DONOSTIA. Miramar jauregian elkartu ziren atzo Konfekoop Euskadiko Kooperatiben Konfederazioa, Gizarte Ekonomiako Enpresen Nafarroako Elkartea eta Nafarroako Nekazaritzako Elikagaien Kooperatiba, eta lankidetza hitzarmen bat sinatu zuten, «kooperatibismoaren garapena bultzatzeko», eta Hego Euskal Herriko erakunde publikoekin elkarrizketa indartzeko konpromisoa hartzeko. Haien esanetan, «lankidetza» da egungo erronkei aurre egiteko modu bakarra.

Euskadiko eta Nafarroako Enpresa Kooperatiboen lehen foroa izan zen sinaduraren testuingurua, eta gizartean «laguntzea» dute helburu, hala nola kalitatezko enplegu iraunkorra sortzen, lurralde kohesioa eta gizarte berdintasuna lortzen, eta eredu ekonomiko iraunkor, berritzaile eta abangoardiakoa garatzen.

2.100 kooperatiba enpresa hartzen dituzte hiru erakundeek. Enpleguari dagokionez, guztira 75.000 langile dituztela diote, eta urtean 13.100 milioi euro baino gehiago fakturatzen dituzte.

Azazeta eta Labrazako parke eolikoek ingurumen-baimena lortu dute. 2006tik Euskadin energia % 100 berdea sortuko duten lehen instalazio eolikoak izango dira.

“Erabateko jarraipena” izan du Bizkaibuseko EMB azpikontrataren grebak, enpresa batzordearen arabera. Greba egun gehiago aurreikusi dituzte: urtarrilaren 31a, otsailaren 6a, 16a, 22a eta 28a, eta martxoaren 6a, 16a, 22a eta 28a.

69 langile hil ziren iaz Euskal Herrian beren lanpostuetan. 2021ean baino bat gehiago izan ziren, eta 2020an baino lau gutxiago. Horiek hala, guztira 530 lagun hil dira lanean azken hamarkadan. LAB sindikatuak urtero lan istripuen inguruan egiten duen txosteneko daturik deigarriena da. Garbiñe Aranburu koordinatzaile orokorrak, baina, beste ondorio bat nabarmendu zuen txostenaren aurkezpenean, atzo: «Heriotzen erdiak baino gehiago eragotzi zitezkeen oinarrizko prebentzio neurriekin, baina ez dira hartzen». Alde horretatik, salatu zuen erakundeek eta enpresek borondate gutxi dutela prebentzioan sakontzeko.

Sektorekako galbahea eginez gero, industrian izan zen hildako gehien (22 hildako, %31,8), eraikuntzaren (hogei hildako, %28,9) eta garraioaren (bederatzi hildako, %13) aurretik. Laugarren postuan dago basogintza, lau hildakorekin, baina, proportzioa kontuan hartuz gero, hartan izan zen hildako gehien. Sindikatuaren arabera, Euskal Herrian mila langile inguru aritzen dira mendi basogintzan; ondorioz, hiltzeko arriskua eraikuntzan baino hamabost aldiz handiagoa da, Inko Iriarte sindikatuko lan osasuneko arduradunak azaldu zuenez.

Eraikuntza da proportzioan hildako gehien duten sektoreetan bigarrena, eta hor erorikoak izaten dira heriotza arrazoi nagusia. Iaz, 11 izan ziren leku garai batetik erorita hildako langileak. Kolpe eta harrapaketen erruz hildakoak, berriz, hemezortzi izan ziren: gehienak, industrian. «Prebentzio neurriak oso ondo zehaztuta daude industrian, baina lantoki gehienetan ez dira betetzen», azaldu zuen Aranburuk.

Guztira, heriotzen %33, 23 istripu ez-traumatikoen ondorioz gertatu ziren. Iriartek nabarmendu zuen garraio sektorean besteetan halako bi dela batezbesteko hori. «Bederatzi hildakoetatik sei izan ziren ez-traumatikoak, gehienak arazo kardiobaskularren ondorioz», aletu zuen. Sindikatuaren ustez, hori ez da kasualitatea, eta ondorioztatu du sektoreko lan baldintzek ez dutela aukerarik ematen bizimodu osasuntsua egiteko.

Gaixoen datuak falta dira

Heriotza ez-traumatikoen haritik, LABen kalkuluen arabera, 276 inguru izan ziren iaz laneko gaixotasunen ondorioz hildakoak. Kalkulu bat da; izan ere, Osasunaren Mundu Erakundearen arabera, laneko gaixotasunek eragindako heriotzak halako lau eragiten dituzte. Aranburuk salatu zuen kalkuluak egin behar izaten dituztela, erakundeek ez dituztelako benetako datuak biltzen.

