«Ez digu batere graziarik egin. Sektoreak aintzat hartu gabe egin da». Carlos Albillo Iruñeko Alde Zaharreko Merkatarien Elkarteko gerentearen arabera, konbentzimenduz hartu behar litzateke eraginkortasun energetikoa, «eta ez horrela». Gaineratu du zentzu handiagoz jokatu beharko litzatekeela. «Benetan edozein establezimendutan ezar daiteke tenperatura bera? Ez, eta ezin da ere ez neurri bera ezarri leku hotzetan eta beroetan».
Ate irekia, «gonbidapena»
Iruñeko Bigarren Zabalgunean, urtebete inguru darama irekita Damisela en Apuros arropa dendak. Sara Bellido jabearen arabera, nahikoa lan badu irauten. Beherapenekin gertatzen den moduan, uste du horrelako neurriak ezartzean kate handiek abantaila handiagoa dutela. Urritik aurrera, saltokietako ateak itxi egin beharko dira, eta, Bellidorentzat, «oso garrantzitsua» da atea irekirik izatea: «Sartzera animatzen du, eta, bero handia egiten ez duen bitartean, irekirik izaten dugu. Bestela, itxi eta aire girotuaren makina pizten dugu momentu batez».
Alderantziz, Jesus Martinezek, Tierra boutique dendako arduradunak, nahiago du ateak ixtea, «jendea eroso sentitzeko». Izerdiak ez die bezeroei arropa probatzen uzten. Argiztapenari dagokionez, itxi ostean denbora batez piztuta izaten dute: «Erakusleihoak saldu egiten du, baina ez du zentzurik 22:00etatik aurrera piztuta izateak. Beti egin dugu horrela; ez digu gobernuak esan behar zer egin behar dugun».
Maite Garcia Nuñez loradendako ordezkariaren arabera, giroa fresko izan ezean «beroak loreen prozesua azkartu egiten du». Horregatik, uste du kaltegarri izan litekeela denda gutxienez 27 gradutan izatea, eta espero du neurria malgutzea. Barruan, termometro elektriko bat izaten du tenperatura neurtzeko, baina Iruñeko Ermitagaña auzoan duen beste dendan, ez du halakorik. Horregatik ez dago kontent, «beste inbertsio bat egitera» behartzen baitu.
Denda gehienetan, lana amaituta erakusleihoetan argia izateko sistema automatikoa izaten dute. Adibidez, Miriam Ibarrolak hala egiten du Miriam liburu dendan. «Denbora batez piztuta izaten dut, baina gauean edo asteburuan itzali egiten dut». Izan ere, badira neurriak eragiten ez dien negozioak ere. «Guk ez dugu nabarituko. Ez dugu ez aire giroturik, ez berogailurik. Neguan hotza pasatzen dugu, baina zer egingo dugu!», dio Celia Lopez El Dormitorio Decoracion dendako saltzaileak. Egunero, ateak ixterakoan argiak itzali ohi dituzte.
Iruñeko autobus geltokian, 11:30ean ez da kanpoko beroa nabaritzen. Bidaiariek itxaroteko duten areto handiko termometroaren arabera, 26 gradu egiten ditu. Udan, goizetan, zaintzaileek ateak ireki, eta geltoki osoa aireztatzen dute, baina, egunak aurrera egin ahala, igo egin ohi da tenperatura. «Udan, geltokia beroa da, eta neguan, berriz, hotza. Autobusaren zain egon behar baduzu, hobe berokia izatea, hamalau gradu ikusi baititut hemen», aipatu du Cesar de Luisek, La Vieja Estacion dendako saltzaileak.
Geltokia Iruñeko Udalarena da, baina Vectalia enpresak kudeatzen du, eta inguruko negozioak haren sistemaz baliatzen dira, tenperatura kontrolatzeko. Dena den, De Luisek sistema propioa du. «Ez da gauza bera geltokian tiketak saltzen ibiltzea edo denda baten elikagaiak izatea». Izan ere, edariak fresko izateko, hozkailuak ditu La Vieja Estacionen; eta, barruko tenperaturari eusteko, hozkailua etengabe dabil airea hozten eta denda barruan beroa kanporatzen. «Kontrajarria dirudi, baina denda fresko izanez gero, gutxiago kontsumitzen dut, hozkailuak ez duelako lan bikoitza egiten», azaldu du. Horregatik, malgutasuna eskatu du. «Bi urteotako pandemia kolpe latza izan da guretzat. Ari gara apurka gorantz, baina, pandemia aurreko egoerarekin alderatuta, %60an gaude».
