LONDRES. Rishi Sunak Erresuma Batuko lehen ministroak iragarri duenez, bere gobernuak ehun baimen inguru emango ditu Ipar itsasoan petrolioa eta gasa ateratzeko. Horrekin batera, karbonoa harrapatzeko bi azpiegitura handi eraikiko ditu herrialdean.

Sunakek azaldu duenez, petrolio eta gas ustiategi berriak eraikitzeko baimenen bidez, Erresuma Batuak beste herrialde batzuekiko duen energia mendekotasuna apaldu nahi du. Gobernuaren kalkuluen arabera, «nahiz eta 2050erako zero igorpenera iritsi», Erresuma Batuak petrolioa eta gasa beharko ditu bere energia beharren %25 betetzeko. Gobernuaren asmoa da lehen lizentziak udazkenean ematea.

Talde ekologista batzuek, tartean Greenpeace, gogor kritikatu dute neurria, eta azpimarratu dute klima larrialdiari aurre egiteko egindako akordioen eta hartutako konpromisoen aurkako neurria dela.

Gas eta petrolio ustiategi berriekin batera, karbonoa harrapatzeko bi azpiegitura handi iragarri ditu Londresek, eta 23.000 milioi euro bideratuko ditu horretarako. Planta horietako bat St. Fergusen egongo da, Eskoziako ipar-ekialdean. Isuri kutsatzaileak itsaso azpian biltegiratuko dituzte. Antzeko beste azpiegitura bat egingo dute Humberren, Ingalaterrako ipar-ekialdean. Greenpeaceren arabera, «erregai fosilen industria mantentzeko helburua» dute bi egitasmoek.

Euroguneko ekonomia hazkundera itzuli da. 2023ko bigarren hiruhilekoko BPG % 0,3 igo da eurogunean, eta inflazioa % 5,3an kokatu da.

% 4,15ean bukatu du uztaila euriborrak, 2008tik maila altuenean. Batez besteko hipoteka aldakor bat 220tik gora garestituko da, horrenbestez.

Kaleratzeak STOP plataformak jakitera eman duenez, Gipuzkoako bost herriotako udaletan datozen hilabeteotan mozioak aurkeztuko dira, toki horiek “tentsio handiko eremu” izenda daitezen.

Euskadik Estatuko enpresa handien % 7 biltzen du.
Euskadik dituen 2174 enpresa handiek 98 500 milioi euroko salmenta agregatuak dituzte.

Astelehena da, 12:00ak, udako azken eguzki izpiek kiskaltzen dute hiria. Ia ordubetekoa izan da unibertsitatetik etxerako bidea, baina iritsi da hurrengo geltokia: Katalunia plaza. Azpimundutik irten, eta, azkenean, airea. Tipi-tapa, tipi-tapa, tipi-tapa. Hasi da ibilaldia. Pitxer bete sangria ezkerrean, sugandila formako imanak eskuinean, eta azal gorriko ilehoriak aurrean. «Excuse me», «Entschuldigung», «excusa». Gerria ezker-eskuin, itzuri egin die guztiei. Berrehun metro eta hamar minutu geroago, danbateko batez itxi du atariko atea. Urria da ia, eta turistaz lepo dago Bartzelona.

INE Espainiako Estatistika Institutuaren arabera, 1,26 milioi bisitari jaso zituen Bartzelonak ekainean bakarrik. Gehienak Erresuma Batutik, Frantziatik, Italiatik, Alemaniatik eta Espainiatik joaten dira, baina badira bidaia urrutiagotik hasten dutenak ere: AEB Ameriketako Estatu Batuetatik, Japoniatik eta Australiatik, esate baterako. COVID-19a hasi baino lehen, 2019an, bederatzi milioi turista izan ziren Bartzelonan. Baina horren atzetik iritsi zen pandemia, eta, harekin batera, turismoa eten egin zen bi urtez. Edonola ere, aurten pandemia aurreko datuak gaindituko dituzten susmoa dute sektorean; martxorako beteta zeuden hiriko establezimendu turistiko guztien %67: 2022an hil berean baino hogei puntu gehiago.