Azaldu zuen jatorria lanean duten gaixotasunak diagnostikatzen direnak baino askoz gehiago direla, eta emakumeak direla kaltetuenak: «Lan errepikakorrek eta zaintza lanek osasunean izandako eragina pairatzen dutelako». Prebentzio faltaren arazoan sakondu, eta aipatu zuen lan ikuskariak falta direla. Era berean, salatu zuen ez dagoela «inolako neurririk» zigortuak izan diren enpresentzat: «Prebentzio neurrietan ez inbertitzea irabazi iturri bihurtu da patronalarentzat».

Azkenik, oso kritikoa izan zen mutualitateekin. «Osasun zerbitzuak pribatizatzen ari direla esaten dugu orain. Lan osasunean aspaldi hasi zen prozesu hori». Mutualitateei botere handiegia eman zaiela uste du, eta haien lehentasuna ez dela laneko osasuna zaintzea, «kostuak murriztea baizik». Sindikatuak argi du langileak osasun zerbitzu publikoan artatu beharko liratekeela.

ANGELU. Sindikatuek protestak egin zituzten atzo arratsean Vincent Bru eta Florence Lasserre diputatuen bulegoen aitzinean, Frantziako Gobernuak egin nahi duen erretreten erreformaren kontra bozka dezatela eskatzeko. Herenegun abiatu zuten testuaren azterketa Frantziako Asanblean, eta martxo bukaerarako bozkatzea lortu nahiko luke Elisabeth Borne Frantziako lehen ministroak. Errepublikanoen babesa eskuratzea espero du horretarako, baina diputatu aski biltzea lortuko ez balu, 47-3 artikulua erabilita dekretuz onartzea izan liteke aukeretako bat.

Erretirorako adina gibelatzea ekarriko du Frantziako Gobernuaren erreformak: onartua bada, 64 urte arte itxaron beharko da erretreta hartu ahal izateko, eta 43,5 urte sari beharko dira pentsio osoa eskuratzeko. Urtarrilaren 19an greba orokorrera deitu zuten sindikatu nagusiek, eta milaka pertsonak manifestazioa egin zuten Baionan. Urtarrilaren 31rako deitu dute ondoko greba egunera, baina anartean ekintza gehiago eginen dituztela iragarri dute.

Ribabellosan abiadura handiko trenen flota bat egiteko akordioa sinatu dute

Lan osasunean atzera egin dela eta lan-istripuek gora egin dutela salatu du LAB sindikatuak. Eman dituzten datuen arabera, 2022an 65 lagun hil ziren Euskal Herrian lanean ari ziren bitartean. Gainera, lanak eragindako gaixotasunen ondorioz gertatu ziren heriotzak 276 izan zirela kalkulatu dute.

Justizia administrazioko letraduek greba mugagabea egingo dute gaurtik, 2023ko urtarrilaren 24tik, aurrera. Ehunka epaiketa bertan behera gera daitezke, profesional horiek gabe ezin da ahozko epaiketarik egin, ezta ebazpenak eman ere.

Urtebetetik gorako geldialdiaren ostean, garraiolarientzako bidesari berezia Gipuzkoako errepideetara itzuli da. 2018 eta 2021 bitartean Gipuzkoako Foru Aldundiak kamioilariei bidesari berezi bat kobratu zien N-1 eta A-15 errepideetako hemeretzi kilometrotan, baina EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak eten egin zuen —eta Espainiako Auzitegi Gorenak berretsi zuen—, Gipuzkoatik kanpoko garraiolarientzat «diskriminatzailea» zela adierazita. Hala, aldundiak berritu egin du sistema, eta, Europako Batzordeak onespena eman ostean, arau berria onartu zuen hilabete hasieran. Atzo hasi ziren 3,5 tonatik gorako ibilgailuei kanona ordainarazten.

Aldundiak nabarmen handitu du ordaindu beharreko errepide-zatia. Lehen hemeretzi kilometro ordaintzen ziren, hiru zatitan, eta orain N-1 eta A-15 errepideak beren osotasunean dira ordainpekoak (76 kilometro). Horretarako, aldundiak zazpi arku jarri ditu, eta sarrera-irteera guztietan banderola bana, 108 guztira. Aldundiaren arabera, sistemaren berritzeak 25 milioi euro inguruko kostua izan du.

3,5 tonatik gorako ibilgailuek ordaindu beharko dute bidesaria. 3,5 eta 12 tona bitartekoek kilometroko 22 zentimo ordainduko dute, eta 12 tonatik gorakoek, berriz, 28.

