Europako merkatuek arnasa hartu zuten atzo, asteazkenean jasotako kolpe gogorraren ostean. Goizeko lehen orduetan Credit Suissek Suitzako banku zentralak eskainitako laguntza onartuko zuela iragarri izanak lasaitasuna eraman zuen burtsetara, eta errebote efektua eragin zuen goiz osoan zehar, zenbait kasutan igoera handiak erregistratuz, bereziki bankuen sektorean —sektore horrek pilatu zituen herenegun galerarik handienak—. Bazkalostean, Lagarderen agerraldia gerturatu ahala, izua itzuli zen berriro burtsetara, baina denbora labur batez izan zen, eta berehala heldu zioten goranzko joerari.

Oro har, Europako burtsek positiboan amaitu zuten eguna: adibidez, Frantziako CAC indizeak %2,1ko hazkundea izan zuen, Espainiako Ibex-ek %1,6koa eta Alemaniako Dax-ek %1,7koa. Eurostoxx Europako enpresa handien indizeak %2,1eko igoera erregistratu zuen. Aurreko egunean batez beste %4 inguruko galerekin itxi zuten.

Dena den, banku guztiek ez zuten berdin erantzun. Eguna indartsu hasi zuten guztiek, baina EBZren iragarpenarekin batera zalantzak agertu zituzten, bereziki herenegun ahulen agertu zirenek. Adibidez, Frantziako Societe Generalek %0,2ko galerekin amaitu zuen eguna —asteazkenean %12,2 galdu zuen—, eta BNP Paribasek %1,4ko irabaziekin —%10,1 galdu zuen herenegun—. Espainian, okerren aritu ziren Sabadell —%0,5 galdu zuen atzo eta%10,5 asteazkenean— eta Caixabank —%1,3 galdu zuen atzo eta %6,7 aurreko egunean—. Bestalde, zenbaki positiboetara itzuli ziren BBVA —%3,4ko igoera, asteazkenean %9,6 galdu ostean—) eta Santander —%2,6 hazkundea, asteazkenean %6,9 galdu ondoren—.

Suitzara begira

Bereziki asteazken gauean Suitzako Banku Nazionalak iragarritako laguntzak baretu du egoera. Credit Suissek jakinarazi du gehienez 50.000 milioi franko suitzar eskatuko dituela —50.000 milioi euro inguru—, eta mailegatutako diru horrekin estaliko duela bere bezeroek erretiratutako diruaren eta zorraren zati handi bat. Credit Suissek ziurtatu du kapital betebehar guztiak betetzen dituela, eta arazoak izan arren aurrera egiteko nahiko baliabide dituela.

Kontuak ez zaizkio atera Emmanuel Macron Frantziako Errepublikako presidenteari. Kaleko legitimitatea galdua zuela ikusita, parlamentuarena lortzen saiatu da erretretaren erreforma aurrera atera ahal izateko, baina huts egin du, Senatuaren baiezkoa besapean izan arren. Asanbleako saioa hasi baino lehenago, ministroak bildu zituen Macronek, eta jakinarazi zien gobernuari lege bat bozketarik gabe onartzeko eskumena ematen dion konstituzioaren 49.3 artikulua erabiltzea hobetsi duela. Horrenbestez, erretretaren erreforma indarrean sartuko da, baldin eta gobernuak orain jasoko dituen zentsura mozioek aurrera egiten ez badute.

Mozioak astelehenean bozkatuko dira, eta aitzinera egiteko aukera bakarra da eskuin muturreko eta ezkerreko oposizioak bat egitea eta haiei LR Errepublikanoak alderdiko diputatu batzuk batzea. Bi ekuazioak zailak dira, baina ez ezinezkoak; 49.3 artikulua erabiltzea «demokraziaren aurkako erasotzat» jo dute alderdi desberdinetako diputatuek, eta mozio baten inguruan batzeko aukerak handitu ditu.

Gehiengo osorik gabeko legealdi honetan, atzo arte, hamar aldiz erabili du gobernuak 49.3 artikulua, baina gobernuak aise gainditu ditu zentsura mozioak, ezkerrak ez baititu eskuin muturrarenak sostengatu, ezta alderantziz ere.

LRko disidenteak

LRk ere ez ditu babestu, eta oraingoan ere ez duela egingo iragarri du Eric Ciotti eskuineko alderdiko buruak. Baina LR-ren barruan boto diziplina hutsaren parekoa da, eta Aurelien Pradie diputatu gazteak jakinarazi du ez duela aukera hori baztertzen.

