Halako industria asko daude Euskal Herrian, eta ez dute erraza behar duten energia ohiko bideetatik kanpo jasotzea edo horren zati bat beraiek ekoiztea. Azkenengo hogei urteetan, bigarren aukera hori bultzatzeko moduetako bat kogenerazioa izan da, baina gasaren krisiak teknologia horren etorkizunari buruzko eztabaida piztu du, gasa baita bere erregai nagusia.
Kogenerazioa 2000ko hamarkadan hasi ziren bultzatzen Hego Euskal Herriko erakundeak eta enpresak. Gaur egun, 127 planta daude, gehienak lantegi bati lotuta edo ondo-ondoan. Adibidez, Araban, Michelin gurpil ekoizleak du halako bat; Nafarroan, Viscofan haragi produktuen tripa zorro artifizialak egiten dituen enpresak bere planta propioa du; Gipuzkoan, ia papertegi guztiek dute, eta Iparlat esne ekoizleak ere bai, besteak beste; eta Bizkaiko planta nagusiak Petronorrenak dira, Muskizko findegiko biak. Industrian ez ezik, beroa behar duten beste eraikin ugaritan era aurki daitezke halako instalazioak: ospitaleetan eta kiroldegietan, bereziki.
Bidegurutzean
Enpresa horien bero beharrari erantzuteaz gain, Hego Euskal Herriko instalazioek guztira 536 megawatteko potentzia sortzen dute, eta produkzio hori sistema elektrikoari saltzen diote enpresek. Hego Euskal Herrian argindar gehien sortzen duten teknologietan bigarrena da, ziklo konbinatuaren ondoren: ekoizten den elektrizitate guztiaren %18.
Eusko Jaurlaritzak urteak daramatza horren alde egiten, baina garapena ez da uste zuten bezalakoa izan. 2030erako estrategia energetikoan jasotzen denez, helburua da hamarkada honetan kogenerazio bidez ekoiztea argindarraren %21. Baina portzentaje hori 2020rako planean ezarri zen berbera da, azken hamarkadan izan duen garapen geldoaren seinale. Gainera, azken urteetan are eta nabariagoa izan da mantsotzea, bereziki gasaren merkatuaren gorabeherengatik. Acogen Espainiako kogenerazio elkartearen arabera, Hego Euskal Herriko hiru plantatik bi geldirik egon dira aurten, industriei jada ez zaielako errentagarria martxan jarraitzea.
Dena den, hilabete honetan argi pixka bat ikusi dute, Espainiako Gobernuak salbuespen iberiarraren onurak jasotzen dituzten teknologien zerrendan sartu baitu kogenerazioa, neurria indarrean denetik ia lau hilabetera. Izan ere, argindarra sortzeko gasa erabiltzen duten ziklo konbinatuko plantek ez bezala, ez zuten konpentsaziorik jasotzen gasa garesti erosteagatik. Acogeneko zuzendari nagusi Javier Rodriguezen ustez, Madrilen erabakiaren ondoren baliteke geldirik zeuden planten %70-80 inguru itzultzea orain, baina ez du erabat argi hala gertatuko den.
Kogeneratzaileak kezkatuta daude oraindik, eta teknologia horren erregimen ekonomikoa berrikusteko eskatu dute. Izan ere, sortzen duten argindarra sei hilabetean behin ezarritako prezioan saltzen dute haiek, eta ez eguneko prezioetan, argindar ekoizle handiek bezala. Gasaren merkatuaren joera ikusita, «malgutasuna» eskatu dute; adibidez, sortzen duten argindarra gasaren prezioaren arabera saltzeko. «Gaur egun, kogenerazioa ez da errentagarria, eta horrela zaila da inbertsiogileak erakartzea», azaldu du Rodriguezek.
«Galdutako» hamar urte
Hego Euskal Herrian Petronor da kogeneratzaile nagusietako bat. Bi planta ditu, eta horietako bat geldirik dauka aspalditik, «mantentze lanak egiteko», eta ez du zehaztu noiz jarriko duen martxan. Egunkari honi azaldu dionez, ixteko asmorik ez dauka, baina instalazio berriak jartzea ere ez du aurreikusten. Iberdrolak, berriz, 2018tik dauka salgai kogenerazioaren negozioa —guztira lau planta ditu lau lurraldeetan—, eta udaberri honetan salmenta bizkortzea erabaki du; momentuz ez du eroslerik aurkitu.
