Sindikatuetan, kidetzeak beherantz joan dira hainbat urtez AEBetan, eta beharginen elkarteek ahalegin berezia egin dute multinazional handien eta janari lasterren enpresetako langileen artean. Pandemiak zaintzaren gaia ere ekarri du hizpidera, hilabete luzez elikaduraz arduratu direnen artean esaterako, eta haien lan eta bizi baldintzen gaineko eztabaida piztu. Hala, Starbuckseko langileen kanpainak aspaldi ez bezalako arreta piztu du herrialdean. Apiril hasieran Amazonen aurrean New Yorkeko Long Islandeko lantegiko beharginek lorturiko garaipenak itxaropen handia piztu du, eta, orain, Starbuckseko tabernariak sindikatu izanak are gehiago hauspotu du langileak elkartzeko beharra.
Giro politikoa ere alde dute: inkesten horren zale den herrialde honetan, urteetako onarpenik handiena lortu dute sindikatuek azken hilabeteotan. Eta, aurreko ostiralean, Joe Biden presidenteak Etxe Zurian hartu zituen hainbat sindikalista, tartean Amazon eta Starbucksekoak. Kafetegi kateen konpainiak ohar bat kaleratu zuen haserrea erakusteko.
Duela hilabete Amazonen langileen artean zabaldu zen ospakizun irudia ia egunero errepikatzen ari da egunotan Starbucksek AEBetako luze-zabal osoan dituen 9.000 kafetegietako batean edo bestean: saltokiaren atarian besarkadak, poza eta ilusioa, sindikatua eratzeko bozketan langile gehienek baietz esan dutelako. Mugimendua astiro hasi zen, iazko urtearen amaieran: Buffalo hiriko kafetegietako bateko beharginek aurrera egitea ebatzi zuten, Workers United (Langile Batuak) sindikatuaren abaroan.
Mugimendua, hedatzen
Neguan, banan-banan saiatu ziren han-hemenka sindikatzen, eta, udaberrian, mugimendua hedatzen ari da erabat, bestelako lantoki askoren eredu eta ispilu bihurtzeraino. Washington hiriburutik hurbil, Virginia estatuko Falls Churchen izan da egunotan horrelako irudi bat: aldeko 30 boto eta aurkako birekin, sindikatzea erabaki zuten herriko Starbucks kafetegiko langileek.
Virginian mugimendu handia piztu da asteotan, eta, duela bi asteburu, «sindikatuen jaia» egin zuten Richmond hiriburuan. Egun osoko musika emanaldiak izan ziren, eta Bernie Sanders senatari ezkertiarrak ere hartu zuen hitza. «Heroi amerikarrak zarete», esan zien langileei oholtzatik: «Justiziaren eta duintasunaren alde altxatu zarete, herrialde honetako mugimendu sindikala berrindartzeko eta erabaki mahaian egotea bermatzeko». Aurretik, Vermonteko senatariak beharginen lan baldintzen eta eskaeren berri jaso zuen, bilera batean. Besteak beste, enpresak eskaintzen duen osasun babeserako oztopoak aipatu zizkioten —AEBetan ez dago osasun sistema unibertsalik—: oso garestia da, eta langile askok ez dakite zenbat orduz lan egingo duten biharamunean. TJ izeneko gazteari minbizia diagnostikatu zioten iaz: «Bi txanda eta asteko 30 ordu hartu behar izan ditut, kimioterapia ordaindu ahal izateko», esan zion senatariari.
Konpainiak irudi moderno eta aurrerakoia dauka AEBetan, eta kezka agertzen du gai sozialen inguruan: bai bezeroekin, eta bai kafearen jatorriari dagokionez, besteak beste. Iruditeria horretan, langileei ere «kide» (partner) deitzen die. Izenaren eta izanaren arteko aldea nabarmen gelditu da azken asteotan, ordea, enpresak langileen eskaerei emandako erantzunean. «Hasieratik argi utzi dugu hobeto gaudela kide moduan, sindikatu bat tartean egon gabe, eta uste hori ez da aldatu», erantzun zioten sindikatzeko eskaera bati. Egunotan, Howard Schultz Starbuckseko nagusiak konpainiako arduradunekin egindako bideo dei bat filtratu da. Hartan dioenez, «enpresaren etorkizuna eteten saiatzen ari den kanpoko indar bat» dira sindikatuak, «zer izan eta zer egin aginduko duen kanpoko indar bat, edo garen eta egiten dugun hori etengo duena».
