Zurrumurruz betetako itxaronaldi luzearen ostean, asteon baieztatu du Volkswagenek 2026ra arte 1.024 milioi euro inbertituko dituela Landabenen, lantokia auto elektrikoen produkziora egokitzeko. Maria Txibite asteartean bertan izan zen Wolfsburgen, taldearen egoitza nagusian, eta pozarren aldarrikatu zuen «Nafarroan inoiz egin den inbertsiorik handiena» dela. Historikoa da, bai, eta bere legealdi amaierarako garaipen politiko gisa saldu du hainbeste espero zen albistea. Dena den, tentuz ibili beharko luke, lerroburuaren distiraren atzean oraindik zalantza asko geratzen direlako argitzeko.

2020 amaieran, hurrengo belaunaldirako estrategia aurkeztu zuenean VW taldeak, ibilgailu elektrikoen eta autonomoen aldeko apustu irmoa egin zuen. Hiru bateria fabrika eraikitzea aurreikusi zuen hasieratik: lehenengoa, Alemanian; bigarrena, Suedian; eta, azkena, Espainian. Hirugarren hautu hori baldintzatua izan zen, Europako funtsen araberakoa, baina halaxe sartu zituen apustu horren barruan Iruñeko eta Martorellgo Seaten lantokia. Ezin da hiruki hori ahaztu Iruñeko inbertsio historikoa aztertzekoan. Izan ere, Saguntuko fabrika erraldoia egiteak 3.000 milioi euro eskatuko ditu, eta Martorellgoak, beste 3.000 milioi.

Hain zuzen ere, Bartzelonako fabrikak irakaspen latza utzi du. Auto elektriko bakoitza ekoizteko ordu bat gutxiago behar denez, fabrikak kalkulatua du 1.500 lanpostu sobera daudela. Nafarroan ez da halakorik espero, azken urteetan motorrak ez direlako bertan egiten, eta, ondorioz, espero da egungo konbustio autoak egiteko behar den denboraren antzekoa izango dela; alegia, teorian, antzeko lanpostu kopurua beharko da.

Dena den, hori dena ikusteko dago. Orain, zuzendaritzaren eta hautatu berri den langileen batzordearen artean industria proiektuari buruzko xehetasunak negoziatuko dituzte, eta orduan ikusiko da zeintzuk diren VW taldearen asmoak. Erabakitzeko autonomia aldarrikatu nahi du Landabenek: ahalik eta auto gehien ekoitzi, enpleguei eta fabrikatik kanpoko hornidura parkeari eusteko. Kezka dago, iaz ikusi baitzen VW taldeak produkzioaren zati bat Bartzelonara eramatearekin joka dezakeela, hango enplegu galera konpentsatzeko. Susmatzen da, halaber, auto elektrikoari buruzko negoziazio politikoetan PSOEk aldagai hori mahai gainean jarri duela.

Gainera, hiru urte inguru beharko dira fabrika auto elektrikora egokitzeko, eta UGTko Alfredo Moralesek ohartarazi du «basamortuko zeharkaldi luzea» izango dela trantsizio epe hori. Ohiko produkzioa murriztu egingo da, eta horrek ondorioak izango ditu lan arloan. 2026ra onik iristeak ez du derrigorrez esan nahi hortik aurrerako bidea erraza izango denik. Garrantzitsua da Landaben etorkizuneko apustu horretan egotea, baina ikusteko dago baita ere merkatuak nola erantzuten dion apustu horri. Azpiegitura elektrikoak nabarmen azkartu beharko dira, bederen Europa hegoalde honetan, erosleek auto elektrikoak eros ditzaten. Europa iparraldean (Herbehereak, Alemania edo Eskandinavia) egoera bestelakoa da, eta, hain zuzen ere, Iruñeak VW eta Skoda markako auto elektrikoak ekoiztea bada etorkizun ziurgabe horretarako segurtasuneko koltxoi bat —Seaten aldean—.

Azkenik, beste seinale on bat da auto elektrikoetarako bateriak Landabenen muntatzeko pabiloi bat eraikiko dela. Hau da, bateriak ez dira osorik Saguntotik iritsiko. Funtzio hori hartzeak lanpostu batzuk sortuko ditu, baina, gainera, autonomia bat ziurtatzen dio Iruñeari, aurrerago hidrogenoaren aldeko hautu batera egokitu behar izanez gero.

