Bi zauritu, horietako bat oso larri, Tubos Reunidosen izandako istripu batean

1.455 milioi bildu ditu Espainiako Ogasunak energia enpresei eta bankuei ezarritako zergaren lehen ordainketan. Monterok zehaztu du 817,4 milioi euro bildu dituztela energia enpresetatik eta 637,1 milioi bankuetatik. Astelehenean bukatu zen lehen ordainketa egiteko epea.

Eraikuntzaren munduan hogei urtekoa baino ibilbide luzeagoa du Ane Alonso arkitektoak (Bilbo, 1971), berregituratze lanetan batez ere. Eraikuntzan emakumeen falta dagoela ikertu du Alonsok, eta Emakunderen Lan eta Ikerketen saria irabazi berri du.

Diozu zure ibilbidean ez duzula emakumerik ikusi obra lanetan. Horrenbesterako al da egoera?

Bai, errealitatea hori da. Eraikuntzetan eta berrikuntzetan, obran bertan, ez dago emakumerik. Ez daude, ez dira sektore horretara iritsi. Badaude obretan lan egiten duten emakume kualifikatuak, arkitektoak eta aparejadoreak esaterako. Lanen proiektuetan eta zuzendaritzan daude gehienbat, laneko segurtasun eta osasun arloan asko. Koordinazioan ere gero eta gehiago daude, baina peoirik apenas dagoen.

Obra lanetan %1 direla diozu.

Eraikuntzako talde guztiak kontuan hartuta %8 dira, oso portzentaje txikia, baina obra lanetan batez beste %1 baino ez dira. Hala ere, azpikategoria batzuetan, zurgintzan, soldatze eta hormigoi lanetan, adibidez, Espainia osoan ez du emakume bakar batek ere jarduten. Emakume gehien dabiltzan azpikategoriak elektrizitatea eta margoketa dira, baina %1,5era iristen dira soilik.

Zure ustez, zergatik daude hain emakume gutxi?

Ikerketan azaldu dudan bezala, hainbat kontugatik da egoera horrelakoa. Oraindik ere uste da eraikuntzan peoi gisa lan egiteko indar fisiko handia eduki behar de, eta, horrekin lotuta, beste uste bat da emakumeok ezin dugula indar hori lortu. Aurreiritzi horiek eragiten dute emakumeak gerturatu ere ez egitea eraikuntzaren mundura. Ez dute aukera gisa buruan.

Ikerketa hau egiteko ideia izan nuenean, gertutik jakin nahi nuen emakumeak zergatik ez diren lan esparru horretara hurbiltzen, baina zaila izan zen, zehaztu gabeko eremu bat baita. Horregatik, eraikuntzan lan egiten duten emakume gutxi horietako lau elkarrizketatzea lortu nuen, haien bizipenen eta zailtasunen berri jakiteko.

Asko aldatu al da eraikuntza lana?

Nahiz eta azkenaldian bilakaera bat egon den genero rolen inguruan, eraikuntza lanen pertzepzioan badirudi gizarte iruditerian izoztu egin dela nolakoa den eraikuntza lana. Gizartearen usteak ez du zerikusirik errealitatearekin: teknologiaren aurrerapenengatik eta tresna espezifikoen erabilerarengatik, gaur egun ez da hain garrantzitsua indarraren erabilera. Zikintasuna, zarata… Asko aldatu da dena, makineria batez ere, eta asko erraztu du peoien lana.

Eraikuntzako langile batean pentsatzen badugu, denoi etortzen zaigun irudi bat, gizon indartsu eta zakarrarena. Beste lanbide batzuen inguruko ustean bilakaera egon da, nekazaritzan adibidez; eraikuntzan, ordea, ez.

Uste duzu beldurra ere badagoela?

Horrek ere aurreiritziekin du zerikusia, emakumeak beldurtiagoak garela oso errotuta baitago gizartean. Gainera, obran lan egiteko, ez duzu ausarta izan behar, zuhurra baizik, eta segurtasun araudia betetzea da garrantzitsuena. Hori eginez gero, arriskuak izugarri murrizten dira.

