Ez da enpresa zehatz bat; ezta sektore zehatz bat ere. Lan gatazkak nonahi zabaltzen ari dira: industria, zerbitzuak, merkataritza… Hainbat lantegi eta sektoretan greban ari dira langileak. Batzuk mobilizazioetan hasi berriak dira, beste batzuek denbora gehiago daramate protestan. Euren eskaerak onartzea ere lortu dute zenbaitek.
Azken horietako baten adibide gisa, EAEko Auzitegi Nagusiak baliogabetu egin ditu IMQk agindutako 76 langileren kaleratzeak. Epaileek ondorioztatu dute, besteak beste, sexu diskriminazioa egon dela, eta enpresak berriro hartu beharko ditu. Langileak greban egonak ziren.
Ikusi gehiago: Bizkaiko zahar etxeetako langileen greba deitu du martxoaren 17rako LABek
Ortuellako Prest enpresako langileei ere arrazoia eman diete epaitegiek. Lantegiak dituen ehun langileetatik 30 langileri ezarri zieten aldi baterako erregulazioa. Auzitegiak baliogabetzat jo du espedientea.
Zaratamoko Vulcanizados Zuloagan, ordea, greba mugagabean daude oraindik ere, iazko ekainaz geroztik. ELAk salatu du greban dauden langile gehienek mila euro pasatxo kobratzen dituztela. Haren arabera, zuzendaritzak uko egin dio hitzarmen bat negoziatzeari. Greba eskubidea urratu diela ere esan dute, eta horren inguruko epaiketa egin berri dute.
Martxorako greba deialdia
Orozkoko Madres Mercenarias egoitzako beharginek, berriz, asteon hiru greba egun egin dituzte, eta beste horrenbeste iragarri dituzte hilaren 22, 23 eta 24rako. LAB eta ESK sindikatuek “murrizketa larriak” salatu dituzte langileen lan baldintzetan. Esan dute enpresak ituna aplikatzeari ere utzi diola. Dibertsitate funtzionala duten laurogei egoiliar zaintzen dituzte 43 langilek.
Bestalde, ELAk eta LABek salatu dute patronala blokeatzen ari dela metalgintzaren hitzarmenaren negoziazioa. Lan baldintzetan atzerapausoak inposatu nahi dituela esan du LABek. Egoera horretan “sektorea antolatzea eta borrokatzea” egokituko zaiela iragarri du ELAk.
AUTOESKOLAK. Negoziazio mahaia osatu ezean, astez asteko grebei eutsiko diete
Segidan egindako hirugarren greba astea bete dute gaur Bizkaiko autoeskoletako langileek. ELA sindikatuak deitu du grebara, ATAB Bizkaiko autoeskola irakasleen elkartearen babesarekin. Sindikatuak salatu du grebari eutsi diotela “patronalaren proposamenik ez dagoelako”. Ana Alonso autoeskola irakasleak iragarri du greban jarraituko dutela irtenbidearen zantzuren bat ikusi arte: “Negoziazio mahai bat osatzeko zain gaude grebak geldiarazteko. Osatu ezean, astez aste jarraituko dugu greba deialdiekin”. Irmo azaldu du konponbiderik ezean mobilizazioekin jarraitzeko asmoa daukatela: “Ez badute egiten elkarrizketaren aldeko apusturik, beste astebeteko grebara deituko dugu segidan”.
Alonsok azaldu du “soldatak eguneratzea” eskatzen dutela: “Lan ituna izoztuta dago 2010az geroztik”. Eskaera horrez gain, lan astea ere berregituratu nahi dute. “Astelehenetik domekara arteko lan astea daukagu ezarrita. Astelehenetik barikura artekoa izatea nahi dugu -egun horietan egin ohi dugu lan-“. Administrazioan lan egiten dutenentzat lana eta familia uztartzeko baldintza hobeak ere eskatu dituzte. Azkenik, erretiro aurreratua eskatzen dute; irakasleentzat batez ere.
Negoziazio mahaia 2020ko urrian osatu zuten. “2021eko ekaina iritsi zen arte uste genuen elkarrizketa sozialaren bidez konponduko genuela gatazka. 2021eko ekainera iritsi ginenean, ikusi genuen barneratzen ari zela, eta mobilizazioekin eta grebekin hasi ginen”, adierazi du Alonsok.