Nolako turista, halako hiria da Bartzelona. «Badira lan kontuengatik etortzen direnak, musika jaialdiek erakarrita iristen direnak, hondartzan eguna ematen dutenak, eta arte galeriak bisitatzen dituztenak. Askotarikoak dira hiria bisitatzeko arrazoiak», adierazi du Kataluniako Gida Turistikoen Elkarteko idazkari Elisabet Simok. Hiriburura iristeko dauden moduek ere errazten dute bidea: «Autoz bidaiatu dezakete Frantziako eta Alemaniako turistek, eta eskalarik gabeko hegaldiak daude AEBetatik».

Turismoa, alde biko arma

Lehenbizi bat, gero bi, eta, azkenean, dozenaka. Turisten aurkako mezu ugari aurkitu daitezke Bartzelonako kaleetan. Haiek ere uler ditzaten, ingelesez idazten dituzte: Tourist go home, fuck tourism (turistak etxera, turismoa pikutara). «Bartzelonako biztanleak kexu dira, eta ulertzekoa da. Baina turistek diru asko ematen dute. Herritar askok alokatzen dizkiete beren etxeak turistei. Turismoaren sektoretik dator hiriko barne produktu gordinaren %15 inguru, eta familia askoren ogibidea da», azaldu du Simok.

Europako hiri handienetako bat da Bartzelona, baita biztanle gehien dutenetako bat ere —han bizi dira 1,6 milioi pertsona inguru—. Baina jasotzen dituen bisitari guztien aldean, «txikiegi» geratzen ari da hiria. «Lehen, turista guztiak katedralaren inguruan pilatzen ziren, Auzo Gotikoan eta Rambletan. Orain, hiriko bazter guztietan daude».

La Salut eta El Carmel dira turistek gehien bisitatzen dituzten auzoetako bi. Antoni Gaudiren Guell parkea dago Saluten, eta 1936ko gerra garaiko bunkerren arrastoak El Carmelen; hiriaren begiraleku paregabeak biak. Gaudiren obrak ikusi nahi dituenak hamahiru euro inguru ordaindu behar ditu, eta aldez aurretik hartu hara sartzeko txanda. Baina ez da sarrerarik behar bunkerretara igotzeko, eta kale zurrutean aritzeko geraleku bihurtu dira.

«Pixkanaka-pixkanaka, lehen bertakoek bakarrik ezagutzen zituzten tokiak aurkitu dituzte turistek», azaldu du Simok. Horietako zenbait sare sozialei esker ezagutu dituzte. «Duela aste batzuk, Hego Koreako abeslari batek argazki bat igo zuen Instagramera. Bartzelonako kalexka bateko kafetegi batean zen, txokolatea eta txurroak jaten. Orain, kafetegi hori poltsa gizentzen ari da».

Venezia, turistek itota

Bartzelonatik hasi eta ekialdera, Italiaren eskuin aldean, arazo berak itotzear da Venezia. Makina bat jende ibiltzen da egunero hango kale zidorretan barrena: Statista datu konpainiak 2019an egindako ikerketa baten arabera, Venezia da bertako herritar bakoitzeko turista gehien duten hirietan bigarrena Europan, hots; herritar bakoitzeko 21 bisitari. Non lo egin aurkitu behar dute horiek guztiek, baina Venezia prest dago horretarako.

Hala adierazten du Marco Polo izeneko liburu denda baten aurrean zenbait ekintzailek jarritako zenbatzaile elektronikoak. Joan den apirilean jarri zuten martxan aparatua. Hirian turistentzat dagoen ohe kopurua ematen du: gaur egun, 48.600 inguru daude. Baina hori ez da hirian abian dagoen zenbatzaile elektroniko bakarra. Bada beste bat, 2008an instalatu zutena, eta hiriko alde zaharrean bizi diren herritarren kopurua adierazten du, hots, 49.365 pertsona inguru. Bi datuak parez pare jarrita, argi dago zein den ekuazioaren emaitza: alde zaharreko herritar adina ohe daude hirian turistentzat, ia.

Kanalen hiritik 800 kilometro hego-ekialdera dago orain gutxi Europako masa turismoaren zerrendara batu den hiri bat, Dubrovnik. Hein handi batean, Kroazia kostaldeko hiriak HBO plataformak ekoitzitako Game of Thrones telesailari zor dio azken urteotako fama; han baitago fikziozko erreinuko hiriburua, King’s Landing. 2011n, 500.000 bisitari izan ziren hirian. Zortzi urte ondoren, 2019an, 1,5 milioi bisitari. Statistak urte hartan egindako ikerketaren arabera, Dubrovnik da Europan biztanleko bisitari gehien duen hiria: 36 turista herritar bakoitzeko.

