Macronen arabera, “gutxiegi” erabiltzen dira Hego Euskal Herritik igarotzen diren gasbideak. Frantziako presidenteak adierazi duenez, ez da gas interkonexio berririk behar Espainiarekin, unekoak saturatzetik oso urrun baitaude.

Europako erreferentziazko TTF gas-merkatuan esku hartzea aztertzen ari da EB. Batasuneko dokumentu batek gasa eta elektrizitatea merkatzeko premiazko esku hartzeko formula posibleak jasotzen ditu. Energia ministroen ezohiko kontseiluaren bileran eztabaidatuko dira horiek datorren ostiralean.

LPEEk eta Errusiak gaur erabakiko dute urriko petrolio ekoizpen eta eskaintza. Litekeena da LPEE+ek ekoizpena nabarmen murriztea erabakitzea. Lehendik ere mugatuta dago ekoizpena, kide gehienek esleitutako ponpaketa nazionalaren muga betetzeko zailtasun teknikoak dituztelako.

Lehen 50 euroan zena orain mila euroan. Prezioen muturreko igoeren bila ari denak erraz dauka: begira ditzala handizkako argindar merkatuak, horietan beste inon baino handiagoak baitira urte batetik besterako aldeak. Eta muturretan muturrena nahi duenak, Frantziara begira dezala; argindar merkearen esportatzaile zena argindar garestiaren inportatzaile da, eta han gainditu du argindarraren megawatt-orduak mila euroren langa.

Halako emendatzearen zergatia aurkitzea ez da zaila: energia nuklearra da. Edo, hobeto esanda, azken 40 urteetan Frantziako gobernuek energia nuklearraren alde egin izana erabat. Valery Giscard d’Estaing presidenteak abiarazi zuen politika hori, 1970eko energia krisien ondoren energia menpekotasuna gutxitzeko. Haren ondotik Eliseora iritsitakoek ez dute ildo hori auzitan jarri.

Gertuen ibili dena Emmanuel Macron izan da: 2020an, itxi egin zuen Fessenheimeko zentrala (Alsazia), eta beste erreaktore batzuk itzali nahi zituen bere agintaldian, energia berriztagarriei lekua egiteko. Azken helburu hori alde batera utzi gabe, egoerak nuklearra berriro maitatzera eraman du Macron: beste sei erreaktore irekitzea da orain asmoa.

Ikusteko dago iragarpen hori beteko ote duen; izan ere, EPR modelo berrikoak dira, eta haren lehen saioak, Normandiako Flamanville 3 erreaktoreak sekulako gainkostua eta 11 urteko atzerapena pilatu ditu. Heldu den urtean zabaltzea da orain asmoa.

Espero gabeko arazoak

Baina, Flamanville baino gehiago, martxan dauden erreaktoreak dira orain EDF argindar konpainia publikoaren eta Frantziako Gobernuaren arazo nagusia. Urte batzuk badituzte jada, gero eta gainbegiratze eta ikuskatze konplexuagoak behar dituzte, eta, horiek egin ahal izateko, erreaktoreak geratu behar dira. Pandemia dela eta, azterketa horietako asko 2022rako utzi zituen EDFk, jakin gabe argindar merkatua hankaz gora egongo zela, ekonomiaren suspertze handiaren eta Ukrainako gerraren ondorioz.

Arazoak okertzeko, ikuskatze horietan espero ez zituzten herdoiltze arazoak aurkitu dituzte, eta horiek konpondu behar dituzte. Ondorioa? Aurreko astean Frantziako 56 erreaktoreetatik hogei baizik ez ziren normal ekoizten ari.

Arazoa, gainera, okertzen ari da: uztailean eta abuztu hasieran gaitasun nuklearraren %40tik gora erabiltzen ari zen EDF, baina %35,7 baizik ez aurreko astean, ordurako espero zuen %49tik oso behera.

EDFren kalkuluek zioten nuklearraren ekoizpena %65era iritsiko dela urriaren erdirako, eta neguan erreaktore guztiak zabaldu ahal izango dituela agindu dio gobernuari, Agnes Perrier-Runachter Energia ministroak ostiralean esan zuenez. Ez zaio erraza izango plan hori betetzea; aurreko ostegunean lau erreaktoreren itxiera hainbat astez luzatu zuen, eta bere planak hankaz gora jarri ditu hainbat aldiz.