Hala ere, indarrean dira jada ibilgailu jasangarrienentzako deskontuak. Urtarrilaren lehenetik aurrera, salgaiak garraiatzeko ibilgailu elektroniko astunek eta gas edo hidrogeno motordunek %25eko deskontua dute A-636, N-1 eta A-15 errepideetan —AP-1 eta AP-8 errepideetan urriaren 1etik aurrera, atzeraeraginarekin—. Euro 6 kategoriako ibilgailuentzat deskontu hori %20koa izango da, eta Euro 5 kategorikoentzat, berriz, %15ekoa.

Horiek eta gainontzeko ibilgailu astunek maiztasunaren araberako deskontuak izango dituzte urriaren lehenetik aurrera. Hilabetean 21. eta 50. erabileren artean %10ekoa, eta %13koa 50.etik aurrera.

Elkarteak, bidesarien aurka

Fenadismer Espainiako Garraio Elkarteen Federazioa izan da azken urteetan Gipuzkoako Foru Aldundiaren arauen aurka judizialki egin duena. 2016an onartu zuten lehen foru araua, eta EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak Fenadismerren helegitearen alde egin zuen, bidesaria Gipuzkoatik kanpoko garraiolarientzat baztertzailea zela onartuta. Aldundiak ez zuen bidesaria eten, eta Espainiako Auzitegi Gorenak EAEko auzitegiaren epaia berretsi zuen. Hala, aldundiak beste foru arau bat onartu zuen, ordainpeko zatiari sei kilometro gehituta. Helegitea jarri zion berriro Fenadismerrek foru arau horri, eta aipatutako bi epaitegiek helegitearen alde egin zuten berriro ere. Juan Jose Gil Fenadismerreko idazkari nagusiak dio aldundiari geratu zitzaion «aukera bakarra» bidesaria etetea zela.

Hala, N-1 eta A-15 errepideen Gipuzkoako ibilbide osoak bihurtu ditu aldundiak ordainpeko, 2021aren amaieran onartutako eta 2022 amaieran moldatutako foru arau batekin. Gilek dio horrek diskriminazioa amaitzen duela, baina bi arazo dituela oraindik ere: «Ez dago ibilgailuen Euro kategoriaren araberako ezberdintasunik, eta ibilgailu arinen eta pisutsuen arteko arrakala handiegia da». Neurri berriaren aurka ere helegitea jarri zuten, eta datozen asteetan espero dute ebazpena jasotzea.

Gilek dio bidesari berriak aurrekoa hirukoizten duela, eta Belgikan baino %50 eta Alemanian baino %40 garestiagoa dela. Gainera, iritzi du N-1a ez dela autobide bat, sarrera eta irteera asko dituen errepide «bikoiztu» bat baizik. Hain zuzen ere, irteera eta sarrera guztiak kontrolatu behar direnez, aldundiak azpiegituretan «inbertsio handia» egin behar izan duela dio. Azkenik, haien kalkuluen arabera, egunean lau aldiz igarotzen den garraiolari batek hilabetean 1.500 bat euro ordainduko dituela ohartarazi du: «Basakeria bat da».

ASIC Espainiako garraio enpresen patronalak ere gogor egin du Gipuzkoako bidesariaren aurka. Neurriak egunerokoan errepide horietatik igarotzen diren 10.000 kamioiri eragiten diela nabarmendu dute, eta foru gobernuaren «nagusikeria» onartezina dela iritzi dute.

2022 amaieran Donostiako epaitegi batek hiru garraiolariren alde egin zuen, eta Gipuzkoako Foru Aldundia 13.000 euroko kalte ordainak ematera behartu zuen, 2018 eta 2021 artean bidesariak «bidegabeki» ordainarazi zietela ebatzita. Guztira 1.122 garraiolarik egin dute kalte ordain eskaera, 12,2 milioi euro guztira.

Gipuzkoa ez da salbuespena. Bizkaiko Foru Aldundiak bihar piztuko ditu ordainketa arkuak N-240 eta BI-625 errepideetan, eta, horrenbestez, bide horiek erabiltzeagatik ordaindu beharko dute ibilgailu astunek. Nafarroan, berriz, urtearen amaieran ezarri nahi du lehen bidesaria, A-1 autobiaren bere zatian (N-1).

Bizkaiko Foru Aldundiaren asmoa zen urtarrilaren 1erako jartzea bidesaria honako bi errepide hauetan BI-625an (Basauri eta Arakaldo artean) eta N-240an (Ubide-Galdakao). Lehenengoak ia hamabost kilometro ditu, eta egunean 1.700 kamioik erabiltzen dute; 1.600 kamioik zeharkatzen dute N-240a.