Enpresaren presioak
Irudi aurrerakoi hori da, hain zuzen, langile eta ikasle asko erakartzen dituzten faktoreetako bat, eta sindikatu bat eratzeko gakoetako bat, Rani Molla kazetariak dioenez: «20 urte inguruko gazteak dira, Black Lives Matter eta Me Too bezalako justizia sozialeko mugimenduekin iritsi dira helduarora, eta egokienak dira sindikalismoa berpizteko». Amazoneko langileek biltegi handietan dihardute; Starbuckseko langileek, berriz, kafetegietan; beraz, harreman estuagoa dute, elkarrekin hitz egiten dute, eta aukera hobea dute lan baldintzez eta beren egoeraz mintzatzeko. Hori dela eta, behetik gorako mugimendua eratu dute: kafetegiz kafetegi eratu dute sindikatua, eta ordezkariak izendatu ere bai, enpresarekin zuzenean negoziatzeko.
Buffaloko langileen urratsei jarraitu nahi izan zietenei, ordea, zorrotz erantzun zien konpainiak, «Memphiseko zazpiei», esaterako: Buffaloko sindikatuarekin harremanetan jarri, eta antolatzeko asmoa agertu zutenean, kaleratu egin zituzten, otsailean. Apirilean, Lan Harremanen Kontseilu Nazionalak —AEBetako erakunde bat da— ebatzi zuen kaleratzeak legez kanpokoak izan zirela, eta auzitegi federaletara jo du, berriz kontrata ditzaten. Orain, kaleratuak buru-belarri ari dira sindikatua indartzen eta herrialde osoan asmo bera dutenei laguntzen. «Gazteok teknologiarekin ere moldatzen gara; hala, bizkor ibili gara mugimendua zabaltzen», dio Nabretta Hardinek, zazpi kaleratuetako batek.
Enpresak, berriz, ezinean dihardu mugimendua geldiarazi eta langileen bozketetan eragin nahian. Hala dio Richmondeko kafetegiko Meridian Stillerek: «30 ordu lan egin ohi nituen astero; sindikatua eratu dugunetik, asteko 15 ordura jaitsi digute lana askori herrialde osoan». «Batzuei lanaldia murriztu, eta kanpotik jende gehiago kontratatzen dute», dio Cory Johnsonek: «Ez du zentzurik; badirudi jendeak lana uztea nahi dutela». Edozelan ere, Katheryn Wiggersek argi du: «Langile gisa enpresa honi dirutza irabazarazten diodanez gero, aintzat hartu behar naute». Datozen asteetan, Starbucksen berrehun lantokitan baino gehiagotan iragarri dituzte sindikatua eratzeko bozketak.
Emica Bombas 2017an hasi zen plan estrategiko berria garatzen, eta orduan erabaki zuten negozioa dibertsifikatzea, Jon Ander Agirrebengoa zuzendari nagusiak azaldu duenez: «2018an eta 2019an produktu berriak atera zituzten, eta hazkunde handia lortu zuten horri esker. Baina COVID-19ak ezerezean utzi zuen guztia. Gogoeta egitea erabaki genuen orduan, ekoizpen jarduera berriak arakatzeko. Eta, horretan ari ginela, konturatu ginen energia fotovoltaikoa gure negozio tradizionalaren osagarri izan zitekeela».
Ur gaineko panel flotagarrien ereduaren aldeko apustua egin zuten bereziki. Izan ere, Agirrebengoak adierazi duenez, eguzki panelak eta ponpak «bateragarriak» dira, batetik, antzeko sektorean edo jarduera eremuan koka daitezkeelako: hau da, ponpak martxan jartzeko ura eta energia behar izaten dute bezeroek, eta, beraz, behar horiei erantzuteko balio dezakete. Eta, bestetik, bateragarriak dira «sinergia komertzialarengatik» ere; ohiko bezeroei zuzendutako produktu bat izanik, berriak bilatzeak ekarriko lieken gastua aurreztuko luketelako.
