Ricardo Oterok inor gutxik bezala ezagutzen du Uberri zerbitzua ematen dioten enpresen jarduna. Garraiolari ohia da, hainbat garraio elkartetan ordezkari izandakoa, eta egun UGT-Euskadi sindikatuan dihardu. «Gidarien lan baldintzak oso kaskarrak dira: soldata txikiak, hamar-hamabi orduko lanaldiak, atseden egun bakarra, legez kanpoko deskontuak nominan… Pentsa, ugazaba algoritmo bat da». Uberrentzat lan egiten duten gidari askorekin bildutakoa da, eta sindikatua haiengana gerturatzen saiatzen da, baina ez da erraza: «Bakartuta daude, eta aldaketa asko daude. Hogei langile kolpetik irten daitezke, eta beste hogei sartu».
Ares Capital da egun Hego Euskal Herrian Uber-en bitartez lan egiten duen enpresa bakarra. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 100 bat gidari ditu, baina auto kopurua txikiagoa da. Gutxi dira lurraldeko 2.121 taxilariekin alderatuta. Ibilgailu gidaridunen (IG) jarduna iaz argitu zen epaibide luze baten ondoren. EAEko Auzitegi Nagusiak arrazoia eman zion Lehiaren Euskal Agintaritzari (LEA), eta indarrik gabe utzi zituen 2019an Jaurlaritzak garraio mota hori arautu eta taxia babesteko onarturiko dekretuko bi arau: ibilgailu gidaridunak (IG) ez dira derrigorrez ordu erdi lehenago kontratatu behar, eta zerbitzu hori ematen duten autoek geolokalizazioa piztuta eraman ahal izango dute bezeroek nondik dabiltzan jakin dezaten.
Ebazpen hori plazaratu zenean, bi enpresak ziharduten Bizkaian: Ares Capitalek eta Euskal Herria VTCk. Azken hori deseginda dago egun: porrot egin zuen, eta hainbat hiletako soldata zorretan utzi zien bere hamabi gidariei. UGTk eraman du haien salaketa, eta lan ikuskaritzak zazpi isun jarri zizkion iaz. Langile horiek Madrilgo IG gidarien lan hitzarmenaren menpe zeuden, ez zegoelako beste lan markorik, baina gerora jakin dute legez kanpokoa zela.
Baina nola da posible gerora ohartu izana? Bada, Euskal Herria VTCk bere garaian Espainiako Lan Hitzarmenen Kontsultarako Batzordeari galdetu ziolako zein lan hitzarmen zegokien bere langileei, eta batzordeak ebatzi zuen Bizkaiko Bidaiarien Garraiorako lan hitzarmena aplikatu behar zitzaiela. Hamabi langileetako batek salaketa jarri zuen, eta Bilboko gizarte arloko epaitegiko hirugarren salak arrazoia eman dio. Ondorioz, enpresak 18.000 euro ordaindu beharko dizkio 2019ko azarotik 2021eko maiatzera arte ez zegokion lan ituna aplikatu ziolako. Beste 11 langileek ere jarri dute salaketa, eta urrian izango dira epaiketak. Euskal Herria VTCren jabea Jose Antonio Parrondo enpresari espainiarra da, eta hainbat IG enpresa ditu Espainian.
Ares Capitalen enpresa ituna dute, baina ez da Madrilgoa baino askoz hobea. Madrilgoan, soldata legezko gutxienekoa da; Aresenean, berriz, pixka bat handiagoa da, «50 bat euro edo», azaldu du Oterok (1.050 euro gordin hilabetean). Bere itxaropena urrian aldeko ebazpen gehiago biltzea da, jurisprudentzia ezartzeko. «Alde handia legoke baldintzetan», nabarmendu du: «Soldata bikoiztu egingo litzaieke gidariei, eta ordu kopurua asko murriztuko. Atsedenak, oporrak eta halakoetan sartu gabe. Gainera, gogorarazi behar da lan erreforma berriarekin enpresa ituna ezin daitekeela izan sektorekoa baino okerragoa». Zehazten jarrita, 14.760 euroko aldea legoke urteko soldatan, alegia 1.230 euro gordinekoa hilabetean.
