Hileta bat toki egokia izan liteke atzera begiratu eta gogoeta egiteko. Eta hildakoa maitale izandakoa bada, baita maitasunari buruz pentsatzeko ere. Abagune horretan girotu du Karmele Jaiok bere azken nobelako protagonista. Nola maitatu nuen? Nola maitatu ninduen? Zein maitatzeko modu irakatsi zidaten? Erantzunak eman baino gehiago, ildo bereko galderak plazaratuko dizkio Maitasun kapitala eleberriak irakurleari ere. Emakumezko protagonistaren bizipenei jarraituz, maitasunari buruzko gogoetak harilkatu baititu idazleak liburuan, «hitz potolo horren azpian zer ezkutatzen den» jakin nahian. Elkar argitaletxearekin plazaratu du lana. Artelanetan, musikan, literaturan eta beste diziplina askotan «maitasunaren gaia etengabe» jorratu izanak adierazten du gizartean zer-nolako garrantzia duen, Jaioren ustez. Halere, iruditzen zaio ez dela erraza zehazki zer den esatea. «Maitasuna deitzen diogu, adibidez, sexu erakarpenari edo desioari; maitasuna deitu ahal diogu bakarrik egoteko beldurrari ere; maitasuna hitzaren azpian askotan ezkutatzen da norberaren autoestimurako bitamina baten beharra, nolabait maitasun batean ispilu bat bilatzea zu ederrago ikusteko… Nik esango nuke nobela gonbidapen bat ere badela, irakurleak bere buruari zera galdetzeko: ‘Zure maitasunean, zuk maitatzeko duzun modu horretan, zer ezkutatzen da? Edo zer dago zure maitasun horren azpian?’». Olga da kontakizuneko protagonista, eta Martinen hiletan dagoela abiatzen da nobela. Maitale izan zuen Martin, eta, urtebete atzera, gizonak eten egin zuen bien arteko harremana. Aldi berean, unibertsitatean Literatura irakaslea izanik, Olga tesi bat zuzentzen ari da, eta, hartan, aztertzen da emakumeei nola irakatsi zaien maitasuna beren bizitzaren erdigunean jartzen. «Horrek ere lagunduko dio argi gehiagorekin ikusten Martinekin izan zuen harremana nolakoa izan zen». «Esango nuke nobela gonbidapen bat ere badela, irakurleak bere buruari zera galdetzeko: zure maitasunean, zuk maitatzeko duzun modu horretan, zer ezkutatzen da? Zer dago zure maitasun horren azpian?». KARMELE JAIO Idazlea Hain zuzen, eszena horretan, maitatzeko era baten amaieran eta beste era baten hasieran kokatu du protagonista idazleak. Bestela esanda, pauso bat atzera egin, pentsatu, eta maitatzeko modu berri baten bila abiatuko da. Pixkanaka, Martin nolakoa izan zen eta Olga nola maite izan zuen ere jakingo du irakurleak, baita trama nagusiarekin batera garatuko diren beste pertsonaia eta istorio batzuk deskubritu ere. Jaiok aurreratu duenez, protagonistaren eta beste bi emakumeren arteko harremanak pisu handia hartzen du nobela osoan; izan ere, «bikotearen maitasunak duen zentralitatea pixka bat deszentralizatu», eta maitasuna zentzu zabalago batean hartu nahi izan du, eta adiskidetasunari ere garrantzia eman. Zailtasunak eta lagunak Liburua maitasunari buruzkoa dela zehaztu du idazleak, baina bereziki emakumeen maitasunean zentratzen dela. Izan ere, «hor, kasu askotan, badago gainditu gabeko azterketa bat», haren ustez. «Emakumeok espazio askotan aurrerapauso handiak eman ditugu, eremu publikoan, aktibismoan, rol eta estereotipoen kontra egin dugu, botere harremanen aurrean matxinatu gara, baina nik uste dut hor badagoela alde ilun bat, Pandoraren kutxa moduko bat, ez duguna askotan ireki nahi, eta maitasunarekin eduki dezakegun kontraesana da». Botere harremanekin lotu du hori, besteak beste. «Bizitzan botere harreman asko daude, ezberdinak, baina maitasunarenak badauka berezitasun bat: maitasunean, suposatzen da dominatzaileak eta dominatuak elkar maite dutela; horrek asko zailtzen du horri aurre egiteko aukera». Baina protagonistak izango du heldulekurik. Batetik, zuzentzen ari den tesiari lotuta, maitasunari buruzko teoria feministek lagunduko diote sentitzen dituen gauza askori izena jartzen. Jaio: «Lagunduko dio konturatzeak, batetik, bere maitasuna ez dela berea bakarrik, sozialki eraikitako zerbait dela; maitatzeko modu bat erakutsi diotela, ez berari bakarrik. Asko interesatzen zait intimoaren eta sozialaren arteko intersekzio hori; maitasunak zerikusia du bizi garen gizarte honekin, politikarekin, ekonomiarekin… denarekin dauka harremana». Horregatik eraman du idazleak kapitala hitza liburuaren izenburura: garrantzitsua denari erreferentzia egiten diolako, batetik; eta egungo gizartean «merkatuaren legeak agintzen» duelako, bestetik. Horri lotuta, gogoeta eta galdera gehiago dakartza liburuak. «Tinderren garai honetan, maitasuna konpartitzen baino gehiago, kontsumitzen ari gara? Gailuekin gertatzen den bezala, zaharkitze programatua pertsonekin ere gertatzen ari da? Gero eta indibidualistagoa den gizarte batean, gure maitasunak ez al dira gero eta berekoiagoak, gero eta nartzisistagoak? Galdera horiek ere egiten ditu nobelak». «Iruditzen zait fikzioak ere laguntzen digula normaltasunak estaltzen dituen gauza asko ikusten edo azaleratzen». Karmele Jaio Idazlea Sexuak eta desioak ere badute pisurik narrazioan, eta horren arrazoiak ere aipatu ditu idazleak. «Batetik, oso eremu intimoan gertatzen den zerbait delako, eta beste gauza asko gertatzen direlako; askotan, emakume baten gorputza gudu zelai bihurtu daiteke». Eta bestetik, azaldu duenez, emakumea maiz irudikatu izan da desio objektu gisa, eta, beraz, emakumeen desioa agertu nahi izan du. Jaioren ustez, literaturak balio dezake norberak barneratuta dituen eta modu inkontzientean agertzen dituen zenbait jarrera argiago ikusteko. «Hemen ere, protagonistak badu kontraesan bat teoriaren eta praktikaren artean, eta uste dut fikzioaren bitartez batzuetan egoera batzuk hobeto errekonozitzen ditugula teoria liburu bat irakurrita baino. Iruditzen zait fikzioak ere laguntzen digula normaltasunak estaltzen dituen gauza asko ikusten edo azaleratzen».