Ni, adibidez, aldamiora igotzen naiz askotan, eta ezagutzen ditudan emakumeek esaten didate: «ni ez nintzateke igoko». Egia da ez dela bulegoko lan baten modukoa, baina ez ditu eskatzen emakumeok emakume izate hutsagatik lortu ezin ditugun ezaugarriak. Eta kontu handia izan behar dugula esanez hezten bagaituzte emakumeok txikitatik, gizonek orokorrean ez dituzten oztopoak izango ditugu aurreantzean ere.

Lana sexuaren arabera banatzen dela, hori dago atzean?

Lanaren antolaketa baino gehiago, bizitzaren antolaketa ere bada. Etxeko gizona lanera ateratzen zen, eta emakumea etxean geratzen zen etxeko lanak eta zaintzakoak egiten; aspalditik dator hori. Gainera, gizonaren lanari balio handiagoa eman zaio emakumearenari baino. Zaintza lanei balioa kendu zaie, eta horretarako ezaugarri bereziak ditugula egotzi izan digute emakumeoi.

Sabai baten beharra giza espeziearen hasieratik egon da, eta eraikuntza lanak ordutik datoz. Garai horretan indar handiagoa behar zen, eta, besteak beste, horregatik ez dute emakumeek hainbeste parte hartu lan horietan. Ordutik, emakumeoi ez digute lan horietan aritzen utzi, eta egun ez gaituzte bultzatzen horretan jarduteko.

Desoreka hori al da emakumeen eta gizonen errentaren arteko egungo ezberdintasuna?

Lan feminizatuak beti egon dira gutxietsita, eta eraikuntzan guztiz kontrakoa gertatzen da, oso maskulinizatuta baitago, eta askoz hobeto ordainduta dago. Etxeko langileek gutxieneko soldata irabazten dute, urtean 13.500 euro inguru 2021ean, eta eraikuntzako oinarrizko peoi batek urtean 23.000 euro, Bizkaiko Eraikuntzako Hitzarmen Kolektiboaren arabera. Etxeko langileek baino ia %70 gehiago irabazten dute eraikuntzako langileek; gainera, kontuan hartuta kualifikatu gabeko lanak direla biak. Astakeria bat da, bai soldaten arteko arrakala, baita eraikuntza lanetan emakumeak %1 izatea ere.

Gainera, enpresaburuek diote langileak falta direla.

Hala da, merkatu aukera bat da eraikuntza. Lanean etengabe entzuten dut ez dagoela eskulanik. Eraikuntzak emakumeak behar ditu obran lanean, eta biztanleen erdien indarra ari da alferrik galtzen. Beharrezkoa da egoera hau argitara ateratzea. Bertan sartuta dauden alde guztien indarrak batu beharko lituzke arazo horrek, egoera aldatzeko. Hala ere, badirudi inor ez dagoela kezkatuta gai honekin. Egoera are kezkagarriagoa da, datuek erakusten baitute ez dagoela inolako bilakaera positiboren zantzurik.

Argi dago merkatuak ez duela bere kabuz aldaketarik egingo, ez dago hori pentsatzeko arrastorik. Gainera, salbuespenak salbuespen, ez dago emakumeak eraikuntzan sartzea bultzatzeko saiakerarik.

Zeintzuk dira salbuespenak?

Ikerketa egiteko jaso ditudan testigantzetan ikusi dut eraikuntzarekin zerikusia duten formakuntza zikloetara iristen diren emakume urriei atzera eginarazten dietela irakasleek ere. Zurginak, adibidez, kontatu zidan praktikak egiteko orduan tailer batera bidali beharrean egur biltegietara bideratzen saiatzen zirela. Peoiak ere antzeko zerbait kontatu zidan, irakaskuntza zentroek ez dietela behar duten laguntza ematen; are gehiago, galgatu egiten zituztela. Horrez gain, diote izugarri kostatu zitzaiela praktikak egiteko enpresa bat aurkitzea.

Hori dela eta, Eraikuntzako Lan Fundazioak Europako proiektu bat du, eta emakumeak sektorera gerturatzen saiatzen dira ikasleengan eta irakasleengan eraginez; esan bezala, askotan irakasleek berek jartzen baitizkiete oztopoak.