Saldu beharrean, erosi

Erreaktoreak geratu izanak ezohiko egoera bat sortu du, eta Europa mendebalde osoari eragiten dio. Izan ere, urte normal batean, Frantziaren auzoak EDFren erreaktoreen ekoizpenarekin ordezkatzen zuten udako haize eskasiak eta zentral hidroelektrikoen ekoizpen txikiagoa. Aurten, ordea, kontrakoa gertatzen ari da: Frantziak auzoen argindarra inportatu behar izan du bere eskaria betetzeko. Ostiral eguerdian , esaterako, RTE argindar sarearen kudeatzailearen arabera, 4.581 MWh inportatzen ari zen Alemania-Belgikat, 3.028 MWh Erresuma Batuko saretik, 2.450 Espainiakotik, 1.064 Suitzatik… Esportazioak, une horretan, zero izan ziren. Duela urtebete, berriz, oso bestelakoa zen argazkia: 11.125 MWh esportatzen ari zen, eta 3.555 MWh inportatzen.

Bere beharrak ezin betetzeak ekarri du Frantzian argindarra beste inon baino gehiago garestitzea, nahiz eta gasa %15era ere ez den iristen mix energetikoan.

Gerokoen merkatuan 1.600 euroan salerosi da argindar megawatt-ordua. Eguneko merkatuan, berriz, ordu jakin batzuetan gainditu ditu mila euroak, eta 700-800 euroko batezbestekoak izan zituen abuztu amaieran; duela urtebete, 100 euroan zegoen, eta 50 euroren prezioak ohikoak ziren 2021eko uda arte. Azken astean, Europako Batasunak argindar merkatuan esku hartuko duela iragarri ostean, merkatu egin da, eta, atzo, 416 euroan zegoen megawatt-ordua; egun horretan, ordea, 119an zegoen Espainian eta Portugalen (302, gasaren konpentsazioarekin), eta 287 euroan Alemanian.

Egia da, ordea, herritar gehienek ez dutela halako garestitzerik nabaritu, Frantziako Gobernuak esku hartu duelako. TRV tarifa arautuak %4 emendatu zituen apirilean, eta ez dira ukituko otsailera arte. Ordutik aurrera, zer? Bruno Le Maire Finantza ministroak onartu du emendatu egingo dela, baina agindu du aurten garestitu ez dena ez dela bat-batean 2023an igoko. Herritar guztien argindar faktura merkatu beharrean, bakarrik beharra dutenena merkatuko duela agindu du.

Argindarraren garestitzeari muga bat jartzeak biktima bat eragin du: EDFk berak 5.300 milioi euro galdu ditu 2022ko lehen erdian, eta 8.340 milioi euroren kalte-ordaina eskatu dio gobernuari.

Oparotasunaren aroa amaituta —horretan bizi izan garela dio Emmanuel Macronek—, «sakrifizioak» egiteko unea iritsi omen da. Hitz itsusi hori Isabel Schnabel Europako Banku Zentraleko buruzagitzako kideak erabili zuen abuztuaren amaieran, Jackson Holen (AEBak), banku zentraletako arduradunek gorbatak kendu eta ikasturtearen atarian egiten duten udaleku horretan.

Inflazioa kontrolatzeaz ari zela, Schnabelek zehazki honako hau esan zuen: «Banku zentralek 1980ko hamarkadan baino sakrifizio ratio handiago bati egin beharko diote aurre, inflazioaren globalizazioak zailago egiten duelako banku zentralek prezioen presioa kontrolatzea». Uler dadin, «sakrifizio ratio» horrek esan nahi du zenbateko kaltea egin behar dien EBZk hazkunde ekonomikoari eta enpleguari inflazioa menperatu ahal izateko. Beste era batera esanda, Schnabel esaten ari dena da derrigorrezkoa izango dela atzeraldi bat inflazioaren piztia berriro kobazulora itzularazteko.

Langabezia txikia, arazo

Erronka zein den aste honetan Eurostatek jakinarazi dituen bi daturekin uler daiteke. Batetik, inflazioa %9,1era iritsi zen abuztuan eurogunean, inoizko kopururik handienera, eta EBZk egokitzat jotzen duen %2tik oso gora.

