Zenbait adituk «progresio naturaltzat» jo dute Euroa indarrean sartzea, turismoaren gorakada tarteko euroaren arrastoa gero eta handiagoa bilakatu baita azken urteotan. Banku gordailu guztien erdiak, atzerriko inbertsio zuzenaren bi heren eta mailegu orokorren %60 euroarekin egiten dituzte dagoeneko. Are, eurogunean oinarritzen da Kroaziako kanpo merkataritzaren erdia baino gehiago.
Horiek hala, apurka-apurka, duela zenbait hilabete hasi ziren herritarrak kunatik eurorako trantsizioa egiten. Irailaren 5etik abenduaren 31ra artean, produktu guztien prezioak eurotan eta kunatan adierazi dituzte saltokietan eta jatetxeetan, eta gobernuak moneta aldaketaren inguruko eskuliburu bat bidali zuen etxebizitza guztietara. Plenkovicen arabera, «aldaketak Kroaziako ekonomia eraldatuko du».
Datozen bi asteetan posible izango da kuna erabiltzea, baina eskudirutan egindako ordainketetan soilik, eta eurotan jasoko dituzte bueltak. Ondoren, 2023an, herritarrek kunak euroekin aldatu ahal izango dituzte postetxeetan eta finantza zerbitzuetan. Urte berriarekin batera, gauerdian sartuko dira ofizialki eurogunean. Finantza ministro Marko Primoracek eta Banku Nazionaleko buru Boris Vujcicek lehendabiziko euroak aterako dituzte kutxazain automatiko batetik.
Aro berri baten hasiera
Duela ia hamar urte sartu zen Kroazia EBn, 2013an. Euroa erabiliko duen Jugoslaviako bigarren errepublika ohia izango da, Esloveniaren ondoren. Horretarako, Kroaziak ERM II programan —helburu du euroaren eta EBko beste moneta batzuen arteko truke tasen gorabeherek ez oztopatzea merkatuko egonkortasun ekonomikoa— egon behar zuen bi urtez, eta beste zenbait irizpide bete; hala nola truke tasa egonkorra, inflazio kontrolatua eta gastu publiko sendoa izatea.
Plenkovicen ustez, aldaketak erraztu egingo du Kroaziak lotura ekonomiko «sakonagoak» izatea moneta bera erabiltzen duten beste hemeretzi herrialdeekin eta EBZ Europako Banku Zentralarekin. Halaber, EBZko presidente Christine Lagardek iritzi zion aldaketa «eurogunearen aldeko konfiantza boto bat» dela, eta berretsi zuen Kroaziak «euroaren babesa» izango duela.
Herritarren artean bateko eta besteko erreakzioak piztu ditu erabakiak. Zenbait iturriren arabera, belaunaldi gazteek normaltasun «handiagoarekin» hartuko dute aldaketa, turismoaren gorakadaren ondorioz euroaren erabilera gero eta ohikoagoa bilakatu baita Kroazian. Herritar askok, ordea, tristura puntu batekin emango diote agurra kunari, herrialdeko moneta propioari. Hain justu, Kroaziako autonomia ekonomikoa bermatzeko ezarri zuten kuna, Jugoslaviako Errepublika Federalarekiko independentzia lortu ostean.
Azken 30 urteetan erabiliko duten laugarren moneta izango da: 1990eko hamarkadaren hasieran dinar jugoslaviarra zen herrialdeko moneta; gerraren zati batean —1991 eta 1994 artean—, kroaziar dinarra; ondoren, kuna; eta orain, euroa.
Zirkulazio librera pasatu dira
Urtarrilaren 1etik aurrera, Schengen eremuaren barruan egongo da Kroazia. EBko Barne ministroek aho batez onartu zuten herrialdea mugarik gabeko gunearen parte bihurtzea. Bulgaria eta Errumania, ordea, eremutik kanpo utzi zituzten. Schengen eremuaren barruan edonor libreki mugitu daiteke herrialde batetik bestera, herrialdeen arteko mugetan bisarik aurkeztu beharrik gabe.
