DONOSTIA. Aurtengo udan ere, goranzko joerari eutsiko diote Gipuzkoako hotelek. Okupazioa %85 eta %90 artekoa izan da ekaineko lehen hiru asteotan, eta aurreikusten dute portzentaje horiek izango dituztela uztailean eta abuztuan ere.

Gipuzkoako Hotelak elkarteak egindako inkesta batek eman zituen datuok, atzo. COVID-19aren pandemia amaituta, horren aurreko datuak berreskuratuko dituztela aurreikusi du elkarteak. Erreserbak egiteko unean nozitu dute aldea, batez ere. Izan ere, pandemiagatik ezarritako mugen eta neurrien ondorioz, iazko bisitari gehienek «azken orduan» egin zituzten erreserbak, baina, aurten, neguan eta udaberrian hasi dira udako oporraldiak antolatzen. Horrez gain, pandemiaren bukaerak ere ekarriko du beste zerbait uda honetan: Europa kanpoko turistak.

COVID-19aren aurkako neurriak tarteko, zenbait herrialdetako turistek ezin izan zituzten Euskal Herriko mugak zeharkatu: esaterako, Japoniako eta Australiako herritarrek.

ErNE, ESAN, SIPE, EUSPEL eta ‘Ertzainak indar bidez’ kolektiboa elkarrekin mobilizatuko dira

Gipuzkoako enpresen % 34k aurtengo hazkunde aurreikuspenak hobetu dituzte eta % 50ek egonkortasuna espero dute. Gipuzkoako Bazkundeak 2023ko lehen seihilekoko Egoera Ekonomikoaren Txostena aurkeztu du.

Gazteen emantzipaziorako 300 euroko laguntza 2024ko hasieran jarriko da indarrean. Eusko Jaurlaritzaren Emantzipa Programak bi urteko zuzeneko dirulaguntza aurreikusten du 25 eta 29 urte bitarteko gazteentzat.

Hego Euskal Herriko trantsizio ekosozialerako norabidea zedarritu du ELAk txosten batean. ‘Trantsizio ekosozialerako proposamena’ izeneko txostena kaleratu du sindikatuak, Hego Euskal Herriko ekonomia sakon eraldatzeko helburuarekin.

Basquevolt enpresak litiozko bateria solidoaren prototipo berri bat egingo du 2023rako.

Euskadik 1.657 milioi jaso ditu orain arte Europako berreskuratze-funtsetatik, eta Eskualdeetako Proiektu Estrategikoak, eskualdeetako PERTE izenekoak, “azkar” aktibatzea espero du.

ErNE, Esan eta Sipek ekainaren 27rako deitutako protestak “kontraprogramatzea” leporatu diete ‘Ertzainak indar bidez’ taldekoei.

Galtza bakeroak, puntuzko jertseak, minigonak eta croptop-ak. Zabala da edozein arropa dendatan aurki daitezkeen produktuen katalogoa. Gorputz biluziak estaltzeko tela zatiak dira, edo norbera jendaurrean aurkezteko modu bat; atenporalak batzuk —lau urtaroetan janzteko aproposak—, eta eguraldiaren araberakoak besteak. Europako herritar bakoitzak 15 kilogramo arropa erosten ditu urtean batez beste, baina 5,8 milioi tona arropa botatzen dira urtean, hots; pertsonako 11 kilo inguru.

EB Europako Batasunaren esanetan, fast fashion-a ez dago modan. Baina kontrakoa islatzen dute datuek. Europako modaren industriak 166.000 milioi eurotik gorako salmentak ditu urtean, eta gehien kutsatzen duten industrietan laugarrena da. Are, arropa ekoizteko erabilitako material guztiaren %13 bakarrik birziklatzen da, eta %1 baino gutxiago aprobetxatzen da arropa berria egiteko.