Bestetik, langabezia tasa %6,6ra jaitsi zen uztailean euroaren eremuan, beste 77.000 langilek lana aurkitu zutelako. Berri pozgarritzat jo beharko litzatekeena, ordea, kezkaz hartu du banku zentralak. Schnabelek berak Jackson Holen esan zuen «arrisku handia» zela lan merkatu indartsua, «inflazioa elikatzeko mehatxua» delako.

Hortaz, sinplifikatuz esan daiteke helburua dela langabezia handitzea inflazioa jaitsi ahal izateko. Gordina? Bai, demagogia pixka bat eginez, gogorarazi behar delako sakrifizio hori ez dutela Schnabelek edo haren lankideek egingo; ikasketak ordaintzeko lanen bat aurkituko ez duen haren ilobak egingo du, fruta denda itxi beharko duen bere auzotarrak egingo du, eta bere tailerra larri dabilelako kalera joan den lehengusuak ere bai.

Eraginkorra izango al da sakrifizioa inflazioa jaisteko? Hori ere baliteke, baina ez da berehalakoa izango; ekonomiaren eragile guztiak beren kostuak, prezioak eta sariak egokitzen ari dira —hori dira ugaritzen ari diren lan gatazkak ere—, eta atzeraldi batek ez du prozesu hori bat-batean etengo.

Baina pilula mingotsak funtziona dezake. Jakina da lana duen jendeak baduela bere soldata gastatzeko ohitura txar bat, gehiago kontsumitzen duela, eta horrek prezioen igoera ekartzen duela. Eta kontrakoa, soldata ezean, gerrikoa estutzen du.

Ikusi besterik ez dago zer gertatu den azken asteetan erregaiaren prezioarekin. Atzeraldi bati buruzko aipamen hutsak eten egin du petrolio upelaren goranzko bidea, eta (pixka bat) merkatu ditu gasolina eta gasolioa. Metalen eta beste lehengaien prezioak ere beherantz egiten ari dira, etor daitekeenaren beldur.

EBZren eskuetan, sakrifizioak eragiteko tresna interes tasak dira. Igotzen baditu, maileguak garestitu egingo dira. Kredituak ordain ditzaketenek bankuen irabaziak gizenduko dituzte —horren zain daude—, eta ezin dutenek, berriz, ez dituzte eskatuko eta gutxiago gastatuko dute eta gutxiago inbertitu. Horrek ekarriko du hazkunde ekonomikoa txikitzea eta, ziur aski, hiruhileko batzuetan negatiboa izatea.

Bai, baina zenbat?

Ekuazio horretan hirugarren zenbaki bat aipatu behar da. Zenbat igoko dira interes tasak? Uztailean, 0,25 puntuko igoera espero zenean, eta 0,5 igo zituen. Baina orduan kopuru handia zena orain kopuru txikia da, inflazioa nola doan ikusita. Analistek gehienek 0,75en alde egiten dute orain, eta Schnabelek ere hori iradoki du; «erabaki indartsu» bat eskatu du, «bizkor ez egokitzearen kostuak nabarmenak izan daitezkeelako». Zuhurrago mintzatu da aste honetan Phil Lane ekonomistaburua, esan baitu «igoera txikiak» egokiagoak izan daitezkeela, hazkundearen lepoa gehiegi estutuko duen beldur.

Berri txarrak gaur egun tasa aldakorreko mailegu bat dutenentzat. Hainbat urtez interesetan hutsaren parekoa ordaindu ondoren, errealitateak dutxa hotz batekin esnatu ditu. Abuztuan %1,249ra iritsi da Euriborra, eta irailean hortik oso gora bukatuko du, ostiralean %1,87an zegoelako. Ehunka euro gehiago urtean.

Eta berri kaskarra estatu zorpetuentzat ere, beren zorraren truke gehiago ordaindu beharko dutelako, hainbeste zulo estali beharrean ari diren garai batean.