SMNk bertan behera utzi du greba, baina berriro helduko dio Foru Gobernuak adostutakoa betetzen ez badu

Garraioetako Estatu idazkariak eta Renfeko presidenteak kargua utzi dute. Kantabriarako eta Asturiaserako zabalera metrikoko tren berriek sortutako polemikaren ostean iritsi da iragarpena.

Osakidetzak astearte honetan irekiko du 7.639 lanpostu eskainiko dituen lan eskaintzan izena emateko epea. Martxoaren 20ra arte egongo da zabalik epea, eta Osakidetzaren webgunean bertan eman beharko dute izena horretarako asmoa dutenek. Lehenengo azterketak udatik aurrera egingo dituzte.

Espainiako Nekazaritza ministroak jaki ekoizle, banatzaile eta saltzaileekin aztertuko du prezioen gorakada. Urtebetean % 15 baino gehiago garestitu dira oinarrizko elikagaiak, eta horri irtenbidea bilatzeko asmoz batzartuko dira.

Espainiako Lan Ikuskaritza Deloitte, PwC, EY eta KPMG —Lau Handiak izenez ere ezagunak—aholkularitza enpresak ikertzen ari da, egiaztatzeko enpresa horietako langileen lanaldiek legea betetzen duten. Izan ere, lan esparruko abusuen artean ohikoak dira kontratuetan zehaztutako ordutegiak luzatzea, ordu estrak ez ordaintzea eta lanaldiaren erregistroa faltsutzea. Baina langileei zor zaien dirutik harago, haien osasuna dago jokoan.

2016an 745.000 lagun hil ziren astean 55 ordutik gora lan egiteagatik, OME Osasunaren Mundu Erakundea k eta OIT Lanaren Nazioarteko Erakundeak egindako txosten baten arabera. Horietatik guztietatik, 398.000k apoplexia bat —iktusa— izan zuten, eta 347.000k, berriz, kardiopatia iskemiko bat. Bada, ikerketak adierazten du astean 55 ordutik gora lan egiteak %35 areagotu dezakeela apoplexia bat izateko arriskua, eta %17 kardiopatia iskemiko bat izatekoa.

Ikerketan, 194 herrialdetako eta 2000 eta 2016 bitarteko datuak alderatu zituzten. Hamasei urte horietan, %29 handitu ziren lanaldi luzeekin lotutako heriotzak. Egun, astean 48 ordutik gora egiten dituzte lan mundu osoko langile guztien herenek: %35,4k.

Osalan erakundeko lan osasunaren arduradun Aitor Gisasolaren arabera, «zaila da» horrelako ikerketak Euskal Herrian egitea; batetik, «datu adierazgarriak» lortzeko «pertsona askoren datu asko» bildu behar direlako; eta, bestetik, Euskal Herrian lanaldi luzeak dituzten langileak legez kanpoko egoeretan daudelako. Ezaugarri horiek «nabarmen» zailtzen dute horren inguruko ikerketa sakonak egitea.

Hala ere, Gisasolaren esanetan, dauden ebidentziek agerian uzten dute lan jardunaldi luzeen eta iktusen eta arazo kardiobaskularren arteko lotura. Horiez gain, beste osasun konplikazio batzuk ere aipatu zituen, hala nola neke kronikoa, diabetesa, infekzioak, loaren alterazioak eta ziatika. Are, OMEko eta OITko adituek ohartarazi dute neke kronikoak bizi estilo kaltegarriak sustatu ditzakeela; besteak beste, alkoholaren eta tabakoaren kontsumoa handitzea, ariketa fisiko gutxi egitea eta elikadura ez zaintzea.

Ikerketa horietan, ordea, ez dituzte emakumeek eta gizonek izan ditzaketen osasun arazoak bereizten. Gisasolak azaldu zuen horrek «bikini efektua» sortzen duela; hots, ziurtzat jotzen da gizonek pairatzen dituzten ondorio berak pairatzen dituztela emakumeek, nahiz eta horren frogarik ez izan. Horiek hala, ikerketek «genero ikuspegia falta» dutela aitortu zuen arduradunak.