Sektorea arautu behar da
Oteroren ustez, dena den, tokian tokiko akordioez gain sektorea arautu behar da. Uberrek aurkakoa nahi du, eta ez ditu sindikatuak eta erakundeak inguruan nahi. Uber Files-etan, esaterako, enpresako buruen arteko mezu trukaketa bat ageri da non «pailazo» deitzen baitiote Olaf Scholz Alemaniako kantzilerrari, gidarien soldata igo behar zela esan zuelako. Oterok gorago nahi du langa: «Langileen legez kanpoko zesioa lortu behar dugu. Nagusia Uber izatea da borroka, ez azpikontrataturiko enpresa. Amazonen lortu genuen, eta Glovoko ebazpena aldekoa izan zen».
Azken asteetan salgaien prezioek gora egin dute etengabe. Gasolinaren prezioa da, agian, hizketaldi gehien sortu duena, bikoiztu egin baita aste gutxian. Baina inflazioa ez du produktu bakarrak eragin: oinarrizko beste jaki eta salgaietan ere asko egin dute gora prezioek. Erosketa saskiaren prezioan ikusten da igoera; hain zuzen ere, INE Espainiako Estatistika Institutuak %10en bueltan ezarri du Hego Euskal Herriko inflazioa. Eta hori igartzen da, nabarmen gainera, jendearen erosketa ohituretan.
Ostiral eguerdia da Donostian, eta Bretxako saltoki gunea, hiriaren erdigunean, mugimendu betean dago. Erosle beste kamioi dago kanpoaldean. Barazki, lekale, arrain eta okela, denak ari dira merkatuko postuetarako bidea egiten. Topo egiten dute kanporantz doazen erosleekin, baita traba egin ere barrura doazenei. Mercedes Garciak, saltoki guneko supermerkatuaren kanpoaldean, 20 euroko balioa duen poltsa utzi du lurrean. Arroza, gosaltzeko pare bat opil, olioa -“hori bai garestitu dela izugarri”, dio Garciak- eta pasta daramatza poltsan. “Bizpahiru egun baino ez du iraungo, pisukidearekin partekatzen ditut-eta erosketak”.
Prezioen igoerak zama gehigarri bat ekarri dio Garciari. Nikaraguarra da, eta ohikoa baino malkartsuagoa egiten zaio hilabetea bukatzeko bidea. “Gure soldataren zati bat Nikaraguara bidaltzen dugu. Horri gehitu alokairua, gastuak, telefonoa… Esku hutsik geratzen zara”, esan du. “Eta ahaztu aurreztea, noski”, gehitu du.
Izan ere, gizarte osoa pairatzen ari den inflazioak larrugorrian utzi du Garcia, eta ezin aurreikuspenik egin hilabete batetik bestera; are gehiago, ezta egun batetik bestera ere. “Gu, migratzaileok, egunean egunekoarekin bizi gara”.
Saskia, mehatzen
“Jendeak, haragia erostean, esaten dizu: ‘Zenbat igo den, ezta?’. Eta niri batzuetan lotsa eta dena ematen dit prezio horretan saltzeak”. Amaia Cia hernaniarraren hitzak dira. Ciak erosi berri duen solomo zatia jaso du poltsan, eta, garestia iruditu bazaio ere, ez dio horrelakorik jakinarazi saltzaileari; Cia ere ere harakina da, beste saltoki batean, eta badaki zenbateko igoera jasaten ari diren.
Prezioen gorakadak izan du bestelako eraginik ere. Horietako bat da, erositakoa murriztea. Hori da Ciaren kasua ere. Badoa Bretxako merkatutik, erosketa bakarra eginda: “Lehen, asteko erosketa egiten nuen, dena batera, eta egunean egunean zerbait faltan izanez gero, orduantxe erosten nuen. Orain ez; orain, egunean behar dudana erosten dut, ez gehiago”.
Merkatu bizia da Bretxakoa, eta une oro dago jendea; korridorerik ez da hutsik ikusten. Zarata nabaria da, bataren prezioa, bestearen txanponak, postu alboko lagunen arteko berbaldia. “Hau, ordu honetan, kaosa da”, dio Unai Bergara arrain saltzaileak. Bretxako saltoki guneko Elena Iñarra arraindegian egiten du lan, eta bere postutik ari da so erosleei. Baina, mugimendu eta zarata handia egonagatik ere, arraindegietako korridorean ohi baino erosle gutxiago daude. Bergara ere horren jakitun da; normalean baino gutxiago daudela dio, eta ez da harritzen: “Normala da, prezioen igoera honekin jendea beldur da”.
