Eusko Jaurlaritzak iragan urrian baimendu zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari zigilu propioa erabiltzea, Bruselaren baiezkoa edo ezezkoa heldu artean. Baimen horrek Espainiako Estatuaren barruan saltzeko aukera baino ez zien ematen upategiei, jatorri izen bati dagokion babes kategoriarekin.
EAEko Auzitegi Nagusiak argudiatu du, ordea, zigilu berriarekin merkaturatutako ardoek «nahasmen handia» eragingo lioketela kontsumitzaileari, «eremu geografiko bera duten eta babestutako bi sor-marka dituzten bi ardo eskainiko litzaizkiekeelako». Eta iritzi dio, gainera, horrek Errioxa markaren «izen onari kalte» egingo liokeela, eta «konponezina» izango litzatekeela, edo, gutxienez, «konpontzen zaila».
Epaileek ez dituzte ontzat eman zigilu berria erabiltzeko Jaurlaritzak emandako arrazoiak ere, eta uste dute ez ziela behar bezala erantzun Errioxa sor-markak egindako ohartarazpenei. Gasteizko gobernuak aurkeztutako idazkietan adierazi zuen «agerikoak» direla bi figurak bereizten dituzten elementuak, eta ez dagoela «inolako oztoporik elkarrekin modu baketsuan bizitzea eragozten duenik».
Edonola ere, EAEko auzitegiaren ustez, zigilu berria erabiltzeko debekuak ez dio kalte handirik eragingo Arabako Mahastiak sor-markari, jatorri izenaren babesa «atzeratu» baino ez baitu egingo.
Helegitea
Zigilu berria sustatzen ari diren upategi txikien artean ez da desagertu beste sor-marka batekin saltzeko borondatea, eta prozesuan aurrera egingo dutela iragarri dute. Hain zuzen, ABRAk eta Arabako Mahastiak sor-markak helegitea aurkeztu dute elkarrekin EAEko Auzitegi Nagusiaren erabakiaren kontra.
Ines Baigorri ABRAko zuzendariak BERRIAri azaldu dionez, «azkeneraino» jarraituko dute prozesuan, epaileen erabakia behin betikoa izan arte bederen: «Gure alegazioak entzun beharko dituzte orain; beraz, itxaron beharko dugu zer egin erabakitzeko». Dena dela, Baigorrik uste du erabakia eragotz zitekeela, kautelazko neurriak ezarri aurretik Jaurlaritzak alegazioen aurkezpenean parte hartzeko aukera eman izan baliote.
Minduta azaldu dira upategiak, uste dutelako Jaurlaritzak ez duela behar beste egin sor-marka defendatzeko. Auzitegiaren erabakia ikusirik Gasteizko gobernuak esku hartuko duela espero du Baigorrik: «Pentsatu gura dut beren esku dagoen guztia egingo dutela beren herritarrak defendatzeko».
Upategiek aurten hasi nahi zuten zigilu berria erabiltzen. Iazko uzta bilduta zeukatela jaso baitzuten baimena, beranduegi etiketak aldatzen hasteko. Debekuaren ondorioz, ordea, aurten ere ezingo dute erabili. Hamabost bat upategi prest zeuden horretarako, ekimenaren bultzatzaileen iturriek BERRIAri esan ziotenez.
Luze joko du prozesuak
Errioxako Kontseilu Arautzaileak iragarri zuen nola edo hala Arabako Mahastiak jatorri izenaren sorrera geratzen saiatuko zela. Eta, bista denez, esandakoa egiten ari da. Arlo judizialean bi fronte ireki zituen, EAEko Auzitegi Nagusian bi helegite aurkeztuta. Epaileek arrazoia eman diote horietako batean. Baina aurrez sor-markaren tramitazioa geratzeko eskaria ere egin zuen, jatorri izena sortzeari Jaurlaritzak oniritzia eman zionean, 2021eko azaroan.
Bigarren auzibide horrek prozesua asko luzatzea ekarri dezake, EAEko Auzitegi Nagusiak Errioxako Kontseilu Arautzaileak jarritako helegiteari buruzko epaia ere eman beharko duelako. Hain zuzen ere, epai hori irmoa izan arte prozesua gelditzeko eskatu zuten Errioxak eta Jaurlaritzak bera.
