Azaroan hamahiru urte beteko dira Karrantzan behien mindarekin argindarra sortzeko planta bat eraikitzen hasi zirenetik. Porrot egin zuen proiektuak, auzitara eraman zituzten sustatzaileak, eta mindaren arazoak konponbide barik jarraitzen du. Orain, inbertsiogile pribatu batzuek beste proiektu bat bultzatu gura dute: urriaren 6an sortu zen Karrantza Green Gass sozietatea, eta haien asmoa da mindarekin eta beste hondakin organiko batzuekin biogasa eta ongarria sortzea leku berean. Hamahiru milioi euro inguruko inbertsioa egingo dute.
Nortzuk dira sustatzaileak?
Lurgreen taldea ingurumen ingeniaritzan eta aholkularitzan lan egiten duen enpresa bat da, minda plantetan espezializatua. Aurea Capital Development arrisku funtsak sustatutako Aurea Green Gass taldearekin batera sortu du Lurgreenek Karrantza Green Gass. Ez dute lehen elkarlana: Kantabriako (Espainia) Hazas de Cesto herrian beste planta bat eraikitzen ari dira gaur egun. Javier Gonzalez Sopelana Lurgreeneko zuzendari exekutiboak esan du Bizkaikoa haren antzekoa izango dela.
Zer egingo du planta berri horrek?
Karrantzan sortutako 140.000 tona hondakin organiko bildu nahi ditu enpresak: %85 behi esneen minda izango da, eta gainontzekoa, oiloen zirina, untxien gorotzak, gaztandegi bateko gazura, adar inausiak… Orain, abeltzainekin kontratuak sinatzen ari dira, hondakinak lortzeko. Gonzalezek esan du ez direla 140.000 tona biltzera helduko, agian, baina bai 100.000. Hondakin horiekin lehenengo gasa sortuko dute, eta prozesu horrek utzitako hondakinekin ongarria.
Zer diote abeltzainek?
Sustatzaileek hainbat bilera egin dituzte Karrantzako abeltzainei proiektua azaldu eta haien minda lortzeko. Ekaitz Setienek Sancricesen du abeltegia, eta parte hartzeko asmoa du. Aitortu du abeltzainak beldur direla, aurreko proiektuarekin gertatutakoa berriz errepikatuko den. Haietako batzuek uzkur hartu dute proposamena. Setieni interesgarria iruditu zaio. Uste du abeltzaintzak sortzen duen ingurumen inpaktua txikitzeko eskatuko dietela, gero eta gehiago, eta hori lortzeko bide bat izan daitekeela.
Zer egiten dute gaur egun mindarekin?
Eusko Jaurlaritzak azpikontratatutako enpresa batek biltzen die minda, eta lursailetan banatzen du ongarri modura. Jaurlaritzak diru laguntza bat ematen die, baina urtez urte aldatzen da. Setienek esan du berak ez duela behi askorik, baina lursail asko dituela. 25 egunetik behin edo hilero, 200.000 litro minda sortzen ditu. Horiek bildu eta banatzeko 8-10 ordu behar ditu enpresak, eta orduko 70 euro kobratzen diote. Esan du proiektu berriak eskaintzen dienak kostua apur bat txikitzen lagunduko liekeela.
Zer proposatu die enpresak?
Gonzalezek azaldu duenez, orain arte minda biltzeagatik eta belardietan zabaltzeagatik ordaintzen zuten abeltzainek; eurei biltzea baino ez diete ordaindu beharko, eta horrek merkatuko luke prezioa. Tona bat mindako, hamahiru euro ordainduko dizkiete. “Baina esan digute ustiategiak banan-banan aztertu behar dituztela. Ez da gauza bera plantatik bost kilometrora edo 25 kilometrora egotea”, esan du Setienek. Baldintza batzuk ere ipini dizkiete; esaterako, plantara joango den mindak bost egunez aparte egon behar du bildua. “Nik biltegi bi ditut, eta erabil ditzaket bat nik belardiak ongarritzeko eta bestea plantarako, baina abeltzain askok bakarra dute eta ez dute non gorde aparte. Agian, inbertsio bat egin beharko dute, eta ez dakit kasu guztietan egiteko moduan egongo diren”, azaldu du abeltzainak.
Zelan sortuko da gasa?