Jendeak gutxiago erosten du, beraz. Horixe ondorioztatu du Bergarak ere, eta Cia da horren adibide garbia. Hori ez da ondorio bakarra, ordea; ez da soilik erosketen kopurua jaitsi; aniztasuna ere murriztu da. Horrelakorik nabaritu du arrain saltzaileak, bakar-bakarrik baitago txibia, legatz eta bakailao artean. “Arraina duela bospasei hilabete baino merkeago dago, ez da preziorik igo, baina jendea ez da etortzen”. Horren arrazoia badaki zein den: merkeagoa dagoela oilaskoa, noski, “eta, gainera, arraina ez da eguneroko jatekoa askorentzat”.
Bere talaiatik, hortaz, erosle gutxi ikusten ditu Bergara arrain saltzaileak. Aitzitik, turistak ikusten ditu ugari. “Turista asko datoz merkatua ikustera, baina erosleak gutxi daude jada”.
Saltokiak, erakusleiho?
Bergarak aipatutako turistak ikusten dira Bretxako saltoki gunean hara eta hona. Turistak direla argi nabari da, ez bakarrik haien janzkera edo itxuragatik, baizik eta baita erosketa poltsarik ez daramaten bakarrak direlako ere. Erakusleihoei begiratzen diete, prezioak behatzen dituzte, eta elkarren artean komentatzen dute, beren etxeko prezioekin alderatzeko edo.
Horietako bat da Jo Bloggs galestarra. Merkatuan ari da paseoan, Donostia ezagutzeko, eta prezioei begiratzea otu baitzaio. Etxekoarekin alderatuta, bizi maila antzekoa dela iruditu zaio. Hain zuzen, azaldu du Galesen ere nabaritu dutela prezioen igoera. Dena den, Ipar Europarekin alderatuta, Gipuzkoa zertxobait merkeagoa dela iruditu zaio: “Janariaren eta edariaren prezioak merkeagoak direla esango nuke. Baina, oro har, gureen antzekoak dira”. Nabaritu du bestelako alderik: erosketa gunea: “Guk ez dugu merkatuan erosten; guk erosketak supermerkatuan egiten ditugu beti”.
Jendeak denda txikietan erosteko duen joera egin zaio deigarri Bloggsi; Galesen ez omen da horrenbestekoa. Baina denda txiki horiek, egungo egoeran, ari dira igartzen itolarri moduko sentsazio bat. Egoeraren bi aldeak ezagutzen dituzte Ciak eta Bergarak: eroslearena eta saltzailearena. Ciak aipatu bezala, prezioak igotzera derrigortuta ikusi dute beren burua saltzaileek. Haren amak fruta denda bat dauka saltoki gunean bertan, eta hark ere “sekulako igoera” nabaritu du heltzen zaizkion salgaietan.
Ezin dena txikietan erosi
Prezioek orokorrean gora egin badute ere, badago denda txikietan kontsumitzeko adina dirurik ez duenik. Horixe bera azaldu du Garciak. Esan du ezin duela pentsatu ere egin supermerkatutik kanpo denda txikiagoetan egitea erosketa. Lagun baten zain dago Bretxako supermerkatuaren kanpoan, 28. lineako autobusa hartzeko. Amaran bizi da, baina Bretxaraino joaten da erosketak egitera, hango prezioak merkexeagoak direla iruditzen baitzaio: “Ez da merkea hau ere, baina, behintzat, ordain dezakegu”.
«Teorikoki erretiroa hartuta» dagoela dio, baina Orkestra lehiakortasun institutuaren buruzagitza du orain ardura nagusi, «ekarpentxoa egin nahian». Erakundeei eta enpresei aholku ematen jarraitzen duela esan daiteke. Repsolen administrazio kontseiluko kidea da joan den martxotik; Tubacexeko kontseiluan ere aulkia du, baita biomasaren inguruan jarduten duen Enso konpainiaren kontseiluan ere.
Energia eta trantsizio energetikoa erabat lotuta ulertzen eta esplikatzen ditu Martenek.
Energiaren garrantziaz ohartu gara, beste behin.
Gure eguneroko bizitzatik bereizezina da. Eta energia eskariaren hazkundea geldiezina da. 7.500 milioi pertsona gara orain, eta etorkizunean 9.000 milioi izateak esan nahi du bai edo bai energia kontsumoa handitu egingo dela.