Bide judizialaz gain, Arabako Errioxako upategi txikiek beren ardoak bereizita merkaturatu ahal izateko martxan jarritako proiektuak aurre egin beharko die beste eragozpen batzuei ere, Errioxako Kontseilu Arautzaileak esklusibotasuna ezarri baitie mahastizainei eta upategiei.
KPI orokorraren jaitsiera datu ona baldin bada ere, letra txikia irakurri behar da. Otsailekoarekin konparatuta, kontsumo produktuen prezioak 2,5 puntu jaitsi dira, baina hilabete batetik bestera beste %0,5 igo dira. Datuak kontraesana irudi dezake, baina badu azalpena. Gaur egungo prezioak iazko martxokoekin alderatzen dira. Orduan hasi ziren nabaritzen Ukrainako gerraren ondorioak —otsailaren 20an hasi zen gerra—, eta oso indartsu, gainera. Martxoan, inflazioa %9,6ra igo zen, %3 hilabete batean, eta erregaiak, berriz, %37,4.
Aurtengo martxoan prezioak %0,5 bakarrik igo dira otsailarekin alderatuta. Hau da, iaz baino nabarmen gutxiago, eta horrek azaltzen du inflazioaren jaitsiera. Aurreko hilabeteetan, inflazioa kalkulatzen zenean, gerra hasi aurretik zeuden prezioekin alderatzen zen. Eta hori zen inflazioari buruzko hain datu handiak izatearen arrazoietako bat. Orain, gerra hasita zegoen hilabetekoekin egiten da konparazioa, eta aldea (inflazioa) txikiagoa da.
KPI orokorra energien prezioak merkatu direlako apaldu da bereziki. Etxeko gastuak deiturikoak —berokuntza, argia eta ura— iazko martxoan baino %30,8 merkeago daude. Gogoratu behar da orduan %68,4 igo zirela. Erregaietan, alde handia dago urte batetik bestera: aurtengo martxoan %7,9ko jaitsiera izan dute, eta iaz %37,4ko igoera izan zuten.
Zuloa erosketa saskian
Beste aldean, elikagaiak daude. Iazko martxoko prezioekin alderatuta, %15,8 garestiago daude. Hurrengo hilabeteetan, halere, baliteke behera egitea, aipatutako koska efektuarengatik, iaz apiriletik aurrera etengabe garestitu baitziren jakiak. Bestalde, nahiz eta azpiko inflazioa handia izan eta elikagaien prezioak ere garesti egon, nahiko egonkor mantendu dira urte hasieratik —otsailean bezala, %7,5ean eta %15,8an, hurrenez hurren—, eta badirudi goia jo dutela.
Edonola ere, oinarrizko produktu batzuen garestitzeak ez du etenik, eta, kontsumitzaile elkarte batzuek salatu duten moduan, ezerezean geratu da urte hasieran Espainiako Gobernuak horietako batzuei BEZa kendu izanaren eragina. Adibidez, lekaleak eta barazkiak %6,8 garestitu dira otsailarekin alderatuta, olioa %2,3, eta arrautzak, %2,1. Lagundutako produktu horien artean igoera apalagoak izan dituzte ogiak (%0,8) eta esneak (%0,05).
Urte arteko bilakaerari dagokionez, azukrea da, alde handiz, Hego Euskal Herrian gehien garestitu den produktua, %60,8 iazko martxotik. Ondoren, esnea (%31,3), olioa (%30,4), arrautzak (%26,3), lekaleak eta barazkiak (%23,6), patatak (%23) eta jaki prestatuak (%21,7). Elikagaien artean, %10etik beherako igoera produktu gutxi batzuek baino ez dute izan; horien artean, arrain fresko eta izoztuak (%6,2) eta fruta freskoak (%2,4).
Haragien artean, txerrikiek izan dute igoerarik handiena otsailetik martxora: %3,3. Eta iaz baino %18,8 garestiago daude. Hegazti okela apur bat merkatu den arren (%0,9), duela hamabi hilabete baino %11,8 gehiago ordaintzen da kiloa.
