Lehen xedea aise lortu dute Frantziako sindikatuek: jendetza kalera ateratzea gobernuak indarrean jarri nahi duen erreformaren aurka. Orain, beste helburu bat dute, aurrenekoa baino zailagoa: erreformaren aurkako mugimendu iraunkor bat osatzea, gobernua makurrarazi ahal izateko. Mugimenduari segida emateko hurrengo hitzordua jarria dute: urtarrilaren 31. Data horren aurretik ere izango dira protestak; esaterako, findegietako langileek greba egunak antolatu dituzte.

Sindikatuen aspaldi ikusi gabeko batasunak isla izan zuen atzoko protesta egunean. Manifestazio jendetsuak izan ziren Frantziako hiri gehienetan; bi milioitik gora lagun manifestatu zirela esan zuten sindikatuek, eta kopurua 1,12 milioira murriztu zuen Poliziak. Bata zein bestea izan, jende asko izan zela onartu zuen Olivier Dussopt Lan ministroak: «Bagenekien mobilizazioa garrantzitsua izango zela, erretreta gai berezia delako».

Manifestari gehien Parisen bildu zen, 400.000 lagun, CGTren arabera. Han izan ziren Frantziako sindikatu nagusietako buruak, pozik mobilizazioak izandako erantzun zabalarekin. «Inkestetan irakurtzen dugunaren isla izan da mobilizazioa; hau da, herri honetako herritar gehienak erreformaren aurka daude», aldarrikatu zuen Phillippe Martinez CGTko idazkari nagusiak.

«Erakunde guztiak hemen gaude. Horrek erakusten du jendea sumindua dela», esan zuen Gaelle Martinez Solidaires sindikatuko idazkariak. «Erretiro ona nahi dugu, ez dugu erretretara hautsita iritsi nahi, nekatuta», Laurent Escure UNSAko buruak.

Manifestazioa, oro har, baketsua izan zen, baina izan ziren istilu txiki batzuk ere. Poliziak 38 lagun atxilotu zituen, arma zuriak eramateagatik eta txikizioak egiteagatik.

Ezkerreko alderdietako ordezkariek ere parte hartu zuten mobilizazioetan. Ez, ordea, eskuin muturreko RN Batasun Nazionaleko buruak, haiek ere erreformaren aurka izan arren.

Macron, irmo

Egun bakarreko protestak ez du Emmanuel Macron Frantziako presidentea gibelaraziko. Bartzelonan zela, amore emateko asmorik ez zuen azaldu Frantziako Errepublikako presidenteak. «Gobernuak erreformarekin jarraituko du, errespetuz, elkarrizketarako asmoarekin, baina irmotasunez eta ardura erakutsiz».

Protesten «legitimotasuna» onartuta ere, erreformaren izaera «demokratikoa» aldarrikatu du presidenteak, erretretaren adina gibelatzeko asmoa zuela iragarri baitzuen presidentetza hauteskundeetako kanpainan. «Gauzak esan egin behar dira hautaketa demokratikoak egiten direnean. Eta presidentetza hauteskundeetan eta legebiltzarrerakoetan gauzak oso argi esan ziren». Gobernuak bere erreforma aurkeztu aurretik sindikatuekin eta patronalekin negoziatu duela gaineratu du, eta orain diputatuen eta senatarien txanda da «proiektua aberasteko».

Baionan 10:30ean abiatuko da manifestazioa, Lan Burtsaren eraikinetik. Greba deialdiak garraio zerbitzuetan eta hezkuntzan eragin handia izatea espero dute sindikatuek. Erretreta 62 urtetik 64ra atzeratzea proposatu du, besteak beste, Emmanuel Macron Frantziako presidenteak.

EAEk Estatuko lan absentismo tasarik altuena dauka, Adecco Group Insituteren arabera. Ikerketa eta dibulgaziorako guneak 2022ko hirugarren hiruhilekoari dagozkion datuak argitaratu ditu. Confebaskek “behin eta berriz absentismoan txapeldun” izatea deitoratu du.