Pradie eta haren inguruko diputatu talde bat izan da, neurri batean, Macron eta gobernua 49.3 artikulua hobestera eraman dituena. Izan ere, hainbat gaitan amore eman ondoren, gobernuak lortu zuen LRko buruzagitza erreformaren inguruan ados jartzea. Baina, kaleko presioak —eta Macroni mesede politikoak ez egiteko gogoak— bultzatuta, eskuineko diputatu asko ez zeuden prest beren alderdiaren agindua betetzeko. «Gobernuak herria entzun izan balu, ez ginateke egoera honetan egongo», justifikatu zuen Pradiek.

Eskuineko diputatu horiek gabe gehiengorik ez zuen erreformak, eta arriskurik ez hartzea erabaki zuen Macronek. Erreforma ez onartzeak «finantza arrisku oso handiak» ekarriko ditu, haren esanetan. Ukatu egin zuen 49.3 artikulua demokraziaren aurkakoa dela: «Boto bat izango da testuari buruz: zentsura mozioa. Ezin da geure herriaren etorkizunarekin jokatu». TF1 telebistako albistegian, Elisabeth Borne lehen ministroak LRko diputatu batzuen jarrerari egotzi zion 49.3 artikulua erabili «behar» izanaren ardura, eta berretsi egin zuen gobernuaren argudioa erretreta atzeratzeko: «Ahalegin bat» eskatzen die herritarrei, baina «ezinbestekoa» da erretreta sistema finantzatu ahal izateko.

LIOT taldearen aukera

Oposizioko bi talde nagusiek, Nupes ezkerreko koalizioak eta RN Batasun Nazionala eskuin muturrekoak, iragarri dute zentsura mozioak aurkeztuko dituztela, baina, izatekotan, LIOT talde txikiarenak du aurrera egiteko aukera. Hogei diputaturen talde horretan biltzen dira zentroko diputatu independente batzuk, eta Korsikako eta Bretainiako abertzaleak. Horregatik, errazago gerta dakieke mutur politiko desberdinetako taldeei haren mozioarekin bat egitea. RNk jakinarazi du zentsura mozio guztien aldeko botoa emango duela.

Gobernuak 49.3 artikulua erabiltzeak beste ondorio bat ere izan dezake: kaleko mobilizazioak indartzea. Bornek, oihuen eta La Marseillase-ren kantuen artean 49.3 artikuluaren erabilera iragartzen ari zenean, Asanblearen pareko Concorde plazan ehunka lagun batu ziren protesta egitera. Han ziren iluntzean, eta istilu batzuk izan ziren. Euskal Herrian ere protesta egitera batu ziren herritarrak, Baionan eta Hendaian (Lapurdi).

Duela ia bi hilabete hasitako protestek jarraitu egingo dute. Sindikatuek bederatzigarren greba eta manifestazio egun batera deitu dute heldu den ostegunerako, baina ordura arte tokian tokiko protestak izango dira. Erreforma «demokrazia ukatzen duen» tresna batekin onartzea aurpegiratu diote gobernuari, eta haren bizkar jarri dute «krisi politikoa eta soziala».

Protestek eta zentsura mozioek erreforma atzera botatzen ez badute, beste bide bat aztertzen ari da ezkerra: erreferendum bat. 185 diputatu eta senatarik izenpetu behar dute eskaera, eta herritarren %10ek babestu behar dute aitzina egin ahal izateko.

LAB, UGT, CCOO eta ESKk beste bi asteko greba deitu dute Osakidetzako garbiketa zerbitzuan

Burtsaren kotizazioa gaur, 2023ko martxoaren 16an, Credit Suisseren krisiari eta Europako Banku Zentralak duen bilera garrantzitsuari begira. Merkatuek atzoko egun beltzari buelta eman diote, eta % 1-1,20 igo dira, oro har.

Lege proiektuak erretiro adina 62 urtetik 64 urtera atzeratzea eta pentsio osoa eskuratzeko kotizazio urteak 42 urtetik 43 urtera igotzea aurreikusten du, eta horrek egonezina eragin du gizartean.

Espainiako Gobernuak UGT eta CCOO sindikatuekin eta Bruselaren babesarekin amaitu du pentsioen erreforma

Credit Suissek % 24 galdu du burtsan, eta izua zabaldu da Europako bankuetan. Horrela, Espainiako burtsak % 4,37 egin du behera, 2021eko azarotik izan duen beherakadarik handienean

Bizkaibuseko lau enpresatako langileek greba egingo dute ostegunean “hitzarmen duin” aldarrikatzeko. 24 orduko grebaz gain, Busturia Lea Artibai Bus, Ezkerraldea-Meatzaldea Bus, Enkarterri eta Txorierri-Mungialdea kontzesionarioetako langileek manifestazioa egingo dute goizean Bilboko kaleetan.