Museoak, salbuetsita
Dena den, badira salbuetsita dauden alorrak. Adibidez, museoak. Bilboko Arte Ederren Museoko bozeramaile batek BERRIAri azaldu dionez, margolanen kalteberatasuna da arrazoi nagusia. Batez ere tenperatura aldaketa bortitzek eragiten diete. Nazioarteko estandarrak ezarrita daude: 22 gradu inguru dira egokienak haientzat, eta tenperatura horretan mantenduko dute museoa.
Argiztapenean egingo dituzte moldaketak. Kanpoko fokuak lehenago amatatuko dituzte: lehen, 00:00etan egiten zuten neguan, eta 01:00ean udan; orain, 22:00etako egingo dute. Hala ere, zenbait leku isiotuta izango dituzte, segurtasun arrazoiengatik, «gune ilunak ez sortzeko».
Guggenheim museoan ere antzera jokatuko dute. Bozeramaile batek azaldu duenez, beharrezkoa da arte lanen baldintzak finko mantentzeko. Argiztapenari helduko diote eurek ere. Esan dute kanpoko argiak ahulak direla, eta jendea ez tronpatzea dela helburu bakarra.
Donostiako (Gipuzkoa) tabernariek ezer gutxi dakite neurriez. Gehienen erranetan, inork ez die abisatu, eta adierazi dute egoera aldatu ezean berdin jarraituko dutela. Gainera, esan dute aldaketak egin behar badira ohitzeko denbora beharko dutela. Hedabideen bidez neurrien berri jakin duten zenbait tabernariri ez zaizkie neurriak gustatzen. Orain arte ostalaritzak gainditu behar izan dituen oztopoei aurre egin eta gero, «nekatuta» daudelako. «Gu kontuz ibiliko gara guztiarekin, aurrezten saiatzeko», aipatu du Garagar tabernako langile batek.
Hala ere, badira neurriak begi onez ikusi dituztenak ere. «Guk ez dugu ez aire hotzik, ezta berogailurik ere; haizagailuak soilik erabiltzen ditugu. Lehenago bezala funtzionatzen dugu», adierazi dute Ambrosio tabernan.
Atzo, erkidegoetako ordezkariekin bildu ziren Teresa Ribera Trantsizio Ekologikorako ministroa eta Reyes Maroto Industria eta Merkataritzakoa, eta tinko eutsi zioten dekretuan jasotzen diren neurriei, egunotan zalaparta handia sortu duten arren, batez ere PPk gobernatutako erkidegoetan. Marotoren arabera, bileran inork ez zuen neurriak beteko ez dituela esan, baina Madrilgo erkidegoko gobernuak iragarri du Auzitegi Konstituzionalera joko duela, bere «eskumenak urratu direlako». Kataluniakoak ere zalantzak agertu zituen, eta, Eusko Jaurlaritzak egin bezala, «malgutasuna» galdegin zuen; «argitasun gehiago» eskatu zituen, eta diru laguntzak, neurriek «kaltetu» ditzaketen sektoreentzat. Halaber, dekretua indarrean jartzeko atzerapen bat proposatu zuen, baina Riberak ez zuen halakorik onartu. Horrekin batera, ministroak berretsi zuen erkidegoei dagokiela dekretua betetzen den ala ez kontrolatzea, eta egiten ez denean isunak jartzea.
Edukian ados, formetan ez
Atzoko bileran, Tapia sailburuak neurriak betetzeko «borondate osoa» adierazi zuen. Azaldu zuenez, Jaurlaritza «erabat ados» dago energia kontsumoak murrizteko Bruselak ezarri dituen helburuekin —%7ko jaitsiera Espainian eta Hego Euskal Herrian—, baina azpimarratu zuen Espainiako Gobernuak indarrean jarri duen dekretua «beste modu batera landu» zitekeela.
Tapiak uste du, halaber, Espainiako Gobernuaren planaz gain erkidego bakoitzak berea izan beharko lukeela, eta Madrilek irailean Bruselara bidaliko duen proiektua ere adostua izan beharko lukeela. «Negu honetan asko dugu jokoan, eta merezi du adostasunez egitea; izan ere, ziurrenik, autonomia erkidegoetatik, hirietatik, administrazio publikoetatik eta baita arlo pribatutik ere ekarpen asko eta oso interesgarriak egin ditzakete. Horiek ere kontuan hartu beharko lirateke».
Nafarroako Gobernuak ere «babes osoa» agertu zion dekretuari. Mikel Irujo Garapen Ekonomikoko kontseilariak parte hartu zuen bilera telematikoan, eta hark industriarako foro berezitu bat sortzea galdegin zuen, Europako araudiaren transposizioa «arintzeko», «lege hutsune batzuk sortzen ari direlako». Irujok gogoratu zuenez, industria da energia gehien kontsumitzen duen sektorea, eta datozen urteetan erronka handiei egin behar die aurre.
