Horren ondorioetako bat erosteko ahalmenaren galera izaten ari da, azken hogei urteetako handiena. Hitzarmen kolektiboen babespean dauden lan kontratuetako soldatak nabarmen uzkurtu dira aurten. Irailera arte, soldaten batez besteko igoera %3,78koa izan da Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %4,58koa Nafarroan, baina prezioen igoera nabarmen handiagoa izaten ari da: %8,67koa eta %9,2koa, hurrenez hurren.
Bi adierazle horiek gurutzatuta, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako langileek erosahalmenaren %4,89 galdu dute, eta Nafarroakoek, %4,67. Beste era batera esanda, 1.000 euroko soldata duen pertsona batek ia 50 euro gutxiago ditu orain bere gastuetarako. Eta esan beharrik ez dago soldata apalenetan pisu handiagoa duela portzentaje horrek. Zerbaitengatik deitzen zaio txiroen zerga inflazioari.
Gobernuek orain arte hartutako neurriek —energien BEZa murriztea, bonu sozialak, garraio publikorako laguntzak eta beste— pixka bat eten dute inflazioa, baina ez dira nahikoa izan herritarren poltsikoetan izandako galera konpentsatzeko. Soldatak, halaber, ez dira KPIaren neurri berean gaurkotu.
Izan ere, inflazio handia arazo izugarria da langileen eta enpresen arteko negoziazioetan. Sindikatuak KPIaren araberako igoerak eskatzen ari dira, baina patronalek diote hori ezinezkoa dela, eta «karga» hori banatu egin behar dela, haiei ere eragiten dielako prezioen igoerak. Gainera, aurreikuspenak ez dira baikorrak. Atzeraldi ekonomikoaren mamua ate joka dago Europa osoan, neurri batean nazioarteko erakundeek ekonomia hoztea erabaki dutelako inflazio handia gelditzeko asmoz, besteak beste interes tasak igoz, eta horrekin inbertsioak geldituz.
Dena den, sektore guztietan egoera ez da bera. Enpresa batzuetan borrokan dabiltza oraindik pandemia aurreko egoerara itzultzeko; beste batzuetan, berriz, irabaziak handiak dira. Sindikatuek diotenez, haien indarra handiagoa denetan —metalgintzan, esaterako— soldaten gaurkotzea gehiago gerturatzen ari da KPIra, baina, gogorarazi ohi dutenez, mobilizazio askoren ondoren izaten da hori. Langileak babesgabeago dauden tokietan, berriz, akordioa lortzea zailagoa da, «sektore prekarizatuenetan eta feminizatuetan», soldata apalagoak dituztenetan.
Espainiaren itzala
Datuek erakusten dute aurtengo soldata igoerak ez direla txikiak (%4 ingurukoak), azkenengo hamar urteetakoekin konparatuta (inoiz ez %2 baino gehiago); 2000ko hamarkadara egin behar da atzera hortik gorakoak ikusteko, baina orduan inflazioaren parekoak izan ziren, eta, beraz, langileen erosteko ahalmenean ez zen galerarik egon, orain ez bezala.
Hori gertatu zen urte batzuk geroago, hein handi batean 2012an Mariano Rajoyren gobernuak (PP) egindako lan erreformaren eraginez. Araudi berriak trabak jarri zizkion sindikatuen negoziatzeko gaitasunari; besteak beste, Espainiako hitzarmenak lurraldekoen gainetik jarri zituen. Horrek eragina izan zuen Hego Euskal Herrian, soldata txikiagoak izaten baitira estatuko itunetan, eta Nafarroan nabaritu zen gehiago, halako hitzarmen gehiago daudelako.
Orain, erosteko ahalmenaren galera antzekoa da lau lurraldeetan, eta, Espainiakoarekin konparatuta, txikiagoa, ia bi puntu: irailera bitarte, batez beste -%6,4koa izan da han, inflazioa zertxobait handiagoa delako, baina, bereziki, soldaten igoera txikiagoa izaten ari delako, %2,6 batez beste.
Eurogunean, berriz, batez beste -%4,38koa da erosteko ahalmenaren galera aurten, Hego Euskal Herrikoaren parekoa. Oro har, herrialde guztietako langileak nabaritzen ari dira beren poltsikoetan inflazio handiaren ondorioak, batzuetan beste batzuetan baino gehiago: Frantzian, esaterako -%2 ingurukoa da galera. Txikienetarikoa izanagatik ere, azken asteetan protestak eta grebak ugaritu egin dira. Han, eta beste herrialde askotan.