Acogeneko zuzendariak gogoratu duenez, 2012tik ezin izan da planta berririk egin, Espainiako Gobernuak ez duelako enkanterik egin. Horri beste «arazo» bat gehitu dio: 2000ko hamarkadan martxan jarritako gehienei amaitzen ari zaie bizitza erabilgarri arautua, hau da, konpentsazioa jasotzeko epea. Rodriguezen arabera, bidegurutze batean dago kogenerazioa. «Ausardiaz jokatzeko garaia da, benetan teknologia honetan sinesten bada».
Antzera pentsatzen du Luis Blanco-Urgoitik, AVEQ Araba, Bizkai eta Gipuzkoako kimika sektoreko enpresen elkarteko idazkari nagusiak. «Enpresa askok kogenerazio plantak geldirik dauzkate edo desmuntatzen ari dira. Gasaren etengabeko igoeraren ondorioz, sistema ez da ekonomikoki bideragarria. Horrela jarraituz gero, porrotera gerturatuko gara».
Jaurlaritzak ere kezka agertu du, eta kogenerazioaren aldeko «apustu irmoagoa» eskatu dio Espainiako Gobernuari. «Sektorea atzeratuta geratu da. Azken urteetan, planta asko gelditu dira, krisi energetikoagatik, prezioen aldakortasunagatik eta araudian dagoen ziurgabetasunagatik. Enkanteetan, kogenerazioak parte hartze handiagoa izan beharko luke», adierazi dute EEE Euskal Energia Erakundeko arduradunek. Ohartarazi dutenez, laster esku hartzen ez bada, «epe motzean» planta gehiago itxiko dira. «Hala gertatu da azkenaldian, eta litekeena da berdin jarraitzea».
Urte hasieran, Madrilek enkante bat iragarri zuen 2022-2024rako, 1.200 megawattekoa, baina oraindik ez du deialdirik egin. Planta berrientzako zenbait baldintza jarri zituen: besteak beste, konpentsazioak jasotzeko epea 10 urtekoa izatea gasa erabiltzen dutenetan —orain arte 25 urtekoa izan da—, eta 20 urtekoa bioerregaiak edo hidrogenoa erabiltzen dituztenetan. Horrekin batera, adierazi zuen kogenerazioaren erregimen berezia aldatu egingo zuela. «Horren zain jarraitzen dugu», adierazi du Rodriguezek.
Acogeneko buruaren arabera, enkantean jarriko den potentzia ez da nahikoa, instalazio batzuek aurki amaituko dutelako beren bizitza arautua, eta horiek guztiek 2.800 megawatteko potentzia daukatelako. Haren ustez, planta horiek erregimen berezian jarraitu beharko lukete, beste erregai batzuekin eta, bereziki, hidrogenoarekin bateragarriak izan daitezen inbertsioak egin ahal izateko.
Kogenerazioa ala porrota
Gas naturala trantsiziorako energia gisa bultzatu zen garaian bultzatu zen kogenerazioa, gasa «merkea» zenean, baina hori aldatu egin da, eta teknologia horren etorkizuna ere ezbaian dago. Hala ere, egunkari honek kontsultatutako guztiek ez dute horrela pentsatzen. «Gasa da industriaren erregai nagusia, eta hala izango da aurrerantzean ere. Etorkizunean gas berriztagarriak erabiliko dira. Kogenerazioa, gainera, agnostikoa da erregaien erabilerari dagokionez: ia edozein erabil dezake», azpimarratu du Rodriguezek.
EEE Energiaren Euskal Erakundearen arabera, «gasa da aukerarik egokiena erregai garbiagoak garatu bitartean»; hidrogenoa, esaterako. «Gure ustez, gas naturalak bete dezake berriztagarriek estaltzen ez duten egungo eskariaren zatia, energia fosilik garbiena delako. Beste herrialde batzuek ikatza edo nuklearra aukeratu dute». Kogenerazioaz, berriz, EEEko arduradunek diote «etorkizun handiko» teknologia dela, eta Jaurlaritzaren estrategietan «lehentasuneko» tokia izaten jarraituko duela, «Europako Batasunaren gidalerroekin bat eginez». «Kogenerazioak erakutsi du oso eraginkorra dela isuriak aurrezteko teknologia gisa eta energia kontsumo handiko industriak lehiakorragoak izan daitezen».