Haserre azaldu zarete aldundiek iragarritako deflatazioarekin. «PPk adierazi dion bidea da». Zergatik diozue hori?
Bi arrazoirengatik. Batetik, neurri erregresiboak direlako. Deflatazioaren ideia da inflazioarengatik dagoen zor bilketaren handitze hori herritarren poltsikoetara bideratzea, baina errenta tarte guztietara modu berean egiten bada, inflazioak sortzen dituen ezberdintasunak sakontzen ari zara. Errentarik txikienei ia ez die lagunduko, ezta herritarrik zaurgarrienei ere, haiek ez baitira iristen errenta aitorpena egitera. Hori da Isabel Diaz Ayusok Madrilen proposatu duen bidea, eta PPk Jaurlaritzari eskatu diona. Bestetik, neurri hauek behin-behinekoak dira. Uste batean oinarritzen dira, hazkunde ekonomikoak jarraituko duela, eta zergen bidezko gainbilketak jarraituko duela, baina ezin da ziurtatu. Guk argi dugu garai honi ezin zaiola aurre egin behin-behineko neurriekin; hau ez da behin-behineko egoera bat.
Deflatazioak ez al die laguntzen diru sarrera ez oso handiak dituzten herritarrei ere? Sindikatuek, esaterako, motz geratu delako kritikatu dute, ez duelako inflazio osoa kontuan hartu…
Errenta zati handiei eragingo die, ez txikienei. Onargarria da errenta txikientzat, azter daiteke ertainekin, baina onartezina da handientzat. Horrela aplikatzea ezberdintasun sozialak sakontzea da.
Udazkenean krisi handia dator, ala ez da hainbesterako izango? Zer diote zuen aurreikuspenek?
Ezin gara erori planteamendu kolapsistetan. Baina egia da beste garai batean sartu garela, anabasa ekonomiko handiko garai batean. Besteak beste, bizi dugun krisi honetan badago egoera estruktural bat guztia aldatzen duena, edo gutxienez badaude hiru ezaugarri. Bat, planetaren muga biofisikoarekin talka egiten ari gara. Bi, azken 200 urteetako ezberdintasun sozialik handienak sortzen ari dira; eta hiru, bukatzen ari da erregai fosil merkeen aroa. Udazkenera begira badaude zantzuak esateko gauzak are gehiago tenkatuko direla, hainbat faktoreren arabera: gerra, interes tipoa, krisi politikoak… Ezagutu gabeko testuinguru batzuk ezagut ditzakegu, gas gabezia eta halakoak.
Udazkenean lan negoziazio asko etorriko dira. Erosketa ahalmena bere osotasunean mantentzea posible al da?
Erosketa ahalmenaz bainoago, ongizate oinarria bermatzeaz hitz egin beharko genuke…
Baina, neurgailu ofiziala KPIa da.
Bai, baina ñabardura bat lehenbizi, ezkerreko ikuspegitik beste indize batzuk erabili behar ditugu. Kontraesana da ikuspuntu ekologiko batetik kontsumo eta ekoizpen ereduak aldatu behar ditugula esatea eta jarraian erosketa ahalmena mantentzea izatea gure lehen helburua eta bakarra.
Galderara itzuliz, enpresen irabazien inguruko ariketa bat egin behar da. Enpresen irabazien zati bat doa soldatetara, eta ongizate hitzarmena aurkeztu genuenean interpelazio bat egin genion Confebaski. Hark dio «etengabeko ziurgabetasun aro» batean gaudela eta soldaten igoera baino garrantzitsuagoa dela irabaziak berriz ere inbertitzea enpresetan: giza kapitalaren sorreran, ikerketan… Guk interpelazio bat egiten diogu planteamendu horri. Lehenbizi Confebaskek konpromiso bat hartu behar du dibidenduak ez banatzeko, eta planteamendua izatea enpresek sortzen duten aberastasuna enpresetan geratzea. Hori jendaurrean esatea laguntza handikoa litzateke akordioak lortzeko. Egia da sektore eta enpresa guztiak ez direla berdinak. Batzuek ez dute mozkinik eta beste batzuek, aldiz, inoizko irabazirik handienak dituzte. Hemen, gerrikoa estutu behar da, baina beti langileei eskatzen zaie, eta enpresa batzuk, bitartean, irabazi handiak lortzen ari dira.
LAB sindikatuak hainbat forotan sartzea erabaki du: Lanbiden, Osalanen… Atzean ezker abertzaleak erakundeetan sartzearen estrategia dagoela ikusten duenik badago.