Euskal Herri osoari eragiten dioten pentsioen erreformak abian daude, nahiz eta aurreko urteetan abiatutakoak ez diren oraindik erabat ezarri. Bere proiektua aurkeztu du dagoeneko Frantziako Gobernuak, eta, gaurko protesta egunak iritzia aldarazten ez badio, datorren astean du onartzeko asmoa. Aldaketak oraindik posible direla esan zuen atzo Bruno Le Maire Finantza ministroak, betiere defizita ezabatzen badute. Espainiako Gobernua, berriz, egin nahi dituen aldaketak babestuko dituen eragile sozial baten bila dabil oraindik.

Gai minbera izan ohi da pentsioena, batez ere azken hamarkadetan egin diren guzti-guztien helburu nagusia izan delako pentsioetan egiten den gastua mugatzea eta erretiro sistemen defizita gutxitzea edo ezabatzea. Ildo murriztaile horretakoak dira oraingo erreforma proiektuak ere. Horrek ezinbestean ekarri ditu erreforma horien aurkako protestak, muga administratiboaren alde batean zein bestean.

Sistema baten eta bestearen artean badira aldeak. Honako hauek dira oinarrizkoenak:

NOLAKO SISTEMAK DIRA?

Frantziako eta Espainiako erretiro sistemek ezaugarri komun bat dute: biak dira banaketa sistemak. Horrela deitzen zaie unean uneko langileek unean uneko erretiratuen pentsioak ordaintzen dituztenean. Langileek eta haien enplegatzaileek hilero soldaten zati bat ordaintzen diote Gizarte Segurantzari, eta diru horrekin ordaintzen dituzte pentsioak. Belaunaldien arteko elkartasun sistema ere deitzen zaio. Banaketakoaz gain, kapitalizazio sistema ere badago —langileak bere lan bizitzan baztertutakoa gehi haren finantza errendimendua jasoko du—, eta nozionala deitutakoa ere bai —banaketa sistemaren eta kapitalizazioaren ezaugarriak tartekatzen dituena—.

Hego Euskal Herrian, pentsio publiko bakar bat dago —alargunarena eta erretirokoa uztartu daitezkeen arren—, baina bi dira Ipar Euskal Herrian: oinarrizko pentsioa eta osagarria. Azken horiek derrigorrezkoak dira soldatapekoentzat (Agirc-Arrco sistema) eta langile publikoentzat (RAFP). Lan bizitzan egindako kotizazioek puntuak ematen dituzte, eta, erretreta hartzean, puntu horiek diru bilakatzen dira.

ZEIN DA ERRETIRO

ADINA?

François Mitterrandek 60 urtean jarri zuen erretretaren adina bere agintaldiaren hasieran, eta hala izan zen 2010eko erreformak 60tik 62ra gibelatu zuen arte.

Hego Euskal Herrian, berriz, 65 urtean zegoen, baina 2011n, euroguneko zorraren krisia eten nahian, eta Europako Batasunaren eta finantza merkatuen presiopean, Jose Luis Rodriguez Zapateroren gobernu sozialistak adina 67 urtera atzeratzeko erreforma onartu zuen, CiUren laguntzarekin. Progresiboki ari dira erretiroaren adina atzeratzen, 2013tik 2027ra, urtero bi hilabete. Aurten, 66 urte eta lau hilabete dira. 2027tik aurrera izango dira 67 urte.

ADIN OFIZIALAREN AURRETIK

HAR AL DAITEKE ERRETIROA?

Bai. Frantziako sistema orokorrak aukera ematen die hori egiteko lanean gazte hasitakoei, lan gogorrak egindakoei eta elbarriei. Esaterako, 1959tik aurrera jaiotakoek gaur egun erretiroa har dezakete 43 urtez kotizatu badute, betiere 21 urte bete aurretik urtebetetik gora lan egin bazuten. Erregimen berezietan daudenek —SNCF, EDF, marinelak, militarrak… — errazago dute, eta, horregatik, haien artean 59 urtetik beherakoa da erretretaren batez besteko adina. Oro har, Frantzian, 62 urte eta lau hilabetekoa da erretretaren batez besteko adina.

