Zenbat garestituko da nire hipoteka Euriborraren igoeragatik? 150.000 euroko (Hego Euskal Herriko batez bestekotik gertu) mailegu baterako, Euriborra gehi % 1eko tasarekin, hilean ordaindu beharrekoa 300 euro inguru igoko da.

Apirilaren 3an hasiko da errentaren kanpaina Gipuzkoan. Gipuzkoako Errentaren autolikidazio proposamenak ikusgai egongo dira martxoaren 29an eta 3an onarpena hasiko da. Apirilaren 12an hasiko da errenta-aitorpena Internet bidez.

Euriborrak goranzko joerari eutsi dio eta % 3,53an kokatu da otsaileko hileko tasan. Tasa aldakorreko hipoteken erreferentzia-indizea hamalaugarren hilabetez jarraian igo da, eta urte arteko igoerak beste errekor bat jarri du.

Legatza Irlandako kostatik gertu arrantzatzen dute, batez ere Frantziako banderarekin dabiltzan ontziek; bakailaoa norvegiarrek, eta handik errepidez eta hegazkinez bidaltzen dute Euskal Herrira; gauza bera olagarroarekin eta beste espezie batzuekin, Marokotik eta Afrikako beste herrialde batzuetatik. Arraina oso presente dago euskal herritarren dietan, inguruko herrialdeetan baino gehiago, eta, gainera, fresko gehiago jaten da, baina merkaturatzen denaren %40 kanpotik etortzen da.

Merka-Oiartzunen (Gipuzkoa) 28 banatzailek lan egiten dute. Arduradunek azaldu dutenez, urtero 8.000 tona inguru mugitzen dituzte. Gehiena Pasaiako, Getariako eta Ondarroako portuetatik, baina horrekin ez dute aski, batez ere Hego Euskal Herrian gehien kontsumitzen diren espezieen kasuan: legatza eta bakailaoa. Lehenengoa Frantziatik ekartzen dute bereziki, zapoa, oilarra eta beste arrain batzuekin batera. Bakailaoa eta izokina Norvegia, Danimarka eta Herbehereetatik iristen da. Eta Afrikatik ere ekartzen dute arraina; Senegalgo eta Namibiako legatza, bereziki.

Hego Euskal Herrian pertsona bakoitzak batez beste 29 kilo arrain kontsumitzen ditu urtean, kontserbak eta itsaskiak barne. Kopuru hori urtetik urtera gutxituz doan arren, Europako batezbestekoaren gainetik dago (22,5 kilo). Guztira, Hego Euskal Herrian 49.000 tona arrain fresko kontsumitu zen 2021ean, baina Gipuzkoako eta Bizkaiko lonjetan 29.000 baino ez ziren deskargatu.

Kezka lonjetan

Hego Euskal Herrian legatza da arrandegietako izarra, gehien jaten dena, eta alde handiz gainera. 2021ean 9.000 tona kontsumitu ziren, baina Bizkaiko eta Gipuzkoako lonjetan 477 tona deskargatu ziren, eta iaz 59 tona baino ez. Arrandegietan aurkitzen diren ale gehienak Sole Handian arrantzatutakoak dira, Bretainiako eta Frantziako portuetan deskargatutakoak, eta neurri txikiagoan Lapurdikoetan.

Bizkaiko eta Gipuzkoako baxurako ontziek ia ez dute legatzik harrapatzen. Urteak dira Kantauri itsasoko espeziea eskas dela. Alturako ontziak, berriz, urtetik urtera gutxitzen ari dira legatz harrapaketak, eta azken hamarkadan erdira murriztu da horretan aritzen zen Ondarroako ontzidia —hamasei barku gaur egun—.

Bakailaoaren arrantza, berriz, aspaldi desagertu zen euskal portuetatik, eta Pasaian geratzen diren bi ontziak Barents itsasoan dabiltza, Norvegia eta Errusia arteko uretan.

Alde handiak daude, beraz, Hego Euskal Herrian gehien kontsumitzen diren arrainen eta bertako portuetan deskargatzen direnen artean. Lonjetan berdela da nagusi. Iaz 8.474 tona saldu ziren. Kontsumoa, ordea, oso txikia izan zen: 770 tona. Atunaren kasuan, 8.142 tona deskargatu ziren, eta freskotan 2.355 tona baino ez ziren kontsumitu. Espezie hori, bereziki, kontserban jaten da. Berdin gertatzen da antxoarekin eta sardinarekin. Eta prozesatze industria gehiena kanpoan dago.

