Ma Txinako pertsonarik mediatikoenetarikoa izan da, eta urteetan nazioarteko agintarien eskuak estutzera ohituta egon da, herrialdeko egungo presidente Xi Jinping baino gehiago. Hala gertatu zen 2016an, Xik G20koen goi bilera antolatu zuenean. Atzerriko buruzagiek interes handiagoa agertu zuten enpresaburuarekin biltzeko, herrialdeko liderrarekin baino. Maren gainbeheraren hasiera izan zen hori.
Baina zer gertatu zen? Hori ulertzeko, ezinbestekoa da Jack Ma nor den jakitea. Laburbilduz, Alibaba merkataritza elektronikoko erraldoiaren sortzailea da —Mendebaldean Aliexpress—. Baliteke Amazonen izena ezagunagoa izatea, baina Alibaba Txinako merkatua ia monopolizatzera iritsi zen orain dela ez asko: 1.400 milioi bezero potentzial dituen merkatu bat. Eta hori botere handia da. Ez alferrik, Mak Ant Group izena jarri zion bere taldeari: Inurri Taldea.
Inurriak tigrearen aurka
Alibaba 2000ko hamarkadaren hasieran sortu zuten, Txinako hornitzaileen eta atzerriko bezeroen topagune gisa, eta ate ezin hobea bihurtu zen denek parte hartu nahi zuten merkatu batera sartzeko. Konpainia haziz joan zen, mundu osoko merkataritza elektronikoaren erraldoietako bat bihurtzeraino.
Baina ez hori bakarrik. Ma berehala ohartu zen bezeroen bidez lortzen zituen datuek botere izugarria ematen ziotela, eta, besteak beste, finantza zerbitzuetan hasi zen hori aplikatzen. Alipay ordainketa sistema sortu zuen aurrena, zeinak 700 milioi erabiltzaile inguru lortu dituen, eta, ondoren, Yu E’ Bao finantza erakunde edo metabankua sortu zuen.
Duela bost urte, estatuaren kontrolpeko finantza erakundeak urduritzen hasi ziren Yu E’ Baorekin, haien bezero asko dirua ateratzen ari zirelako funts horretan uzteko, haien datuetan oinarrituta etekin handiagoak lortzen zituztelakoan. Yu E’ Bao, gainera, Txinako hamar kreditutik bat kudeatzera iritsi zen. Agintarien presioengatik, Mak muga batzuk ezarri zizkion jendeak funtsean utz zezakeen kopuruari.
Beste bide bati ekin zion orduan: Hong Kongeko burtsan Ant taldearen finantza atalaren akzioak salerostea. Azken urteetan munduan izandako burtsaratze handiena izan behar zuenak, halere, huts egin zuen. 2020ko abenduan, Mak dena prest zeukan, baina Txinako agintariek debekatu egin zioten jauzia egitea, eta enpresaburuak 11.000 milioi euro galdu zituen.
Mak denbora zeraman herrialdeko finantza sistema kritikatzen, esanez zaharkituta zegoela, eta horren ordez big data-n oinarritutako kreditu sistema erabili beharko litzatekeela. Hala adierazi zuen burtsaratze debekua ezarri baino astebete lehenago. Errepresaliak bata bestearen atzetik iritsi ziren. Alibabaren kontrako kanpaina bat ere abiatu zuten Txinako arautzaileek: jarduera monopolistengatik, beste 2.800 milioi euroko zigorra jarri zioten, eta konpainiak burtsan zuen balioaren heren bat galdu zuen. Txinako aberatsena eta herrialdeko izar mediatikoenetarikoa zenak, egun batetik bestera, bere aberastasunaren erdia galdu zuen, eta «isilarazi» egin zuten.