Ezker abertzaleak ez dauka estrategia bat erakundeetan sartzeko, estatu bat eraikitzekoa baizik. Nazio eraikuntza prozesu garaikide bat nahi badugu, ahal beste botere esparru herrigintzaren zerbitzura jarri behar dira, eta hortik estatugintza abiatu. Eta hori bada estrategia, egon behar dugu foro guztietan eta botere eremu guztietan. Berdin balio du Lanbidek, kooperatiben artekaritza batzordeak edo eskoletako zuzendaritzak.
Zergatik orain bai eta duela bi edo lau urte ez?
Estrategia hau ezker abertzaleak aspaldi idatzi zuen txostenetan. LABen kasuan ez dakit zein izan den zehazki gogoeta. Foroetan egoteak ez zaitu baldintzatzen gero beste estrategia batzuk garatzeko, baina ez egoteak zer zentzu dauka? Aldarrikapenak foro guztietara eraman behar dira. Indar harremanak borroka kulturalarekin eraikitzen dira, eta horretarako behar da estrategia sindikal bat. Baina ez dena bakarrik kontraboterean oinarritzen, nolabait ELAk planteatzen duen estrategia horretan. Horrek behar du beste hanka bat, eta hori da foroak herri eraikuntza prozesu baten zerbitzura jartzea.
ELA aipatu duzu. Haren kritikek mintzen zaituztete?
Ez, inondik inora. ELAk kritikatzen duen bezala, ELA kritikatu daiteke. Ez du balio, ordea, kritika egitea eta ondoren kritika jasotzeko zailtasunak izatea. ELAk ze kritika egiten dion EH Bilduri jakina da, eta EH Bilduk ELAri ze kritika egiten dion ere bai. Orduan, ez dago inolako arazorik.
Espainiako Gobernuak alde batera utzi du zerga sistema erreformatzeko saioa, eta Jaurlaritzak eta aldundiek agindu zuten erreforma atzeratzen ari da. Zer uste duzue zuek?
Zerga sistemaren inguruko debatea mundu mailan irekita dago, beste kontu bat da hari ekiteko ze ausardia dagoen. Enpresa energetikoen eta bankuen ezohiko irabazien inguruko zerga horrekin ate bat ireki da, eta ez da gutxi. Ikusi dugu zein izan den Josu Jon Imaz eta halako jendearen erreakzio biszerala. Urkulluk ere ez zuen gaiaren inguruko galdera erantzun nahi izan. Neurri horrek izan beharko luke energia sektorearen gaineko interbentzio publikoaren lehen urratsa, eta baita zergen inguruko eztabaidarena ere.
Parlamentuan asko leunduko duten beldur al zarete?
Ezohiko irabazien zerga? Uste dut Sanchezek aukera bakarra daukala. Urte eta erdi falta zaio legegintzaldia amaitzeko, eta erakusten du ezkerrak benetan balio duela, baduela planteamendu alternatibo bat, edo eskuina etorriko da, eta kito. Kontrako jarrerak oso indartsuak izango dira, eta ikusiko da lobby eta oligarkia horrek zein gaitasun duen instituzioak eta alderdiak baldintzatzeko. EAJ, esaterako, bere planteamendu energetikoen oso menpekoa da, Josu Jon Imaz ordezkari dutenak. Edo ezkerrak demostratzen du horren gainetik dagoela interes komuna bermatzeko, edo bestela eskuina etorriko da atzetik, eta ez edozein eskuin.
Energia aurrezteko hainbat neurri aurkeztu dituzte. Ze iritzi duzue? Zer egingo zenukete?
Energia kontsumoaren murrizketa handi baterantz goaz, behartuta gainera, ez da hautu ideologiko bat izango. Kontua da prestatuko garen ala ez. Ekonomiaren eta gure bizitzen esfera materiala murriztu beharko da. Planteatzen ari diren neurri batzuk badira hazkunde osteko ekonomia baten lehen zantzuak. Estrategia energetiko bat behar da, neurri bakan eta partzialekin ezin zaio aurre egin. Eraginkortasun energetikoaren aldeko Marshall plan bat behar da: eraikinetan, mugikortasunean… Euskal industriak zer eta nola ekoitziko duen erabaki behar du, sektore batzuk gain behera etorriko baitira. Automozioaz ari naiz. Aldatzera doa, eta auto kopurua asko murriztuko da.
Parke eoliko eta fotovoltaikoen proiektuekin nahiko hotz azaldu zarete. Zer eskatzen diozue proiektu bati onargarri izateko?
Bi gauza: bat, eredua ezin daiteke izan udalek lurra jartzen dute, eta Iberdrolak, Endesak, Naturgyk eta horrelako enpresek negozioa egiten dute. Eta bi: egon dadila gutxieneko parte hartze demokratiko bat. Eremu lokalean jokatu behar da. Jendea prozesuaren parte egin behar da, eta, ez badugu jendea horren parte egiten, norbaitek dioelako interes publiko proiektu bat dela, ez du onartuko.