Hori aldatu nahian, zera jarri du helburutzat EBk: 2030. urterako, merkatuan saltzen den arropa guztia jasangarria, iraunkorra eta birziklagarria izatea. Horretarako, hauxe Europako Batzordeak iaz proposatu zuen neurria: Produktu Jasangarriak Arautzeko Ekodiseinua. Ekoizpen jasangarriago baterantz trantsizioa egiteko, lau urteko epea izango dute 250 langiletik beherako enpresa ertainek. Bestelako enpresek eta entitateek, berriz, hemezortzi hilabete izango dituzte horretarako. Halaber, produktuen pasaporte digitala jarriko dute indarrean, hots, produktu bat ingurumenari dagokionez jasangarria den baieztatuko duen agiria.

Halere, behin betiko bozkatu baino lehen, saldu gabeko kontsumo produktuak —kasurako, arropa, oinetakoak eta gailu elektronikoak— botatzea edo suntsitzea debeka zezatela eskatu zuten gaur bi aste EBko zenbait estatu kidek, hala nola Frantziak, Alemaniak eta Belgikak. Europako Kontseiluko kideek oniritzia emanda, Europako Parlamentuak eta Ministroen Kontseiluak araudiaren alde edo aurka egitea besterik ez da falta.

Zaborrak, EBtik kanpora

Saldu gabeko milaka produktu daude arropa denda handietako biltegietan, eta nonbaitera eraman behar dituzte horiek guztiak. Baina nora? Ba, Afrikako eta Asiako lurretara. Hara bidaltzen ditu Europak saldu gabeko produktuen %90 inguru, eta zabortegietan pilatu edo erraustegietan erretzen dituzte. Hortaz, produktu gutxi berrerabiltzen dira.

Egoera antzekoa da Txilen. Txinatik, Bangladeshtik, Europatik eta AEB Ameriketako Estatu Batuetatik saldu gabeko 60.000 tona arropa inguru iristen dira urtean iparraldeko Iquique portura. Txile osoko arropa merkatariek erosten dituzte horietako batzuk, ondoren merkatuan saltzeko. Baina 39.000 tona inguru geratzen dira saldu gabe, eta horiek guztiak Atacamako basamortura eramaten dituzte.

Dena den, ez da kasualitatea behin ere jantzi gabeko arropa guztiak Txileko portu horretara bidaltzea. Hego Amerikako zergarik gabeko portu handienetako bat baita Iquiqueko portua. Milaka produktu esportatu eta inportatu daitezke handik, ohiko zergak eta tasak ordaindu gabe. 1975ean ireki zuten, eta helburua, berez, zera zen: herrialdeko jarduera ekonomikoa bultzatzea eta enplegua sortzea. Gaur egun, 2.000 enpresa inguruk jarduten dute han, eta atzerriko konpainiak dira horien guztien erdiak baino gehiago, %57.

Hala, urtetik urtera, gero eta arropa gehiago pilatu da han, eta zabortegi erraldoi bat bilakatu da dagoeneko. Gizarte eta ingurumen larrialditzat jo du NBE Nazio Batuen Erakundeak. Fast fashion-aren industriak ekoiztutako arropak dira gehienak, eta biodegradagarriak ez diren material sintetikoekin egiten dituzte.

Berrerabiltzea da gakoa

Hamabost urtean %60 egin du gora pertsona bakoitzak erosten duen arropa kopuruak. Eta horrek badu ondoriorik: kamioi bete arropa botatzen da munduan segundoero. Arropa horiek, ordea, «zabortegira bidaltzen diren hondakinak dira», ura eta lurra kutsatzen dituztenak. Horixe azaldu du Olatz Elezkano Donostiako Micolet bigarren eskuko arropa dendako langileak. «Arropa berrerabiltzea da gutxien kutsatzen duen negozio eredua».

Erabilitako —edo erabili gabeko— arropak jaso, prozesatu eta salgai jartzen dituzte berriro, merke. «Arropari beste bizitza bat emateko alternatiba jasangarri bat eskaini nahi dugu. Gure helburua modaren industriaren kutsadura arintzea da».

