Finantzen Euskal Kontseiluak atzo Gasteizen egin zuen bileran hartu zuten erabakia. Eusko Jaurlaritza, foru aldundiak eta Eudel batzartu ziren aurtengo zerga bilketaren itxiera aurreikusteko, eta heldu den urteko aurrekontuak egiteko erabiliko den kalkulua zehazteko. Argazki berritua eskaini zuen bilerak gainera. Jende berri ugari, denak emakumezkoak, izan baitziren parte hartzaileen artean: Bizkaiko eta Gipuzkoako ahaldun nagusienak, eta Eudeleko presidentearenak, kasurako.
Ukrainako gerra hasi zenetik hirutan egokitu dituzte taulak: birritan egin zuten iaz (%5,5 guztira) eta beste behin aurten (%2); laugarrena izango da 2024koa, beraz. Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun sailburuak adierazi zuenez, %2,5eko deflatazioa «nahikoa» da, eta «zentzuzkoa», aurreko urteetan egindakoari batuko zaiolako: «Inflazioaren zati handi bat estaltzen lagunduko du».
Bilketa, aise
Ez du baztertu, halere, taulak are gehiago deflatatzea, baldin eta prezioen garestitzea eteten ez bada. Izan ere, horretarako gaitasuna badute ogasunek gaur-gaurkoz, zerga bilketaren datuek erakusten dutenez. Beste urte batez, zergen bidez inoiz baino diru gehiago bilduko direla kalkulatu dute ogasunek. Aurten, guztira 18.102 milioi euro bilduko dituztela espero dute. Iaz baino %5,7 gehiago da hori; dirutan, 2022. urtean jasotakoa baino 971 milioi gehiago dira, eta aurtengorako kalkulatu baino 29 milioi gehiago.
Hainbat dira igoera horren atzean dauden arrazoiak. Lan merkatuaren egoera ona da horietako bat, ekonomiaren hazkundeari gisa berean erantzun baitio enpleguak ere. Deflatazioak deflatazio, zerga horren bidez bildutakoaren kopurua iaz baino gehiago izango dela kalkulatu baitute: %7,7 handituko da. Denera, 6.998 milioi euro.
Bestalde, pandemiaren errebotearen olatua hartuta, emaitza onak izan zituzten enpresek aurreko urtean, eta hori sozietate zergan islatuko da: iaz baino %16,8 gehiago bilduko dela aurreikusi dute; 1.578 milioi denera. Halaber, zerga berezien bidez bildutakoa ere aurreko urtean baino %1,3 handiagoa izango dela espero dute. Gisa berean hasiko da BEZ zergaren bidez jasotakoa ere: %1,3. Zerga horren bidez bilduko da diru gehien, hain zuzen ere: 7.013 milioi euro denera.
Bildutako hamar eurotik zazpi Jaurlaritzarentzat izango dira: 12.868 milioi euro guztira. Arabak 2.013 milioi euro emango dizkio (%15,87), Bizkaiak 6.405 milioi (%50,49), eta Gipuzkoak 4.267 (%33,64). Kutxa partekatu horretan jarri beharreko kopurua baino gutxiago bildu dutenez, Egokitzapeneko Funtsetik 32,4 milioi euro jasoko ditu Arabak, eta 133,7 milioi euro Gipuzkoak.
Zuhurtzia eta baikortasuna
Zerga bilketako datuak testuinguru ekonomiko «konplexu» batean lortu izana nabarmendu zuen Azpiazuk. Baina ohartarazi zuen Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ekonomiak urte osoan zehar hazkunde «sendoa» izan badu ere, jada hasia dela motelaldia nozitzen. Bada, zuhurtziara deitu zuen sailburuak, ziurgabetasuna areagotzeak ekonomiari kalte egin diezaiokeelako. Mezu hori bera helarazi dute gainerako ordezkariek ere.