Kezka eta ezinegona zabaltzen ari da gizartean. Gobernuak hartzen ari diren neurriak ez dira nahikoa inflazioa gelditzeko. Enpresak beldur dira; nazioarteko erakundeek ekonomia hoztea erabakia dute, eta kaleak berotzen hasi dira.
Zalantza asko daude, eta kexak ere ugari, baina, orain arte, zer arazo izan dituzue?
2016an proiektua abiatu genuenetik, aldaketa batzuk egin ditugu: besteak beste, bi aldiz atzeratu dugu ezarpena, finantza arloko erabakiak hartu ditugu -kenkariak eta horiek ezartzeko moduan-, diru laguntza zuzenak eman ditugu ekipoak-eta egokitzeko, eta erretiroa hartzear dauden profesionalei keinu egin diegu [sistematik kanpo aritzeko aukera dute]. Aldaketa horiek eragileek eskatuta egin dira, eta kolaborazio luze eta emankor baten emaitza izan dira.
Eta aurrerago arazo gehiago sortzen badira?
Kasu puntual bat badago benetan zailtasunak dauzkana, egoera berezi bat daukana, prest gaude erantzuteko, betiere kasua arrazoizkoa eta arrazoitua bada. Guk beti agertu dugu sentsibilitatea. Borondate onez dabilenak ez du arazorik izango gurekin.
Kexu denak ez dauka borondate onik?
Entzuten ari garen aldarrikapenak ez dira berriak; konponbide adostu bat eman genien horiei.
Malgu jokatuko duzue?
Malguak izan gara. Arauan aurreikusiak ditugu egoera batzuk, eta, bestelakoak badaude, aztertu, eta araua egokituko dugu. Berdin kasu puntualekin. Orain, gure helburua da jendea sisteman sartzea eta ohitzea.
Enpresa txikiek diote handiekin alderatuta desabantaila dutela.
Guk kontrakoa diogu. Uste dugu eraginkorragoak izango direla. Unean uneko informazioa edukiko dute negozioa eta sektorea nola doazen jakiteko. Eta guk, informazio hori berehala jasota, lanak aurreratu ahal izango ditugu, zerbitzua azkarrago emateko; BEZaren itzulketekin, adibidez. Sistema egonkortzean, inork ez du atzera egin nahi izango.
Tiketa ematen ez duenak berdin jarraitu dezake, edo bi aldeak ados jarrita nahikoa da kontrolari izkin egiteko.
Bai, baina guk informazio gehigarria daukagu; hornitzaileena, adibidez. Badakigu nork nori zenbat saldu dion, eta noiz. Iruzur egiten saiatzen denak zirrikitu gero eta txikiagoa izango du. Kontzientziazioa ere garrantzitsua da: banakakotik asko egin dezakegu.
Demagun negozio batek lehen baino askoz gehiago aitortzen duela orain. Iruzur egiten ari al zen? Zer egingo duzue?
Egoera ezberdinak egon daitezke. Ikusiko bagenu sektore jakin batean hazkunde handia dagoela, begiratu beharko genuke zer gertatu den, koiunturagatik den edo zergatik den. Kontuan hartu behar da azkenengo bi urteak oso bereziak izan direla, eta gorabehera asko egon direla. Kasuz kasu ikusi beharko da, eta zigorra behar badu, izango du.
Kontraste horiek egiteko baliabide nahikorik ba al duzue?
Teknologia, informazioa eta pertsonak dauzkagu. Lehenengo bietatik gehiago daukagun heinean, eraginkorrak izateko ahalmena izango dugu. 30 pertsona gehiago kontratatu ditugu.
Egoera ekonomikoa aipatu duzu. Inflazioari aurre egiteko %2ko deflatazioa ezarriko duzue. Egiten zaizuen kritika nagusia da inflazioak sortzen dituen ezberdintasunak ez direla konpontzen errenta tarte guztietan ehuneko bera ezarrita.
Datuekin hitz egin behar da. Iazko %5,5eko deflatazioarekin eta 30.000 euroko zerga oinarriei ezarri genien 200 euroko kenkariarekin, gutxien dutenak izan dira onura gehien jaso dutenak. Adibidez, 30.000 euroren sarrerak dituen bi seme-alabeko familia baten kuota %8,9 jaitsi da. Gauza bera 20.000 euroko sarrerekin, %21,3. Inflaziotik oso gora, beraz. Aurten, %2ko deflatazioari 200 euroko kenkaria ere gehitu diogu. Bi neurri horiekin, gure esfortzu fiskal guztiaren %76 joaten da 35.000 euro baino gutxiagoko errentetara.