Hazkunde «basatia»
Maren eta Txinako agintarien arteko harremanak ez dira beti hain gatazkatsuak izan: garai bat egon zen non elkarri mesede egin zioten eta bidelagun estuak izan ziren, 2016ra arte, behintzat. Ordura arte, Txinako teknologia enpresek oso erregulazio ingurune laxoan jardun zuten: gobernuak bere erraldoi teknologiko nazionalen hazkundea sustatu zuen, arerio estatubatuar handiak kanpoan uzteko, besteak beste.
Baina, azken urteetan, Pekingo gobernua sektore teknologikoaren gaineko kontrola handituz joan da, AEBek eta Europako Batasunak egin duten bezala. Maren enpresak ez ezik, herrialdeko beste erraldoi teknologiko batzuk ere pairatzen ari dira murrizketa olde berria. Xi Jinpingen gobernuak dio horren helburu nagusia konpainia horien «hazkunde basatiari» ekitea dela, eta monopolioak geldiaraztea. Baina benetako xedea da enpresa horiek dituzten datuen gaineko kontrola indartzea, kanpora ihes egin ez dezaten.
Estatuko Segurtasun Lege berriak, besteak beste, han jarduten duten enpresa guztiak behartzen ditu erabiltzaileen datuak gordetzera, eta hango enpresak eta han jarduten dutenak behartuta daude agintariei informazioa ematera. Applek, esaterako, Txinako hego-mendebaldean datu zentro bat sortu behar izan du, estatuko enpresa batek kontrolatuta, herrialdeko erabiltzaileen datuak gordetzeko.
Datuen garrantzi gero eta handiagoak agintarien esku hartzea bizkortu du mundu guztian, eta, Txinan, enpresa teknologikoak Alderdi Komunistaren barruko botere borrokaren parte bihurtu dira. Hori ere egon daiteke Maren gainbeheraren atzean. Alibabak politburoaren mesedea galdu zuen, eta haren tokia Pinduoduok hartu du; merkataritza plataforma horrek dauka, orain, erabiltzaile gehien. Jack Ma, berriz, ez da herrialdeko pertsonarik aberatsena. Zhong Shanshan botilako uraren handikiak hartu dio aurrea.
Zenbait sektoretan, ostalarien artean batez ere, ezinegona eta kezka sortu du neurri sorta horrek, baina tenperaturak eta argiztapena mugatzeko irizpide berriak izango dira gaurtik aurrera. Enpresek eta dendek derrigorrez bete behar dituzte aholkuak; etxebizitza partikularrentzat, aldiz, borondatezkoak dira. Horra neurriak, laburtuta:
Tenperatura. Aire girotua ezingo da 27 gradutik behera jarri; eta hotza egiten duenean, berogailua ezingo da 19 gradutik gora jarri. Zenbait salbuespen markatu dituzte: jatetxeetako sukaldeak, ikastetxe eta haurtzaindegiak, osasun zentroak, ile apaindegiak, garbitegiak, gimnasioak, botikak, museoak, eta hoteletako logelak. Ezaugarri bereziengatik arau horiek bete ezin dituzten lekuek ere eskatu ahal izango dute salbuesteko. Aldiz, neurriak betebeharrekoak izango dira erabilera publikoa, komertziala edota administratiboa duten eraikinetan; esaterako, antzeztokiak, zinema aretoak, ikuskizun publikoetako aretoak, garraio estazioetan, aireportuetan…
Argiztapena. 22:00etatik aurrera hutsik dauden eraikin publikoak eta saltokietako erakusleihoak itzali egin beharko dira. Salbuetsita daude monumentuak eta argi errotuluak.
Ateak itxita. Irailaren 30etik aurrera, eraikinek sistema automatikoa izan beharko dute ateak ixteko, klimatizazio gailuak martxan daudenean. Denda eta tabernek ere bete beharko dute agindu hori.
Oharrak. Irailaren 2tik aurrera, energia aurrezteko neurrien eta aholkuen berri eman beharko dute eraikinetan, pantaila edo kartelen bidez. Igogailuaren ordez eskailerak erabiltzea, telelana sustatzea eta argiteria optimizatzea ere aholkatuko dute mezu horietan.