Kutxabankek enkargatutako txostenak egiaztatzen du bilakaera horrek “pixka bat” hobetzen duela Espainiako hipoteka-merkatuaren batez bestekoa, % 11,4 jaitsiko baita ekitaldi honen amaieran.

Enpresa multinazionalaren helburua da antolamendua sinplifikatzea eta kostu orokorrak doitzea, 2026an oreka-puntu bat lortze aldera.

Jaurlaritzak gaur baimendu du Garraio Sailak ADIFekin lortutako akordioa. Iñaki Arriola sailburuak lanak 2033an bukatuko direla aurreikusi du.

100.000 euro Enkarterri eskualdean enpresak sortzeko ekimenak abiarazteko, Lanbide Heziketatik (Gobernu Bilera 21-11-2023)

Hegaluzearen harrapaketa kuota % 23 igoko da 2024an, eta hegalaburrarena % 10

Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarreko alderdiei 2024ko aurrekontuetan euskarazko ikus-entzunezkoetara «aurrekontu sendoak» bideratzeko eskatu dute Aldatu Gidoia kanpainako ordezkariek, Eusko Legebiltzarreko Kultura batzordean egin duten agerraldian, gaur, Gasteizen. Batik bat, egungo testuingurua aztertu eta kultura eta ikus-entzunezko politiketan «euskara erdigunera ekartzeko» proposamenak ekarri dituzte hizpidera. Irailaren 9an Aldatu gidoia euskararen alde kanpaina abiatu zuten Euskal Herriko hainbat eragilek, Jaurlaritzari eta EITBri eskatzeko kultura eta ikus-entzunezkoen politikak «errotik» aldatzeko. Sinadura bilketa bat abiarazi zuten. Eta, gaur legebiltzarrean eman dituzten datuen arabera, 2.450 sinadura baino gehiago jaso dituzte. Euskal Herri osoko 32 eragilek bat egin zuten eskaerarekin. Kopuruez harago, baina, esanguratsua da era askotako taldeek, eragileek eta elkarteek eman diotela babesa egitasmoari. Sinatzaileen artean daude Euskalgintzaren Kontseiluko idazkari nagusi Idurre Eskisabel, ELA sindikatuko idazkari nagusi Mitxel Lakuntza, LAB sindikatuko idazkari nagusi Garbiñe Aranburu, UEMAko lehendakari Martin Aramendi, EAB Euskal Aktoreen Batasuneko ordezkari Rakel Ezpeleta, Euskal Hedabideen Behategiko koordinatzaile Libe Mimenza eta Pantailak Euskaraz mugimenduko bozeramaile Alex Aginagalde. Norbanakoen artean, Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoak, Josu Martinez zinemagilea, Mirari Martiarena gidoilari eta umorista, Juan Kruz Lakasta Euskalerria Irratiko zuzendaria, Arkaitz Zarraga soziolinguista eta Itxaso Paia bertsolari eta gidoilaria daude, besteak beste. Kanpainaren aurkezpenean iragarritakoa bete dute: Jaurlaritzara eta alderdi politikoetara jo dute, datorren urteko kultura politiketan eta aurrekontuetan euren eskariak aintzat har ditzaten. Mitxel Elortza Exeak hartu du hitza lehenbizi. «Urgentziaz» euskarazko ikus-entzunezkoen eskaintza erakargarria behar dela ohartarazi du, eta eskatu EITBk «gauzak aldatzeko audientziaren aitzakia» alboratzeko. Bereziki