Eta pertsonek hobeto bizi nahi dute. Batez ere garapen bideko herrialdeetan pentsatzen ari naiz: Asian, Txinan, Indian, non gero eta gehiago diren ongizatean hobetu nahi duten biztanleria taldeak, etxebizitza izan nahi dutenak, ibilgailua, aire girotua…
Batengatik eta bestearengatik Asiatik eta Afrikatik etorriko da 2035era arteko energia eskariaren hazkundearen %90. Data horretan, energia eskari guztiaren bi heren beteko dituzte garapen bideko herrialdeek. Beraz, bai, energia oso garrantzitsua da, haren eskaria hazi egingo da, eta ekialderantz mugitu.
Europan hazkunde ekonomikoa eta energiaren kontsumoa banandu direla erantzuten zaie desazkundea defendatzen dutenei.
Europan, eta neurri batean AEBetan, BPGaren intentsitate energetikoa erori egin da; BPG horrentzako ez da beste hainbeste energia behar. Eta ekoitzitako unitate bakoitzeko karbono isuriak ere murriztu dira. Baina kontuan izan Europaz ari garela. Beste mundu guztia da arazoa. Euskadik urte osoan egiten dituen isuriak adina egiten ditu Txinak 18 ordutan.
Datu etsigarria da.
Horrek ez du esan nahi hemen ez dugunik gure bidea egin behar. Ahalik eta efizienteenak izan behar dugu, isuriak ahalik eta gehien murriztu. Baina munduaren deskarbonizazioaren erronka herrialde horietan egongo da.
Ongizaterako eskubidea dute.
Tanzaniako ministro batek bilkura batean esan zuen: «Gure ekonomia deskarbonizatzen hasteko eskatu aurretik, utziguzue pixka bat karbonizatzen». Indiak hiru tona CO2 isurtzen ditu biztanleko. Europan zortzi-bederatzi tonaren inguruan gabiltza; AEBetan, 16-18 tonatan. Hobe dute AEBetan per capita isuriak murrizten hastea.
Energia sektorearen trilema hartu behar dugu beti kontutan. Energia eskuragarria izatea behar dugu, arrazoizko prezioa izatea, eta, azken urteetan ere konturatu garenez, energiak jasangarria ere izan behar du. Uste dut mundu guztiak asumitu duela klima larrialdia hor dagoela.
Jada ia ez dago negazionistarik.
Badaude batzuk, baina berdin dio. Nahiago dut zuzenean egia dela pentsatuz jokatzea.
Helburua da gure gizartea ahalik eta gehien deskarbonizatzea. Eta horrekin bi gauza esan nahi ditut: CO2 isuriak murriztu behar dira, baina, gainera, dagoeneko atmosferan dagoen karbono dioxidoa gutxitu behar da. Hor baso gero eta gehiago izatea inportantea da, eta deforestazioa arazoa da, adibidez, Afrikan, nekazaritza lurren hedapenarekin.
Orain arriskua ez ote da trantsiziorako konpromisoak aurkeztu bai eta gero ez jartzea baliabiderik? Zuriketa berdea, alegia. Karbono harrapaketa… Oraindik orain ez da errealitatea.
Gai asko daude hor (irribarre egin du). Ea, uste dut helburu batzuk ez direla errealistak. Halako lortuko dugu 2060rako, 2070erako; bada, ikusi egin beharko; pentsa zenbat gobernu pasatuko diren bitarte horretan. Baina egia da hobe dela anbizioz jokatzea. Garapen teknologikoarena, dena den, ikusgarria da. Zeinek imajinatuko zuen gaur egun berriztagarriek dakarten bultzada.
Eta zuriketa berdearen arriskuaz… Mundua ahalik eta azkarren deskarbonizatu behar dugu, eta hori oso argi daukat, baina aldagai garrantzitsu bat dago hor: deskarbonizazioa ahalik eta kostu sozial txikienarekin egin behar dugu; jakin behar dugu denborak kudeatzen. Bestela gertatzen da gaur gertatzen ari dena: energiaren prezioak errekorretan daudela, eta jendeak esaten duela hori dela haien arazoa, ez Lurrean hemendik 30 urtera zer pasatuko den.
Trantsizioa egin behar da? Bai. Deskarbonizatu behar da? Bai. Baina adi, jabetu behar gara epe laburrean eta ertainean trantsizioak zer nahi gabeko eragin izan ditzakeen. Zenbaitetan trantsizio energetikoa oso axolagabeki saldu dela uste dut. Jendeari esan behar zaio trantsizioa saihetsezina dela eta sakrifizioak eskatuko dituela.
Ukrainako gerraren aurretik ere aipatzen zen «inflazio berdea».
Ukraina ez delako egungo egoeraren kausa izan; beharbada arazoa bizkortu du, baina prezioak jada goian zeuden aurretik.