Ikuskapen teknikoa. Eraginkortasun energetikoa aztertzeko obligazioa duten eraikinetan, azkeneko azterketa 2021eko urtarrilaren 1a baino lehenago egin bazuten, berriro egin beharko dira azterketak, urte hau bukatu aurretik.
Garraioak. Garraio enpresentzako, autobus zerbitzu publikoak ematen dituzten enpresentzako eta arrantzontzien jabeentzako diru laguntza bereziak ere zehaztu ditu dekretuak, sorta luze batean, erregaien prezioen igoerari erantzuteko.
Bekak. 16 urtez gorako ikasle bekadunek 100 euro gehiagoko laguntza eskatu ahalko dute lau hilabetez, aurtengo irailetik abendura.
Energia. Autokontsumoari eta energia instalazioei begira zenbait neurri ere jaso ditu dekretuak.
Isunak. Dekretuak zehazten du 60.000 euroren isunak jaso ditzaketela aginduok betetzen ez dituztenek, urratze arinak eginez gero. Urratze larriengatik, sei milioi eurotik gorako isunak ere jarri ditzake gobernuak. Baina Teresa Ribera Espainiako Trantsizio Ekologikorako ministroak adierazi du ez duela uste inork isunak jarriko dituenik lehen kolpean. «Ohartarazpen bat egin beharko da, galdetu zergatik ez diren neurriak bete, eta egokitzen joan, modu proportzionatuan». Denda eta ostatuek egokitzeko denbora beharko dutela ere onartu du. Baina lege urratzeak masiboak baldin balira edo iraungo balute, Espainiako Gobernua autonomia erkidegoekin harremanetan jarriko litzateke, «asteak edo hilabeteak pasatzen utzi gabe» neurriak hartzeko. Autonomia erkidegoek bermatu behar dute neurriak indarrean jarriko direla, izan ere.
Epea. 2023ko azaroaren 1 arte egongo dira indarrean neurriok, momentuz. Baina Espainiako Gobernuak nahi duenean luzatu edo moztu ahalko du dekretuaren iraupena.
LAB sindikatuaren zenbaketaren arabera, aurten 49 langile hil dira Euskal Herrian lan istripu traumatiko eta ez-traumatikoetan. Elgoibarko istripua atzo goizaldean gertatu zen, 02:00etan. Kamioiak Marokoko matrikula zuen, eta atoiak, Frantziakoa. Ibilgailua, A-8ko autobidetik irten, eta N-634 errepidera erori zen, Maltzagako biribilgunea eta Elgoibar arteko tartean. Lau bat metrotik behera erori zen, eta kabina erabat zanpatu zen.
Bi pertsona zihoazen barruan, eta, Ertzaintzak bart gauean zehaztu zuenez, biak ziren atzerritarrak. Anbulantzia eta suhiltzaileak berehala iritsi ziren istripuaren lekura, eta kopilotua hilda aurkitu zuten. Gidaria, aldiz, larri eraman zuten. Biak preso zeuden kabinaren barruan, eta suhiltzaileek askatu behar izan zituzten. Istripuaren unean, ez zen autorik pasatzen ari errepidetik, eta ez zuen beste inor zauritu. LABen zerrendaren arabera, aurten Euskal Herrian lanean hildako seigarren garraiolaria da. Iaz, sei garraiolari hil ziren lan istripuetan, eta 2020an, hamasei.
Babes gabeko zuloa
Errenteriako istripua herenegun izan zen, Goiko kaleko etxebizitza bateko berritze lanetan. Aldamio barneko igogailuko zulotik erorita hil zen langilea. LABek azaldu duenez, aldamioaren azpiegitura ondo muntatuta zegoen, baina igogailuaren zuloak ez zuen babes hesirik. Sindikatuen arabera, hori «ohikoa» da aldamio handietan: «Kanpo aldera ematen duten babes neurriak, agerikoak direnak, zuzenak izan ohi dira, baina barnekoak askotan ez dira jartzen».