euskarazko bikoizketaren alde egin du interbentzioan. «Euskarazko bikoizketaren gainbeherak» erantzun bat behar duela gaineratu du: «Hankaz gora eta arautu gabe dago. Bai erakundeek eta bai Jaurlaritzak bikoizketa arloko hitzarmenaren alde egin beharko lukete». Intza Gurrutxaga Loidi kanpainako beste ordezkariak, berriz, Kultura eta Hizkuntza Politika Sailaren urteko aurrekontuaren %5 euskarazko ikus-entzunezkoetara bideratzeko eskatu du, euskaraz ekoitzitako lanak finantzatzeko eta zinema eta plataformetako edukiak euskarara bikoizteko diru laguntza lerro propioak sortzeko. «Euskarak fikzioa behar du, eta eskaintzak erakargarria izan behar du. Aurrekontu sendoak behar dira, diru gehiago bideratu behar da euskarazko ikus-entzunezkoetara». INTZA GURRUTXAGA, ‘Aldatu Gidoia’ kanpainako ordezkaria Azken hilabetean plataformak egindako eskakizunak berretsi ditu: EITBk urtean edukietarako jarritako diru sailaren %75 euskarazko programetarako jartzea; helduentzako film eta telesailen emanaldien erdia gutxienez euskaraz eskaintzea; Primeran plataforman, ikus-entzunezko eduki guztiak euskarara bikoiztuta eta azpidatzita eskaintzea; bi urtean, haur eta gaztetxoentako edukietarako aurrekontua progresiboki handitzea; euskarazko bikoizketa urtean 1.500 orduko produkziora itzultzea; eta ikus-entzunezko lanak finantzatzeko diru sailen %75 euskarazko ekoizpenak laguntzera bideratzea. Erakundeei eskatu diete lan egiteko euskarazko edukiek euskarri guztietan tokia izan dezaten. «Euskarak fikzioa behar du, eta eskaintzak erakargarria izan behar du. Aurrekontu sendoak behar dira, diru gehiago bideratu behar da euskarazko ikus-entzunezkoetara. Alda gidoia, hizkuntzaren eta guztion eskubideen alde», gogoeta egin du Gurrutxagak. Alderdien erantzuna Garikoitz Mendizabal EAJko legebiltzarkideak nabarmendu du aurrerapenak egiten ari direla, eta ez daudela «geldi». Jasone Agirre EH Bilduko legebiltzarkideak, berriz, adierazi du kanpainaren eskakizunek alderdi abertzalearen nahiekin bat egiten dutela. Eta PSE-EEko Alberto Alonsok adierazi du «kultura aniztasuna askatasunaren giltza» dela. «Pesimismotik» aldendu nahi duela esan du Carmelo Barrio PPko legebiltzarkideak. Herritarrek «kontsumitu nahi dutena aukeratzeko askatasuna» dute, haren arabera. PPko legebiltzarkideari erantzun dio Gustavo Angulo Elkarrekin Podemos-IUko legebiltzarkideak: «Aukeratzeko eskaintzarik ez badago, ez dago askatasun errealik». Bidea hasi besterik ez du egin Aldatu Gidoia-k. Kanpainarekin jarraitzeko, manifestazio batera deitu dute datorren urteko maiatzaren 18rako. Eusko Jaurlaritzaren Lakuako egoitzatik irtengo da, 17:30ean. Aldarri argia izango du: euskara eta euskarazko kultura oinarri izango dituen EITBren alde egitea.