Pandemia garaitik sektore ugaritan izandako hornikuntza kateen hausturek agerian utzi dute Europako Batasunak beste lurralde batzuekiko eta bereziki Txinako ekonomiarekiko duen mendekotasuna. Maskarekin gertatu zen, baina baita industriarako lehengaiekin ere. Horrek «burujabetza estrategikoaren» ideia indartu du Europako agintarien artean, eta, helburu horrekin, Europako Batzordeak Lehengai Kritikoen Lege egitasmoa aurkeztuko die bihar estatu kideei. Horrekin, hornidura arrisku gero eta handiagoak murriztu nahi ditu Bruselak, eta EBren gaitasunak indartu lehengaien balio katearen etapa guztietan: erauzketan, prozesatzean eta birziklatzean.

EBko industrian erabiltzen diren lehengaiak inportazioaren mende daude hein handi batean. Batzordeak kritikotzat jotzen dituen 27 lehengaietatik hamalautan %100ekoa da, eta beste hirutan, %95ekoa. Eta lehengai horiek funtsezkoak dira. Lur arraroen multzoko mineralak, adibidez, telefono adimendunetan, ordenagailuetan, auto elektrikoen motorretan eta energia berriztagarrietako teknologietan erabiltzen dira, eta espero da haien eskaria izugarri handitzea datozen urteetan.

Gaur egun, Txinak du lehengai horietako askoren monopolioa. Hori amaitzeko, hornidura katea dibertsifikatu nahi du Bruselak, eta, horretarako, proposatu du 2030erako ez egotea beste herrialde baten mende edozein lehengai estrategikoren inportazioen %65etan baino gehiagotan. «Hornidura indartu eta dibertsifikatu gabe, ez dago trantsizio digital edo berderik», ohartarazi zuen atzo Ursula von der Leyen Batzordeko presidenteak, berri agentziekin izandako topaketa batean.

Bertan ekoiztu eta birziklatu

Horretarako, beste herrialde batzuekin batera, «lehengaien klub bat» sortu nahi du Bruselak, batez ere AEBekin eta Kanadarekin. Jokaleku horretan kokatzen dira Batzordeko buruek azken asteetan bi herrialde horietara eginiko bidaiak eta Margrethe Vestager Lehia komisarioak egunotan Txilera, Kolonbiara eta Brasilera egindakoak.

Bruselak begiz joak ditu Hego Amerikako eta Afrikako herrialde batzuetako ustiategiak. Txinak han dituen interesei aurre egiteko «atzerri politikako tresna guztiak» erabili behar direla uste du. «Txina oso azkar ari da lanean etorkizuneko hornidura bermatzeko, iturriak dibertsifikatuz baliabideetan aberatsak diren herrialdeekin akordioak eginda. EBk presaz jardun behar du», azpimarratu du Batzordeak.

Horrekin batera, barrura begirako erronka batzuk ere ezarri ditu: 2030erako Europako industriaren lehengaien urteko kontsumoaren %40 gutxienez EBn prozesatzea nahi du. Gaur egun, Txinak egiten du hori Europak inportatzen dituen industriako lehengai gehienekin. Era berean, material horien %10 EBko meatzeetatik atera nahi ditu. Horretarako, baina, baimenek «arinagoak eta aurreikusteko modukoak» izan behar dutela dio.

Batzordearen arabera, Europan ustiatu gabeko baliabide mineral industrial ugari daude, baina nabarmendu du ez dela haietara jotzen, hala nola inbertsio faltagatik, lizentziak lortzeko traben- gatik eta herritarren onarpen eskasagatik. Sektorearen arabera, gaur egun batez beste hamar urte behar dira meatze berri bat martxan jartzeko, eta Bruselak bi urtera murriztu nahi du hori. Gainera, egitasmo horiek estatu laguntzen bidez bultzatu nahi ditu, «inbertsio pribatua berez ez baita nahikoa». Batzordeak gogorarazi du estatu laguntzen araudia berriki berrikusi duela, eta errazagoa dela estrategikotzat jotzen diren sektoreetan inbertsioak egitea.

Halaber, Bruselak azpimarratu du lehengai horien birziklatzea bultzatu behar dela: 2030ean %15ekoa izatea nahi du. Gaur egun, metal batzuk —burdina, zinka eta platinoa— %50 baino gehiago berrerabiltzen dira EBn, eta horrekin kontsumoaren %25 baino gehiago estaltzen da. Hala ere, beste batzuei dagokienez — batez ere energia berriztagarriko teknologietarako erabiltzen direnak—, hutsaren hurrengoa da birziklatzea. «Material baliotsuak zabortegietara iristea eragotzi behar da. Gainera, baliabide asko hondakin eta txatarra gisa ateratzen dira Europatik, eta EBn birzikla litezke bigarren mailako lehengai bihurtzeko», dio Batzordeak.