Acogeneko buruarentzat ere kogenerazioa ezinbestekoa izango da aurrerantzean: «Kogeneraziorik gabe, bertako enpresak desabantailan egongo dira Europakoekin alderatuta». Aitortu du trantsizio energetikoak «paradigma aldaketa bat» dakarrela industriarentzat eta horretara egokitzen ez denak ez duela etorkizunik izango. «Industria kontsumitzaile soil izateari utzi, eta ekoizle bihurtu behar da: kontsumitzaile eta ekoizle aldi berean. Erronka da teknologia guztiak integratzea modu malgu eta dinamikoan. Eguzki energia eta eolikoa ongi daude, baina, gaur-gaurkoz, industriarentzat kogenerazioa da eraginkorrena».
Baina Liz Trussen kanporatze krudelak, auzo lotsa eragiteko modukoak, neoliberalismoak aste honetan jasan duen beste higatze bat ezkutatu du. Merkatu libreei ez zaiela mugarik jarri behar defendatzen dutenek entzun behar izan dute nola kapitalismoaren bi ordezkari peto-petok eskatu duten merkatu libre horri muga batzuk jarri behar zaizkiola. Carlos Tavares da bata, Stellantis auto enpresako burua —Peugeot, Citroen, Fiat, Opel, Jeep…—, eta Jochen Eicholt da bestea, Siemens Gamesako buruzagi berria. Europako erraldoi industrialen ordezkariak, batek zein besteak gauza bera eskatu dute aste honetan: Txinako ekoizleen nagusitasuna mugatzeko, bestela etorkizun beltza ikusten baitiote Europaren autogintzari eta sektore eolikoari.
Eicholtek Financial Times-i esan zion EBk energia independentziarekin serio jokatu nahi badu berehala neurriak hartu beharko dituela bertako ekoizleak laguntzeko. «Geure produktua estrategikoa bada, orduan instalazioen %100 ez, baina horien zati bat behintzat geure esku izan beharko litzateke».
Beste hitz batzuetan, EBk ez badu nahi eguzki panelekin gertatu dena gertatzea —txinatarren esku dago sektorearen oso zati handi bat—, neurriak hartu beharko dituela Europan jartzen diren haize erroten gutxieneko kopuru bat Europako industriaren esku geratzeko.
Europako ekoizleak oraindik aktore garrantzitsuak dira sektore eolikoan. Bloombergek bildutako datuen arabera, urte hasieran Danimarkako Vestasek (%9,6) eta Siemens Gamesak berak (%8,8) izan dute merkatu kuotarik handiena, eta lehen hamarren artean dago Nordex ere (%2). Baina haien kuota jaitsi egin da, ekoizle txinatarren mesedetan: txinatarrena %36,6tik %53,5era igaro zen 2018tik 2021era, eta sei ekoizle ditu lehen hamarretan.
Europako ekoizleak kinka txarrean dabiltza, eta fabrikak ixten ari dira inoiz baino haize errota gehien jartzen diren garai batean. Siemens Gamesak 1.200 milioi euro galdu ditu aurten, eta beste 2.900 langile bota nahi ditu. Horietako gehienak Zamudioko egoitza nagusian (Bizkaia) eta Sarrigurengo ingeniaritza zentroan (Nafarroa) izango dira, eta batu egingo zaizkio Tuterako, Altsasuko eta Agoizko fabrikak ixtean eragindakoei.
Gerta liteke Eicholten eskaerak erantzun bat jasotzea, EBk berak bere sektore eolikoaren kuota %32tik %45era igotzea jarri baitu helburu Repower EU planean.
Autogintzaren nekeak
Autogintzarekin ere zerbait egiteko presio handia du. Aste honetan Stellantiseko buru Tavaresek gogorarazi du Europako autogileek ez dutela Txinan autogile txinatarrek Europan duten askatasun bera. Pekingo gobernuak joint-venture edo enpresa partekatuak sortzera behartu zituen Txinan ekoitzi nahi zuten kanpotarrak. Horrek teknologia transferentzia bat ekarri die, eta, noski, orain Txinako ekoizleek duela hamar-hogei urte baino auto hobeagoak egiten dituzte. Europan lur hartzeko lehen saio bat egin zuten duela urte batzuk, baina porrot egin zuten, ez zituztelako gainditu Eurocapen segurtasun azterketak. Orain itzuli dira, auto guztiz elektrikoekin, eta emaitza bestelakoa izaten ari da.