Materia organikoarekin digestio anaerobikoa eginez sortuko dute gasa. Urtean sei miloi metro kubo biogas lortuko lituzkete. Baina gas horrek ez du balio hornidura sarera sartzeko. Digestio horretatik lortu den gasaren %40 CO2a da, eta hori kendu behar diote, upgrading izeneko sistema batekin. Behin prozesu hori eginda, urtean 31 gigawatt biogas lortuko lukete. Haien asmoa da hornidura hoditeriarekin lotzea. Arazoa da lotunea plantatik hamalau kilometrora dagoela, Kantabriako Ampuero herrian. Gas banaketa enpresekin ari dira negoziatzen, horri zer konponbide eman ahal dioten. Lortuko dutela espero du Gonzalezek; oso seguru agertu da. Gas horrek 4.500 etxe berotuko lituzke, haren arabera.
Bestela, badute alternatiba: BioGNLa sortuko lukete. Gas likidotua da. Santanderko (Kantabria) eta Bilboko portuetatik irteten diren ferryek erabiltzen duten erregaia dela esan du Gonzalezek: “Sortuko genukeen guztia kontsumituko lukete”. BioGNL hori, baina, kamioiz eroan beharko lukete portu bietara. Haien kalkuluen arabera, astean hiruzpalau kamioi irtengo lirateke plantatik. Gonzalezek ziurtatu du kamioi horiek “erabat seguruak” liratekeela. Edozelan ere, proiektuaren sustatzaileek gurago dute gasa sortu, BioGNLa izozteak kostuak handituko lituzkeelako.
Zelakoa da digestio prozesu hori?
Hermetikoki itxita dauden kamioietan iritsiko da minda plantara. Sartzean, kamioiak pisatuko dituzte lehenengo. Lurperatutako edukiontzi batzuetara botako lukete minda. Azpimarratu du prozesu horretan ez dela isuririk egoten. Minda ez diren beste hondakin organikoak ekarriko dituzten kamioiak pabiloira sartuko lirateke. Dakartena edukiontzietara isuri ahala, urarekin garbituko lukete, lurrazalean hondakinik ez geratzeko, eta pabiloian gera zitekeen kiratsa xurgatuko lukete. Behin eta berriro errepikatu du Gonzalezek plantak ez duela usain txarrik isuriko ingurura.
Hondakin guztiak nahastu, eta hermetikoki itxitako edukiontzi batzuetan digestioa hasiko litzateke. “Oxigeno faltari esker, bakterio batzuek egiten dute digestioa, eta gasa sortzen da”. Ondoren, beste eraikin batean egingo liokete upgrading delako prozesua.
Zelan sortuko dute ongarria?
Gasa sortu ondoren geratuko zaizkien hondakinekin ongarria egingo dute. Urtean 25.000 tona sortuko dituztela uste dute, eta “kalitate onekoa” izango dela ziurtatu du Gonzalezek. Digestio ondorengo hondakin guztiak ondo nahastu, gehiegizko hidratazioa kendu eta ongarriak behar duen dentsitatea emango diote, eta, bukatzeko, sikatu.
Zer egingo dute ur zikinarekin?
Ongarria egin ondoren, ur zikina geratuko da, eta hari ere konponbidea eman beharko diote, prozesua bukatzeko. Ur zikinak arazteko estazio bat eraikiko dute plantan. Hazas de Ceston araztegi organiko bat egiten ari dira. Biltegi bi ditu: batean dekantazioa egiten da eta bestean landareen bidez arazten da ura. Gonzalezek esan du ura ibaira isurtzeko moduan dagoela prozesua burututa, baina haiek ur zikinen sarera botako dute. “Ingurumen eta kalitate arautegiek eskatzen dizkiguten neurriak baino zorrotzagoak erabiliko ditugu prozesu osoan, baita ura garbitzean ere”. Karrantzan erosi duten orubea Kantabriakoaren aldean txikiagoa da, eta orain aztertu beharko dute azaldutakoa bezalako araztegia sortuko duten ala beste alternatiba bat landu beharko duten.
Zer fasetan dago proiektua?
Batetik, hondakinak lortzeko kontratuak sinatzen ari dira abeltzainekin. Bestetik, azaroaren 30a baino lehen Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuordetzan ingurumen baimen bateratua eskatu nahi dute, eta tramitean ari dira. Era berean, lehengo minda plantaren azpiegitura zelan dagoen aztertzen hasiko dira egunotan. Eraikitzen hasi ziren, baina ez zen bukatu, eta azken hamar urteetan bertan behera utzita egon da.