Joan den urriaren 20ko bilera mugarria izan zen ordura arte egiten zituzten greba egun solteak aste osoko greba bihurtzeko, patronalak uztaileko eskaintza bera egin baitzien. Orduz geroztik, ia hilero egin dute greba astebetez edo bi astez. “Orain ikusten ari gara areagotu egin behar ditugula protestak, eta horretan ari gara”, esan du.
Grebaren erantzuna, %65ekoa
Alonsok kalkulatu du hirurehun behargin inguruk osatzen dutela autoeskoletako irakasleen sektorea. “Zaila da zehaztea, enpresari autonomo eta langile bakarreko enpresa asko dagoelako”. Grebaren erantzunari dagokionez, %60 eta %65 artean kokatu du autoeskolako irakasleak.
Aldarte baikorra dute oraindik greban dauden langileek. Eta itxaropentsu daude. “Badirudi patronalak negoziazio mahaira iritsi nahi duela. Uste dut mobilizazioek egin dutela euren lana patronalari presio egiteko”, esan du. Hala ere, ez dute amore emateko asmorik: “Mobilizazioak geldiarazteko nahikoa eduki jasotzen dituen negoziazio mahaia izan arte, bide beretik jarraituko dugu”.
ARTIACH. Greban ehun egunetik gora, “murrizketarik gabeko itunaren alde”
Artiachek Orozkon duen lantegiko beharginek ehun egunetik gora daramatzate greban. Azaroaren 22an ekin zioten lanuzteari. Orduz geroztik, LAB, ESK eta ELA sindikatuek deituta, txanda bakoitzean lau orduko lanuzteak egiten ari dira -langile batzordean UGT eta talde independente bat ere badaude-. Andres Larrinaga langileak esan duenez, “murrizketarik gabeko hitzarmen bat” eskatzen dute.
Azaroaren 22an greba hasi zutenetik, prozesua “barneratu” egin dela aitortu du Larrinagak. Joan den eguenean enpresa batzordeak eta zuzendaritzak batzarra egin zuten Eusko Jaurlaritzako ordezkariekin. Artiacheko langileak dio ez zela egon aurrerapausorik: “Asko hitz egin ondoren, enpresak esan zuen bere plataforma [enpresak ezarritako baldintzak] kenduko duela guk greba bertan behera utziz gero. Guk erantzun genion hiru hilabete baino gehiagoko greba bertan behera uzteko enpresaren aldetik fidagarritasuna emango digun zerbait behar dugula”. Larrinagak esan du “ez atzera ez aurrera” daudela oraindik ere. Hala ere, datorren astean berriro batzartuko dira Jaurlaritzako ordezkariekin.
Langileak ez daude ados enpresak planteatu dizkien baldintzekin. Ezta negoziaziorako moduekin ere. “Zuzendaritzak hasieratik esan zigun enpresak berak planteatzen zuen plataforma negoziatuko genuela. Besteak beste, aurreikusten zituen lan ordu gehiago; malgutasun handiagoa; gaueko lan orduak merkatzea; kontratazio berrientzat beste soldata eskala bat; antzinatasuna murriztea; edota asteburuetan astelehenetik barikura bezala lan egitea. Murriztu, murriztu eta murriztu”. Larrinagak salatu du eskaintza hori egin dietela, nahiz eta enpresak azken urteetan milioi askoren irabaziak izan.
Egoera horren aurrean, “greban jarraitzea beste irtenbiderik ez” dutela uste du. “Enpresari esaten diogu: ‘Zuen asmoa ona bada, zergatik ez dituzue egiten bi batzar, ikusten dugu zer-nola doan kontua, eta grebak uzten ditugu?’. Haiek ezetz eta ezetz”, esan du. “Guk ez daukagu konfiantzarik enpresako zuzendaritzarengan. Esaten digutena egia izan daiteke, ala ez. Orain greba utziko bagenu, hasierara bueltatuko ginateke? Zertarako egon gara, orduan, hor hiru hilabetez?”.