Kokapena aldeko
Ur gaineko instalazio fotovoltaikoak aintzira naturaletan eta artifizialetan jar daitezke, baita urtegietan, edateko ura daukaten arroetan, ubideetan eta nekazaritzako ureztatze putzuetan ere. Eta hori du abantailarik handienetako bat: kokapena. «Eguzki panel flotagarriek ez dituzte lur eremu handiak hartzen, nekazaritzarako edo abeltzaintzarako erabil daitezkeenak, eta instalazioa bera ere errazagoa izan daiteke aintzira edo aintzira artifizialetan batez ere».
Gainera, eguzki panelen errendimendua handiagoa izan daiteke kasu batzuetan, «urak azpiegitura hozten duelako», besteak beste. Lurruntzeak eragiten dituen ur galerak ere murrizten ditu —helburu horrekin jarriko dituzte eguzki panelak Nafarroako ubidean, esaterako—.
Mantenua da ereduaren erronka handienetako bat. Eta balio ekologikoa izan dezaketen putzuetan eragin ditzakeen ingurumen kalteak ere ikerketa gai dira oraindik. «Argi dago inpaktua ez dela bera urtegi batean, urmael natural batean edota ureztatzeko putzu batean. Estaltzen den azaleraren portzentaiak ere eragingo du. Orain arte jaso ditugun datuen arabera, ondorioak positiboak dira. Sektore berri bat izanik, argi daukagu gauzak ondo egin behar ditugula hasieratik, eta arautu behar dela hau ere». Hain zuzen ere, Espainiako Trantsizio Ekologikorako Ministerioak martxoan zehaztu zituen urtegietan eguzki panelak jartzeko baimenak eta betekizunak.
Enpresak negoziorako aukera handia ikusten du, batez ere Euskal Herrian eta Espainian, garatzen hasi berria den teknologia izanik balio handiko merkatua zabaltzen hasi delako. Emica Solerrek liderra izan nahi du kokaleku horietan. Soilik Arabako Lautadan, esaterako, 40 MW hartuko lituzketen instalazioak egiteko adina ureztatze putzu daudela uste dute. Espainian, berriz, urtegietan bakarrik 8.600 MWeko proiektu flotagarriak garatzeko aukera dagoela kalkulatu dute, eta 10.000 MWekoa ur putzuak aintzat hartuz gero.
Nazioartean ere aukerak badituztela esan du Agirrebengoak, eta produktuaren inguruko interesa agertu duenik ere izan dela dagoeneko: «Hedabideetan atera garenetik Brasildik eta Txiletik deitu digute». Ur gaineko eguzki panel flotagarrien ereduaren aldeko apustua egin dute Europako herrialde askok ere. Agirrebengoak esan du, ordea, nahiago dutela bertatik hasi: «Herrialde askotan asko hazi da eredu hori, eta etorkizunean izango dugu aukerarik. Baina hemen egingo ditugu lehenengo proiektuak, eta irtengo gara gero, seguru».
Miñaon aurrenekoa
Produktua garatzen aritu dira azkenengo bi urteetan, eta merkatura ateratzeko prozesuan dira orain. Bada, produktuaren muntatze eta mantenu lanetan izan daitezkeen gorabeherak testatzeko eta etorkizuneko proiektuen garapenak ikertzeko, prototipo bat jarri dute Arabako teknologia parkean.
Instalazio txiki bat da: 140 metro koadroko azalera hartzen duten 32 eguzki panel ditu, eta zazpi etxebizitza hornitzeko beste energia elektriko sor dezake. Martxan dago jada, eta, Agirrebengoak adierazi duenez, diseinu «berezia» da haiena, beste eredu batzuekin alderatuta: «Urarekin kontaktuan den eremua txikia daukan azpiegitura bat da, eta bi aurpegiko panelak ere jartzeko aukera ematen du. Putzua hustu behar den kasuetan ere instalazioa desmuntatu gabe egiteko aukera eskaintzen du».