Nolanahi ere, Jaurlaritzak eutsi egiten die hazkunde aurreikuspenei (%1,7 aurten eta %2,1 datorren urtean), eta aurreratu zuen barne produktu gordinari lotuta handituko dela zerga bilketa heldu den urtean ere. Ogasunek kalkulatu dute aurten baino %5 gehiago jasoko dutela, lehen aldiz 19.000 milioi euroren langa gainditzeraino.
Datu horiek eskutan dituztela hasiko dira erakundeak orain 2024ko aurrekontuan prestatzen. Baikor azaldu ziren denak, herrialdearen beharrei erantzuteko aski baliabide izango dituztelakoan. Jaurlaritzak hilaren 24an onartuko du bere proposamena, eta 15.000 milioi euroren ingurukoa izatea espero da.
COVID-19aren pandemiak eta hark ekonomiari emandako kolpeak eten zuen 2020an egitekoa zen erreforma, eta ondorengo gertakariek —Ukrainako gerra, inflazio handia…— gaiari heltzeko gogoa kendu zieten Jaurlaritzari eta foru aldundiei. Erreforma beharrezkoa zela esaten zuen hasieran Pedro Azpiazu Ogasun sailburuak, baina «ez da garai egokia» esaten hasi zen gero.
Gorabehera handien aroa amaitu den esperantzarekin, ordea, orain erreforma bati heltzeko gogoa agertu dute Eusko Jaurlaritzak eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako aldundiek.
Hasteko, analisia
Lehen urratsak egin dituzte. Hiru aldundiek hitzartu dute 2023. urtea amaitu aurretik prest izango dutela oraingo sistemaren ebaluazioa eta aurreko bi erreformek —2014koa eta 2018koa— eragindako aldaketena. Azterketa hori hasia zuten ogasunetako teknikariek, baina azaldu dute azken urteetako egoera bereziki nahasiak baliorik gabe utzi dituela analisi horiek.
Zerga bilketaren gorabehera handiek argudio hori indartzen dute: 2020an %9,8 amildu zen zerga bilketa, zortzi astez iraun zuen itxialdiaren ondorioz, baina hurrengo bi urteetan igoera historikoak izan zituen, errebote efektuarengatik 2021ean (+%14,4), eta inflazio handiarengatik 2022an (+%7,3). Aurten ere igoera handia espero da.
Erreforma nondik nora joango den arrazoitzerakoan, erronka demografikoa, jasangarritasuna, ingurumenaren babesa eta erronka digitala aipatu dituzte aldundiek. Baina hitz potolo horiek ez dute ezkutatzen zalantza handiak daudela orain egingo diren erreformaren sakontasunari buruz. Hau da, erreforma baino gehiago moldaketa bat izango den ustea ere badagoela.
Hori esateko lehen faktorea da Jaurlaritzan eta aldundietan dagoen bikotearen izaera. EAJ eta PSE-EE ez dira, zerga kontuetan bederen, oso iraultzaileak. Ez dute sistema hankaz gora jarri erakundeen kontrol osoa izan dutenean, eta ez dago arrazoirik pentsatzeko oraingoan hala egingo dutenik. Modu sinplean esateko, ez dator bat haien izaerarekin.
Aritmetika politikoak ere ez ditu gauzak errazten. Zerga sistema ez da Eusko Legebiltzarrean erabakitzen, baizik eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako batzar nagusietan. Eta hor zenbakiek esaten dute Araban eta Gipuzkoan gehiengo osorik ez dutela jeltzaleek eta sozialistek.
Hau da, EAJ-PSE bikoteak erabaki behar duela erreforma ezkerrarekin ala eskuinarekin onartu nahi duen. Eta batekin zein bestearekin lortu beharreko konpromisoak beste oztopo bat dira erreforma sakonak egiteko.
Talde politikoek ez dituzte oraindik beren kartak mahai gainean jarri, baina erraz antzematen da eskaera bateraezinak egingo dizkietela multzo batek eta besteak.