Horiek hala, gero eta ohikoa da euskal arrantzaleek ere euren deskargen zati handi bat kanpoko lonjetan egitea, Asturiasen (Espainia) eta Galizian. Baxurakoek iaz hegaluzearen %25 inguru hango portuetan saldu zuten, eta antzera gertatu zen antxoarekin.

Azken urteetan inbertsio handiak egin dira Bizkaiko eta Gipuzkoako lonjak berritzeko, baina urtetik urtera gutxituz doaz deskargak; arrantzaleek diotenez, hori gertatzen da arraina euskal kostaldetik urrundu delako, «klima aldaketarengatik».

Baina Bizkaiko eta Gipuzkoako portuek badituzte beste desabantaila batzuk: tamaina txikiagokoak dira, errepide konexio txarragoak dituzte, eta transformaziorako industria gutxiago dute inguruan. Alegia, erosle handientzat eta kanpoko ontzientzat ez dira hain erakargarriak. «Arazo bat daukagu konpetentzia erakartzeko orduan», aitortu du Jaurlaritzako Arrantza zuzendari Leandro Azkuek.

Urteak dira kofradiek Jaurlaritzarekin elkarlanean Bizkaiko eta Gipuzkoako arrantzaleek harrapatutako arrain freskoa kontsumitzeko kanpainak abiatu zituztela. Hegaluzeak 1998tik du Eusko Label zigilua. Antxoarena berriagoa da: hiru urte egingo ditu aurten. Berdela bultzatzeko kanpaina ugari egin dituzte, baina arrakasta eskasarekin.

Kontsumo ohituretan aldaketa handiak egon dira azken urteetan: garaian garaikoa da bertako ontziek harrapatzen dutena, baina kontsumitzaileek urte osoan nahi izaten dituzte espezie batzuk. Freskoa nahiago dute, baina urrutitik ekarri behar da.

SATSEk “zehaztasunak” eskatu ditu eta astearterako greba deialdiari eutsi dio Nafarroan

Lakuntzak uste du Osakidetzak inbertsioa eta planifikazioa hobetu behar dituela. ELAko idazkari nagusiak ez du baztertu hauteskundeak baino lehen Osakidetzak grebara jotzea. “Osasun sistema publikoak eskaintzen duen zerbitzua desegiten eta okertzen ari da”, erantsi du.

Albiste izango dira otsailak 27: Osakidetzako garbitzaileen greba, M8ko kanpaina eta eguraldia

Osakidetzako garbitzaileek astebeteko greba egingo dute bihartik hasita. Emakumezko langileek bost urte daramatzate lan hitzarmenik gabe, eta Osakidetzako langileei ezartzen zaizkien baldintzak aplikatzea eskatzen dute.

Zama», «orbana», «izurritea», «lotsa»… Gertakari gutxik jasoko zituzten absentismoak adina sinonimo gutxiesgarri. Urteak dira Euskal Herriko enpresariek arreta jarri zutela lanik egin gabeko orduetan, eta mikrofono bat aurrean duten aldiro kexa haizatzen dute. Espainiako Gizarte Segurantzaren estatistiken arabera, Hego Euskal Herriko langileek Espainiako edozein erkidego autonomotakoek baino gehiagotan egiten dute kale beren lanpostuetan, eta, patronalen arabera, egoerak eragin handia du enpresen emaitzetan. Baina zein da errealitatea? Pikarokeria da ala egiturazko arazoa ? Virginia Mujika Confebaskeko atal juridikoko zuzendariak aurreratu du ez dela jorratzeko gai erraza: «Gai hau alde guztientzat da deserosoa».

Esan bezala, enpresarien elkarteek maiz aipatzen dute auzia, baina iritzi publikoan pisua duen beste faktore bat dago. Aldi baterako lan enpresa handiek —Adecco, Randstad…— gaiari buruzko txosten landuak egiten dituzte hiru hilabetean behin, eta hedabideetara bidaltzen dituzte. Haietako batzuek jaso eta albiste bihurtzen dituzte, eta horrek gaiaren oihartzun mediatikoa hauspotzen du. Txostenetan, gainera, lanera ez joateko arrazoi guztiak absentismotzat jotzen dituzte, interpretazio hori zabalduz.