Hala ere, bezeroaren beharren eta ezaugarrien arabera egokituko dute proiektu bakoitza: «Bezero batzuek proiektu guztia garatzeko beharra izango dute. Instalazio handiagoen kasuan, berriz, plataforma flotagarrira mugatuko litzateke gure negozioa». Baina argi daukate ereduak baduela etorkizunik: «Garatzeko aukera handia du oraindik».
Gasteizkoak-en ustez, egun «ehun inguru» dira armagintzarekin harremana duten euskal enpresak. 2017an Estas guerras muy nuestras [Gerra hauek oso gureak dira] liburua argitaratu zuten, eta 101 ziren orduan. Esan bezala, euskal erakundeek ez dute erregistro ofizialik, eta ez dago kluster edo enpresa elkarte pribaturik. Horiek hala, Gasteizkoak-ek defentsa ministerioen lehiaketa publikoen erregistroan, haien buletinetan eta aldizkari berezituetan arakatu behar izaten dituzte enpresak.
Espainian bada kluster bat, TEDAE izenekoa, eta Hego Euskal Herriko bederatzi euskal enpresa daude hor: SAPA, ITP Aero, Aernnova, MTorres, Aciturri, Tecnalia, Sener, Iraundi eta Satlantis. Optical Critical Sistems ere ageri da, CAF Beasaingo (Gipuzkoa) enpresak iaz erosi zuena. Ipar Euskal Herrian ere industria militarrarekin harreman zuzena dutela onartzen duten bi enpresa daude: Dassault eta Turbomeca. «Errealitatea, baina, askoz zabalagoa da», azaldu du Antak: «Enpresa horiek enpresa asko azpikontratatzen dituzte, eta hornitzaile pila bat dituzte. Sustraiak oso sakonak dira».
Eta dirutan, zenbat da? Bada, ezin da jakin. Gasteizkoak-ek 500 milioi euro inguruko fakturazio datua eman izan du, baina ziur daude hori baino handiagoa dela, eta hurrengo urteetan are gehiago puztuko dela. Martxoan, NATOk bere kideei eskatu zien BPGaren %2 defentsara bideratzeko. Eskaera zaharra da, baina orain askok beteko dutela dirudi. Espainiak dagoeneko esana du 2024an iritsiko dela, %1,17koa baitu egun. Frantziaren kasuan %1,84koa da; Alemaniarenean, %1,36koa; Italiarenean %1,22koa, eta Belgikarenean %0,93koa.
Europa da eroslea
AEB, Errusia eta Txina hortik gora dabiltza, baina, euskal industriaren kasuan, Europako merkatuari erreparatu behar zaio, hainbat herrialderen artean adosturiko proiektu amankomunak baitira bezero nagusia. Urrunago joan gabe, Next Generation funtsetako 15.000 milioi euro defentsarekin harremana duten inbertsioetarako dira. Hortik kanpo, Saudi Arabia da erosle handienetako bat, eta gero eta gehiago AEBak.
Enpresei izen-abizenak jartzen hasiz gero, Sapa nabarmendu behar da, ekoizpena ia esklusiboki armagintzara bideratzen duten gutxietako bat baita. Andoainen (Gipuzkoa) du lantegi nagusia, eta Jokin Aperribai Realeko presidentea da haren burua. Aireko erasoen aurkako sistemak eta gerra ibilgailuen propultsio sistemak ekoizten ditu batez ere. Esaterako, esku hartze handia izaten ari da VCR 8×8 Dragon tankearen ekoizpenean. Egun Espainiako armadak hori erabiltzen du, eta Europan ere zabaldu nahi dute. Ibilgailu militarren arloan diharduten beste euskal enpresa batzuk dira, bestak beste, CAF, Danobat eta JPG.
Antak nabarmendu du egun aeronautika dela euskal industriak armagintzarekin duen loturarik oparoena, eta hori dela dibertsifikazioaren kamuflajearen eredu nagusia. Hegazkingintza zibilerako egitasmo eta ikerketak militarrean ere erabiltzen dira. Gasteizkoak-en arabera, 51 enpresa daude zaku horretan.