Satsek erizaintzako eta fisioterapiako greba deitu du Nafarroan otsailaren 28rako. Sindikatuak adierazi duenez, Osasun Sailarekin lortutako akordioak “erizaintzako lan baldintzak okertuko ditu”.

Nolakoa iduritu zaizu filma?

Biziki interesgarria da, gure laborantza filosofia aitzinerat ematen baitu: etxalde ttipia, lekuko arrazak, etxalde ttipiak bere ingurumenarekin duen lotura: pozoirik gabe, abereekin harremana.

Kontsumitzailea ere aipu da.

Biziki ontsa erakusten du, azkenean, kontsumitzaileak duela hautatu behar zer erosten duen. Etxalde ttipiak zer lotura duen janarien gustuarekin.

Idokikoak hurbileko saltze sareetan zarete. Ez ote da muga batera heldua, jende gehiena supermerkatuetara joaten baita?

Ez da dudarik badela anitz egiteko oraino. Gure sarea garatzen ari da, baina ttipi-ttipia da. Ipar Euskal Herrian, jendeen %80k kontsumoa supermerkatuetan egiten dute. Sekulako lana bada oraino biztanleria orokorra gure laborantzari buruz bihurtzeko. Guk gure sareak garatzen ditugu ditugun ahal ttipiekin.

Ahal ttipiegiak?

Supermerkatuen aldean, gure sarea ahula da komunikazioan. Hego Euskal Herrian hiri handiak dira, biztanleria handia, baina inportantea da erakustea jende batzuk badirela han ere gure laborantza aitzinerat emateko. Lan ttipiak dira, baina lan ttipi bat beste baten ondotik, kontzientzia bat ematen du. Kontsumitzaileak behar du ohartu badela hemen beste modelo bat.

Ardura etxe ekoizpenen prezioa aipatzen da muga bezala.

Beti entzuten dugu gure ekoizpenak biziki karioago direla besteak baino; hori ez da egia. Supermerkatuetan saltzen diren gauzekin konparatzen badugu, segurki, iduri du prezio ttipiak direla, baina, so egiten bada barnetik, usu ekoizpen batzuk biziki kario dira. Marketinarekin badakite egiten, eta iduri luke merkeago dela, baina ez da hala. Eta behar da so egin ekoizpen merke batzuen gibelean zer laborantza den: industriala, eta laboraria bera ez da ongi ateratzen. Aski da so egitea 50 urte hauetan zenbat laborari desagertu diren.

Hortik kontsumo hautuarena?

Denak erantzule gara. Kontsumitzaileak du eginen biharko laborantza zein izanen den. Lehen, gure aitatxi-amatxien buxetaren %50-60 jatekoarentzat zen. Orain, zenbat da: %20-30? Beste gauza batzuei buruz eman dute jendeek: deskantsatzeko edo. Jendeak ez du sobera pagatu nahi jatekoarentzat. Kontsumitzaileak momentu batez beharko ditu hautu batzuk egin. Bestenaz, hola segitzen badu, gure laborantza desagertuko da. Gu ere, laborariak, kontsumitzaile gara, eta denak hobendun gara. Behar genuke kasu eman.

Landarlan Gipuzkoa hegoaldeko Goierri eskualdeko ingurumen elkartea da. Aralar, mundua leku den lurra dokumentala egin zuen duela bost urte, eta ikus-entzunezkoekin bide bat hasi, bidenabar. Euskal Herriko ehun bat antzokitan erakutsi zuten orduko dokumentala. Besteak beste, Ipar Euskal Herriko Idoki etxe ekoizleen elkartearekin partaidetzan, dokumental berria atera zuen iaz: Zure platerean hasten da mundua. Atzo ikusten ahal zen Donibane Garaziko zinema gelan.

Ion Fontenla elkarte horretako partaidea da, eta Zure platerean hasten da mundua filma zuzendu du. Landarlan, Goierri aldean, ekologiaren zaintzeko elkartea dela erran du: “Saiatzen gara ingurumen afera guztietan hor egoten”. Dokumentalak sentsibilizaziorako tresna egokiak zaizkio Landarlani. Lekuan lekuko heinean “arazo global” batzuen jorratzea du xede: “Bioaniztasunaren arazoa, adibidez, mundu mailako arazoa da, baina Aralarko dokumentalarekin gai hori landu genuen”.