Erregai fosiletan inbertsioak murriztu direlako, diote.
Guztietan falta izan dira inbertsioak; berriztagarrietan askoz gehiago jarri eta askoz bizkorrago egin behar da. Baina gasean inbertsioak falta izan dira. Berriztagarriek arazo bat dute: intermitenteak dira. Eta, gaur egun, mundu %100 berriztagarria ezinezkoa da. Hornidura berme bat behar duzu, sostengu energiaren bat. Horiek izan daitezke urtegiak, baina inork ez ditu nahi berean; ikatza zikina da; nuklearra toki batzuetan oso onartua dago, baina hemen ez dugu ikusi ere egin nahi.. Zer geratzen da? Gasa. Onena da? Ez, baina aukera bakarra da berriztagarrietarako bidea egiteko, eta beharrezkoa da gasean inbertitzea.
Eta petrolioan ere bai?
Petrolioa beti beharko dugu, beti izango da 50-60 milioi petrolio upeleko eskaria munduan. Petrolioa beharko da kimikarako, arroparen zuntzetarako, hegazkin eta autoentzako beira zuntzerako… Bazenekien banilla zaporea sortzeko petrolioa erabiltzen dutela? Kirol zapatilen %85 petrolioa da.
Nazioarteko Energia Agentziak dio ez dela inbertsio gehiago egin behar erregai fosiletan.
Kontraesan bat dago hor. IEA OCDEk sortu zuen, herrialde garatuei energia hornidura ziurtatzeko helburuarekin. Orain, ordea, trantsizioaren aitzindari bihurtu da, eta inbertsiorik ez egiteko dio, ez garela iritsiko 1,5 graduren helburura. Baina IEAk badu txosten bat, ez ziotena argitaratzen utzi Glasgowko COP bileraren aurretik. Orain bigarren bertsio bat argitaratu du, kontatuz trantsiziorako beharrezkoak diren materialak urriak eta kritikoak direla.
Ez dagoela nahikoa.
Berriztagarrien eta auto elektrikoen helburuetarako gaur ekoizten den baino 42 aldiz litio gehiago beharko litzateke. Egun baino 20 aldiz kobalto gehiago, 20 aldiz grafeno gehiago, hamar aldiz lur arraro gehiago… Eta gero, nork dauka litioa? Non dago kobaltoa?
Mezu kolapsista emango didazu?
Mezu kolapsista ematen ari natzaizu. Larrialdi klimatikoa dugu, energia krisia, mineral eta material kritikoen krisia daukagu, eta elikagai krisi baten atarian ere bagaude, ongarriak izugarri garesti daudelako, haiek ekoizteko ezinbesteko den urea petrolioarekin eta gasarekin egiten delako.
Finean, inflazio hau ez da eskariak eragina, jendeak dirua duelako eta gehiago gastatzen duelako: inflazio hau kostuen igoeratik dator, eta horiek ekonomiaren maila guztiak bustitzen ditu. Nire ustez, ekaitz perfektu batean gaude.
Noiz pasatuko da ekaitza? Edo nola atera gaitezke?
Ukrainak hau bizkortu egin du, gas errusiarrarekiko dependentzia agerian utziz. Gatazka hori luzatu egingo da, ez dut uste hilabete gutxitan konponduko denik. Urte oso gogorrak ditugu aurretik. Inbertitzen hasi behar dugu, ezinbestez. Baina horrek denbora eskatzen du.
AEBetan ez daude horren gaizki
Noiz izan da garrantzitsua petrolio errusiarra AEBentzat? Inoiz ez. Gasarekin, Europari esan diote ez kezkatzeko: bidaliko dizuet nik gas natural likidotua.
Hori bai, AEBetan azken urteetan hiru dolarretan egon da gas mmbtu-a (british thermal unit), eta, orain, Europara esportatzen hasi denean, 6-7an egotera iritsi da. Petrolioarekin eta gasolinarekin, berdin. Estatubatuar xeheak gasolina galoi batengatik bost dolar ordaindu behar baditu, [Joe] Bidenenak egin du. Eta putzu gehiago nahi ez zuenak orain dei zuzena egin die petrolio konpainiei, zulatzeko eta zulatzeko.
Europan ere aldatzen ari da mezua.