Hil den behargina bera arduratzen zen segurtasun neurriak zaintzeaz. LABek gogoratu du horrek behar zuela haren betebehar bakarra, baina, kasu horretan, ez zen hala, garbiketa lanekin tartekatzen baitzuen bere ardura. Sindikatuak gogor kritikatu du hori, beste betebehar bat izanez gero segurtasun arduradunaren erantzukizuna «desitxuratzen» delako.
Aurten toki altu batetik erorita hildako bederatzigarren langilea da. Datu horretan oinarrituta, LABek eta ELAk gogor kritikatu dute Osalanen eta Lan Ikuskaritzaren jarduna. Osalanek aurten erorikoak eragozteko kanpaina berezia jarri zuen abian. Hori ikusirik, sindikatuek «pasibotasuna» egotzi diote, obra gehienetan lege urraketek irautea ahalbidetzen duelako. Iaz sei langile hil ziren altuera jakin batetik erorita.
Elkarretaratzea, Errenterian
ELAk, LABek, ESK-k, STEILAS, EHNEk eta HIRU elkarretaratzera deitu dute gaurko, hildako bi langileak oroitu eta istripuak salatzeko. Errenterian egin dute deialdia, 12:00etarako, Udal Plazan. Lan-istripu gehiagorik ez. Prekaritatea hiltzailea lelopean elkartuko dira. Deialdian azaldu dutenez, lan baldintza prekarioek —azpikontratazioak, aldi baterako kontratuek, lan erritmoek…— zuzenean eragiten dute lan istripuetan, eta «egungo egoera ekonomikoak» areagotu egiten ditu arazo horiek.
Musk ez da rara avis bat superaberatsen artean, berak irudi hori eman nahi duen arren. Baina baditu bere berezitasunak. Pertsonaiarik publikoena da, gaia edozein delarik ere bere iritzia emateko zalea, bereziki sare sozialetan. Izan itxura sakoneko hausnarketak, izan iruzkin hutsalak, izan munduari bira ematen dioten iritzi polemikoak.
Enpresaburu gisa, hainbeste miresten duen zientzia fikziozko nobela batetik ateratako pertsonaia baten irudia eman nahi du, beste inork ez dituen ideiak gauzatzeko superbotereak dituen batena. Ziur da bere «asmakizunak» gizadiaren mesederako direla, lurraren suntsipen ekologikoa saihesteko, roboten gehiegizko botereari aurre egiteko… Eta horregatik ez du ekintza filantropikorik egiten, gainerako dirudun handiek hain gustuko duten moduan.
Haren arerioek, baina, «zerga iruzurgile profesionala» izatea leporatzen diote; arrazista eta sexista, bere langileen eta bere esperimentuetarako erabiltzen dituen animalien eskubideei inolako errespeturik ez diena. «Gezurti patologiko bat da, atentzio bilatzaile etsi bat, zorakerien saltzaile bat»; izenondo horiek eta beste hainbat erabili dituzte Bill Gatesek eta enparauek haren aurka egiteko. Baina enpresari hegoafrikarrarekin liluratuta daudenak ere badaude, eta asko gainera, bere egitasmoak aurrera eramateko lortu dituen milaka milioiko finantzaketa publiko eta pribatuek erakusten dutenez.
Amets amerikarra 5.0
2003. urtean, Tesla konpainia sortu zuenean, inor gutxik pentsa zezakeen gidaririk gabeko auto elektrikoetan. Gauza bera gertatu zitzaion 1990eko hamarkadan, Internet bidez ordainketak egiteko sistema martxan jarri zuenean —X.com, geroago Paypal—. Gaur egun, beste amets bat du begiz joa: 2050. urtea baino lehen gizakiek Martera bidaiak egitea —Space X enpresa sortu du horretarako—.