Mobilizazioak
Greba egun horietan, fabrikaren aurrera atera dira protestara langileak: lehenik, 10:00etatik 14:00ak arte eteten dute jarduna, eta, gero, berriz, 14:00etatik 18:00etara. Ondoren ere hartzen dute aldarrikapenerako tartea, eta 02:00etatik 06:00etara elkartzen dira lantegiaren atarian.
Hiru hilabeteko grebaren ondoren, langileak indartsu daudela esan du Larrinagak. “Horrenbeste egunen ostean, normala da burutik gauza asko pasatzea. Hala ere, oro har, ez diot gezurrik esaten badut jendea ondo dagoela jakinda non gauden, eta borrokatzeko prest dagoela”.
BIZKAIBUS. Murrizketak salatu eta lan hitzarmen berria osatu nahi dute
Bizkaibusek Arratian, Durangaldean eta Hego Uriben ematen duen zerbitzua kudeatzen duen Avanza Durangaldeko langileak mobilizazioak egiten ari dira. Martxorako bi greba egun antolatu dituzte. Bat joan den eguenean egin zuten. Hurrengoa hilaren 30erako aurreikusi dute. Urtarrilean eta otsailean egin zituzten lanuzteei jarraipena emango diete horiekin. Gaizka Miguel ELAko garraio arduradunak azaldu du horien bidez langileek salatuko dituztela murrizketak, bete gabeko akordioak eta duela urtebete luze iraungitako enpresa hitzarmenaren negoziazioan dagoen blokeoa. “2021az geroztik lan hitzarmena berritzen saiatzen ari gara”.
Iaz hasi ziren enpresa batzordearen eta zuzendaritzaren arteko elkarrizketak. “Enpresa negoziazio mahaia blokeatzen aritu da, eta behin eta berriz aipatu du egoera ekonomiko txarrean dagoela. Gure esku ditugun kontuek kontrakoa erakusten dute, ordea”, esan du Miguelek. “Negoziazioak luzatzen aritu da, bilerak bertan behera uzten. Urtebete pasatu zaigu, eta langileen lan baldintzatan ez da egon hobekuntzarik”, salatu du.
Hasteko, langileek nahi dute enpresak indarrean dagoen lan hitzarmena errespeta dezala. Miguelek esan du itunak jasotzen dituen parametro batzuk ez direla betetzen ari. Besteak beste, “langileak babesteko egunero musuko bat eman beharko lieke, eta ez die ematen. Moldatu egin dute oporrak esleitzeko erregimena. Atzeratzen edo ukatzen ari dira errelebo kontratuak hartuko lituzketen langile nagusienentzako denbora partzialeko erretiroak”. Bestalde, langileak zigortzeko kanpaina ere deitoratu dute.
Lan hitzarmenak jasotzen duena betetzeko eskaeraz gain, behin-behineko langileei egonkortasuna emateko eskatu dute. “Behin eta berriz salatu dugu langile talde handi batek egiturazko lanpostuak betetzen dituela behin-behineko kontratuekin. Haiek gabe ezin izango lituzkete autobusak egunero atera”. Horrez gain, arlo sozialean ere “hobekuntzak” eskatu dituzte. “Langileen erosahalmenari eustea ere nahi dugu; soldata igoerak KPItik gorakoak izan daitezen eskatu dugu”.
Deia aldundiari
Joan den astean Miguelek adierazi zuen azken asteetan ez direla batzartu zuzendaritzarekin: “Blokeoa erabatekoa da”. Avanza enpresari ez ezik, Bizkaiko Foru Aldundiari ere eskaera egin diote. “Aldundiak finantzatzen du zerbitzua, eta oraintsu Bizkaibusi diru gehiago ematea onartu du. Hura da zerbitzuaren eta haren kalitatearen arduraduna; aldundiak finantzatzen du guztia. Beraz, hemen gertatzen ari denaren arduraduna da, eta esku hartu beharko luke”.
Martxoaren 30ean egingo dute 24 orduko hurrengo greba. “Handik aurrera pentsatuko dute zer egin, enpresa batzordea barne eztabaida prozesuan ari baita, erabakitzeko egoerak blokeatuta jarraituz gero zer mobilizaziori ekin”.