Aste honetan bozkatu da taxonomia Europako Parlamentuan, gasa eta nuklearra berdea den ala ez [bi energia jardueren sarrera onetsi zuen parlamentuak asteazkenean], eta urteetan ibili gara esaten ezetz, ez zirela egin behar inbertsioak ez gasean eta ez nuklearrean. Europan, irizpide egoki edo desegokiarekin, ez dut nik epaituko, erabaki zen frackingik ez zela nahi. Eta, orain, frackingetik datorren AEBetako gasaren irrikan gaude.
Fosiletan inbertitzeak ez dakar trantsizioa atzeratzea?
Gasean inbertitzea zera da, eragoztea trantsizio energetikoa desastre bat izan dadin. Ezin dugu fundamentalistak izan. Mix energetiko berriztagarria izan nahi dugu, baina bidean gasa beharko da. Eta horrek ez du trantsizioa atzeratzen, mezuak izan behar duelako bietan behar direla inbertsioak; ez diogu inondik ere berriztagarrietan inbertitzeari utzi behar, jarraitu behar dugu, jo ta ke, baina aitortu beharko dugu luze gabe gasa beharko dugula.
Noiz arte izango da beharrezkoa gasa trantsizio energetikoan?
Gutxienez hurrengo hamar urteetan bai. Eta petrolioa ere beti beharko dugu.
Repsoleko kontseiluan zaudela, zuk hori esatea normala dela pentsatuko dute.
Baina ni energia aditu gisa ari natzaizu, eta serio, batez ere zuriketa berdearen gaia ere aipatu duzulako. Ni ez naiz Repsoleko pertsona gisa ari elkarrizketa honetan. Horrez gain, %100 trantsizio energetikoan inbertitzen duen funts batean nago, eta aholkularia naiz Danimarkako Gobernuaren trantzisiorako erakundean. Erabat orekatua nagoela iruditzen zait.
Aitortu behar da gerrak erakutsi digula orain behintzat gasa behar dugula.
Jendeari argi hitz egin behar zaio. Etorkizunarekin liluratu ditugu, bideko sakrifizioak ezkutatuz. Bidea egin behar dugu, baina ondorioez jabetuta; dena ez da hain liluragarria. Adibidez, ibilgailu elektrikoarekin.
Irakurri edo entzun dizut Txinan auto elektrikoak ikatzarekin dabiltzala.
Energia mix berdearekin, auto elektrikoa zoragarria da. Adibidez Norvegian, non argindarraren %99 urtegietatik datorren. Espainian, gasarekin mixa erdi zikina da; Frantzian nuklearrarekin elikatzen dira auto elektrikoak. Horrez gain, baterien hondakinena ez dago konponduta; ikusi beharko da gobernuek erregaien zergekin lortzen dituzten sarrerak nondik aterako dituzten; ahaztu gabe auto elektrikoarentzako materialen emisioak… Azkenean, auto elektrikoaren datuak ez dira hain liluragarriak.
Gero, non egiten dira bateria elektrikoak?
Txinan.
Txinan eta Hego Korean egiten dira baterien %80. Eta, beraz, ibilgailu elektrikoan presaka eta korrika bagabiltza, txinatarrak eta korearrak diruz laguntzen ari gara, ez gure ekoizpena. Nik zerbaitetan lider izan nahi badut, nire fabriken eskaria bultzatu beharko dut, eta autobusekin egin daiteke hori: hor dituzu CAF eta Irizar. Udalek autobus elektrikoak erostean haien garapena eta lehiakortasuna lagundu behar dute; erosketa adimentsuarekin, bertako industria bultzatu.
Ibilgailu elektrikoan ez dugu tokiko industria hori. Mondragonen automoziorako ekoizten dituzten osagaien %30 soilik errekuntza motorreko ibilgailuetarako dira. Beraz, 2035etik aurrera ez badago errekuntza motorrik, Mondragonen ekoizpenaren %30 desagertu egingo da. Jakina, Iñigo Ucinek badaki hori, eta Mondragonen buru-belarri ibiliko dira ibilgailu elektrikoetarako osagaiak diseinatu eta garatzen. Baina emaiezu denbora, denbora trantsiziorako.
Horrekin mundua deskarbonizatuko bazenu, erosten dizut. Ordainduko dugu bidesaria, lagunduko dugu enplegu horiek beste nonbait sortzen, deskarbonizazioaren arazoa konponduko bada. Baina arazoa ez da bukatuko: ibilgailu elektrikoa kutsatzailea izango da aurrerantzean ere, eta euskal ekonomia izorratuko duzu. Trantsizioa modu ordenatuan egin behar da.
Mundu osoak egin behar du.