Kroaziarekin batera beste 26 herrialde daude eremu horretan; gehienak EB barnekoak dira —Bulgaria, Errumania, Irlanda eta Zipre izan ezik— eta horiei gehitu behar zaizkie Islandia, Norvegia, Suitza eta Liechtenstein. «Kroaziako herritarrak munduko zirkulazio libreko eremu handienean sartu dira azkenean», adierazi zuen Kroaziako Barne ministro Davor Bozinovicek, N1 telebista katean.
Plenkovic gauerdian elkartuko da Europako Batzordeko presidente Ursula von der Leyenekin eta Esloveniako presidente Natasa Pirc Musarrekin, Breganako mugan. Desagertu egingo dira Kroaziak Esloveniaren eta Hungariaren mugetan dituen kontrolak, eta indartu egingo dituzte Schengen eremuak Serbiarekin, Montenegrorekin eta Bosnia-Herzegovinarekin izango dituenak.
Beste bi hilabete atzeratuko da
2011n, Jose Luis Rodriguez Zapateroren gobernu sozialistak pentsio sistemaren erreforma bat bultzatu zuen, Europako Batasunaren eta finantza merkatuen presiopean, eta CiUren laguntzarekin onartu zuen. Haren helburua zen Gizarte Segurantzaren gastuak murriztea, erretiroaren adina 65 urtetik 67ra handituz, eta pentsio osoa jasotzeko epea hamabost urtetik 25era igoaraziz.
Progresiboki indarrean jarritako erreforma bat da. 2013tik hasita 2027ra arte, urtero bi hilabete atzeratzen ari da erretiroaren adin ofiziala. Aurten 66 urte eta bi hilabete izan dira, eta 2023an, berriz, 66 urte eta lau hilabete izango dira. 2027tik aurrera izango dira 67 urte.
Erreforma horrek aukera ematen du 65 urterekin erretiroa hartzeko, baina, horretarako, gutxienez kotizatu beharreko urteak handitzen ari dira. 2013an, gutxienez 35 urte eta hilabete behar ziren; 2023an, gutxienez 37 urte eta sei hilabete kotizatu beharko dute erretiroa 65 urtean hartu nahi dutenek; 2027tik aurrera, berriz, 38 urte eta sei hilabete izango dira.
25 urte pentsioa kalkulatzeko
Zapateroren 2011ko erreformak handitu egin zuen pentsioa kalkulatzeko kontuan hartzen diren lan urteen kopurua: lan bizitzaren azken hamabost urteak ziren erreformaren aurretik, eta orduz gero handitu egin da. Aurtengo urtarriletik, Gizarte Segurantzari kotizatutako azken 25 urteak kontuan hartzen dira, eta horrela izango da hurrengo urteetan ere.
Ideia bati erantzuten dio kalkulurako urteak handitzeak: langileek beren lan bizitzaren azken urteetan jasotzen dituztela soldatarik handienak —enpresan gora egiten dutelako, antzinatasun sariak jasotzen dituztelako…—, eta, hortaz, pentsiorako aintzat hartzen diren urteak handitzeak pentsioaren zenbatekoa murrizten duela.
Orain, 25; aurrerago, agian 28raino
Kotizazio urteak dira, hain zuzen ere, Espainiako Gobernuak esku artean duen erreformaren zutabeetako bat. Escriva ministroak Europako Batzordeari agindu zion kopurua handituko zuela, eta jada aurkeztu du bere plana: lan egindako azken 30 urteak hartuko dira kontuan, baina tarte horretan bi urterik okerrenak kendu ahal izango dira. Zehazki, kotizatu gabeko edo gutxi kotizatutako 24 hilabete kenduko dira 30 urteko kalkulutik.
Escrivak argudiatu du erreformak mesede egingo diela beren lan bizitzan etenak izandakoei, dela enplegua galdu dutelako, dela zaintzagatik beren lanaldia murriztu dutelako edo enplegua utzi dutelako. Horietako gehienak emakumeak direla nabarmendu du, eta gaineratu halako lan bizitza hautsiak gero eta ugariagoak direla.