Baina deflatazioak ez ditu kontuan hartzen zaurgarrienak, 14.000 euro arteko errenta dutenak.
Ez, baina, gure eskeman, 200 euroko kenkariak eragina dauka 6.000 eurotik gorakoetan. Gainera, kolektibo horiek aukera dute beste laguntza batzuk jasotzeko.
%2 ez da gutxiegi?
Iraileko deflatatzailea %3 zen. Beraz, uste dugu %2 gehi 200 euro egokia dela. Gainera, esfortzu handia da ogasunarentzat, 60 milioi ingurukoa. Dena den, ikusiko dugu testuinguru ekonomikoak zer bilakaera duen. Iaz, %1,5eko deflatazioarekin hasi ginen, baina, uztailean, beste %4 gehitu genuen.
Neurri hori eta orain artekoak behin-behinekoak dira, eta uste batean oinarrituak: zerga bilketa handiak izango direla aurrerantzean. Baina hori ezin da ziurtatu.
Ez nago erabat ados. COVID garaian, 2019ko apiriletik 2020ko apirilera, gure zerga bilketa 332 milioitik 3 milioira jaitsi zen, neurri fiskal oso indartsuak hartu baikenituen. Zerga bilketa ondo zihoalako? Ez, alderantziz. Egoerak eskatzen zuelako, orain bezala.
Baina badirudi oraingo krisiak luze iraungo duela. Horrek ez ditu egiturazko neurriak eskatzen?
Azken sei urteetan PFEZa eta sozietate zerga erreformatu ditugu. Azken urteetako testuingurua dela-eta, oraindik ez dugu ikusi zein den sistema honen benetako emaitza. Baina esan behar da fiskalitate honekin lortu genuela 390 milioiko jaitsieraren ordez 715 milioiko igoera erdiestea, eta sistemak frogatu duela gai dela halako egoerei aurre egiteko. Aurrera begira, egoera lasaiago batean, azterketa sakonagoa egingo dugu, eta gauza batzuk aldatu behar badira, aldatuko ditugu. Epe motzeko beharrek erabaki okerrak hartzera eraman zaitzakete.
Espainiako Gobernuak aberastasun handien zerga onartu du, Bilduren agintaldian Gipuzkoan ezarri zenaren oso antzekoa; zuek indargabetu egin zenuten.
Ondarearen zerga dugu hemen, eta aldaketa batzuk egin ditugu. Aurreko gobernuarenak ez zituen ezberdintzen finantza inbertsio huts bat eta hemengo familia enpresa batean edo ekintzailetza proiektu batean egindakoak: biek berdin ordaintzen zuten, eta, guretzat, ez da berdina atzerrian kopuru bateko inbertsio funts bat edukitzea edo diru hori bera hemen erabiltzea enpresak eta lanpostuak sortzeko. Batzuei tarifak igo genizkien, eta besteei, jaitsi.
Baina zerga berri hori ezarri beharko duzue orain.
Oraingoz, galdera asko eta erantzun gutxi dauzkagu. Ez dugu testuaren berri. Ateratzean, baloratuko dugu. Dena den, guk badugu gure zerga, ondasunena.
Madrilek hurrengo urtera luzatuko ditu garraiorako laguntzak. Zuek?
Aztertu behar dugu zentzua daukan ala ez. Ikusi behar dugu, esaten denaz gain eta datuekin, benetako eragina zer-nolakoa izan den.
Espainiako aurrekontuak aurrera ateratzeko ezinbesteko laguntza eman berri zion EAJk Rajoyri, hura kargutik kentzeko egun gutxi falta zirela. Egungo agertoki politikoa ulertzeko funtsezkoa izan zen aste horretan, Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako 540 milioiren inbertsioa jaso zuten PPren gobernuaren azken aurrekontuek. Ez zen erabaki erraza izan Euzkadi Buru Batzarrarentzat, baina EAJren ordu arteko itunen estrategia aldatu beharraren tesia gailendu zen. Gurtel auziaren epaiaren irakurketak ez zuen zalantzarako tarterik utzi Rajoyren eta PPren muturreko posizioari zegokionez, eta Pedro Sanchezek Rajoyren aurkako zentsura mozioa iragarri zuenean —xake matera hurbiltzen den jokalariaren antzera—, EAJk deliberatu zuen Moncloan maizter berri bat jartzeko garaia zela.