Trantsizio energetikoaz ez, trantsizio energetikoez hitz egin behar dugu. Europan trantsizio energetikoa deskarbonizazioa da. Asian, berriz, hazkunde arduratsua da. Afrikan, trantsizioa energiarako sarbidea izango da.
Afrikako herrialde horietan elektrizitaterako sarbidea erabat berriztagarria izango da. Bikain. Baina ez gara horretan laguntzen ari. COP bileraren batean erabaki zen funts bat osatuko zela, eta konpromiso hori ez da bete. Bada, hori da mundua deskarbonizatzen laguntzeko modurik onena.
Dirua [Vladimir] Putini ematen ari gara, gasaren eta petrolioaren truke.
Europak Errusiako gasaren menpekotasuna du, argi dago, baina hor ere desberdintasunak daude. Europako herrialde batzuk askoz ere izorratuagoak daude, eta gainerakoentzat egoera ez da horren larria. Espainian, adibidez, ez dut uste hornikuntza arazorik izango denik; hori bai, prezioak izugarriak izango dira.
Errusiarekin halako akordio moduko bat zegoen: Europak menpekotasuna zuen Errusiaren gasarekiko, eta Errusiak Europatiko lortzen zituen diru sarrerekiko. Eta denak pozik. Eta, bitartean, Errusiak bere segurtasun sarea zabaltzen jardun du. Europara 150 bcm [150.000 milioi metro kubo] datoz urtero, baina orain, Txinatik Errusiara doan gasbide bat dago, Txinak ordaindua, 38 bcm eramaten dituena Txinara. Eta, beraz, Errusiaren Europarekiko menpekotasuna ez da horrenbestekoa.
Txinak egingo du trantsizio energetikoa?
Hemen diote 2070erako egingo dutela. Nire iritzi pertsonalean, ari dira, baina ikuspuntu askoz ere industrial-teknologikoagoarekin. Hiri garbiagoak nahi dituztelako egingo dute trantsizioa; ingurumen agenda dute, eta baita agenda industriala ere. Trantsizioa egingo dute lidergoa ematen dielako teknologian eta nagusitasuna hornikuntza sareetan.
Euskadin ingurumen agenda oso ahaltsu bat eduki beharko genuke, kontuan hartuko dituena eragin sozialak, baita industria eta garapen ekonomikoa ere.
Ikusi beharko Europa nola aterako den datozen hilabeteetako nahasmenetik. Badirudi pandemiarekin eta orain egoera honekin xalotasun pixka bat galdu dugula.
Inozentzia (irribarrea berriz). Hor duzu Alemaniako Ekonomia ministro berdea ikatza erretzen. Herrialde horrek gas likidotua lurruntzeko instalazioak jarri izan balitu bere garaian, orain Qatarko gasa erretzen egongo zen, %40 isuri gutxiagorekin.
Gehiengo sindikalak uste du hori dela etenda dagoen ekoizpenari eta «blokeatuta» dagoen negoziazioari berrekiteko «modu bakarra». Horregatik, lau sindikatuek konpromisoa azaldu dute trukean langileei berriz lanera itzul daitezela eskatzeko. Iñaki Andres UGTko ordezkariak azaldu duenez, «keinu garrantzitsua da», eta balio dezake «elkarrekin eraikitzen hasteko».
Lau sindikatuek ez dute orain arte halakorik eskatu; aitzitik, lan malgutasunaren alde azaldu dira, arau batzuk jarrita betiere. Roberto Pastor CCOOko ordezkariak aitortu du, halere, gaueko seigarren txanda dela «langileak eta enpresa zatitzen duen baldintza nagusia», eta horregatik erabaki zutela eskaera hori egitea enpresari. Bada, datorren asteko mobilizazioak atzeratu eta negoziazioari aukera bat emateko eskatu die sindikatu abertzaleei eta langileei. «Daukagun malgutasuna arautzeari buruz hitz egitea tokatzen da orain, eta langileentzat garrantzitsuak diren beste gauzei buruz».
«Letra txikia»
Langile batzordeko presidenteak, Igor Gebarak (ELA), BERRIAri adierazi dio, ordea, ez dutela proposamen horren ingurukorik jaso: «Guri ez digute ezer esan, ez zaigu ezer iritsi. Jaso dugun bakarra astearteko bilerarako deialdia izan da». Gebara pozik azaldu da erabakiarekin, baina ohartarazi zuen «letra txikia» irakurri beharko dutela balorazio bat egin eta asteazkeneko, osteguneko eta ostiraleko protestekin zer egin erabakitzeko. Eta zera gaineratu du: «Lorpena, izatekotan, langileena da, eta ez azken unean dominak jarri nahi dituzten sindikatuena».