Hein handi batean, jendearen etengabeko joan-etorriek elikatzen dituzte Bartzelonako, Dubrovnikeko eta Veneziako ekonomiak. Baina eman adina ken dezakete, bisitarien kopurua hiria bera baino handiagoa denean batez ere. Unescok 2017an ohartarazi zuenez, Dubrovnikeko alde zaharrean ez lirateke aldi berean pilatu behar 8.000 lagun baino gehiago. Ordutik, mugatuta dago egunean hirian sar daitezkeen bisitarien kopurua.

Italiako Turismo Ministerioarekin urte luzez elkarlanean aritu ondoren, MTE Munduko Turismo Erakundeko Europako sailaren zuzendaria da egun Alessandra Priante (L’Aquila, Italia, 1971). Haren arabera, bisitari kopurua baino gehiago, «helmuga turistikoen kudeaketa desegokia» da arazoa.

Masa turismoa orduan ez da arazo iturri?

Gorroto ditut definizioak, eta, nire ustez, masa turismoa ez da existitzen. Gaur egun, munduko bazter guztiak daude edo egon daitezke jendez lepo; uda partean, batez ere. Kontrolik ez dagoen lekuetan pilatzen dira masak, kudeaketa egokirik ez dagoen lekuetan.

Imajinatu 50 metro karratuko pisu batean bizi zarela, eta festa bat egitea erabaki duzula. Pisuan kabitzen diren 25 pertsonak gonbidatu ordez, mila lagun gonbidatzen dituzu, eta horietatik guztietatik, 800 inguru joaten dira. Bat bestearen gainean jarriz gero, kabitu, kabituko dira. Baina jendeak ez du ondo pasatuko, eta ez da itzuliko.

Eta turista asko izaten dituzten lekuetan, hori gertatzen da?

Bai, antzeko zerbait. Adibidez, Italian, bada Cinque Terre izeneko leku bat. Bost herri txiki inguruk osatzen dute, eta mendialdean daude, itsasoari begira. Zenbat jende sartzen da horietan? Zenbat ibili daitezke kale estu horietatik zehar? Ez dago nahikoa ostatu, nahikoa jatetxe eta nahikoa baliabide egunero iristen diren bisitari guztiak hartzeko.

Hor kudeaketa desegokia da arazoa. Edonork bisitatu ditzake herrixka horiek, baina ezin dituzte 4.000 pertsonak aldi berean bisitatu.

Baina sarrera mugatzea al da horretarako konponbidea?

Ez dago zertan sarrera kontrolatu. Europan ezin ditugu lurraldeen sarrerak mugatu: mugimendu askatasunaren aurkako neurria litzateke hori. Baina bisitari asko izaten dituzten lekuek har ditzakete zenbait neurri: aldi berean leku horietan egon daitezkeen pertsona kopuruari muga bat jartzea, adibidez, edo txandak egitea.

Cinque Terre aipatu duzu, baina Veneziak ere antzeko arazoa izango du…

Bai. Are, Veneziak arazo estrukturala du. Ezin dira aldi berean X pertsona baino gehiago X denbora baino gehiago han izan, konponezinak diren kalteak eragin gabe. Izan ere, makilatxoen gainean eraikitako hiri bat da Venezia, eta ezin du hainbeste jende hartu.

Halere, milioika turistak bisitatzen dute urtero…

Bai, hiria turistaz lepo dago, egunero. Itsasotik, airetik eta lurretik iristen dira. Adibidez, gurutzaontzi bat iristen denean, 3.000 lagun inguru jaisten dira hirira kolpetik. Hori ez litzateke egin behar.

Bertakoak nazkatuta egongo dira honezkero.

Dagoeneko ez da bertako ia biztanlerik han. Gaur egun, hotel erraldoi bat da Venezia; herritarrek alde egin dute.

Eta zer egin daiteke hori eragozteko?