Ikuskariek ezin dena ikusi

Lan Ikuskaritzak helburu du egiaztatzea langileen eskubideak «bermatzen» direla eta legeak «betetzen» direla, Eusko Jaurlaritzako Lan eta Gizarte Segurantzako sailburuorde Elena Perez Barredoren arabera. Entitateak, ordea, enpresetan gertatzen den guztiaren «zati bat bakarrik ikusten du».

Ikuskaritzak halako irregulartasunen berri izan dezake iruzurrak salatzeko buzoi anonimoaren bitartez eta salaketa ofizialaren bitartez. Perezen esanetan, salaketen ondorioz egiten dituzten ikusketek izan ohi dituzte emaitza gehien. Hala ere, «konplikatua da» lanorduekin lotutako arau hausteak frogatzea: «Ezin da ikuskari bat egon langile bakoitzaren atzean». Sailburuordeak azaldu du ikuskariek langileen elkarlana behar izaten dutela batzuetan, baina askok «beldurra» izaten dutela ikuskaritzarekin elkarlanean aritzeko.

Horiek hala, lanorduen erregistroa hobeto kontrolatu ahal izateko neurri bat jartzekotan da Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako Lan Ikuskaritza, Kataluniako Lan Ikuskaritzarekin elkarlanean. Perezek iragarri duenez, asmoa da peritatze informatiko bat abian jartzea, elektronikoki egiten diren lanaldien erregistroak ikuskatzeko eta lanorduen kontabilizaziorik B ereduan egiten den egiaztatzeko.

«Horren bitartez, posible izango da egiaztatzea langile batek bere lanaldian egin dituen lanorduen erregistroa manipulatua izan den», azaldu zuen. Pare bat egoera aipatu zituen adibide gisa: «Erregistroaren arabera, langile bat 19:00 arte aritu da lanean. Baina erregistro horren azpian beste kontabilizazio bat aurki dezake ikuskatzeak, eta, agian, horren arabera, 21:00 arte aritu da lanean ordenagailua. Azken finean, informatikan beti gelditzen da arrasto bat».

Etxea lantoki

COVID-19aren pandemia iritsi, eta, egun batetik bestera, etxeak lantoki bilakatu ziren askorentzat. Pandemiaren aurretik zabaltzen hasia zegoen joera arau bihurtu zen denbora laburrean. Ordutik, telelanaren onurak goraipatu dituzte batzuek, eta horren ahulguneak salatu besteek.

Perezen arabera, ezaugarri «konplexuak» ditu telelanak, eta uste du arautu egin behar litzatekeela; izan ere, ikuskaritzan «kezka gehien» sortzen duen gaietako bat da. «Zer gertatzen da langile batek, bere lanorduetan, etxean istripu bat badu? Lan istripua da ala ez da lan istripua? Gaur egun, bizitza eta lana gauza bakarrean nahastu dira telelanarengatik», esan zuen.

Kezka bera azaleratu du Gisasolak, uste baitu telelanak lausotu egin dituela etxeko eta laneko espazioen mugak. Haren esanetan, lan presentzialaren baldintza berak izan behar ditu telelanak. «Langileen osasuna zaintzeko ezinbestekoa da etxetik egindako lanorduetan lantokiko ohiturak eta arauak mantentzea», adierazi du.

OME Osasunaren Mundu Erakundeko teknikaria eta epidemiologoa da Frank Pega, eta lanaldi luzeek langileen osasunean duten eraginak ikertzen ditu.

Zuen ikerketaren arabera, 2016an 745.000 lagun hil ziren astean 55 ordutik gora lan egitearen ondorioz. Datu harrigarria da hori.

Hori da, urte hartan 745.000 lagun hil ziren iktus baten edo bihotzeko gaixotasun iskemikoaren ondorioz. Horiek guztiek astean 55 ordutik gora egin zuten lan. Hala ere, 745.000 heriotza tragiko horiek icebergaren punta baino ez dira. Lanaldi luzeek beste gaixotasun edo osasun arazo batzuk ere eragin ditzakete, baita lan istripuak izateko aukerak areagotu ere. Esaterako, 2016an 23 milioi lagunek desgaitasunen bat edo osasun arazoren bat garatu zuten lanordu asko egiteagatik. Gure ikerketaren arabera, hamar langiletik batek lanaldi luzeak ditu. Izugarri handia da kopuru hori.