GARBITZAILEAK. Eraikin eta lokaletako garbitzaileek sei greba egun iragarri dituzte
ELA, LAB eta ESK sindikatuek -negoziazio mahaiaren gehiengoa ordezkatzen dute- sei greba egun egitera deitu dute Bizkaiko eraikin eta lokalen garbiketaren sektorean. Martxoaren 31n, apirilaren 26an eta 27an, eta maiatzaren 10ean, 11n eta 12an egingo dituzte. Garbiketa sektoreko hitzarmena aplikatzen duten zentroetan izango du eragina lanuzteak. “Hamabost ordainketa eskatzen ditugu, bakoitza 1.200 eurokoa”, dio Inma Gomez Bermudez garbitzaileak, laburpen gisa.
Gomezek esan du gutxieneko lanaldia ere eskatuko dutela. “Garbiketan gero eta gehiago murrizten dituzte lanaldiak. Azkenean, astean bi orduz zoaz lanera. Beraz, garrantzitsu deritzogu gutxieneko lanaldi bat ezartzeari”. Hainbat enpresatan lanean ari diren 11.000 garbitzaile ari dira beharrean sektore horretan.
Soldata eskakizunei dagokionez, Gomezek adierazi du enpresek esaten dietela baietz, onartuko dietela 1.200 euroko soldata, “baina epea ez dute zehazten”. Eta galdera bota die: “Noiz egingo dute, 20 urte barru?”.
Prozesua desblokeatzea helburu
Hala ere, lan hitzarmenari buruzko negoziazioek aurrera jarraitzen dute. “Negoziazioak bizirik dirau, baina mahai gainean ez dago ezer”, esan du garbiketa langileak. “Prozesua desblokeatzeko eta mahai gainean edukiren bat jar diezaguten egiten ditugu mobilizaziook”.
Orain arte patronalak egin duen eskaintza izan da 2021erako %0,5eko igoera, %2koa 2022rako, eta beste horrenbestekoa 2023rako. ELAk salatu du KPIa inoizko gehien igo den garaian 18 zentimoko igoerak eskaini dituztela. Haren arabera, “pandemiaren ondoren soldatak izoztuta daude oraindik. Kontuan hartu behar da eraikinen garbitzaileek kale garbitzaileek baino %45 gutxiago irabazten dutela”.
LABek, berriz, esan du sektorea “nazkatuta” dagoela “ezkutuan egoteaz”. Gomezek ere adierazi du ikusezin egin nahi dituztela. “Enpresa askotan ez dute nahi zabalik daudenean garbitu dezagun. Beste batzuetan, ez dute nahi ate nagusitik sar gaitezen; atzeko atetik sartzea gura dute. Ez dute nahi gu ikusterik”, salatu du, eta gehitu euren lanari ez diotela ematen garrantzirik: “Noiz ematen zaio garrantzia garbiketari? Egiten ez denean. Orduan bai sortzen direla arazoak, eta orduan bai ezartzen dituzte gutxieneko zerbitzuak. Orduan bai garela behar-beharrezkoak”.
Gomez ziur dago garbitzaileek dituzten baldintzak lotuta daudela sektorea feminizatuta egotearekin. “Uste dut sektore feminizatua garelako lanaldiak gero eta laburragoak direla. Oso zaila da lanaldi osoa lortzea. Nortzuk aritzen dira garbiketa lanotan?”, galdetu du. “Oro har, emakumeak aritzen dira bulego batetik bestera”, esan du. Hala ere, adierazi du gogotsu daudela, eta gogora ekarri du mobilizaziook “historikoak” direla, ELA eta LAB batuta gehiengoa daukatelako.
MAXAM. Gaur erregulazioa negoziatzen hasiko dira, greban daudela
Maxam enpresako langileek asteon batzar orokorrean erabaki dute otsailaren 16an abiatu zuten greba mugagabeari eustea. Maxam Outdoors eta Maxam International atalak ditu enpresak Galdakaon. Langile batzordeak gogorarazi du zuzendaritzak Outdoors atala ixteko asmoa iragarri zuenean ekin ziotela grebari. “Lantegiaren zati bat itxiko zutela iragarri zuten, eta presio neurri gisa hasi genuen greba, kaleratzerik egon ez zedin”. UGTk, CCOOk, ELAk eta sindikatu independente batek dute ordezkaritza lantegian.