Esan beharrik ez dago: PPk oso gaizki hartu zuen bazkidetzat jotzen zuen alderdiaren erabaki hura. Lehenik Rajoyren aurrekontuei babesa eman, eta, astebeteko tartean, Rajoy bera gobernutik bota zuen. Haren bost bozkak ezinbestekoak izan ziren azkenerako. «Balioak dituzten pertsonak zinetela uste nuen, baina huts egin dut», bota zien Rafael Hernando PPren orduko Kongresuko bozeramaileak EAJko diputatuei.
Aldaketa hura Moncloan
Esan daiteke EAJk eraman zuela Pedro Sanchez Moncloara, edo ez zuela eragotzi Sanchez Moncloara iristea, Rajoyren aurka egin zuten gainontzeko talde parlamentarioekin batera bozkatu baitzuen. PPren azken esperantza zen Ortuzarren alderdia; izan ere, zentsura mozioaren aldeko gainontzeko bozkak jakinak ziren aurretik. Alferrik gertatu zen PPrentzat, eta, ordutik, bien arteko harremana izotzez beteriko bideetan baino ez da garatu. Aste honetan, Alberto Nuñez Feijooren Andoni Ortuzarren arteko bilkurak aldatu egin du egoera hori, nahiz eta ez dagoen haren argazkirik.
PPko presidentearen ekimenez, alderdi bien buruek bilera bat egin zuten herenegun, eta Koldo Mediavilla EBBko Harreman Instituzionalerako idazkariak esan du batzarrak «adeitasun politikoaren itzulera» lortu duela: «Harreman adeitsu horrek ez zuen inoiz ere hautsi behar». EAJ eta PP bidea lurmentzen hasi dira, beraz, 2018ko maiatzetik izotz geruza batek estali ondoren. Horrek ez du esan nahi bide horretan ez daudenik traba eta oztopo handiak ahalezko aliantzak egin daitezen atzera alderdi bien artean, 2018ko Gurtel lurrikararen aurretik egin zituzten moduan.
Edonola ere, Mediavillak uxatu egin nahi izan ditu Feijooren eta Ortuzarren arteko batzarrak piztu ditzakeen errezeloak: «PPk ez du EAJn bazkide bat aurkituko eremu autonomikoa ukatzen duen bitartean». Herenegungo bileraren helburua izan da alderdien arteko harremana «normaltasunera» itzultzea, haren arabera; baina, aldi berean, Mediavillak ez dio bidea erabat itxi etorkizunari begira alderdi biak bazkide izateko abaguneari, zehazki Espainiako Gorteetarako hauteskundeen ondoren zabal daitezkeen aukera berriei dagokienez. EAJk ipintzen duen lehen marra gorria aipatu baizik ez du egin.
«Apartekoa dena da bi alderdi egotea bata besteari bizkarra emanda», esan du Mediavillak, baina garbi utzita PPk zentralismoan jarraitzen duen bitartean ez duela bazkide gisa izango alderdi jeltzalea. Alegia, EAJ ez da prestatzen ari etorkizun desberdin baterako, Mediavillaren arabera: «Batzuek aparteko izaera bat eman diote bilerari, hura etorkizunarekin lotuz, nahiz eta hori ez den inondik ere horrela». Dena den, EBBko kideak uste du hala EAJk nola PPk «gobernatzeko bokazioa» dutela, eta apartekotzat jo du «komunikaziorik ez egotea» horien artean. Zehaztu du PPk hautsi zuela harreman hori, gainera, Rajoyren aurkako zentsura mozioaren harira. «Ez zuen ulertu bakoitzaren posizioa zein zen».
«Normaltasuna» ahoskatzearekin batera, Mediavillak garrantzia kendu dio bilerari, alderdi biek izan dezaketen hurbilketari dagokionez. «Ezta hurrik eman ere»; alegia, harentzat, gezurra da EAJ PPren posizioetara hurbiltzen hasi dela. «Bileran zerbait argi geratu bada, zera izan da: oso alde handiak daudela alderdi bien artean».
Eta non kokatzen du Mediavillak lehen arrakala handia? Eremu autonomikoan: «PP zentralismoaren bila doan bitartean, ez du EAJn aliantza bat edo etorkizunerako bazkide bat aurkituko».