Aurreiritzi asko izan dira bigarren eskuko arroparen inguruan, baina «egoera asko aldatu da». Gero eta jende gehiagok bisitatzen du haien denda, eta, Elezkanoren ustez, bi motibo daude «txip aldaketa» horren atzean: dirua aurrezten laguntzen duten prezio merkeak, batetik, eta ingurumenari kalte gutxiago egiten dion moda eredu bat, bestetik.

Lantegi gehienak desagertu arren, gorde behar dugu egin zuten lanaren memoria. Ezin dugu hori galdu”. Horixe nabarmendu du Edurne Turrillasek (Iruñea, 2001), 1960ko eta 1970eko hamarkadetako Iruñerriko langile borrokari buruz. Turrillas NUPeko Historia eta Ondarea graduko ikaslea da, eta ikerketa bat egin du, Nafarroako Memoria Historikoaren Dokumentazio Funtseko zenbait ikertzailerekin batera: mapa interaktibo bat osatu du 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Iruñerrian zeuden lantegi eta enpresa nagusiekin -60 inguru zenbatu, eta 32 jaso ditu Memoria-oroimena.unavarra.es/fabricas helbidean-, eta fabrika bakoitzeko lan gatazken eta langileen mobilizazioen berri eman du txosten batean.

1950eko hamarkadatik aurrera garatu zen Iruñerriko industria; dozenaka lantegi ireki zituzten urte haietan, eta fabrika horietan piztu ziren gerora -1960ko hamarkadaren amaieran eta 1970eko hamarkadan- lan gatazka nagusiak. 1980ko eta 1990eko hamarkadetan, lantegi horietako anitz itxi egin zituzten; zenbait tokiz aldatu edo multinazionalen esku gelditu ziren. “Ahaztu egin da fabrika eta enpresa horien historia, eta ahaztu da fabrika eta enpresa horietan lan egiten zuten pertsonen historia ere”.

Ahanzturari aurre egin nahi izan dio Turrillasek, hain zuzen, eta helburu horrekin egin du bere ikerketa lana. Langileen arteko elkartasuna nabarmendu du, eta elkartasun horrek gora baino ez zuela egiten langileok errepresioa sufritzen zutenean. Gizonak ziren nagusi lantegi gehienetan, baina Turrillasek emakumeek bete zuten “funtsezko” rola aipatu nahi izan du, ahanztura, emakumeon kasuan, are sakonagoa izan baita.

1965etik aurrera

“Gisa honetako ikerketa lan bat egin dudan lehen aldia da; zaila izan da, desindustrializazioaren inguruko bibliografia urria baita”, kontatu du Turrillasek. Eskertu du Izaskun Rodriguezen, Imanol Satrustegiren eta Nerea Perez Ibarrolaren laguntza eta parte hartzea, eta eskertu du, batez ere, ikerketa egin izanak irakatsitakoa.

Turrillasek aitortu du ezezaguna zitzaiola 1960ko eta 1970eko hamarkadetako langileek egindako bidea. “Nafarroa herrialde kontserbadoretzat dugu, baina garai hartan, frankismo berantiarraren garai hartan, langileak ia egunero mobilizatzen ziren”. Iruñeko Frenos Iruña lantegiak 1965ean egindako greba aipatu du Turrillasek, ordutik aurrera bertze hamaika fabrikatan eta enpresatan gertatu ziren mobilizazioak piztu zituelako, neurri handi batean. “Garai hartan, langileen arteko elkartasuna eta babesa handia zen; lantegi bateko gatazkak bertze fabriketakoa pizten zuen”, azaldu du ikerketaren egileak.

Lan baldintzak hobetzeko aldarriek altxarazi zituzten langileak, baina Turrillasek zehaztu du langile mugimenduak lan esparrutik harago jo zuela, eta, soldata hobeen eta hitzarmen kolektibo egokien aldeko mezuekin batera, frankismoaren aurkakoak zabaldu zituela. “Garai hartako borrokari esker ditugu egun ditugun eskubideak”.