Aurreko biak, PPrekin
2014ko eta 2018ko erreformak PPrekin lotu zituen EAJ-PSE bikoteak, baina oraingoan zailagoa dirudi taxuzko aldaketetan ados jartzea. PP zergen jaitsieraren bandera astintzen ari da bere kontrolpeko erkidegoetan, eta EAEko bere adarra ere errenta zerga jaitsiko duela esanez saiatzen da behin eta berriro hautesleak erakartzen. Hortaz, nekez onartuko du zerga presioa handitzen duen testurik, eta hori da erreformaren helburuetako bat, nahiz eta Azpiazu eta aldundietako arduradunak «erakunde publikoak finantzatzeko nahiko baliabide izatea» esaldiaren atzean ezkutatzen diren.
Gainera, gobernuko alderdiek diote zerga sistemaren «progresibotasuna» defendatuko dutela, eta PPk sobera erakutsi du kontu horrekin ez duela kezka berezirik. Are gehiago, ondare zerga ezabatu nahi dute eskuindarrek —soilik errenta eta ondasun handiak dituztenek pagatzen duten zerga bat—, eta fortuna handien gaineko zerga bereziaren aurkako botoa emango duela iragarri dute jada. Ezin zen bestela izan, Madrilgo PPk dirudunak berera erakartzeko emandako opariak zailtzeko helburu aitortua baitauka azken zerga horrek.
Horiek horrela, pentsa liteke koalizio gobernuetako alderdiek ezkerretara begiratu beharko dutela erreformari mamia eman nahi badiote. Baina hor ere gauzak ez dizkiote erraz jarriko. PPk nahi duenaren doi-doi kontrakoa nahi dute EH Bilduk eta Elkarrekin Podemos-IUk: «Gehien dutenei» eta enpresa handiei zergak handitzea. Bi eskaera horietan pauso esanguratsurik ez badago, erreforma baten aldeko botoa ematera ausartuko dira? Bai baitakite beren botoa merkeegi saltzen badute sindikatuen kritika zorrotzak entzungo dituztela, eta beren aldarrikapenak indarra galduko duela. EH Bilduk ere iragarri du fortuna handien gaineko zerga bereziaren aurka bozkatuko duela.
Egoera politiko horrekin, ez da baztertu behar azkenean erreforma gisa iragarritakoa moldaketa tekniko batzuk besterik ez izatea. Mahai gainean daude enpresako BGAE edo pentsio osagarrien planak zerga aldetik sustatzeko laguntzak; Gipuzkoan hedatuak dira, Geroaren eskutik, baina beste bi lurraldeetan ere zabaltzeko interesa du gobernuak.
Ikusteko dago zer gertatuko den etxebizitza erosteko zerga kenkariarekin, Espainian jada kendu egin zuten eta.
Aldundiak gaur emango ditu diru laguntzei buruzko xehetasunak, baina baserritarrek uste dute beharrezkoa dela galerak konpentsatzea. Izan ere, Garikoitz NazabalGipuzkoako EHNEko presidentearentzat, sektore estrategikoa da abeltzaintza, eta uste du halako egoera zailetan ezinbestekoa dela laguntza: «Sektore honentzat, egoera kritiko bat da egungoa, eta horren neurriko laguntzak behar dira». Larzabalen arabera, atzoko bilera gaitzaren jarraipenean eta diru laguntza berrietan zentratu zen, eta EHNEk bere proposamena izan zuen hizpide.
Gaitzaren jarraipenari buruz, Goenagaren esanetan, aldundiak adierazi zuen eritasuna lasaitzen ari dela, agerraldi handiena pasatua baita. Hala ere, Goenagak oraindik ez du garbi hori, uste baitu «inork ez» duela garbi gaitza pixkanaka itzaliko den edo berriro indarra hartuko duen.
Goenagak eta Narzabalek adierazi dute gaitza ez dela berdin agertzen ari toki guztietan. Inguru batzuetan beste batzuetan baino gogorrago jo du, eta baserri batzuetan agerraldi ziklikoak ikusi dituzte, gaixotasuna joan eta itzuli baitabil.