Maxamek meatzaritza, harrobi eta eraikuntzarako lehergaiak garatu, ekoitzi eta merkaturatzen ditu. Galdakaon bertan ehizarako kartutxoak egiten dituen atala saldu egin du. Enpresak itxi nahi duen atal horretako 67 langileentzat enplegua erregulatzeko espedientea aurkeztu du. Zuzendaritza eta langile batzordea gaur hasiko dira negoziatzen espediente horren memoria. “Lehenengo batzar hori azalpenak emateko izango da”, azaldu du langile batzordeak. Datozen asteetan jarraituko dituzte negoziazioak. Astero bi batzar egingo dituzte gutxienez.
Langileen erabakia
Martitzenean egin zien azken eskaintza zuzendaritzak. “Greba bertan behera utziz gero, itxieraren inpaktua txikitzeko neurriak martxan jartzeko asmoa iragarri zigun enpresak”. Langileek ez dute onartu. Maxameko behargin guztiei eman diete proposamena bozkatzeko aukera. Denen artean erabaki dute greban jarraituko dutela. Uste dute zuzendaritzak ez duela inor kaleratuko.
Langile batzordeak ez daki zer aurkituko duten batzar horietan: “Enplegua erregulatzeko espedientearekin hasten garenean ikusiko dugu enpresak zer jarrera duen: jarraituko ote duen hitz egiten itxiko ez duten enpresaren zatian langile horiei lekua egiteari buruz, ala soilik itxierari buruz hitz egingo duen”.
Langile batzordeak zuzendaritzari adieraziko dio erregulazioaren memoria “bidegabea” dela: “Maxam zentro bakarra da, eta inor ez da hemendik atera behar. Hasieratik egin bezala, irteera ez-traumatikoak bilatzeko neurriak eskatuko dizkiogu. Guk uste dugu inor ez dagoela sobran. Hau zentro bakarra da; beraz, ez dago arrazoituta espediente bat egitea”. Enpresari konponbideak bilatzeko eskatuko diote. Besteak beste, erretiro aurreratuak hartzea planteatu dute.
Hasieratik egin dituzten aldarrikapenei aipamen egin diete: “Greba planteatu genuen enpresak dirua gastatu zezan; besteak beste, erretiro aurreratuetan. Era horretako planak martxan jar ditzala nahi dugu, kaleratzeak gauzatu ez daitezen”.
Sindikatu guztiak bat eginda daudela jakinarazi du langile batzordeak, eta borrokan jarraituko dutela. Langile guztiek izan zuten enpresaren proposamena bozkatzeko aukera, martitzenean. “Parte hartzea oso handia” izan zen, eta emaitza, estua: %54 azaldu ziren greba egiten jarraitzearen alde, eta %46 kontra.
«Kostuen igoera horrek eragina izango du enpresen emaitza ekonomikoetan», esan dio BERRIAri Arrasateko Fagorreko komunikazio arduradun Edorta Mendietak. «Kostuen gorakada gure prezioetan jasotzea oso zaila da, eta, azkenean, askori gertatuko zaigu irabazi tartea gehiegi estutuko zaigula». Arrasateko makina-erremintako konpainia hori ez da argindar kontsumitzaile handia, altzairutegiak eta porlanaren sektorekoak bezala, baina gerraren lokatzak zikinduko du. «Burdin asko behar dugu gure makinak egiteko, eta lehengaiak izugarri igo dira; adibidez, kobrea. Itsasoko garraioa modu ikusgarrian garestitu da. Gure salmentak mundu zabalean mugitu behar ditugu, eta kontainerraren prezioa ez da sekula egon orain bezain garesti».
Zer egin mehatxu erraldoi horren aurrean? Arrasateko Fagor kooperatiba bat da, eta horrek krisiei erantzuteko abantailak dakartzala gogorarazi du Mendietak. «Baditugu babes mekanismo batzuk, eta aktibatu beharko ditugu, zalantzarik gabe». Langile gehienak bazkide dira Arrasateko enpresa horretan, eta horrek aldea egin dezake gerrikoa estutzeko erabakiak hartu behar badira: «Enpresaren jabeak gara, eta sakrifizio batzuk egitea egokituko zaigu. Soldatan nabaritu dezakegu, esaterako. Ez da erraza, baina okerragoa da enpresa arazo handietan sartzea». Mendietak erantsi du «denen artean» erantzun beharko diotela inor gutxik espero zuen egoera bortitzari. «Lehen ere egin ditugu ahalegin bereziak, eta orain ere egingo dugu behar den guztia».