Iktusez eta arazo kardiobaskularrez gain, zer bestelako osasun arazo eragin ditzakete lanaldi luzeek?

Lan jardunaldi luzeek estres psikologikoa eta fisikoa eragiten dute, eta estres horrek zuzeneko eta zeharkako ondorioak ditu. Batetik, estresa handia denean, garuneko zelulei eta arteriei kalte egiten dieten hormonak sortzen ditu gorputzak. Horrek zuzenean eragin dezake iktus bat edo istripu kardiobaskular bat.

Bestalde, lanaldi luzeek joera arriskutsuak eta kaltegarriak sustatu ditzakete. Adibidez, alkohol eta bestelako droga gehiago kontsumitu ohi dituzte lanordu asko egiten dituzten langileek, estres handiari aurre egiteko. Halaber, estres handiak ekar dezake elikadura gutxiago zaintzea, eta, noski, lanean ordu asko ematen baditugu, denbora gutxiago dugu kirola egiteko.

Azken urteotan telelana ohiko bilakatu da. Etxetik lan egiteak ba al du lanaldi luzeagoak egiteko arriskua?

Bai, zalantzarik gabe. Gure ikerketak ez du arlo hori ikertu, baina badaude zenbait ikerketa horren inguruan, eta, horien arabera, langileek ordu gehiago egiten dituzte lan etxetik ari direnean. AEB Amerikako Estatu Batuetako Ikerketa Ekonomikoaren Bulego Nazionalak egindako ikerketa baten arabera, COVID-19aren pandemian jendea etxetik lan egiten hasi zenean, %10 egin zuten gora langileen asteko lanorduek. Hau da, pandemiaren aurretik astean 50 ordu lan egiten zituen norbaitek 60 ordutik gora egiten zituen konfinamenduan.

Zenbat ordu egin beharko genituzke lan?

Astean 55 ordutik gora lan egiteak lotura hertsia du iktusekin eta arazo kardiobaskularrekin. Gainera, hainbeste ordu lan egitean, produktibitatea jaitsi egiten da. Beraz, osasungarriena astean gehienez 45 ordu lan egitea izango litzateke, eta, hobeki, 35 eta 40 ordu artean.

Lanordu luzeek osasun arazo berak eragiten dizkiete emakumeei eta gizonei?

Galdera interesgarria da hori. Gure ikerketan ez genituen datuak sexuaren arabera aztertu. Beraz, ondorioztatu genuen osasun arrisku berei egin behar dietela aurre lanordu asko egiten dituzten gizonek eta emakumeek. Are, litekeena da astean 55 ordutik gora lan egiten dutenen artean, gizonak gehiago izatea, oro har, gizonezko langile gehiago daudelako. Dena den, emaitza horiek badute muga handi bat. Izan ere, ikerketan ordaindutako lanak bakarrik hartu genituen kontuan. Ezin izan genituen ordaindu gabeko lanen datuak eskuratu, eta, horietan, emakumeak dira gehiengoa. Esaterako, etxeko lanak egiten dituzten emakumeak.

Lanaldi luzeak ohikoagoak dira sektore batzuetan besteetan baino?

Gure ikerketan mundu osoko 50 urtetik gorako langileak hartu genituen kontuan. Ez genituen datuak sektoreka aztertu, ez dakigu sektoreren bat bereziki arriskuan dagoen. Baina aintzat hartuta hamar langiletik batek lanaldi luzeen ondorioak jasaten dituela, ez da lan sektorearen araberako arazo bat, lanaldi luzeak mundu osoaren arazo bat dira.

Eta ba al dago alderik eremu geografikoaren arabera?

Munduko zenbait tokitan bereziki ohikoak dira lanaldi luzeak; Pazifiko mendebaldean eta Asia hego-ekialdean, adibidez. Gainera, eremu horietan daude populazio handiko bi herrialde: Txina eta India. Langile horietako asko pobreak izan ohi dira, eta lanaldi luzeak egin behar dituzte hilaren amaierara iristeko.