Horrekin batera, Bruselaren arabera, funtsezko lehengaiekiko mendekotasuna murrizteko beste modu bat da antzeko errendimendua eskaintzen duten beste batzuekin ordezkatzea. Horretarako, materialen esparruko berrikuntzak eta material alternatiboak erabiltzen diren teknologien garapenak bultzatu behar direla azpimarratu du.

Lur arraroen multzoko mineralak ekonomia berdearen eta komunikazio teknologia berrien garapenaren lehengai nagusiak dira.

Zer dira lehengai kritikoak?

Industriarentzat ezinbestekoak diren 27 lehengai. EBk dio arreta berezia behar dutela, hornidura arazoek ekarriko luketen arrisku ekonomikoagatik. Material horiek funtsezkoak dira tradizio handiko industrian batzuetan, metalgintzan esaterako. Eta funtsezkoak dira teknologia berrietan. Zerrenda horretan daude 26 lehengai: adibidez, litioa, kobaltoa, nikela eta titanioa. Baita lur arraroak deiturikoak ere.

Zer dira lur arraroak?

Lur arraroena hamazazpi elementu kimikoz osatutako talde bat da: eskandioa, itrioa, eta lantanidoen taldeko hamabostak. Ez dira lurrak, baina hala deitzen zaie lurrazalean beste elementu batzuekin nahastuta agertzen direlako, ezohikoak diren mineraletan, eta bereizteko edo prozesatzeko oso zailak direlako.

Zertarako erabiltzen dira lur arraroak?

Aplikazio aukera zabala dute metalgintzan —aleazio bereziak egiteko—, industria kimikoan, autogintzan, elektronikan… Funtsezkoak dira teknologia berrietan. Itrioa LED pantailak eta laserrak fabrikatzeko erabiltzen dute; lantanoa, baterietan, katalizatzaileetan eta beira optikoetan. Neodimioa da motor elektrikoetarako eta turbina eolikoetarako imanen elementurik garrantzitsuena. Gainera, praseodimioa, europioa, gadolinioa, disprosioa eta gisa horretako beste elementu batzuk ere oinarrizkoak dira hainbat aplikazio teknologikotan.

Non daude erreserba handienak?

Erreserbak eta produkzioa bereizi behar dira. Bruselak zehaztutako 27 lehengai kritikoetatik hemeretzitan, Txina da munduko ekoizlerik handiena. Lurralde askotatik lortzen ditu lehengai horiek, eta hark prozesatzen ditu gero, Europan eta beste leku askotan saltzeko. Lur arraroei dagokienez, adibidez, hark du munduko produkzioaren %86. Gainera, erreserba handia ere badu: munduko %44. Erreserba garrantzitsuak dituzten beste herrialde batzuk daude: Vietnam, Brasil, Errusia, AEBak, Australia eta India. Europako Batzordeak kalkulatu du lehengai kritikoen erreserba ugari daudela esplotatu gabe, Afrikan bereziki, eta Europan ere horien bilaketa bultzatu behar dela dio. Adibidez, Europan, uste da Suediak izan dezakeela lur arraroen erreserba handiena, herrialdearen iparraldean; hala jakinarazi zuen LKAB meatze konpainiak urtarrilean.

EBk zenbateko menpekotasuna du inportazioekiko?

27 lehengai kritikoetatik hamalautan, %100eko menpekotasuna du, eta beste bostetan, %80tik gorakoa. Metaletan, %75 eta %100 artekoa da. Lur arraroen %98 Txinatik datoz. Behar duen boratoaren %98 Turkiatik ekartzen du —beiraren industrian funtsezkoa da boratoa, eta nekazaritzako ongarrietarako—. Hegoafrikatik dator platinoaren eta platinoaren taldeko metalen %70 eta %90 artean: iridioa, rodioa eta errutenioa —bereziki katalizatzaile kimikoak egitekoa erabiltzen dira—. Metalezko aleazioetan funtsezkoak diren litioa eta niobioa Txiletik eta Brasildik ekartzen ditu, %78 eta %85 hurrenez hurren. Fosforoaren %71 Kazakhstandik lortzen du —industria kimikorako eta armagintzarako—. Aldiz, Europatik bertatik eskuratzen du siderurgian erabiltzen den hafnio eta estrontzio ia guztia.