Espainiako sistemak aukera ematen die 65 urterekin erretiroa hartzeko horretarako nahikoa kotizatu dutenei. 2013an, gutxienez 35 urte eta hilabete behar ziren; 2023an, gutxienez 37 urte eta sei hilabete kotizatu beharko dira; 2027tik aurrera, berriz, 38 urte eta sei hilabete beharko dira.

ZENBAT URTE KOTIZATU

BEHAR DA PENTSIORAKO

Arlo horretan, gogorragoa da Frantziako sistema Espainiakoa baino, baina urtetik urtera gogortzen ari dira bi sistemak, erreforma progresiboen ondorioz. Hego Euskal Herrian, aurten pentsioa osorik jasotzeko, 36 urte eta erdi kotizatu behar dira, betiere erretiroa adin ofizialean hartuz gero (66 urte eta lau hilabete, 2023an). 2027an, 2011ko erreformaren trantsizio epea bukatzen denean, 37 urte izango dira.

Ipar Euskal Herrian, berriz, gaur egun 42 urte dira, baina 2014ko Touraine legeak 43 urtera atzeratu nahi zuen 2035erako; oraingo erreforma indarrean jartzen bada, 2027tik aitzinera izango dira 43 urte.

NOLA KALKULATZEN DA

PENTSIOA?

Iparraldean, urteko batez besteko soldata atera behar da lehenik. Sektore pribatuan, gehien kotizatutako 25 urteetako batez besteko soldata gordina da; publikoan, berriz, lan egindako azken seihilekoak dira. Pentsioa soldata gordin horren %50 da, betiere beharrezkoak diren urteak kotizatu badira, eta apaldu egiten da gutxiago kotizatu bada; %37,5 da gutxienekoa. 1955etik aurrera jaiotakoek 43 urte kotizatu behar dituzte pentsio osoa jaso nahi badute, edo 67 urte bete arte itxaron erretreta hartzeko. Batez besteko soldataren %50 betetzeko baldintzak bete arren erretreta atzeratzen dutenek gainsari bat jasotzen dute (%1,25 hiruhileko bakoitzeko).

Espainiako sistemak lan egindako azken 25 urteetako kotizazioak hartzen ditu aintzat. 1985ean, bitik zortzira igaro zen; 1997an, hamabostera; eta 2011n, 25era. Orain, Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak 30 urtera igo nahi du kalkulua, baina bi urte okerrenak kenduta —24 hilabete okerrenak, zehatzago esateko—. Gaur egun, lan egindako azken 25 urteetako kotizazio oinarriak batu egiten dira —soldata gordina, aparteko ordainketak eta Gizarte Segurantzari langileak eta enpresak kotizatutakoa—, eta kopuru hori zati 350 egin behar da pentsioa zenbatekoa den jakiteko. Azken bi urteetako kotizazio oinarriak bere horretan hartzen dira, baina aurrekoak KPIaren arabera moldatzen dira. Kalkuluaren %100 jasotzeko, gutxienez 37,5 urte kotizatu beharko dira; gutxiago kotizatuz gero, gutxiago jasoko da.

NOLA EGUNERATZEN DIRA

PENTSIOAK?

2021eko udan Espainiako Gobernuak, CCOO eta UGT sindikatuek eta CEOE patronalak hitzartutako erreformaren ondorioz, pentsioak aurreko urteko batez besteko inflazioaren arabera eguneratzen dira. Aurten, esaterako, %8,5 handitu ziren, hori izan baitzen 2021eko abendutik 2022ko azarora arteko batez besteko KPIa Espainian.

Iparraldean, berriz, «inflazioaren arabera» eguneratzen dira pentsioak, baina irizpide hori nahiko modu librean interpretatu ohi dute Parisko gobernuek. Horrela, 2022ko uztailean %4 handitu ziren, eta 2023ko urtarrilean, %0,8.

Sindikatu guziak batuta agertuko dira gaur Baionako karriketan. Mobilizazio jendetsua espero da Frantziako Gobernuak aurkeztu duen erretreten erreformaren kontra, eta zenbait zerbitzutan gorabeherak izanen dira. 10:30ean abiatuko da manifestazioa, Lan Burtsatik. CDFT, CGT, FO, CFE CGC, CFTC, UNSA, Solidaires eta FSUren artean osatu dute intersindikala Pirinio Atlantikoetako departamendu mailan. LAB ere batuko da Baionako mobilizaziora, eta ELBk eta EH Baik ere deitu dute parte hartzera.