Izan ere, ELA, LAB eta ESK sindikatuen eskari nagusietako bat da gaueko seigarren txanda ez onartzea, soldatak KPIaren arabera igotzearekin batera. Aldarri horiek hartuta egin zuten greba atzo ere. Langile gehienek egin zuten bat protestarekin: %95 inguru ez ziren lanera joan, deitzaileen arabera, eta ekoizpena etetea lortu zuten seigarrenez protestak hasi zituztenetik.
Manifestazio bat egin zuten goizean, Lehendakaritzatik abiatuta. Jendetza batu zen protestara, nahiz eta langile batzordeko gainerako sindikatuek greba ez babestea erabaki zuten azkenean. Protestaren amaieran, Gebara prest azaldu zen datorren asteko mobilizazioak bertan behera uzteko, baldin eta enpresak beren eskariak onartu edota keinuren bat egiten bazuen.
Mikel Diaz de Alda LAB sindikatuko ordezkariak ere sindikatu abertzaleek hitz egiteko konpromisoa dutela berretsi zuen. Baina zuzendaritzaren jarrera salatu zuen, sindikatuei gauza bat esaten dielako bileran, eta oso bestelako mezua zabaltzen duelako hedabideetan.
Bilboko Merkataritza Ganberako hitzaldi batean atera du kristalezko bola Saezek. Hark, baina, egungo argazkia atera du lehenbizi, eta horretan oinarritzen da inflazioaren okerrena pasatu dela esateko. Azaldu duenez, lehengai gehienen prezioa jaisten ari da: petrolioa —aipatu du litekeena dela upela 60 dolarreraino jaistea—, metal gehienak, nikela… «Aluminioa duela urtebete baino merkeago dago», zehaztu du. Garraio zamak ere merkatzen ari dira, mikrotxip enpresen akzioak jaitsi egin dira, eta baita inbertsoreen babesleku izan ohi diren balioak ere: urrea, zilarra, bitcoina…
Saizek iragarri du merkatuak «egokitzen» ari direla, energiaren prezioaren eta Ukrainako gerraren gisako aldagaiak hor egon arren. Arazoa, baina, geroko atzeraldia izango da, eta haren eragina. Atzeraldia, zehazki, bilakaera negatiboko bi hiruhileko kateatzea da. Saezek asko begiratzen die AEBei, eta, joera aldaketarik ezean, AEBak uztail amaieran sartuko dira atzeraldian. Europara hilabete batzuk geroago iritsiko da, egun gizartea udako zirraran murgilduta baitago: «Azken hilabeteetan inoiz ez bezala kontsumitzen ari gara. Pandemiako aurrezkiak agertu dira, eta mundu guztia doa oporretan».
Udazkena, halere, «bero» datorrela iragarri du, soldaten auziarengatik batez ere, eta egun ezin delako iragarri zenbatean amaituko den urteko KPIa. Saezen arabera, iragarpenek %4 aipatzen dute, baina KPI mota ezberdinak daude. Hala ere, Europa prestatuta ikusten du atzeraldirako: «Krisi batek ez du inoiz hain ondo harrapatu. Langabezia tasak oso baxuak dira herrialde gehienetan».
Euriborra, 2024ra arte
Beldurrak kontsumoan izan dezakeen eraginak urduritzen du, eta nabarmendu du BPGaren %70 familien kontsumotik datorrela. Bidaien eredua jarri du berriz: «Uztail eta abuztu hauetan inoiz baino hegazkin txartel gehiago saldu dira. Hori bai, era berean, azaro eta abendurako erreserbak ez dira inoiz hain baxu egon. Narratiba zaindu behar da. Atzeraldi handia datorrela esaten badugu, erraldoia izango da».
Egoera horretan Europako Banku Zentralak zer egingo duen da zalantzetako bat. Merkatuetan dirua sartzeari utzi dio, eta horrek interes tipoak igoarazi ditu. Enpresek nabaritu dute maileguak garestiago daudela, eta Euriborra goraka ari da. Hipoteka aldakorra duten herritarrak dar-darka daude, eta Saezek mezu gazi-gozoa bidali die: «2023. urte amaierarako, interes tipoen beherakada iragartzen dute. Ordura arte, baina, goraka joango da».