Eztabaidak definizioan bertan du lehen erpin zorrotza: zer da absentismoa zehazki? Lanera ez joateko arrazoi guztiak zaku berean sartu behar al dira? Alfonso Rios CCOO sindikatuko lan osasun arduradunak argi du: «Ez. Justifikatu gabeko hutsuneak baino ez dira absentismoa. Horiek eta osasun arloko bajak izen beraren azpian sartu nahi izateak helburu bakarra du: osasun zerbitzu publikoetako langileen lana auzitan jartzea». Mujika 2005ean hasi zen gaia aztertzen, eta, haren ustez, lan egin gabeko orduak dira absentismoa, arrazoia edozein dela ere: osasun arazoak, baimenak… Hark, baina, uste du hitzak ez duela tonu gutxiesgarririk, eta garrantzitsuena markoa ezartzea dela: «Hutsuneen %70 jatorriz lanarekin zerikusirik ez duten osasun gaitzen ondorio dira, eta hor jarri behar da arreta».

Confebask «oso arduratuta» dago gaiarekin, eta datuetan oinarritzen du ardura. Haren estatistiken arabera, EAEn egunero 45.000 pertsona ez dira lanera joaten osasun arazoengatik. Horietatik 40.500 lantokiarekin zerikusirik ez duten gaitzei dagozkie, eta 4.500, jatorria lana dutenei —994.077 langile daude izen emanda Gizarte Segurantzan—. Huts egindako egun kopurua ere handiagoa da: EAEn, 19,76 egun dira batez beste urtean eta langileko; Espainian, 16,5.

Osasun bajei erreparatuta, bi zaku handi daude. Batetik, lanetik kanpoko jatorria duten arazoak daude: batez beste, 18,08 baja egun urteko EAEn, eta 14,85 Espainian. Eta, bestetik, jatorria lanean duten arazoen bajak. Kasu horretan datua antzekoa da: 1,68 egun EAEn, eta 1,65 Espainian. «Zergatik dugu osasun txarragoa? Nik uste arrazoi asko daudela», laburbildu du Mujikak.

Riosek, dena den, uste du estatistikei gertuagotik begiratu behar zaiela, eta jatorria lanean duten gaitz asko lantokitik kanpoko gisa diagnostikatzen direla: «Mutualitateen rola da. Lantegian ebakia egiten badut, mutualitateak berretsiko du jatorria lana dela. Baina osasun arazoa psikosoziala bada [estresa, antsietatea…]? Edo gihar edo hezurretakoa? Mutualitateak ezetz esango du, jatorria beste bat dela. Jatorria lana bada, ordaina handiagoa da, eta lehen egunetik jasotzen du langileak». Gai horretan, Mujikak berretsi du arazorik ohikoenak Riosek aipaturikoak direla, psikosozialak eta gihar eta hezurretakoak, hain zuzen.

Mahai ez-politikoa

Confebaskek aspaldi eskatu zion Eusko Jaurlaritzari gaia jorratzeko foro bat sor zezala. Iazko martxoan hasi zen lanean, Elkarrizketa Sozialeko Mahaiaren gerizpean. Mahai tekniko bat da, ez politikoa, eta, patronalaz eta CCOO eta UGT sindikatuez gain, Osakidetzak eta Espainiako Gizarte Segurantzak ere ordezkaritza dute. Aldi baterako ezintasun prozesuen jarraipenerako talde teknikoa da haren deitura, eta osasun jatorriko hutsuneak aztertzen ditu bakarrik. Absentismo hitza ez da ageri, eta oraindik ez dira hasi arrazoiak aztertzen.

Hori izango da talde horren korapilorik estuena: osasun arrazoiengatik harturiko bajen zergatia azaltzea. «Nire ustez, arrazoia ez da bakarra. Arrazoi ugari daude; guk ez diogu inori errua bota nahi, ardura partekatua da», azaldu du Mujikak. Rios, berriz, arrazoi batzuk ematen ausartu da: «Asko izan daitezke. Gurean gorputza gehien hondatzen duten lan batzuk ditugu; esaterako, industria. Gainera, zaintzak gero eta pisu handiagoa du lan merkatuan. Zaintzaileek, garbitzaileek… gaixotasun profesional jakin batzuk dituzte, gorputzari kalte egiten diotenak. Langileen zahartzea ere aipatuko nuke». Riosek, halaber, erantsi du asko gehitu direla arazo psikosozialek eragindako bajak, eta lotura zuzena dutela lan baldintzekin.