Ministroak ziurtatu du erreformak «ondorio neutroa» izango duela: batzuei gutxituko diena konpentsatuko dela besteei handituko dienarekin. Baina sindikatuek auzitan jarri dute kalkulu hori, argi dutelako erreformaren helburua dela pentsioen zenbatekoa murriztea (edo asko ez handitzea), baby boom-aren belaunaldi handia erretiroa hartzen hasi den honetan.
Sindikatuen babesa lortu ala ez, erreformarekin aurrera egingo duela agindu du Escrivak, baina onartua izateko botoak lortu beharko ditu horretarako, eta oraindik ez ditu bermatuta. Gobernuaren barruan ere, kontra mintzatu dira UP Unidas Podemoseko kideak, eta zaila dirudi gobernuaren ohiko babesle guztien laguntza izatea.
Gobernuak urte amaierarako prest nahi zuen erreforma, baina, babesa jasotzeko arazoak dituela ikusita, ziur aski urtarrilera arte itxarongo du bere proiektua onartzeko.
%8,5 handituko dira
Duela urtebete onartutako Escrivaren pentsioen erreformaren lehen zatiak formula bat finkatu zuen pentsioak eguneratzeko: aurreko urteko Espainiako batez besteko inflazioaren arabera handituko dira; inflazioa negatiboa bada, ez dira aldatuko. Horrek esan nahi du urtarrilean %8,5 handituko direla pentsioak, hori izan baitzen batez besteko inflazioa 2021eko abendutik 2022ko azarora.
Formula horrek pentsiodunen mugimenduaren kexua eragin du, eta urte amaierako inflazioaren araberako eguneratzea eskatzen jarraitu dute. Urte jakin batzuetan aldea egoten da bien artean, baina epe luzeago batean ez da diferentzia handirik. Horrela, 2003-2022ko aldian, abenduko KPI metatua %43,4 izan da, eta azaroko batez besteko inflazio metatua, berriz, %44,4.
Eguneratzearekin, Hego Euskal Herriko batez besteko pentsioa 114 euro handituko da hilero, 1.336tik 1.450era. Batez besteko erretiro pentsioa, berriz, 128 euro igoko da, 1.638 euroraino. Alargunen batez besteko pentsioak lehen aldiz gaindituko du mila euroren muga, 1.013 euroraino.
Aurreko kopuru horietan bada salbuespen bat: Gizarte Segurantzari egin dioten ekarpenarengatik kotizaziopeko pentsio bat jasotzeko eskubidea ez dutenei %15 handituko dizkiete erretiro sariak. Milaka batzuk dira Hegoaldean, eta haien pentsioa txikiagoa izan ohi da, 400 euro ingurukoa.
Bi hilabete gehiago itxaron beharko dute
Lanaldi erdiko enplegua eta pentsioa uztartzeko baldintzak gogortu egingo dira 2023an. Aurrerantzean, gutxienez 62 urte eta lau hilabete izan beharko ditu hori egin nahi duenak —aurten baino bi hilabete gehiago—, eta gutxienez 35 urte eta bederatzi hilabete kotizatuta beharko ditu hori egin nahi duenak —hiru hilabete gehiago—.
64 urte eta lau hilabetera arte itxaron behar
Beren borondatez erretiro aurreratua hartu nahi dutenek 64 urte eta lau hilabetera arte itxaron beharko dute. Kaleratze baten ondorioz erretiratzen direnek, berriz, gutxienez 62 urte eta lau hilabete izan beharko dituzte. Baina azken erreformak gogortu egin du aldez aurretik erretiratzen direnek jasoko duten zigorra: bi urte lehenago erretiroa hartuz gero, %21 txikituko da pentsioa. Zigor hori gutxitu egiten da pentsioa atzeratuz gero. Kontrara, pentsioa erretiro adinaren ondorenera atzeratzen dutenen pentsioak handiagoak izango dira.