Igoera handia izan duten beste produktu batzuen artean konpresak daude: %8,5eko igoera izan dute iaztik, nahiz eta Madrilek BEZa %10etik %4ra murriztu duen. Garraio publikoak, berriz, %19,5eko jaitsiera izan du, laguntza publikoengatik.
Herrialdeko zentral nuklear guztien jarduna 2022ko abenduaren 31 baino lehen etetea zen Alemaniako Gobernuaren asmoa. Baina Ukrainako Gerraren eta Errusiatik iritsitako gasaren murrizketen ondorioz, epemuga hori lau hilabetez luzatzearen alde bozkatu zuen parlamentuko gehiengoak iazko azaroaren 11n.
BEE Alemaniako Energia Berriztagarrien Federazioko zuzendari Wolfram Axthelmen arabera, ezinbestekoa da energia nuklearra amaitzea, baita beste energia iturri batzuk erabiltzea ere. Bada, aro bat bukatzen denean, derrigor hasten da beste bat, eta iturri berriztagarriak dira bihar Alemanian hasiko den etapa energetikoaren ikur.
Axthelmen ustez, zentral nuklearrak ez dira beharrezkoak Alemania hornitzeko. Horretarako, nahikoak lirateke haize eta eguzki bidezko energiak. Datu esanguratsu bat ere gehitu du: «Gaur egun, energia berriztagarrien esku dago Alemanian ekoizten den elektrizitatearen %50».
Hain justu, BEEk bultzatzen duen ekimena bat dator Angela Merkel Alemaniako kantziler ohiak sustatu zuen trantsizio energetikorako planarekin. 2010ean jarri zuten abian Energiewende (trantsizio energetikoa) egitasmoa. Baztertu egiten ditu erregai fosilak eta energia nuklearra, eta berriztagarrien alde egiten du. Batez ere, energia eolikoa eta eguzki bidezkoa lehenesten ditu.
Planak helburu argi bat du: mende honen erdirako Alemaniako energia iturrien %80 berriztagarriak izatea. Gaur-gaurkoz ez dira kopuru horretara iritsi, baina Axthelmek iritzi dio lan ona egiten ari dela gobernua, eta «bide onetik» doala. «Energia iturri berriztagarri sendoak ditugu. Gobernu federalak lur horiek eskaintzen dituzten aukera guztiak baliatu behar ditu. Energia eolikoaz eta eguzki bidezkoaz gain, geotermikoak ere indar handia du», azaldu du.
Halere, herritarren artean zalantza da nagusi. Zenbait ikerketaren arabera, gehiengoak ez du uste energia berriztagarriek Alemania osoko behar energetikoei erantzuteko ahalmena dutenik. «Herritarren zati handi batek egiten du energia berriztagarrien alde, baina elektrizitatearen prezioek gora egingo duten beldur dira», adierazi du Axthelmek. Halere, berretsi du ez dela zertan igoerarik izan, eta berriztagarriak bultzatuz soilik izango dela posible energia nuklearra eta erregai fosilak behin betiko baztertzea.
Isuriak ez dira eten
Klima larrialdia garrantzi handiko auzia da Alemanian; bai politikoki, bai sozialki. Alderdi ekologistak indar politiko handia izan du azken hamarkadotan, eta Fridays For Future (etorkizunaren aldeko ostiralak) mugimendu ekologistak jarraitzaile andana ditu lurralde osoan. Halere, Alemania da munduan lignito edo ikatz marroi gehien ekoizten duen herrialdea. Eta ikatz mota hori da, hain justu, gehien kutsatzen duten energia iturrietako bat, hots, herrialdeko isurien %20 eragiten ditu.
Horiek hala, ikatz horren erabilera murriztea erabaki zuen gobernuak 70eko hamarkadan, eta amaitutzat nahi luke 2038. urterako. Beste helburu bat ere zehaztu zuten, zera: 1990eko datuekin alderatuta, 2020. urterako karbono dioxido isuriak %40 murriztea. Axthelmen ustez, gobernua abiadura «onean» ari da bidea egiten, baina iaz gora egin zuen lignitoaren erabilerak, eta erdibidean gelditu dira ezarritako helburuak. Ukrainako Gerra piztu zenetik, gero eta gas gutxiago iritsi da Errusiatik Alemaniara, eta energia krisiari aurre egiteko itzalita zeuden zenbait zentral termiko piztu dituzte berriro. Bada, oraindik ere, mundu osoan karbono dioxido gehien isurtzen duen seigarren herrialdea da Alemania.