Hortik aurrera, egutegi ideala irudikatu du Gonzalezek. Espero dute Eusko Jaurlaritzak apirila bukatu aurretik emango diela ingurumen baimena. Ondoren, Karrantzako Udalari jarduera ekonomikorako baimena eskatu beharko diote. Gonzalezek esan du udalak “oso abegi ona” egin diola proiektuari. Uste du maiatzaren 15erako lor dezaketela baimen hori. Ekaineko lehen edo bigarren hamabostaldian hasiko lirateke obrekin. Orain ikusiko balute Karrantzan dagoeneko eraikitakoa balekoa dutela, zortzi hilabetean eraikiko lukete planta berria; bestela, luzatu egingo litzateke prozesua. 2024ko otsailean hasi gura dute proba fasea. Urte hartako ekainean martxan hastea da sustatzaileen asmoa.
Enplegurik sortuko luke Karrantzan?
Gonzalezen arabera, plantak 20-30 lanpostu zuzen sortuko lituzke. Enkarterriko Udalen Mankomunitatearekin berba egin dute, eta haien garapen elkarteak hautatuko ditu postu ez-kualifikatuetarako langileak. Kualifikatuetarako beharginak, berriz, enpresak berak hautatuko lituzke.
52 urtetik aurrera erretira daitezke «lan nekagarriak, arriskutsuak, toxikoak edo osasungaitzak egiten dituzten eta gaixotasun edo heriotza tasa altuak dituzten talde edo jarduera profesionaletako langileak», Gizarte Segurantzan jasotako lanbide talde edo lan jarduerak eragindako erretiro aurreratuaren xedapenaren arabera.
Neurriak biltzen dituen sektoreetako langile ia guztiak gizonezkoak dira, eta «baztertu» egiten ditu lan nekagarri, arriskutsu, toxiko edo osasungaitzak dituzten sektore feminizatuak. Horixe salatu dute Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako 1.528 erizainek baino gehiagok, Espainiako Inklusio, Gizarte Segurantza eta Migrazioen ministro Jose Luis Escrivari bidalitako gutunean.
Dokumentuan eskatu zuten erizainei aukera emateko erretiro aurreratua har dezaten. Espainiako eta Euskal Herriko adin guztietako 30.000 profesionalek baino gehiagok sinatu zuten. Amaia Mayor SATSE sindikatuko Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako bozeramaileak BERRIAri adierazi dionez, «ez dute erantzunik jaso».
Erizainek «arrisku biologikoak, fisikoak, psikosozialak eta ekonomikoak jasaten dituzte beren jarduneko egunerokoan». Osagai eta elementu kantzerigenoak dituzten botikekin egiten dute lan, eta etengabe harremanetan daude gaixotasunarekin eta heriotzarekin: «Psikologikoki oso gogorra da», esan du Mayorrek.
Sindikatuak eskaeraren erdigunean jarri ditu 60 urtetik gorako langileak. Mayorren esanetan, «oso luzea» da erizainen lan bizitza, eta urteetan jasandako arriskuek eragina dute beren osasunean. Nabarmendu du txandakako lanorduak dituztela; izan ere, 365 egunez eta 24 orduz, gauez eta egunez herritarren zerbitzura dagoen «ardura handiko jarduna da».
SATSEk salatu du lanbidearekin «sentsibilizazio falta handia» dagoela, bai gizartean eta baita instituzioetan ere. Erretiratzeko gutxiengo adina igo dute azken urteetan, eta Mayorrek uste du erizainek «eskubidea» dutela erretreta aurreratzeko.
Hala, sindikatuak iragarri du ministeriora gutunak eta eskakizunak bidaltzen jarraituko duela, «Espainiako Gobernuak erizaintzaren sektoreko langileei erretiro aurreratuaren aukera emateko konpromiso irmoa hartu arte».
Soziosanitarioak eri daude
Espainiako Gobernuak eskaera epe bat ireki du lan baldintza gogorrak dituzten kolektiboak erretreta aurreratzeko eskubidea duten lanbideen multzoan sartzeko. CIG, ELA, LAB eta Intersindical Catalana sindikatuek sektore soziosanitarioko langileen eskaera aurkeztu zuten Madrilen, eta, erantzuna aldekoa bada, erretiroa aurreratzeko eskubidea izango dute.
Iragan irailean bildu ziren sindikatuak Espainiako Diputatuen Kongresuan ordezkapena duten alderdi politikoekin VOX, PP eta Ciudadanos alderdiekin izan ezik. Bilkuran galdegin zuten urtea amaitu baino lehen sektore publiko eta pribatuko soziosanitarioek 63 urterekin erretreta penalizaziorik gabe hartu ahal izatea eta sozialisten agintaldia amaitu baino lehen 60 urterekin erretiroa hartzeko eskumena aitortzea.