Halako biografietan ohikoa denez, oso gazte zela hasi zen negozioak egiten. 12 urterekin, berak egindako bideo jolas bat saldu zuen 425 euroren truke. Gaur egun, 2802.000 milioi euroko ondasuna du. Haren familiak dirua egin zuen Afrikan, diamante meatzeetan. Baina biografoek diotenez, ez zuen haurtzaro goxoa izan: ume bakartia zen, zientzia fikziozko liburuetara emana; berak kontatu duenez, gainerako haurrek jazarri egin zioten horregatik, eta horrek markatu omen du haren izaera. «Hura ezagutu dutenek diote pertsona ziztrin, anker eta harroputza dela, bereziki desafiatuta sentitzen denean», idatzi zuen Ashlee Vence biografoak.
Hegoafrikan jaio, eta, 18 urterekin, Kanadara ihes egin zuen. Fisikako eta Ekonomiako doktoretza egin zuen AEBetan, eta berehala sortu zuen bere lehen enpresa arrakastatsua, 1995ean: Zip2, Interneteko egunkarientzako softwarea egiten zuen konpainia bat. Aitak utzitako diruarekin hasi ziren Musk anaiak, 28.000 eurorekin, eta, lau urte geroago, 307 milioirengatik saldu zuten. Diru horrekin, online bankara egin zuen jauzia, X.com-ekin. 2002an, eBayk erosi zuen Paypal, 1.500 milioi euro ordainduta. Jasotako dirutzarekin, bi enpresa sortu zituen Muskek: Solar City eguzki energiarako sistemen hornitzailea eta Tesla auto elektrikoen fabrikatzailea. Konpainia horien arrakastak, azkenean, superaberatsen klubean sartzea ahalbidetu zion.
Baina salmentengatik izango balitz, aspaldi itxita egon beharko luke Teslak. 800.000 auto merkaturatu zituen iaz; Volkswagenek, hamar milioi. Baina lehenak bigarrenak baino balio handiagoa du burtsan. Zergatik? Tesla auto ekoizle bat baino gehiago da: konpainia teknologiko bat da. Haren fabrikarik handienak ez dira autoak ekoizteko, bateriak egiteko baizik: aurten bere lehen gigafaktoria inauguratu du Europan, Alemanian, eta Txinan aurki bigarrena eraikitzeko asmoa agertu du. Teslaren egitekoa ez da autoak saltzea, I+Ga baizik.
Haren enpresen balioa ideietan dago. Zenbat eta eroagoa, orduan ete garestiagoa. Space X Martera bidaiak egiteko konpainiak, adibidez, 33.000 milioi euroko balioa du gaur egun. Eta zer egin du orain arte? 2018an, Tesla auto bat jaurti zuen espaziora —han jarraitzen du oraindik—.
Haren enpresa guztiak kontuan hartuz, Muskek 100.000tik gora langile ditu beretzat lanean. 2018an, Wired aldizkariak «infernu» baten gisa deskribatu zuen haren lantegietako lan giroa. Langileak nahierara kaleratzeagatik, arrazakeriagatik eta sexu jazarpenagatik ikertu eta zigortu izan dute Musk. «Inguruko jendeak beldur dio, eta berak beldur dio egia esateari. Langileak mugara eramaten ditu. Ordutegirik gabe lanean, gau eta egun. Egun batean gauzak ondo egin ditzakezu, eta heroitzat hartzen zaitu. Baina hurrengoan huts egiten baduzu edo berak ezarritako helburuak betetzen ez badituzu, kaleratu edo tratu txarrak eman diezazkizuke», adierazi zuen Teslako ingeniari batek, Vancek idatzitako biografian.
Twitter sare soziala erostea izan da Musken azken «erokeria». 44.000 milioi euro jartzeko prest zegoela esan zuen, baina azkenean atzera egin du, eta baliteke 1.000 milioiko isuna ordaintzea horregatik. Ikusteko dago zer gertatuko den azkenean, eta zein diren Musken benetako asmoak. Izan ere, hori baita haren ideien eta abiatu dituen proiektu gehienen misterio nagusia.