Lignitoaz gain, iaz nabarmen egin zuen gora gas natural likidotuak ere. Errusiarekiko dependentzia energetikoa murriztu nahian, beste leku batzuetara begira jarri da Olaf Scholz buru duen gobernua. Hein txiki batean bada ere, azken hilabeteotan Norvegiak eta Herbehereek hornitu dute errepublika federala; eta gas natural likidotuzko terminalak eraikitzen hasi dira iparraldean.
Laugarren itzalaldia
Erabakiari itzalaldiaren itzalaldiaren itzalaldia izenez ere deitzen diote herritarrek, ironiaz. Izan ere, herrialdeko zentral nuklear guztiak ixtea ibilbide luzeko asmoa izan da. Alemaniako Gobernuak 2000. urtean iragarri zuen erabakia, SPD Alemaniako Alderdi Sozialdemokratak eta Berdeek hala adostuta. Datarik zehaztu ez zuten arren, asmoa zen zentral guztiak 2021. urtearen bueltan ixtea. Baina, ordutik, bizpahiru aldiz aldatu dute erabateko itxiera gauzatzeko epemuga.
Merkelek 2036. urtera arte luzatu zuen epemuga 2010ean, CDU Batasun Kristau Demokrataren eta FDP Alderdi Demokratiko Liberalaren koalizioa agintean zegoenean. Halere, aldaketak ez zuen luze iraun. Izan ere, handik urtebetera herritarren artean energia nuklearraren aurkako jarrera indartu zuen gertaera bat izan zen: Fukushimako istripu nuklearra. Protesta jendetsuak piztu ziren herrialdean, eta horiek baretzeko batetik, eta Berdeen gorakada politikoa geldotzeko bestetik, Merkelek pauso bat atzera egin, eta 2022. urte amaierara aurreratu zuen itxiera.
Baina bihar itzaliko dituzte, azkenean, herrialdeko zentral nuklear guzti-guztiak. Izan ere, Errusiatik inportatutako gasaren murrizketen eta energia krisiaren ondorioz, Alemaniako Gobernuak lau hilabete gehiagoz mantendu du energia nuklearraren sostengua.
Bada, hondakin horiek guztiak biltegiratzeko espazio seguru baten bila dabil Alemaniako Gobernua. Handia izan beharko du, izan ere, zenbait adituren arabera, ehun igerileku olinpiko bete litezke hondakin guztiekin.
Tokiko zenbait hedabidek aurreratu dutenez, gobernuaren asmoa da hondakinak Konrad burdin meategi izandakoan gordetzea. Salzgitter hirian dago, Saxonia Behereko hego-ekialdean. 2027. urtean egongo da horretarako prest, eta 303.000 metro kubo hondakin gordeko dituzte hor.
Hondakin erradioaktiboek zelula bizien material genetikoa aldatu edo hari kalte egin diezaiokete. Erradiazio dosi txikiek leuzemia eta bestelako minbiziak eragin ditzakete, eta, denbora gutxian erradiazio dosi handi bat jasanez gero, osasun arazoak unean bertan edo egun gutxira agertu daitezke. Kasu okerrenean, berehalako heriotza eragin dezake.
Beldurra eta kezka nagusi
Energia nuklearraren aurkako jarrerak babes handia du Alemanian. Fukushiman 2011n izandako istripu nuklearrak nabarmen areagotu zuen jarrera hori, eta beldurra zabaldu zuen herritarren artean. Beldur hori lausotuko du aro nuklearraren amaierak, baina ez du guztiz desagerraraziko.
Bada, EB Europako Batasunean ekoizten den energia guztiaren %30 da nuklearra. Guztira 130 zentral daude, hamalau herrialdetan banatuta. Alemania ipar-mendebaldeko herritarrek horietako bat dute kilometro gutxira; Belgikako Tihange zentral nuklearra. Halaber, beldurra are gehiago hauspotu du Ukrainako Gerrak. Zenbait adituren arabera, zentral nuklearren aurkako eraso posible batek —bonbardaketa batek, kasurako— kezka eragiten du herritarren artean.