Handienak ITP Aero, Aernnova eta Dassault dira, eta hirurek hartzen dute parte FCAS proiektuan: Eurofightera eta Rafaleak ordezkatuko dituen Europako guda hegazkin berria. Combat Air System 100.000 milioi euroko egitasmo bat da, eta, ondo bidean, 2027rako prest egon beharko luke. ITP Aerok turbinak egiten ditu; Aernnovak, hegalak, eta Dassaultek zenbait parte lantzen ditu. Dassaultek Miarritzen (Lapurdi) du faktorietako bat, eta, batez ere hegazkingintza zibilean diharduen arren, enpresaren webgunearen arabera, egitasmo militarretarako osagaiak ere ekoizten ditu. Beste 48 euskal enpresek haiek hornitzen dituzte.
«Teknologizazioa»
Armagintza aldatu egin da Euskal Herrian. Pistola, lehergailu eta antzekoak ekoizten dituzten enpresak urritzen ari dira; ingeniaritza, elektronika eta optika zerbitzuak eskaintzen dituztenak, berriz, ugaritzen. Horren eredu da MTorres ingeniaritza bulegoa (Dorre, Nafarroa). Gerra hegazkin ugari egiteko makineria diseinatu du: A400M, Eurofighter, KC390, F-18a, F-35… Itsaspeko bat ere diseinatua du. Sener (Getxo, Bizkaia) ere ingeniaritza aholkularitza da. Armagintzarekin duen loturarik ezagunena, dena den, misilak gidatzeko SMS sistemak dira.
Bilakaera horri «teknologizazioa» deitzen dio Antak. Eredu argienetako bat Tecnobit euskal jatorriko enpresa da: radarrak eta optika elementuak diseinatzen ditu. Satlantisek, esaterako, optika elementuak muntatzen ditu satelite eta antzekoetan, eta akordio bat sinatu du AEBetako defentsa departamentuarekin. Are gehiago,Tecnalia institutuak defentsara zuzenduriko alor bat du, eta aurretik aipaturiko hainbat arlotan egin ditu ikerketak.
Nolanahi ere, agudo samar ikusi zen neurria ez zela aski. Inflazioa %69raino igo da azkeneko lau hilabeteetan, nahiz eta ekonomialari independentez osatutako talde batek dioen inflazio erreala hori halako bi baino gehiago dela. Horren erakusgarri, gasolina %180 garestitu da hilabeteotan, elektrizitatea %127, eta elikagaiak, berriz, %50 eta %100 bitartean, bertzeak bertze.
Bizitzaren kostua garestitu izanak greba olde bat eragin du: milaka langile karrikara atera dira soldata igoerak eskatzeko, prezioen goraldiari aurre egiteko modua izate aldera. 2022an, 110 greba inguru antolatu dira orain arte; batez bertze urte oso batean antolatzen direnak baino gehiago dira, Lan Arloko Ikerketen Komunitatearen datuen arabera. «Gure soldatak baino gehiago igo dira alokairuak. Baita gasolina eta garraio publikoa ere. Anitzek haurrak ditugu, eta ez dugu modurik hilabeteko gastu guziak ordaintzeko», azaldu du Turkiako Migros kate handiko supermerkatu batean aritzen den apal betetzaile batek, Mevlutek.
Migros enpresak 257 langile kaleratu zituen otsailean, tartean Mevlut, langile talde osoari soldata igo ziezaiotela eskatzeagatik. Kanporatutakoak eta haiekin bat egin zuten lankideak egunero protesta egiten hasi ziren, supermerkatuen jabearen etxe parean. Turkiako Polizia jazarri egin zitzaien manifestariei, eta 150 langile atxilotu zituen; horietako gehienek ez zuten sekula greba batean edo lan arloko protestetan parte hartu lehenago. «Liskar horren ondotik, enpresak onartu zuen kaleratu gintuela, eta soldatak %8 igo zituen. Nire lanpostura itzuli ahal izan nintzen. Egoera pixka bat hobetu da, baina prezioak garestitzen ari dira oraindik», erran du. Grebak sektore guzietara zabaldu dira: metalgintzako langileek grebara jo dute, baita ehungintza lantegietakoek eta bizikletako banatzaile autonomoek ere.