Espainiako Gobernuak erabakiko du hori, eta Eusko Jaurlaritzak «han erabakitakoa ezarriko du hemen». Hala ere, Xabier Ugartemendia LABeko kidearen esanetan, Lakuak eta Foru Aldundiak ez dute «jarrera ona» izan azken urteotan: «Ez dituzte hitzarmenak berritu, ezta soldatak hobetu ere».
Sektore soziosanitarioko langile ia guztiak emakumeak dira, eta, batez beste, 50 urtetik gorakoak. Egoitzetako langileek aurrez aurre dituzte gaixotasuna eta heriotza, eta karga handiak mugitu behar dituzte egunero. «Denborak aurrera egin ahala gaixotasunak garatzen dituzte langileek», adierazi du Esther Saavedra ELAren Osakidetzako arduradunak. Sektoreko batez besteko adina kontuan izanik, hari fin baten gainean kolokan dago lantaldearen osasuna: «Askok bizkarreko eta besoetako mina eta bestelako arazoak izaten dituzte».
COVID-19aren pandemiak azalera atera zituen langileen lan baldintza gogorrak, baina balkoietako txaloek ez zuten egoera aldatzeko adina indar izan: «Zaintzaren esparruko eta sektore soziosanitarioko langileen jarduerak ez du merezi duen errekonozimendua jasotzen; ez lan baldintzei dagokienez, ez soldatei dagokienez, ezta antolaketari dagokionez ere», salatu du Ugartemendiak.
Sindikatuek azaldu dute ez dagoela «nahikoa sentsibilizaziorik, ezta borondate politikorik ere, langileen egoera aldatzeko». Salatu dute egun «sektorean sustatzen duten eredua prekaritatean eta pribatizazioan oinarrituta» dagoela. Are, bai Saavedrak eta baita Ugartemendiak ere nabarmendu dute gizartean ere «garrantzi handiagoa» eman behar zaiola sektoreari. «Lehenago edo beranduago guztiok izango gara zerbitzu horren erabiltzaile», gogorarazi du LABeko kideak.
Emakumeak ikusezin
Gizarte Segurantzak ezarritako xedapenaren arabera, zortzi lanbide taldek dute lan nekagarria eta arriskutsua izateagatik erretiro aurreratua eskatzeko eskubidea: meatzariek, aireko lanetakoek, trenaren sektorekoek, artistek, zezenketako profesionalek, suhiltzaileek, Ertzaintzako kideek eta udaltzainek, eta itsasoko langileek.
Betaurreko moreak jantzi behar dira auzia oso-osorik ulertu nahi bada; izan ere, erretiroa aurreratzeko eskubidea duten lanbide horietako langile ia guztiak gizonezkoak dira. Salbuespen bakarra da itsasoko langileen erretiroaren erregimen berezia, saregileak, neskatilak eta paketatzaileak sartzen baitira erregimen horretan.
SATSEk ez ditu ukatu erretreta aurreratua eskuratu dezaketen lanbideen arriskuak, baina gogorarazi du «emakumeek lana izateaz gain familian eta gizarteko beste arlo askotan lan karga handia» dutela. Horrek, lan jardunarekin batera, eragin zuzena du langileen osasunean.
Saavedrak ere nabarmendu du genero ikuspegiaren garrantzia. Haren ustez, emakumeak buru dituzten sektoreei, esaterako zaintzaren arloari, ez zaie «behar luketen balioa ematen». Aitzitik, gogorarazi du emakumeen kasuan beste hamaika zailtasun edo arazo gehitu behar zaizkiola laneko jarduerari: «Diru-sarrera txikiagoak izan ohi dituzte», esan du.
Erretiro aurreratua eskatu nahi zenuke?
Maite dut nire lana, baina esan beharra daukat zahartu ahala geroz eta zailagoa dela premiazko egoerei aurre egitea. Unitatean arrisku handiko egoerak izaten ditugu, azkar ibili behar dugu, eta nik ez dut duela hogei urte bezain azkar korri egiten. Ezin dut 30 urte dituzten erizainen erritmoan lan egin. Une honetan ez dut erretiroa hartzeko asmorik, baina agian hemendik bi urtera bai, eta hori aukeratzeko eskubidea izan nahi dut.
Zeri egin behar dio aurre erizainak egunerokoan?