Mugen afera
Joan den hilean, Frantziak mugak itxi zituen kabalentzat. Izan ere, gaitzaren bi kasu detektatu zituzten orduan Iparraldeko bi etxaldetan, eta debekatu egin zuten fokuetatik 150 kilometrorako baserrietako abereak mugitzea.
Espainiak ere murriztu egin zuen abereen mugimendua, baina herenegun berriro ireki zuen muga Frantziako abere gazteentzat. Hala ere, eritasunak eragindako eremu batetik abere bat mugitzeko, urriaren lehenetik beharrezkoa da test bat egitea.
Urteko garai batzuetan, ohikoa da abereak alde batetik bestera ibiltzea bazka bila, eta, ganadua Ipar Euskal Herrira itzuli aurretik, beharrezkoa da animaliak desinfektatzea kamioietan kargatu baino lehen. Hegoaldean, gaitzak erasandako leku batetik mugitzeko ere desinfektatu egin behar dira aurrez abereak.
Horrek esan nahi du hemendik aurrera Gasteizko batzordeak modu autonomoan negoziatuko duela zuzendaritzarekin, Lasarte-Oriako lantegikoak bezala (Gipuzkoa). Aurten, zentro arteko hitzarmena negoziatu bitartean, lau greba egun egin zituzten Gasteizen, ELA, LAB, CGT eta ESK sindikatuek bultzatuta. Ekainean, hango langileek zuzendaritzaren azken eskaintzaren aurka bozkatu zuten, baina Espainiako lantegi guztietan egindako bozketak oniritzia eman zion hitzarmen berriari, eta itun hori sartuko da indarrean Gasteizen ere.
Espainiako batzordean CCOO, UGT eta CSIFi sindikatuek dute gehiengoa —baita Gasteizkoan ere—, baina haien afiliatuek Gasteizko protestak eta erreferendumaren emaitzak babestu zituzten. Hori ikusirik, zentro arteko batzordetik atera ala ez bozkatzea proposatu zuten, eta hala egin dute.
ELA eta LAB pozik
Emaitzarekin pozik azaldu da ELA. «Hori da eskatzen ditugun hobekuntzak lortzeko bidea», nabarmendu du ohar bidez. LABek, aldiz, langileak zoriondu ditu, eta gogoratu du sindikatu horren «aldarrikapen historikoa» zela batzorde autonomoa izatea. Halaber, salatu du sinatutako azken lan hitzarmena «inposatua» izan dela.
Gasteizko zuzendaritzak berriki jakinarazi du 2.000 tona gurpil inguru fabrikatzeari utziko diola urtea amaitu bitarte, eskaerak gutxitu egin direlako eta multinazionalak plantako langileengan «konfiantza galdu» duelako, hitzarmenaren negoziazioan izandako gatazkengatik. Sindikatuen ustez, neurria «beldurra sartzeko estrategia» bat izan da, bozketaren emaitzak baldintzatzeko.
Gasteizko zuzendaritzak Efe agentziari adierazi dioenez, ez du bozketaren emaitza ofizialki jaso oraindik. Dena den, adierazi du lan harremanak «soilik elkarrizketa eta akordioen giroan» ulertzen dituela, eta azpimarratu du lantegia aurrera aterako dela, «guztien konpromisoarekin».
Bi aldeak aztertzen ari dira zer formula erabili urte eta erdiz auto elektrikoranzko trantsizioaren ondorioz izango den enplegu murrizketari aurre egiteko. VWek esana du 400 langile inguruk utzi beharko luketela lantokia, eta atzo Jesus Galindo Industria zuzendariak esan zuen 2026tik aurrera lanera itzuliko direla. 2026an hasiko dira Landabenen auto elektrikoak ekoizten: Skoda markako bat eta VW ID2X modeloa. Modelo hori funtzionala da, eskaintza elektrikoaren barruan eskala merkekoa. Galindok ziurtatu zuen soilik Iruñean ekoitziko dela.