Ikusi gehiago: «Kontsumitzaileak momentu batez beharko ditu hautu batzuk egin»

Aldi honetan, agroekologian ari diren etxalde ttipiak dituzte aipatu, Euskal Herriko gizarteak dituen janaria erosteko eta jateko moldeak galdekatzeko.

“Elikadura mota desberdinek ez dute aztarna bera uzten ingurumenean”, esplikatu du Fontenlak. Horregatik, ingurumenari kasu emanez ari diren etxe ekoizleengana joan dira dokumentalerako: “Ahalik eta modurik jasangarrienean ekoizten duten ekoizleengana jo nahi izan dugu, zuzenean. Ikaragarriko kalitateko produktuak egiten dituzte, ingurumenean kalterik batere ez edo oso txikiak sortuz”. Dokumentalean agertzen den Mikela Untsain erlezain saratarra aipatu du Fontenlak laborantza horren eta bioaniztasunaren arteko harremanaren munta zehazteko: “Erleekin lan egiten du; pentsa harentzat zein garrantzitsua den bioaniztasuna ongi zaintzea”.

Kontsumo ereduak

Agroekologian ari diren ekoizleen lekukotasunez gain, kontsumitzaile gune batzuk ere erakusten ditu dokumentalak; tokiko janari nagusiki biologikoarekin ari den jatetxe bat, ekoizle ttipiek hornitu saltegi edo merkatuak bezala.

Fontenlak adierazi du ikusleari erosteko gunearen hautuaz ohartaraztea dela asmoa: “Ikusleari erakutsi nahi diogu ez dela berdina supermerkatu batean edo merkatu batean erostea”.

Orona industria enpresak Gipuzkoan duen jatetxe bat erakusten dute filmegileek, konparazione. Eraikin arras moderno batean da. “Kontraste hori nahi izan dugu erakutsi. Biztanleriaren ia %80 hiriburuetan bizi da, eta film honetan ia denbora guztian landa eremua ikusten da. Nahitara joan gara toki industrializatu horren bila”, erran du Fontenlak. Nagusiki jatetxe horrek inguruko ekoizle agroekologikoekin lan egiten duela erakutsi nahi dute hala.

Euskal Herrian barna berrogei bat aldiz erakutsi dute dokumentala jadaneko egileek. Ikustera joan diren jendeen oharretarik, erosteko usaietan aldaketa baten mentura berririk ez da baitezpada oraino agertu. Fontenlak dioenez, gaiarekin lehenagotik interesa zuten ikus-entzuleak baitziren gutiz gehienak: “Aitortu beharra daukat filmera etorri diren gehienak, modu batean edo bestean, pixka bat sentsibilizatuta daudenak direla”. Beste kontsumo batean ari direnak jada, hots. Hedapenak zabalagoa izatea erdietsi behar litzateke beste jende batengana heltzeko: “Supermerkatuetara joaten direnengana iristeko, beharko genuke beste zerbait. Esate baterako, telebista publiko batean emankizun bat edo”.

Horregatik, filma geletan erakusteaz gain, eskoletara joateko kanpaina bat bidean du Landarlanek. “Hezitzaileak baditugu gurekin, eta solasaldi-merienda modukoak ari gara antolatzen”. Bestalde, merkatuetan ere mahaiak jartzen dituzte, eta, Idokiren gisan, etxalde bisitak egiten dituzte EH Kolektiboarekin elkarlanean.

Janari ekologikoari egiten zaion prezioaren auzia ere dudan ezarri nahi dute Landarlanekoek, Idokikoek bezala. Dena baita zeri lehentasuna ematen zaion. Fontenlak badaki franko supermerkatuetara joaten direla, merkeago zaielako: “Elikadura osasuntsua kasik pribilegioa bilakatu da gaur egungo gizartean. Garestiagoa da hiru porru erostea, plastikan paketatu paella bat baino. Hor arazo larri bat daukagu”. Alor horretan, desoreka bestelakotzeko, herritarrek berek eta erakundeek beren egitekoa baluketela iduri zaio.