Txandakako jardunaldiak ditugu, pertsonak eta karga handiak mugitu behar ditugu, botika arriskutsuak erabiltzen ditugu… Ezagutzen ditudan langile guztiek arazoren bat dute: estresa, bizkarreko eta sorbaldetako arazoak… Gainera, gauez lan egin behar dugunean ezinezkoa da egunean zehar guztiz deskantsatzea, eta are gutxiago haur txikiak badituzu etxean.
Arazo fisikoez gain, psikologikoki ere ez da lan erraza izango.
Karga psikologikoa oso handia da, eta askotan irainak jasan behar ditugu. Jendeari kosta egiten zaio heriotza onartzea, beste asko ZIUko geletara sartzen saiatzen dira. Irain asko jasan ditut lanean. Lehenengo ilaran gaude, eta askok gure aurka proiektatzen dituzte sentitzen ari diren emozioak. Bajan dauden lankide asko ditut, baita ZIUetan lanean jarraitu nahi ez duten asko ere. Urteak bete ahala, lankide askok sektorea utzi edo beste lanpostu batzuetara jotzen dute, jasaten dugun estres estrukturalak sekulako eragina duelako gure osasunean.
Erizain gehienak emakumeak zarete.
Gure lanbidean ia guztiak emakumeak gara. Emakumeok zaintzarekin lotu gaituzte beti, baina gu nork zaintzen gaitu? Gizarteak uste du emakumeak izateagatik bakarrik jarrera hori izan behar dugula, geure burua sakrifikatu behar dugula.
Gobernuak erantzun al die zuen eskaerei?
Erretiro aurreratua eskatu ahal izateko baldintza guztiak betetzen ditu gure kolektiboak. Hala ere, ez dut uste Espainiako Gobernuak ezer egingo duenik. Sindikatuek hamaika eskutitz bidali dituzte Madrilera, baina ez dago erantzunik. Ez gaituzte aipatu ere egiten.
Hemeretzi urterekin hasi zen lanean, eta 39 ditu orain. Hogei urte daramatza zaintzaren sektorean lanean.
Zein dira lanean dituzun zailtasun handienak?
Zenbait profiletako pertsonekin egiten dut lan: batzuk oso autonomoak dira, eta beste batzuek narriadura kognitiboa dute; mendetasun egoeran daude batzuk, eta profil psikiatrikokoak ere badaude.
Gogorrena hitzez komunikatzeko gaitasunik ez duen jendearekin lan egitea da, uste dugunaren arabera jokatu behar dugulako. Zaila da asmatzen beren beharrak zein diren, eta psikologikoki eragin handia du horrek.
Une honetan bi klinikako laguntzaile bakarrik gaude 24 lagunentzat. Klinikako laguntzaileak, zaindariak, psikologoak… izan behar dugu, denetarik egin behar dugu. Ez dut nahikoa astirik egiteko dagoen guztia egiteko.
Adineko langile asko daude sektorean, eta horrek ere zailduko du lana…
Noski. Urteetan aurrera egin ahala gorputza ez da berdin mantentzen, eta horrek asko zailtzen du lana. Adineko langileek ezin dute hainbat zereginetan parte hartu edo lagundu, eta adineko langile asko daude sektorean. Nire lankideetako asko ez dira erretiroa hartzera iritsi, osasun arazoengatik lana utzi behar izan dutelako. Sektoreko langile askok gaixotasunak eta arazo mental eta fisikoak izaten dituzte.
Langile ia guztiak emakumeak zarete gainera.
Bai, gehienok emakumeak gara. Lan karga handia dugu, bai lantokian eta baita lantokitik kanpo ere. Ez da berdin goizean lanera fresko joatea ala arratsaldean joatea, goiz osoa etxeko lanak egiten aritu ostean.
Erretiro aurreratua hartu ahal izatea eskatu diozue Espainiako Gobernuari: baiezkoa espero duzue?
Ez dut uste Espainiako Gobernuari asko interesatzen zaionik, baina gure sektorean ezin dugu 67 urte bete arte lan egin. Ezinezkoa da, gorputzak eztanda egiten du azkenean. Hogei urterekin hasi nintzen lanean, eta ez dut 67 urterekin oraindik lanean egon nahi.
Baduzue beste eskakizunik?
Pandemian ikusi da sektorearen gabeziak zein diren. Ez dugu soldata igotzeko bakarrik eskatzen: bizitzako azken urteetan dauden pertsonei arreta hobea eskaini ahal izateko baliabideak nahi ditugu.