«Banaketan oinarritutako erretreta sistema ez dago arriskuan. Ezerk ez du justifikatzen hain erreforma bortitza», adierazi dute sindikatu nagusiek ohar bateratu batean. Salatu dute Frantziako Gobernuarekin izandako elkarrizketetan erretretak finantzatzeko proposamen bat baino gehiago egin zituztela, baina ez dutela horietako bakar bat ere serioski aztertu nahi izan. «Erreforma honek bete-betean joko ditu langileak», deitoratu dute. LABen hitzetan, «interes kapitalistei bakarrik erantzuten dien gobernu liberal baten hautu politikoa da». Erretiro adina 60 urtera itzultzeko eskatu dute, 37,5 urte sarirekin eta gutxieneko soldataren heineko pentsioarekin.

Gorabeherak zerbitzuetan

Sindikatu guziek deitu dutela kontuan hartuta, gaurkoa greba mugimendu jendetsua izanen dela aurreikusi daiteke. Horiek horrela, hainbat zerbitzutan trabak izanen direla iragarri dute.

Garraioari dagokionez, trenbideetan izanen du eragin handiena: Akitania Berria eskualdean, TER eskualde trenen hamarretik bat baizik ez da ibiliko; tren lasterrei dagokienez, bostetik bat ibiliko da. Miarritzeko aireportuan hegaldi bakarra utzi dute bertan behera oraingoz, baina abisatu dute posible dela gorabehera gehiago ere izatea, kontrol dorreetako langileek ez baitute obligaziorik lehenago abisatzeko greba eginen duten ala ez. Autobusei dagokienez, Euskal Hirigune Elkargoaren Txik Txak sarearen ordutegiak egokitu dituzte, eta Baionako eta Miarritzeko hiri barneko joan-jinkariak bertan behera utzi dituzte.

Euskal Elkargoak kudeatzen dituen hainbat haurtzaindegik ez dute haurrik hartuko gaur, eta beste batzuetan zerbitzuak murriztu dituzte. Era berean, Ipar Euskal Herriko ikastetxe zenbait ere itxiko dituzte grebaren eraginez, eta beste batzuetan zerbitzu murriztuak ezarri dituzte.

Baina bestelako gorabeherak ere espero daitezke gaur eta ondoko egunetan: CGT sindikatuak erretreten erreformaren alde diren parlamentarien bulegoetako elektrizitatea mozteko asmoa ere agertu du, adibidez.

Labrazako parke eolikoaren proiektuak ingurumen baimena jaso du eta Azazetakoa “berehala” egongo da. Halaber, Euskadiko Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialak (LPS) beste pauso bat eman du eta Lurraldearen Antolamendurako Batzordearen eskutan dago dagoeneko.

ELAko idazkari nagusiaren hitzetan, FVEM patronalak bere proposamenari eusten dio, eta ez du jarrera aldatzeko borondaterik erakusten. “Hasierako puntu berean gaude”, esan du, atzoko bileraren ostean.

Uste baino bilakaera hobea izan zuen barne produktu gordinak (BPG) urteko azken hiruhilekoan. Nahiz eta uztailaz geroztik jarduera ekonomikoak balaztari sakatu dion, moteltzea ez da hainbeste nabaritu urteko azken hiruhilekoan, eta BPGa uztailetik irailera bitartean baino hiru hamarren azkarrago handitu da;%0,1etik %0,4ra igo da hazkundearen erritmoa laugarren hiruhilekoan, alegia. Atzo, Eustatek urteko hazkundearen datu aurreratua eman zuen. Nahiz eta oraindik behin-behinekoa izan —martxoaren 3an argitaratuko da behin betikoa— Eusko Jaurlaritzak egindako aurreikuspenaren pare geratu zen 2022ko hazkundea: BPGa %4,3 handitu zen.

Eustatek 2022ko ekonomiaren bilakaeraren datua aurreratu du. Aurreko urteko laugarren hiruhilekoko datuarekin alderatuta, %2,8 izan zen urte arteko hazkundea. Nahiz eta sektorekako informaziorik ez duen eman, estatistika erakundeak nabarmendu du alor ekonomiko guztien balio erantsia hazi egin zela, baina «2021ean baino motelago».