Azken unean, ordea, Bizkaiko Aldundiak erabaki zuen bidesariak kobratuko dituzten makinak ez piztea, eta aste gehiago ematea garraiolariei ordainketa sistemak ezartzeko eta eskainiko dituen deskontuetako izena emateko —636k jada egin dute—.

Gipuzkoan indarrean dagoen free-flow sistema baliatuko dute Bizkaian ere. Ibilgailuak kameraz betetako arkuen azpitik igaroko dira, geratu gabe, eta horiek aterako dituzten argazkiekin jakingo du aldundiak kamioi bakoitzak errepidearen zer zati erabili duen. Ordainketa Via-T eta antzeko ordainketa sistema elektronikoen bitartez egin beharko dute ibilgailuen jabeek; halakorik ez badute, ordainketa agindua ibilgailuaren jabearen helbidera iritsiko da. Ordaintzen ez dutenei isuna jarriko diete.

BI-625 osorik zeharkatzen dutenek 4,50 euro ordaindu beharko dituzte, eta 17,34 euro, berriz, N-240tik doazenek. Deskontuak izango dira, ordea, errepidea askotan baliatzen dutenentzat —%13 gutxiago ordainduko dute hilean gutxienez hogei aldiz erabiliz gero— eta gutxiago kutsatzen duten ibilgailuentzat —%25eko deskontua—.

Bigarren epe batean, udaberrian ziur aski, ordainpekoak izango dira beste hiru bide: Txorierriko korridorea (Erletxe-Barakaldo), Kanpazarko bidea (Gipuzkoako mugatik Abadiñoraino) eta A-8aren zati bat (Abantotik Kantabriako mugaraino).

Imanol Pradales Bizkaiko Azpiegitura diputatuak gezurtatu egin du neurriaren helburua diru bilketa hutsa denik. Ibilgailu astunak herriguneetatik eta errepide estuetatik atera eta ordainpeko autobideetara bidali nahi dituzte, eta dirua bildu errepide sarean mantentze lanak egiteko. Aldundia bereziki kezkatuta dago Hegoaldeko Saihesbidearen erabilera txikiarekin.

Okupatu gehiago

Nafarroako Gobernuak ere progresiboki ezarri nahi ditu bidesariak gaur egun kamioien trafiko handia duten bideetan. A-1 (N-1) autobiako bere zatiarekin hasi nahi du, Gipuzkoako mugatik Arabakora, Etzegaratetik Ziordiara, 2023. urtea amaitu aurretik, Bernardo Ziriza Lurraldeko Kohesioko kontseilariak urrian Parlamentuan azaldu zuenez. Ordutik hona berritasunik ez dela izan esan diote sail horretako iturriek BERRIAri.

Iazko ekainean onartu zituen Nafarroako Parlamentuak bidesariak, PSNren, Geroa Bairen, EH Bilduren, Ahal Dugu-ren eta Ezkerraren botoekin. Europako Batzordeari bidesariak jartzeko baimena eskatu dio gobernuak, baina oraingoz ez du erantzunik jaso. Hori lortutakoan, Nafarbide sozietate publikoa osatuko dute bidesariak kudeatzeko. Parlamentuko iturrien arabera, kanpoko aholkularitza etxe bat ari da haren estatutuak lantzen uneotan, baina oraindik ez zaie zirriborrorik aurkeztu taldeei.

Bildutako bidesariarekin Nafarroako errepide sarean egin beharreko konponketak egingo dituela ziurtatu du gobernuak, azken urteetan arlo horretan motz geratzen ari dela uste baitu. Haren kalkuluen arabera, urtero gutxienez 70 milioi euro behar dira 3.821 kilometroko errepide sarearen mantentze lanak finantzatzeko. Alta, azken hamar urteetan batez beste urtean 28 milioi euro inbertitu dira zeregin horretan; erdia baino gutxiago, alegia. Bidesariekin urtean 45 milioi jasotzea da asmoa.

2024an beste bi bide ordainpeko bihurtzekoak dira. Urtearen lehen erdian, A-68 autobidea, Castejon eta Cortes artean; amaieran, berriz, A-15a (Irurtzun-Leitza) eta A-10a (Irurtzun-Altsasu).

Gehiago itxaron beharko da N-121-A errepidea ordainpekoa izateko: 2026 amaieran edo 2027 hasieran izango da, errepide hori zabaldu eta 2+1 moduko bide bat bihurtzen denean.

Edonola ere, Zirizak ohartarazi du data horiek behin-behinekoak direla eta alda daitezkeela.