Ba, oso garrantzitsua da gizarte jasangarritasuna zaintzea. Baina hori lortzeko, aintzat hartu behar dira helmuga turistikoetako biztanleak ere, eta parte hartu behar dute leku horretan bultzatu nahi den turismo motaren inguruko eztabaidan. Adibidez, Erromak milioi bat turista inguru izaten ditu hilean, baina oraindik badira Erroman jaio eta Erroman bizi diren herritarrak. Norbaitek galdetu die haiei zer nahi duten? Ezin da onartu herritar batek Panteoia bisitatu nahi izatea, eta lau kilometroko ilarak daudelako ezin horra sartzea.

Baina ilara luze horiek turismoa berreskuratu izanaren seinale ere badira, eta sektoreko konpainiek, ziur, eskertuko dituzte, ezta?

Bai, noski. Pandemiak gogor jo zuen sektorea; turismoaren industria eten egin zen egun batetik bestera. Jende asko langabezian gelditu zen, eta, orain, urte horietan galdutako dirua berreskuratzen saiatzen ari dira sektoreko konpainia gehienak. Halere, pandemia aurreko datuak gainditu dituzte dagoeneko zenbait tokitan.

Gauza ona da hori, edo?

Ez dakit. Irtenbidea ez da pandemia aurreko egoera berera itzultzea. Lehen egindako oker berak ez errepikatzea da kontua. Helburua bakarrik bada etekin ekonomiko handiak izatea eta bisitari asko izatea, oker goaz.

Turismo eredua aldatu behar litzateke orduan?

Bai. Jasangarritasunaren inguruan hitz egiten dugu etengabe, plastikoa murriztu beharraz, baina ez dugu ezer egiten.

Erakundeek lagun dezakete horretan?

Gure lana da aldatu beharreko kontuak etengabe errepikatzea, eta jasangarritasunarekin lotuta dauden helburuak behin eta berriz gogoraraztea. Baina, ondoren, herrialde bakoitzeko gobernuaren esku dago helburu horiek betetzeko neurriak hartzea.

Masa turismoa ez dela existitzen diozu. Baina badira bisitariz lepo dauden lekuak, eta ia-ia turistarik izaten ez dutenak. Zerk egiten du leku bat erakargarri?

Gomendatutako lekuetara joateko ohitura du jendeak, baina askok ere izaten dute toki ezezagunetara joateko gogoa. Halere, turismoak kalte handiagoak eragin ditzake horretarako prest ez dauden lekuetan. Horregatik, eskualde bateko aukera guztiak aintzat hartzen dituen epe luzerako estrategia bat osatu behar dute turismo konpainiek; helmuga turistiko handien eta horien inguruko landa eremuen arteko oreka bilatu behar da.

Iberdrolak malgutasuna eskatu du, EBk 2026rako proposatzen duen elektrolindegien egoera Euskadin betetzeko. Konpainiaren sarea prest dago hiru urte barru EAEko ibilgailuak kargatzeko guneei zerbitzua emateko 60 km-tik behin.

Nafarroako ekonomia moteltzen ari da oraindik, baina balaztaren gaineko presio leundu egin du. Edo bederen hori da Nastat estatistika erakundeak emandako datuen ondorio nagusia. Izan ere, bigarren hiruhilekoan %0,4ko erritmoan hazi zen BPG barne produktu gordina, eta urteko lehen hiru hilabeteetan %0,3 handitu zen jarduera ekonomikoa.

Urtebeteko tartea hartuz gero, motelaldia ez da gelditu, eta jarduerak hozten jarraitzen du. Izan ere, iazko bigarren hiruhilekoan %4,5eko erritmoan handitzen ari zen BPGa, eta hirugarrenean, berriz, %3,2koan; 2022ko azken hiruhilekoan %3 hazi zen ekonomia 2021eko epe berarekin alderatuta, eta urtarriletik martxora, berriz, urte arteko tasa %2,4 zen. Apiriletik ekainera bitartean hiru hamarren geldoago handitu da, %2,1ean.

Nastatek bigarren hiruhilekoko datuak aurreratu ditu, eta gaineratu du irailaren 22an emango dituela behin betiko datuak, aldaketak eta egokitzapenak egingo baititu, eta koadro osoagoa eman.

Eskaintzari dagokionez, Nastatek ondorioztatu du merkatu zerbitzuen eta eraikuntzaren ondorioz apaldu dela ekonomia.