Fikzioa lagun

Zure platerean hasten da mundua dokumentala, forma aldetik ere, zerbait bizia bezala apailatu zuten egileek. “Hasieratik garbi geneukan nahi genituela nekazari bat, abeltzain bat, erlezain bat eta kontsumitzaile bat. Lau horien bizia erakutsi nahi genuen”.

Horiez gain, fikziozko zati antzeztuak ere agertzen dira, Maitena Salinas eta Maria Redondo antzezleen eta Andoni Aizpurua ETB1eko eguraldi aurkezle ezagunaren arteko solasak direla medio. “Horrek egiten du ekoizle guzien arteko lotura”.

Argazki zuzendaria Iban Toledo izan da, eta Fontenlak goraipatu du egin duen lana: “Iban Toledo artista bat da, eta egin dituen planoak harrigarriak dira”.

Idoki sarea, dokumentalean agertzen den Mikel Untsain Sarako erlezainaren bidez ezagutu zuten Landarlanekoek. Arrunt helburu beretan direla uste du Fontenlak. “Agroekologiaren aldeko apustua hartu dute haiek ere: etxalde txikiak, bertakoa, ekologikoa. Filmaren filosofia betetzen du osoki”.

Filmegileari iduri zaio Ipar Euskal Herrian aise lotura gehiago dela laborantza munduarekin Hego Euskal Herrian baino: “Iparraldean asko lotuago zaudete lurrari, aitortu beharra daukat; ziurrenik, landa eremu gehiago dauzkazuelako. Etxeak ez dira horren altuak; industria askoz gutxiago duzue proportzioan”. Ikusi du Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoan usaia aise handiagoa duela jendeak merkatuetara joateko jatekoen erostera. “Barneratuagoa daukazue bertakoa edo etxekoa erostea”.

Horiek horrela, Hego Euskal Herrian ere gauzak aldatzen ari direla dio Fontenlak, emeki bada emeki: “Hazten ari dira hemen ere, nahi baino geldiago bada ere. EH Kolektiboa, Ekolurra, Biolur… hainbat ekoizle elkarte sortu dira”. Orain, erakundeen partetik sustapena behar litzatekeela uste du: “Abeltzaintza eredua, adibidez, buru kantitatean oinarritzen dena izan ordez, posible da buru gutxiagorekin beste era batean ekoiztu eta bizia berdin ateratzea”. Laborantza politiken aldatzeko beharra ikusi du beste eredu bati buruz joateko.

Hemen ikusi teaser-a

Revilla eta Urkullu otsailaren 27an bilduko dira Santander eta Bilbo arteko trenari bultzada emateko asmoz

ANk atzera bota du Repsolek energia enpresei ezarritako zerga behin-behinean indargabetzeko eskaera. Josu Jon Imaz konpainiaren kontseilari ordezkariak uste du neurriak diskriminatu egiten duela, eta ez dela bateragarria Espainiako Konstituzioarekin eta Europako legediarekin.

Bruselak Espainiari 6.000 milioi euro ematea onartu du, funtsen hirugarren ordainketan. Europako Batzordeak egiaztatu du Espainiako Estatuak 2022ko lehenengo seihilekorako hitzemandako erreformak eta inbertsioak egin dituela, eta orain Europar Batasunak eman behar dio oniritzia.

Kutxabankek helegitea aurkeztu du bankuen ezohiko irabaziei ezarritako zergaren aurka. Taldeak agindua behin-behinean geldiaraztea edo bertan behera uztea eskatu du. Helegitea aurkeztu duen hirugarren bankua da.

Bankuek eta energia enpresek helegitea aurkeztu diote ezohiko irabazien gaineko zergari. Atzo, bankuetako bi patronalek errekurtso bana jarri zuten Auzitegi Nazionalean, eta gaur Espainiako Energia Enpresen Elkarteak beste helegite bat jarri du.

EAEko esportazioek errekor berri bat ezarri dute, 2022. urtean 32.500 milioi euroak gaindituta. Inportazio datuak ere inoizko onenak izan dira: 29.411 milioi euro. Horrenbestez, 3.127 milioi euroko merkataritza saldo positiboa izan da.