Errubloetan ez
Mondragon taldeko enpresak, gainontzekoak bezala, adi-adi erreparatzen ari zaizkio lehertu den egoerari, lokatza noraino helduko den aurreikusi nahian, baina ez da erraza: «Ziurgabetasun handiko egoera da, eta, gainera, oso dinamikoa, egun batetik bestera aldatzen ari baitira gauzak», esan dio korporazioak BERRIAri. «Argi dago egoera honek eragin negatiboa edukiko duela gure ekonomian eta gure enpresetan, eta ez sektore jakin batean, baizik eta jarduera gehienetan». Salmentak handitzeko, globalizazioa abantaila handia izan da euskal industriarentzat, baina bumeran baten gisa gertatzen ari da orain. «Egungo mundua oso txikia da, eta oso lotua dago; ondorioz, gertatzen ari dena eragin globala edukitzen ari da», esplikatu du Arrasateko taldeak.
2020. urtean, pandemiaren gordineneko urtean, 10.865 milioi euroren salmentak egin zituzten taldeko enpresek, eta 80.000 enplegu inguru eman zituen. Bada, Mondragonek argi iragarri du neurri bereziak hartzeko prest dagoela, bazkide guztien artean eusteko enpresei. «Gure mekanismoak aktibatu beharko ditugu, berriro».
Errusian fabrikak dituztenek, berriz, arazo erraldoi bat dute. Zer egin enbargoaren aurrean? «Fagor Arrasatek ez du fabrikarik Errusian, baina ordezkaritza komertziala bai. Salmenten %3 baizik ez ditugu egiten han, eta horren kaltea ez da hain handia ere. Baina baditugu bezeroak han, eta, gure makinak dituztenez, zerbitzua eman behar diegu; orain ez dago argi, ordea, nola egin dezakegun hori». Ordainketak egiteko arazo handiak daude, izan ere, eta «momentuz» kontratu berririk ez egiteko erabakia hartu dute. «Errusiak baimendu egin du errublotan pagatzea dolarretan egindako kontratuak, eta bistan da: hori ezin dugu onartu».
Energia, lehengaiak eta garraioa, hirukote hori enpresa askoren amesgaizto bihurtu da, baina gehien sufritzen ari direnak energia kontsumitzaile handiak dira: adibidez, galdategiak. Ukrainako gerrak «ezin eutsizko» egoera batera eraman ditu, Marcial Alzaga AFM Euskadiko eta Nafarroako Galdatzaileen Elkarteko presidenteak dioenez. «Epe motzean denok gelditu beharko dugu. Hilabeteak daramatzagu eusten, baina honaino iritsi gara: egoera dramatikoa da», ohartarazi du. Laurogei enpresa ordezkatzen ditu, eta horietan 20.000 langilek egiten dute lan.
Argindarraren eta gasaren prezioak iazkoak halako zortzi dira orain, eta, energia konpainiekin epe luzerako kontratuak adosten saiatu diren arren, enpresei «ezinezkoa» izan zaie «kiebrara kondenatuko» ez dituzten prezioak lortzea, Alzagak dioenez. Izan ere, energien garestitzeari lehengaien prezioen igoera batu zaie; bereziki, burdin lingotearena, gehienbat Ukrainatik inportatzen dena. «Stocka duena horrekin ari da lanean; amaitzean, gelditu egin beharko dute».
Elikagaien sektorea
Elikagaien sektorea ere hasi da nabaritzen ondorioak. Ukraina da ekilore olioaren munduko produktore nagusia, eta gerrak eten egin ditu inportazioak. San Adriango (Nafarroa) General Mills multinazionaleko lantegiak, zeinak janari mexikar eta dietetikoak ekoizten baititu (Old El Paso eta Nature Valley), enplegua aldi baterako erregulatzeko espediente bat aurkeztu du bere 800 beharginentzat. Enpresak azaldu du 80 tona ekilore olio erabiltzen dituela fabrikak astero, guztia ukrainar jatorrikoa; olio hori gabe ezin omen ditu bere produktuak egin.