Eskariaren arloan, sendien kontsumoak gorantz bultzatu du, eta Nastatek «suspertze seinaleak» antzeman ditu, ziurrenik inflazioaren jaitsieraren ondorioz. Haatik, inbertsioen bilakaeraren berri ematen duen kapital eraketa finkoaren hazkundea moteldu egin da; hots, enpresek egindako inbertsioak apaldu direla adierazten du.

Pandemia osteko bilakaera

Hala ere, atzean geratu dira 2021 amaierako eta 2022 hasierako hazkunde handi horiek. Izan ere, urte oso zail batetik zetorren ekonomia orduan, pandemiak geldialdi handia ekarri baitzuen. Hala, 2021aren erditik aurrera industria eta zerbitzuak indarra hartzen hasi ziren berriro, eta hazkundea indartu. Hala, 2020. urtean barne produktu gordina %8,3 gutxitu bazen ere, 2022. urtea amaitu aurretik galera hori leheneratu egin zen jada, eta orain ohiko mailetara itzuli da hazkundea.

Juan Cruz Cigudosa Nafarroako Gobernuko Ekonomia kontseilariak adierazi du BPGaren igoera hori «aurreikusitakoa baino handiagoa» izan dela, eta gehitu du kontsumoan egiten den gastua errekuperatzen ari dela. Aurreko urtearekin alderatuta abiadura moteltzen ari dela esan du, baina ñabardura bat egin du: «Aktibitatearen hazkundearen erritmoan desazelerazio bat egon bada ere, moteltze leuna da, Nafarroako ekonomiak eutsi egin baitio aurreko inertziari».

Espainiako eta Frantziako estatistika zentroek ere argitaratu dituzte bi herrialde horietako ekonomiaren bilakaeraren datuak. %0,4 hazi da Espainiako ekonomia apiriletik ekainera, eta, 2022ko epe berarekin alderatuta, %1,8koa da igoera. Frantzian, berriz, %0,5 handitu da BPGa bigarren hiruhilekoan. Urtarriletik martxora %0,1 soilik hazi zen Frantziako ekonomia.

Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun Sailak ostegunean iragarri zuen 2024. urtea aurtengoa baino nabarmen hobea izango dela, eta Bilboko Merkataritza Ganberak haren arrastoari eutsi zion atzo. Jose Ignacio Zudaire Ganberako presidentearen ustez, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ekonomia %1,6 haziko da aurten, eta %2,1 hurrengoan. «Aurreikuspenak baikorragoak dira», azaldu zuen, batez ere enpresek eskari zorro handia dutelako.

Ganberak Bizkaiko ekonomiaren erradiografia bat egiten du urtero udako oporraldiaren aurretik. Hainbat erakunderen datuak aztertzen ditu, eta bazkideen artean eginiko inkesta batekin uztartzen du. Bizkaiko ekonomia iazko urte amaieran iritsi zen pandemia aurreko mailara; aurtengoaren lehen hiruhilekoan, baina, «moteltze zantzuak» izan ditu. Dena den, Zudaireren ustez, uzkurtze horrek ez du eragin handirik izango, eta horren eredu da langabezia tasak behera egin izana. Gaur egun %7,1ekoa da.

Inflazioari ere erreparatu dio Ganberak, «azken urteetako buruhauste handia», eta dagoeneko maila onargarrietan dagoela iritzi dio: %2,3. Hori bai, inflazioaren arazoa sakonagoa dela azaldu zuen. Batetik, azpiko inflazioa delakoa oso altu dagoelako oraindik: %6,2an, eta interes tasen bilakaera Europako inflazioak markatzen du. Zudaireren ustez, baliteke egungo interes tasa altuak bi urtez mantentzea.

Langabezia eta inflazio datuez gain, baikortasunaren hirugarren hanka Ganberaren inkesta da. Izan ere, Bizkaiko enpresen %75ek uste dute egun duten lan karga egokia edo oso handia dela, eta %94 gustura daude egun dituzten produktuen eta lehengai stockekin. Sektorekako iragarpena eginez gero, industriako datuak iazkoen oso antzekoak dira. Eraikuntzan eta merkataritzan, aldiz, behera egin dute bigarren hiruhilekoan. Kontrako norabidean doa turismoa. Maiatzera arte Bizkaian gaua igaro duten turistak 2019koak baino gehiago izan dira: 330.000tik gora.