Enpleguari dagokionez, lanaldi osoko lanpostuen kopurua uztailetik irailera artekoa baino %0,1 handiagoa da, eta iragan urtean baino %3,1 handiagoa. Orotara, 2021ean baino 30.000 lanpostu gehiago sortu ziren iaz.

Ukrainako gerrak, Txinak COVID-19aren aurka ezarritako politikaren ondorioek, energia merkatuetako tentsioak, inflazio handiak eta hari erantzuteko Europako Banku Zentralak egindako norabide aldaketak ezkortasuna handitu dute nazioarteko erakundeen artean. Alta, zalantza giro horretan, baikor ageri da Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun sailburua, «oraingoz» datu errealak onak direlako.

Hala, «positibotzat» jo ditu Eustatek aurreratutako datuak, bat egin baitute Eusko Jaurlaritzak 2022rako iragarritakoarekin.

Urte honetarako, %2,1eko hazkundea iragarri du, eta beste erakunde asko baino baikorrago ageri da aurreikuspenetan. Adibidez, iragan astean Laboral Kutxak esan zuen ekonomia %1,3 haztea espero duela aurten. Dena den, Azpiazuk onartu zuen martxoan berrikusi egingo duela aurreikuspena, Eustatek 2022ko behin betiko datua ematean.

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ekonomiak motelaldia nabaritu badu ere, hazkundearen erritmoa sendoa da oraindik, Azpiazuren ustez. Hirugarren hiruhilekoan %3,8ko erritmoan handitu zen, eta laugarren hiruhilekoan, %2,8koan. Hazkunde tasa hori iragan hamarkadakoa eta inguruneko herrialdeena baino handiagoa da, haren hitzetan.

Dena den, kontuan hartu behar da BPGak oraintxe berreskuratu duela pandemiaren aurreko egoera, ozta-ozta, eta 2021etik %5 inguruan mugitu dela urte arteko tasa hiruhilekotik hiruhilekora. Uztailetik aurrera galga zapaldu du nabarmen.

Milioi bat afiliatu

Radio Vitoria irratian egoera ekonomikoaz galdetu zioten atzo Alfonso Gurpegi Jaurlaritzako Enplegu eta Inklusio sailburuordeari. Haren ustez, lan merkatua da egoerari aurre egiteko indarguneetako bat. «Gizarte Segurantzako afiliazio kopurua milioi batera heldu da, eta lan merkatuaren egoeraren adierazle on bat da hori».

Gurpegik onartu zuen ez duela kristalezko bolarik jakiteko zer ekarriko duten datozen hamabi hilabeteek, baina baikor azaldu zen. «2023an zailtasunak izango dira, baina ehun ekonomikoak oraingo ziurgabetasunei aurre egin ahal izango die».

MUSKIZ. Petronorrek 57 milioi bideratu ditu hobekuntza teknologikoetara; besteak beste, energia efizientzia hobetzeko eta mantentze lanak berrikusteko. Aldaketa horiek egiteko, gutxienez 50 egunez itxita izango du findegiko bigarren fabrika. Zehazki, destilazio eta desulfurazio departamentuak eta horiekin lotutakoak egongo dira itxita. Geldialdiaren helburu nagusia da segurtasuna eta berrikuntza bermatzea. Horretarako, zenbait aldaketa egingo dituzte.

Etenak iraungo duen egun bakoitzean 1.000 eta 1.200 langile inguru arituko dira lanean, baita 27 enpresa ere. Geldialdiak iraun artean, fintzeko instalazioen jarduera osoaren %40 baino gehiago utziko dute bertan behera.

Astelehen honetan hasiko da Jaurlaritzaren bitartekaritza Bizkaiko metalgintzaren lan-gatazkan. Eusko Jaurlaritzako Lan eta Enplegu Sailak bilera batera deitu ditu Bizkaiko metalgintzako sindikatuak eta FVEM patronala datorren astelehenean, hilak 16, sindikatuetako iturriek jakitera eman dutenez.