Oso esanguratsua izan zen Parisko auto azokan txinatarrak izan zirela, Stellantisen marka frantsesez eta Renaultez gain, beren modeloak erakutsi zituzten bakarrak: BYD, MG, Geely, Lynk, Polestar… Izen horiek gero eta ezagunagoak egingo dira Euskal Herrian ere, baina lehenik Alemania hautatu dute Europan lur hartzeko, hura delako merkaturik handiena eta auto elektrikoei harrera hobeenetako bat egin diena, %15eko kuota gainditzeraino.
Ez dirudi EBk Txinako autogileak behartu egingo dituenik Europakoekin batzera; europarrei laguntzeko bide bat izango da haiek diruz laguntzea auto elektrikoen bateriak eta lantegi zaharren moldaketak egiteko. Mercedesek jada badu Next Generation funtsen laguntza horretarako, eta VWek erronka bota dio asteon Espainiako Gobernuari: laguntza gehiago eman ezean, ez du Sagunteko baterien fabrika egingo. Arrazoia? 1.000 milioi eskatu zituen eta 167 milioi baizik ez zituen eskuratu lehen epe batean. Presioak funtzionatu egin du, Madrilek iragarri baitu autogintzako plan estrategikoan beste 880 milioi jarriko dituela. Datorren astean zehaztuko du banaketa.
Zer ematen dio ordezkaritzak sindikatu bati?
Hauteskunde sindikalak gure zutarrietako bat dira, afiliazioarekin batera gure muina osatzen du, zer garen adierazten baitute eta langileak defenditzeko eskubidea ematen baitigute. Ezin duzu langilerik defenditu baldin eta haiek hautatu ez bazaituzte. Hau ez da hauteskunde politikoen moduko zerbait. Hemen, hauteskundeak ez dira gelditzen. Zenbat izan, hori zara; ordezkari kopuruak zehazten du zer-nolako pisua duzun langileen eskubideak negoziatzeko orduan.
Esan duzu ez duela zerikusirik politikarekin, baina hauteskundeetan zer aztertzen dute langileek: aurreko lau urteak ala sindikatu bakoitzaren kanpaina?
Bi gauzak direla esango nuke. Politikariek lehena lehenesten duten bezala, langileek botoa emango dute ikusita nola iritsi den sindikatu bakoitza haiengana. Faktoreen batura da. Aurreko lau urteetan ordezkariek eta sindikatu atalak egindako lana neurtzen dute, baita oro har nola ikusten gaituzten ere: zer mobilizazio egin dugun, zer proposatu… Azkenean mugimendu soziopolitikoak gara. CCOOn bederen hala gara. Gizartean eragin nahi dugu, eta ez soilik lan arloan.
Profil jakin bat bilatzen duzue hautagaiak proposatzean? Berritzea izango duzue helburu?
Hauteskundeetarako gure lan ildoan, bi helburu nagusi ezarri ditugu. Nahiko genuke gure lan ordezkariak etengabe berritzea, baina zaila da. Jende gaztearen eta emakumezko kideen kopurua handitzea nahi genuke. Lehian garen lau sindikatu nagusiok ahalik eta gazte eta emakume gehien izan nahi genuke gure zerrendetan.
Eta zein da beste helburua?
Lehen indarra izan nahi dugu Nafarroan. Parez pare gabiltza UGTrekin. Egunaren arabera, hamabost ordezkarirena da aldea, hamarrekoa… Uste dut aurreko lau urteetan lan ona egin dugula eta lehen indar sindikala izan gaitezkeela 2024ko urtarrilaren 1ean.
Historikoki, UGT izan da lehen sindikatua Nafarroan, baina atzerantz egin du azken urteetan. UGTri aurre hartzea da orduan xedea?