Sindikatuek aurreratu zuten jada udako oporraldia amaituta lan gatazkak areagotu egingo zirela, eta, beraz, baita lanuzteak eta grebak ere. Izan ere, inflazio tasa handiak —%10,7 zen abuztuan Hego Euskal Herrian— eta langileen erosteko ahalmena ez galtzeko premiak nabarmen zaildu dituzte zenbait sektoretako lan itunak gaurkotzeko negoziazioak. Arabako metalgintzarena da horietako bat. Hitzarmena berritzeko elkarrizketak ez atzera ez aurrera daude, eta hori salatzeko ekoizpena eten eta kalera ateratzeko deia egina diete ELA, LAB, CCOO, USO, CGT eta ESK sindikatuek langileei hilaren amaierarako: grebara deitu dute sektorea 21ean, 22an eta 23an, udazkenean pitz daitezkeen lan gatazken zerrendako aurrenekoa bilakatuz.

Hain zuzen ere, sindikatuek SEA patronalari eskatu diote gogoeta egiteko, eta «akordioa erraztuko duen» jarrera batekin azaltzeko hurrengo bilerara, sektorean lanuzteak heda ez daitezen. «Espero dugu sektorean eta modu globalean bizitzen ari garen garai historikoaren mailan egotea, eta arduraz jokatzea. Haien esku dago sektorea geldiaraziko duten beste hiru greba egun saihestea», adierazi dute. Hilaren 8an, datorren ostegunean bilduko dira bi aldeak ostera.

Izan ere, sindikatuek gogorarazi dute SEAk bertan behera utzi zuela ekainaren 29rako jarria zuten hitzordua, eta hurrengo bilerara —uztaileko lehen egunetan elkartu ziren azkenekoz— negoziatzeko borondaterik gabe agertu zela. «Bere jarrera immobilista eta arduragabea mantendu zuen, negoziazioa blokeatuz eta gehiengo sindikalaren proposamenak gutxietsiz».

Hala eta guztiz ere, hitz egiten jarraitzeko nahia adierazi zuten sindikatuek, negoziazioak egoera kritiko batean sartzeko arriskuan zeudelako, eta elkarrizketei irailean berrekitea proposatu zioten patronalari. Salatu dute, ordea, trabak baino ez dizkiela jarri horretarako, eta «borrokatu» behar izan dutela harekin berriz biltzeko. «SEAren atzetik ibili gara bilera bat adostu ahal izateko. Aitzakiak jartzen zizkigun behin eta berriz, ez zuela ikusten esanez edota data atzeratuz edota kenduz». Ekainean ere birritan egin zion uko elkartzeari SEAk, sindikatuen arabera.

Eskaerei eutsi

Sindikatuek gogorarazi dute eutsi egiten dietela beren eskaera nagusiei, baina, azkeneko bileran, lehentasun gisa jarri zuten lanaldia laburtzea eta soldatak igotzea. «Bi puntu horiek nabarmendu genituen SEAk ez duelako hitz egin nahi aldarrikapen horiez, baina ez diogu garrantzirik kendu nahi beste guztiari», adierazi dute. Izan ere, haien hitzetan, erosteko ahalmenari eusteak are garrantzi handiagoa dauka prezioak oro har hainbeste igotzen ari diren honetan. Behin-behinekotasuna eta malgutasuna mugatzea, laneko osasuna eta berdintasuna bermatzea, eta aldi baterako ezintasunagatiko osagarriak hobetzea dira sindikatuen gainerako aldarrikapenak.

Horiek horrela, grebarekin bat egin eta kalera ateratzeko deia egin diete sindikatuek sektoreko enpresei eta langileei, «tailer txikietatik hasi eta enpresa handietaraino». Izan ere, uste dute soilik modu horretan lortuko dutela sektoreak «behar duen» hitzarmena egitea: «Antolakuntza eta borroka dira langileen tresnarik boteretsuenak, eta gure eskubideak eta lan baldintzak defendatzeko erabiltzea dagokigu».

Yolanda Diazek gutxieneko soldataren negoziazio mahaian berriro esertzeko eskatu die enpresaburuei. Ministroak esan du “ebidentzia” dela enpresarien ordezkariak “maiatzaren 5etik mahaitik altxatu” direla, eta sindikatuek proposatzen dituzten igoerak “arrazoizkoak” direla.

CAF Taldeak eraikiko ditu Bostonerako 102 metro arin, 811 milioi euroko aurrekontuarekin. Oinarrizko kontratuak AEBetako hiriko Green Line-an zirkulatuko duten 102 ibilgailuen fabrikazioa barne hartzen du, baita beste ekipo eta zerbitzu batzuk ere.