Gozogintza industrialak ere piztu du alarma. Lazkaon (Gipuzkoa) egoitza duen Arruabarrenako lantegian «tonaka» ekilore olio kontsumitzen dute; zuzendaritzako kide batek azaldu dutenez, beste mota batzuetakoak erabiliko dituzte: palmondo olioa, bereziki. «Gozogintza industrialean asko erabiltzen da palmondoarena. Guk, erdia eta erdia, gutxi gorabehera». Beste aukera batzuk ere badaude: arbi olioa edo koltzakoa, eta koko olioa. Dena den, Arruabarrenak argi du palmondoarena nagusituko dela, eta gezurtatu egin du olio horren ospe txarra. «Hemendik aurrera produktu askotan ikusiko dugu, eta ez bakarrik gozogintza industrialean».
Arrain kontserbak
Arrain kontserbetan ere adi begiratzen diote Ukrainako gerrari. Haien produkzioaren %60 inguru ekilore olioarekin egiten dute, eta, besteak beste Moldavian, Frantzian eta Argentinan ere produzitzen den arren, %70 Ukrainatik ekartzen dute. Horiek hala, sektoreak ekoizpenen murrizketak jarraitzea espero dute -iaz%8koa izan zen-, eta enpresa batzuetan hasi dira kontingentzia planak prestatzen. Gobernuei, halaber, eskatu diete premiazko neurriak hartzeko, hala nola muga zergak eteteko.
«Guk %8 inguru igo ditugu gure produktuen prezioak, baina %40ko igoera izan da produkzio kostuetan», azaldu du Bermeoko (Bizkaia) Serrats kontserbetako arduradun Esperanza Serratsek. Haiei ekilore olioaren prezioaren igoerak ez die zuzenean horrenbeste eragiten, erabiltzen duten olioaren %80 oliba olioa delako. Dena den, beste lehengai eta material batzuetan ari dira igartzen gerraren ondorioak: aluminiozko laten prezioan, garraioan… Eta nola ez, arrainarenean. «Kostera honetan asko igoko dira prezioak, erregaien garestitzegatik».
Sektore horiei ez ezik, ekilore olio faltak beste enpresa askori ere eragiten die: janari izoztua egiten dutenei, esaterako. Zestoako (Gipuzkoa) Ameztoiko arduradun Alberto Angurelek adierazi duenez, hornitzaileek aurreko astean jakinarazi zieten martxoaren amaieran ezin izango zietela ekilore olio gehiago saldu, eta ez zuela merezi beste hornitzaile batzuk bilatzea, ez delako egongo. Hilero 3.000 litro inguru erabiltzen dituzte. Ekilore olioa oliba olioarekin ordezkatzea aurreikusi dute, baina horrek produkzio kostuetan eragin handia izango luke, olibarenak bikoitza balio duelako. Angurelek azaldu duenez, ekilore olioa produktu «gutxi» batzuetan erabiltzen dute, baina gehien saltzen direnetako batzuetan; kroketetan, esaterako. Ekilore olioaz gain, Angurelek ez du uste beste osagairik faltako zaienik. «Dena den, egoera dagoen moduan, nork daki. Prezioen igoera lehengai guztietan nabarituko dugu».
Otsaileko KPIan etxebizitzaren arloan izan da igoerarik handiena, batez ere argindarrarengatik eta gasarengatik. Hamabi hilabetean %51,7 handitu dira etxeko berokuntzaren, argiteriaren eta uraren prezioak. Erregai garestiak ere igoera nabarmena ekarri du garraio prezioetan, %12tik gorakoa, iazko otsailarekin alderatuta. Eta elikagaiek ere pisu handia izan dute otsaileko inflazio handian. Hamabi hilabetean, elikagaiak eta alkoholik gabeko edariak %5,3 garestitu dira Hego Euskal Herrian.