Bai, eta posizio hori sendotzea. Egia da lau sindikatu nagusien arteko aldea oso txikia dela. Gaur-gaurkoz, LABek %17,25 du, UGTk %24,52, guk %24,19 eta ELAk %23,05. Zazpi punturen aldea baizik ez da lau sindikatuen artean, eta hautatu beharreko ordezkarien lehia basatia izango da. Guk 825 ordezkari ditugu jokoan, eta 1.565 ditugu egun; UGTk 839 ditu lehian, ELAk 737 eta LABek 634.
Baduzu alboko helbururik? Sektoreren bat, enpresa jakin bat…
Sektore batzuk oso prekarizatuta daude, eta legez ere oso zail egiten da sindikatuek ordezkaritza izatea. Eremu horretan sartu nahi dugu. Langile oso gazteengana heldu nahi dugu, teknologia berrien arloan, rider-en artean. Lehen aldiz, ordezkari bat lortu dugu enpresa horietako batean, Glovon. Prekaritate handiko sektoreetan, ez dago sindikatuetan izena emateko kulturarik. Gazteek ikusi behar dute eraginkorra dela.
UGTrekin batera aritzen zarete askotan. Nola uztartzen da lehia batasunarekin? Gauza bera zaretela pentsatzeko arriskua ote dago?
Ez dut uste arazo bat denik; bestela, ez ginateke handituko. Ez dakit arazo bat den UGTrentzat. Langile talde batzuk beharbada ez gaituzte bereizten, baina gauza bera gerta daiteke ELArekin eta LABekin. Sindikalismoan bizitza osoa daramadanez, badakit biak erabat desberdinak direla, nahiz eta gauza askotan bat egin. CCOO eta UGTrekin, berdin. Lantoki batzuetan, gainera, egoera bestelakoa da. Gerta daiteke lantokiren batean ELArekin harreman hobea izatea, edo LABekin… Askotan, sindikatuen arteko lehia komunikabideen kontua da, gure egunerokoa baino gehiago. Lau sindikatuok langileen eskubideak hobetu nahi ditugu, eta, gero, baliteke bat ez etortzea helburu soziopolitiko batzuetan. Ez dut uste gure arteko lehia askotan erakusten den bezain garratza denik.
ELA eta LAB asko handitu dira Nafarroan azken urteetan. Konfrontazioan oinarritutako sindikalismoa egitearen ondorio da?
Ez dakit. ELAk apustu irmoa egin du Nafarroan ordezkari gehien duen sindikatua izateko, eta pertsona eta bitarteko asko erabiltzen ari da. Dena den, ELA ez da hainbeste handitu, duela lau urteko antzeko ehunekotan baitago; LAB, aldiz, bai. Izan daiteke sindikatuek ordezkaririk ez duten sektoreetan bilatu duelako. Administrazio publikoan, gainera, badu espazioa.
ELAk lehen indar izateko xedea du. Mehatxu bat da?
Ez. Lehen indar izateko lehia dugu gure artean, baina, 2023ko abenduaren 31n ez bagara lehen indarra, agian zerbait gaizki egin dugu, eta gogoeta egin behar da. ELAk ahal duen guztia egingo du helburu hori lortzeko, baina gainerakook ere bai. Ez dut uste ordezkaritzaren ehunekoak hainbeste aldatuko direnik.
VWen hauteskundeak egingo dira maiatzean. Auto elektrikoaren produkzioa oraindik ez da zehaztu eta, bozen ondoren, lan ituna berritu beharko da.
Egun zazpi ordezkari ditugu. VWeko 29 ordezkariak garai honetan hautatuko dira. Afiliazioa handitu dugu lantokian eta UGTren aurretik lehen sindikatua izatea dugu xede. VWeko atal sindikalak lan kargari eta lanpostuei eusteko egindako lana baloratuko dute. VWen pareko multinazional batean, etorkizunari buruzko erabakiak ez dira hemen hartzen, baizik eta urrunago. Gure ordezkariak funtsezko lana egiten ari dira, bitartekaritza dute zuzendaritzarekin eta beste lantokiekin, eta saiatzen ari dira ziurtasunik gabeko egoera honetan eragiten.
Alor publikoan, oro har, hirugarren zarete. Zer asmo duzue?
Konbentzituta nago arlo publikoan berreskuratu egingo dugula aurreko bozetan galdutako espazioaren parte bat.