Osagarrien eragina

Mujikarentzat, baina, ez dira nahikoa EAEko datuak azaltzeko. «Adina faktore garrantzitsua izan daiteke, baina inguruko lurraldeetako batezbestekoa antzekoa da. Jarduna ere izan daiteke horren eragile, baina industria nekazaritza baino gogorragoa al da? Era berean, esan behar da gure lan itunak direla baja dirusaria hobetzeko soldata osagarri gehien dituztenak». Osagarriak al dira arrazoia? Mujika ez da sartu horretan: «Beti ateratzen den gai bat da. Baina beste arrazoiak bezala. Hori bai, Euskal Herriak dituen berezitasunetako bat da».

CCOOko ordezkariak argi du bajen soldata osagarriak eztabaidatik kanpo utzi behar direla. «Eskubide bat dira, negoziazio kolektiboaren fruitu, eta ez diegu muzin egingo». Riosek azaldu du bajan egon ala ez langileak gastu berberei egin behar diela aurre, eta zaurgarritasun hori leuntzeko sorturiko eskubideak direla osagarriak. Era berean, gaineratu du osagarriek baldintza asko izaten dituztela: «Askotan, bajaren luzeraren eta gaitzaren jatorriaren araberakoak dira».

Mujikak zehaztu du bajen pilaketak kalte ekonomiko handia egiten diela enpresei. «Zama handia dira lehiakortasunari begira. Hasteko, enpresak langilearen kotizazioak ordaindu behar ditu. Gero, bajako laugarren egunetik hamabosgarrenera arte enpresak ordaintzen du prestazioa, eta, lan itunean zehaztuta egonez gero, agian lehen egunetik. Hortik aurrera, Gizarte Segurantzari dagokio ordaintzea: soldataren %60 lehenbizi, eta %75 gero. Baina osagarriak badaude, enpresaren gain dira. Eta gero, ordezko bat kontratatzearen kostua». Confebasken arabera, iaz Gizarte Segurantzak 13.500 milioi euro bideratu zituen aldi baterako ezintasunen prestazioetarako, aurrekontu osoaren %6,2.

Medikuen rola

Osasun bajen auzian lehen arretako medikuak egiten du galbahea. Hark erabakitzen du langile bat lanera joateko moduan dagoen ala ez. «Baja ez da eskatzen, jaso baizik. Langile batek jasotzen badu, horrek esan nahi du osasungintzako profesional baten ustez haren lan jardunak sendatze prozesua oztopatu dezakeela», nabarmendu du Riosek. Haren iritziz, absentismoa arazo larri gisa jorratzean, medikuen profesionaltasuna auzitan jartzeko asmoa dago. «Hutsuneekin arazo bat badago, osasun sistema publikoa indartzea da hura konpontzeko lehen pausoa», gehitu du.

Patronalek ere ez diete medikuei leporatzen errua, eta absentismoaren gaia ateratzen dutenean asko zaintzen dituzte hitzak haiek aipatzean. Mujikak ere hala egin du: «Medikuak profesional oso onak dira, eta ikusi baino ez dago nolako egoeran diharduten. Medikuak baja ematen badit, zerbaitegatik ematen dit». Alde horretatik, patronalak dio arazoaren inguruko «kontzientzia sortzea» duela helburu: «Askok arazo bat dagoela ukatzen dute, eta guk errealitate hori erakutsi nahi dugu. Auziari begiratu nahi ez dionik badago, eta horrela ere ez da konpontzen».

Lanera minez?

Osasun arazoen eta lanaren arteko harremanak badu beste alde bat: zenbat joaten dira egunero lanera minez edo gaixo? «Kasuak ezagutzen ditugu», salatu du Riosek: «Bajan behar lukeen jendea, eta lanera doana. Behin-behinean den langileak, esaterako, kostata hartuko du baja. Gaitza diagnostikatuta eduki arren, lanera joaten jarraitzen dute, eta okerrera egiten». Mujikak ere aitortu du hori gertatzen dela, «ziur», baina, «presentzialismoa bezala» oso zaila dela neurtzen. Haren ustez, baina, baja behar baino gehiago luzatzen dutenek kalte egiten diete lanera minez doazenei.

Kutxabankek 330,5 milioi euroko etekin garbia izan du 2022an, ia % 53 gehiago. Anton Arriola Kutxabankeko presidenteak eta Javier Garcia Lurueña kontseilari ordezkariak taldeko balantzea aurkeztu dute, eta 2022ko gertaerei aurre egiteko Kutxabankeko gaitasuna azpimarratu dute.