelako. Zerga sistema aldatzea ere eskatu du, zerga zuzenak gailen daitezen zeharkakoen gainetik.