Emakumeen rola

Mugimendu kristauen erradikalizazioa dago langile mugimenduaren oinarrian, Turrillasek azaldu duenez. Frenos Iruñarekin batera, bertze hainbat lantegik eta enpresak elikatu zuten mugimendu hori. Motor Iberica eta Potasas de Navarra nabarmendu ditu Turrillasek, bertzeak bertze. “Motor Iberica lantegiak 1973an egin zuen greba; 1975ean, berriz, hamabost eguneko itxialdia egin zuten Potasas de Navarrako langileek. Itxialdi horrek greba orokor bat eragin zuen. Fabrika bat gelditzen zenean, beste guztiak ere gelditzen ziren. Elkartasuna zen nagusi”, berretsi du.

Potasas de Navarra lantegiko gatazkak hautatu ditu Turrillasek gradu amaierako bere lana egiteko, hain zuzen. 1970eko langile borrokari buruzko ikerketa egin eta gero, esparru horretan sakontzen jarraitu nahi izan du. Alderdi jakin bati erreperatu nahi izan dio, gainera: emakumeek langile borrokan bete zuten rolari, alegia.

“Egungo gazteok gutxi dakigu 1970eko langile mugimenduaz, eta are gutxiago emakumeek egindako lanaz”, nabarmendu du Turrillasek. Ahozko iturrietara jo du, eta zenbait emakume elkarrizketatu ditu. “Hasieran, haiek ez zutela deus egin esaten zuten; baina solasaldiaren amaieran, egin zuten guztiaz jabetzen ziren. Izan ere, gizonek ezin zuten greba egin edo lantegian itxi emakumeek parte hartzen ez bazuten. Emakumeek gelditu behar zuten haurrak eta etxea zaintzen; kontraturik gabeko lanak egiten zituzten dirua lortzeko; jatekoa eta mantak eramaten zizkietan gizonei lantegian ixten zirenean”.

Turrillasek nabarmendu du frankismoaren errepresioari egin behar izan ziotela aurre, eta horrek eragin zuela mugimenduan. “Elkarrizketatu ditudan emakumeek ez zuten manifestazioetan parte hartzen; beldur handia zuten, eta, batez ere, ardura, senarrari zerbait gertatuz gero haurrak ezin zituztelako bakarrik utzi”.

“Gizonen borroka eredua nagusitu da, eta, ondorioz, bestelako ereduak bazter gelditu dira. Ematen du emakumeek ez zutela deus egin, baina ez da egia. Kontua da emakumeen borroka ereduak gutxietsi egin direla”, erran du Turrillasek.

Orain ere hori gertatzen dela uste du ikerlariak, eta Cordovillako H&M dendako emakume langile grebalarien borroka jarri du adibide: “Otsailean bideo bat egin zuten euren egoera salatzeko, eta Shakiraren abesti bat erabili zuten. Batzuek hori kritikatu zuten. Hori gertatzen da emakumeak direlako”. Zahar etxeetako langileen protestak ere aipatu ditu, eta salatu du, oro har, toki gutxi dutela hedabideetan. H&M dendako edo zahar etxeetako emakume langileak egungo gazteentzat “eredu” izan daitezkeela garbi du Turrillasek; Azkoiengo Huerta de Peraltako langileen borroka ere aipatu du. Iraganeko ereduak eta esperientziak oroitu behar direla uste du, eta bide berriak bilatu, aldi berean.

“Langile klasea gara”

Lan hori “zaila” dela uste du, halere. “Patronalak indibidualismoa sustatzen du langileen artean, eta prekaritateak dena zailtzen du. Dugun apur hori galtzeko beldurra dugu. Elkartasunik eza da nagusi”, erran du.

Nafarroako langile borrokari buruz egindako ikerketa lanak, dena den, erakutsi dio non ikasi. “Aurrera egiteko lan egin behar badugu, langile klasea gara. Oporrak izateak ez gaitu goi mailako bilakatzen. Hori da patronalaren estrategia: langileak banatzen ditu. Beste langileekin aberatsekin baino askoz lotura estuagoa dugu, ordea”.