Sektore pribatuan
«Greba ia guziak sektore pribatuan izan dira, eta bai enpresek eta bai gobernuak debekatu egin dituzte», azaldu du Alpkan Birelmak, irakasle laguntzaile eta lan eskubideetan adituak. «Hala ere, greba arrakastatsu ugari izan dira sektore anitzetan, baldintza hobeak lortu dituzte, eta horrek bertze langile ugari bultzatu ditu beren eskubideak aldarrikatzera». Hauxe ere gehitu du Birelmak: «Ez dute ikaragarrizko arrakasta lortu; ez dut esajeratu nahi, baina lan arloko protestek normalean ez dute izaten hainbertzeko arrakastarik Turkian».
Trendyol merkataritza elektronikoko enpresako banatzaileek, adibidez, lortu zuten beren helburua: milaka motor gidari autonomo arduratzen dira etxe horren logistikaz, eta haiek ordaintzen dituzte motorraren mantentze gastuak eta gasolina. Bada, urtarrilean oihartzun handiko greba bat egin ondotik, denei soldata igotzea erdietsi zuten. Automobilgintzan, ordea, ez zuten zorterik izan, dozenaka lagun kaleratu baitzituzten, baldintza hobeak eskatzeko asmoz sindikatu batean sartzeagatik.
Inflazioa, kontrolik gabe
Lira turkiarraren jaitsierak ere eragin die prezioei. Izan ere, azken urtean, lira turkiarrak balioaren %40 galdu du euroarekin alderatuta. Turkiako Banku Zentralak neurri sorta bat hartu du Recep Tayyip Erdogan presidentearen presiopean, agintaria bere ikuspegi ekonomiko propioa ezarri nahian ari baita, eta, hain zuzen, neurri horien ondorioz galdu du lirak balioa hain agudo. Erakundea interes tasak jaitsiz joan da, %14raino, nahiz eta inflazioa hori halako lau den.
Banku Zentrala ekonomialari gehienen aholkuen kontra doazen erabakiak hartzen ari da: haien arabera, interes tasek inflazioa adinakoak edo handiagoak izan behar dute, bertzela interesak negatiboak izanen baitira. Neurri horiek liraren balioa etengabe goiti eta beheiti ibiltzea eragin dute, eta, hortaz, inflazioak goiti egin du, Turkiak ekoizpenerako materiala inportatu egiten baitu hainbat sektoretan.
Zenbait ekonomialariren ustez, gobernuak nahi du lirak balio apala izan dezan atzerriko dibisekin alderatuta, esportazioak eta turismoa sustatze aldera. Nolanahi ere, Ukrainako gerrak kalte egin die bai esportazioei eta bai turismoari, Turkiak zenbait merkataritza hitzarmen baititu Kievekin eta Moskurekin, eta bi herrialde horietako 10 milioi turista hartzen baititu urtero.
Horiek horrela, zenbait herriko etxek ekinaldi solidarioak abiatu dituzte, herritarrek familiarik behartsuenen fakturen parte bat ordaindu ahal izan dezaten. Bertze batzuek diru laguntzak eman dizkiete okindegiei, ogiaren prezioa merkatzeko. «Bezero gutxiago ditugu, eta ahaleginak egiten ditugu prezioak ahalik eta gutxien garestitzeko, baina galerak izan ditugu azken hiru hilabeteetan», azaldu du Erdal Korkmazek, janari denda baten jabeak. Kezkaturik mintzatu da: «Krisiak gogor jo ditu saltoki txikiak. Horrela jarraituz gero, beharbada itxi eginen dut denda urte bukaeran».