2022ko abuztuko langabezia datuak. Langabezia % 2,31 igo da abuztuan EAEn eta % 1,52 jaitsi da Nafarroan

Euskal industriaren aurreikuspenei buruz hitz egitera gonbidatu zituzten Mikel Irujo eta Arantxa Tapia Sabino Arana fundazioak eta Irujo Etxeak, Altsasura (Nafarroa), atzo. Baina hasiera-hasieratik, hitzaldia eta eztabaida gai batera bideratu ziren, gaur egun industria ataka zailean jarri duen gaira hain zuzen ere: energia garestira. Biak ala biak kezkatuta azaldu ziren, eta Irujo Nafarroako Ekonomiaren Garapenerako kontseilariak eskaera zuzen bat egin zion Espainiako Gobernuari: Next Generation funtseko diruak industriari zuzentzeko, batez ere elektrointentsiboei, laguntza zuzenak emateko energia gastu eraginkorrago eta berriztagarriago bat egin dezaten.

Irujok gogorarazi zuen industriak Nafarroako BPGaren %31 ekartzen duela, eta hark egiten duela energia kontsumoaren %38 —merkataritzak %4, eta garraioak beste %37—. Beste zenbaki ikusgarri bat ere eman zuen; industriari energia eta hornidura gastuak bikoiztu egin zaizkio azken urtean. Horregatik, Nafarroako Gobernuak Espainiako Gobernuari bidali dion kontingentzia planak industriari lehentasuna ematen dio. «Ministerioari esan diogu industriari begiratu behar diola. Diru gehiago behar dute autokontsumoa laguntzeko, inbertsioak egiteko…». Garaiaren garrantzia nabarmendu zuen: energia trantsizioa «lasterketa bat da, eta lehenengo bukatzen duena indartuta geratuko da».

Tapiak ez zuen aukera galdu energia aurrezteko neurrien artean Espainiako Gobernuak lehentasuna «termostatoari» eman izana kritikatzeko. Haren garrantzia gutxietsi gabe, Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapenerako sailburuak ziurtatu zuen energia aurrezpen handiena eraginkortasunak dakarrela. «Euskadin, azken hogei urteotan %50 gutxitu dugu energia kontsumoa, eta industriak egin du batez ere. Inbertsio asko egin dira, eta bide horretan jarraitu behar da».

Industria horrek, baina, oraindik energia gastua egiten duela aitortu zuen, eta, haren hitzetan, horri aurre egiteko «ez da nahikoa lantegien eta etxeen teilatuekin». Hau da, autokontsumorako eguzki plakak ez ezik, parke eolikoak, fotovoltaikoak eta beste instalazio handiak behar direla. Ildo horretan, ohikoa duen kexua errepikatu zuen Jaurlaritzako sailburuak: berriztagarrien pisua oso txikia dela Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako energia ekoizpenean (%8), eta asko kostatzen dela proiektuak aurrera eramatea, «herritar gehienak alde egon arren».

Egoera desberdina da Nafarroan, bere garaian apustu handia egin zuelako energia berriztagarrien alde, eta eolikoen alde bereziki. Apustu horrek jarraitzen duela gogoratu zuen Irujok. «82 proiektu tramitatzen ari gara, eta beste dozena bat Espainiako Gobernuaren esku daude, 50 MW baino handiagoak direlako eta erkidego batean baino gehiagotan daudelako. Hogeiren batek jaso dute lehen baimena». «82 parke dio Mikelek; ez diot esango zenbat ditugun guk», erantzun zion Tapiak, irribarre sarkastiko batekin.

KPIa eta soldatak

Javier Ollo Altsasuko alkateak galdetuta, bi sailburuek beste eztabaidagai nagusiari ere heldu zioten: zer egin behar da soldatekin? KPIaren arabera igo behar al dira? Aurrean zituztenetako asko enpresa sektorekoak izanik, zuhur mintzatu ziren. «Zentzua erabili behar da; enpresa sareak lehiakorragoa izan behar du, langileen erosahalmena asko galdu gabe», esan zuen Irujok; Tapiak, berriz, adierazi zuen enpresa batetik bestera alde handiak daudela, eta ez dela gauza bera uda oparoa bizi izan duen turismo arloko enpresa bat edo kinka txarrean dagoen bat. «Oso erraza da esatea, baina zaila egitea. Ez nuke nahi egon egin behar duenaren azalean».