Datu xeheagoei begira, ikusgarriak dira olio eta koipeek hamabi hilabetetan izandako prezio igoera (%23,8) eta garraio pertsonalarena ere (%12,6), besteak beste. Elikagaietan, igoera nabarmenak izan dira: zerealetan eta haien deribatuetan aldea %9,9koa da; esnea %7,5 garestiagoa dago iazko otsailean baino; eta lekale eta barazkietan, igoera %7koa izan da. Behikiek (%6,3 ), arrautzek (%6), fruitu freskoek (%5,2) eta hegaztikiek ere (%4,9) gora egin dute.
Gerra «aitzakia» gisa
Prezioen igoerak sektore guztiei eragingo die, baina kontsumitzaileei bereziki. Hori dela-eta, ELAk nabarmendu du 2021eko KPIaren arabera eguneratu beharko liratekeela soldatak; horrekin batera, produktu energetikoen prezioak mugatzeko eskatu du. Salatu du agintari politikoak Ukrainako gerra erabiltzen ari direla inflazioa justifikatzeko «aitzakia» gisa. Sindikatua ez dago erregaien eta argindarraren zergak murriztearen alde; bidea enpresen mozkinei zergak igotzea dela berretsi du.
Orain, EBk erabaki du menpekotasun hori murriztu beharra dagoela lehenbailehen. Epe luzerako helburuak baditu, baina, aurten bertan, negua iristerako, energia horren bi heren beste nonbaitetik etorri behar direla dio. Paper gainean, kontuak garbi ageri dira. Errealitatean, ordea, gauzak ez dira horren errazak.
Batetik, eskariari begiratu behar zaio. Pentsatzekoa da gasaren egungo prezioak berak kontsumoa murriztuko duela, industria eta abarretan. Etxebizitzek ere murriztuko dute gas kontsumoa, ziurrenez prezioarengatik. Energia aurreztearekin eta efizientziarekin, asmoa da 2022 amaierarako 14.000 milioi metro kubo gutxiago behar izatea.
Elektrifikazioa bizkortuz ere aurreztuko da gasa. Bero ponpa gehiagorekin, 1.500 milioi metro kubo gas gutxiago beharko da; teilatuetako eguzki plaka gehiagorekin, 2.500 milioi metro kubo gutxiago, eta iturri berriztagarriekin argindar gehiago ekoiztetik 20.000 milioi metro kubo gas gutxiago.
Errusiako gasaren parte bat biometano gehiago sortuz ordezkatu nahi du Europako Batasunak, 3.500 milioi metro kubo gas. Eta beste 10.000 milioi metro kubo Errusiarenak ez diren gasbideetatik nahi ditu ekarri, hau da, Norvegiatik, Afrika iparraldetik eta Azerbaijandik.
Eta beste 50.000 milioiak?
Bruselaren zenbakietan, beste 50.000 milioi metro kuboren zuloa gelditzen da, Errusiako gas inportazioen bi herenak ordezkatu nahi baditu. Gas natural likidotuen inportazioekin estali nahi du zuloa EBk, GNL erosketak «dibertsifikatuz». Erraza esatea, eta, itxura guztien arabera, zaila eta garestia hori lortzea.
Gas likidotua ez dago sobran merkatuan, ezta gasontziak ere: hortik azken hilabeteetako prezio garestiak. Eta ez da espero munduko GNL ekoizpena aurten 50.000 milioi metro kubo handitzea; gehienera, adituen iritziz, horren erdia handitu daiteke produkzioa.
AEBak has litezke gas gehiago ekoizten, baina beldur dira inbertsio hori egin eta bat-batean egoera aldatu eta Errusia Europara saltzen hasiko ote den, edota Europa berdeago batek urte gutxiren buruan gasa erabat baztertuko ote duen.
Horiek horrela, GNLa urri, lehia latza izango du EBk hura erosteko, batez ere Asian. Eta, ondorioz, garesti kostako zaio EBri biltegiak betetzea negua iristen denerako. Eta Asiako herrialde batzuek —Japoniak, Hego Koreak eta Pakistanek, esaterako— ikatz eta fuel olio gehiago erabiltzen hasi beharko dute.
Errusiako gasa Bilbon
Atzo Errusiako gas natural likidotua deskargatzen aritu ziren Bilboko portuan. Herenegun gauerdian iritsi zen Nikolay Urvantsev ontzia, biltegietan 172.000 metro kubo gas zekartzala.