2006an, Logroñon (Errioxa, Espainia) egoitza zuen Construcciones Samaniego eraikuntza enpresak zoruak erosi zituen Los Arcosen, eta enpresaren arduradun Jesus Samaniegok zirkuitu bat eraikitzeko proiektua proposatu zion herriko UPNko alkateari. Enpresaburuaren enkarguz aholkularitza etxe batek egindako azterketaren arabera, zirkuitua hiru urteren buruan errentagarri izango zen, bere kabuz finantzatuko zen, eta aberastasuna sortuko zuen eskualdean. Eraikuntzaz, jakina, ideiaren sortzailea arduratuko zen, eta, negozio hari bultzada politikoa eman asmoz, sozietate batean sartzea proposatu zion gobernuari: %45en truke, SPRIN sozietate publikoak 900.000 euro jarri beharko zituen soilik. Zirkuituak sei milioi euroko aurrekontua zuen hasieran. Paperak dena jaso dezakeenez, alkate baten edo, okerrago, gobernuko lehendakari baten belarriak goxatzeko zifrak eman zituen Samaniegok, eta, eskualdeko herritarren boto ehizan, aise erosi zion UPNk ideia.
Errealitatea bestelakoa izan da. Hasieratik argi geratu zen hori, hasi eta gutxira obrak eten behar izan baitzituzten finantzaketa faltaren ondorioz. UPNren gobernuak aurrera jotzea erabaki zuen. Aurrekontua 16 milioi eurora igo zen; gero, 32 milioira, eta, azkenik, 62 milioira BEZa aintzat hartu gabe, 55 milioi. Ondorengo bi urteetan, gobernuak kapital zabaltzeen eta maileguen bitartez finantzatu zuen zirkuitua, eta beste behin agerian utzi zuen eskuinak ez duela erreparorik sektore publikoaren eskuetan uzteko eurek eragindako galerak. Los Arcoseko zirkuituari dagokionez, onuradun bakarra ideiaren bultzatzailea izan zen: 1,6 milioi baino ez zituen jarri, eta, trukean, 33,4 milioi euro poltsikoratu zituen Samaniegok. Ziurrenik, higiezin sektorearen krisiaren erdian egindako opari hark bere amaiera atzeratu besterik ez zuen egin, 2016an hartzekodunen konkurtsoa deklaratu baitzuen. Gerora, likidazioa etorri zen.
2010ean inauguratu zen zirkuitua. Ondorengo hamabi urteetan argi geratu da ez zela negozio errentagarria. 2014tik 2020ra, gobernuak zirkuitua Los Arcos Motorsport enpresari alokatu zion. Kontratua amaituta, enpresak aukera zuen zirkuitua erosteko hamabost milioi euroren truke, baina ez zuen gauzatu. Aurten Nafarroako Kontu Ganberak egindako txosten baten arabera, 72 milioi euro inguru kostatu zaio orain arte alor publikoari: 55 milioi euro obra, zirkuituaren ustiakuntza sozietate publikoen eskuetan geratu den urteetan 6,7 milioi euroko defizita eragin du, interes tasetan 9 milioi euro ordaindu dira, eta urteotan 720.000 euroko abal bat gauzatu da. Gobernuaren asmoa da 15 miloi euroren truke saltzea, baina parlamentuan onartu du egun zirkuituaren balorazioa sei milioi eurokoa dela.
Ezin da ahaztu ia-ia hasieratik argi zegoela iragarritakoa baino nabarmen gehiago ordaindu beharko zela, eta aurrera jo zela: Navarra plana izeneko inbertsio plan zabalago baten zakuan sartu zuten zirkuitua UPNk eta haren bazkide PSNk, beste hainbat proiekturekin batera (Nafarroa Arena, AHT, Garraioaren hiria, ubidea…). Finantza krisitik ateratzeko zementuzko hauspoa izan zen hura. 1930eko hamarkadan Depresio Handitik ateratzeko inbertsio publikoaren irtenbidea proposatu zuen Keynesek; ia 80 urte geroago, muturrera eraman zuten ideia hura UPN-PSNk. Inbertsioa ekonomiaren motor izan ordez, motorra inbertsio. Okerrena da oturuntza hura garesti atera zela eta amaitu zenean etorri zirela murrizketak eta inbertsioaren lehortea.