Garraitzetara, Haize-Begi etxera heldu berri da Katalin, amarekin eta nebarekin. Bizimodu berri bati ekiteko asmoa dute kostaldeko herri horretan. Baina iritsi bezain pronto jasoko dute lehen ezustekoa: haur jaioberri bat topatuko dute sukaldean, saski batean sartuta. Nork utzi ote du haurtxo hori han, aspalditik itxita egon den etxetzarrean? Hala abiatzen da Miren Agur Meabe idazlearen Itzulerak nobela berria. Narrazioan, halere, ez dute ezusteko hori soilik biziko. Izan ere, haiek oraindik ez badakite ere, bada pasagune bat etxe zahar horretan, zeinetan denbora eta lekua gurutzatzen diren. Hala, XVI. mendera, duela laurehun urteko Garraitzetara egingo du jauzi Katalinek, eta Martija de Jauregi emagina ezagutuko du. Idazleak azaldu du gazteengan pentsatuta ondu duela lana, baina adin guztietako irakurleek gozatzeko modukoa dela iritzi dio Elkar argitaletxeko editore Antxiñe Mendizabalek. Pertsonaia gehiago ere badiren arren, bi protagonista nagusi ageri dira kontakizunean: batetik, Katalin, 17 urteko neska «ausart eta baikorra», medikuntza ikasi nahi duena; eta, bestetik, Martija, XVI. mendean bizi izan zen emagin eta sendalaria. Haren berri Cira Crespok eta Elene Ziordiak idatzitako Baginen liburuaren (Txalaparta, 2020) bidez izan zuela azaldu du Meabek; han ageri zen, «historiak bazterrean utzitako» beste emakume batzuen artean. Haren aititak mediku jardun zuen Meaberen sorterri Lekeition (Bizkaia), eta, hori jakin zuenean, «sekulako bulkada» sentitu zuen idazleak Martijaren bizitza irudikatzeko. Azaldu duenez, Uharte Arakilen (Nafarroa) bizi izan zen, sendabelarrekin egiten zuen lan, eta prestigio handia zuen, baina, haren aurkako jazarpena zela kausa, erbesteratu behar izan zuen. Haren berri izandakoan «Martija maitatzen hasi» zela adierazi du Meabek, eta gogora ekarri poema bat eskaini ziola bere azken poesia liburuan —Nola gorde errautsa kolkoan (Susa, 2020)—; «eta bere historia asmatu ahala, gero eta maiteago» izan duela gehitu du. Katalinek XVI. mendeko Garraitzetara egiten duenean ezagutuko du Martija. «Horrenbestez, garai haren eta berearen arteko kontrasteak pairatuko ditu», azaldu du idazleak. Emaginaren laguntzari esker egingo du aurrera, harengandik ofizioa ikasita, eta garai horren lekukotasun bat emango dio irakurleari. Bi pertsonaien arteko harremana dago, idazlearen ustez, nobelaren ardatzean. «Batak bestearengandik ikasiko dute, eta harreman barru-barrukoa eta estua izango dute». Pertsonaia gehiago ere agertuko dira iraganeko plano horretan, hala nola Pedro Laborda Martijaren senarra, Estefana nerabea, Zarandona jauntxoa, Antya igarlea, Fidelio alkimista, Sertutxa fraidea eta beste. Bien bitartean, Katalinen familiako kideek aurrera segituko dute XIX. mendeko Garraitzetan. «Istorioa saltoka garatzen da XVI. mendetik XIX. mendera bitartean. Pertsonaia batzuk orainetik iraganera joango dira, eta beste batzuk, iraganetik orainera etorriko». Miren Agur Meabe Idazlea Nobela zortzi ataletan banatu du idazleak, eta denen izenburuetan aipatzen dira haizea —«ongiaren nahiz gaizkiaren sinboloa»— eta denbora, «funtsezko elementua» dena, Meaberen hitzetan: «Istorioa saltoka garatzen da XVI. mendetik XIX. mendera bitartean. Pertsonaia batzuk orainetik iraganera joango dira, eta beste batzuk, iraganetik orainera etorriko». Hortik datorkio Itzulerak izenburua. Halaber, narrazioan «sineskerak, mitologia eta herri jakintza» nahasten direla iruditzen zaio egileari, eta «zientzia fikziotik ere puntutxo bat» baduela. «Gertaerak apailatuz, bortizkeria, iruzurra, samurtasuna, beldurra, ausardia, maitasuna, gorrotoa, heroismoa, saldukeria, elkartasuna eta zekenkeria topatuko ditugu. Eta atzeko oihal gisa, Aro Modernoaren ikuspegi orokor bat, pintzelada batzuk, asko sakondu gabe, baina hor daude Ameriketako merkataritza eta itsas espedizioak, erlijio gerrak, zientziaren eta herri jakintzaren arteko lehia eta abar». Berreskuratu eta balioesteko Halaber, atal bakoitza azpiatal laburretan banatu du egileak. Eta uste du hori ez ezik bere obran ohikoak diren beste ezaugarri batzuk ere topatuko dituela irakurleak, hala nola deskribapenak, baliabide poetikoak, elementu sinbolikoen erabilera, «ahozko testu zaharren eredura egindako testu berriak» eta kanta garaikideen oihartzunak. Ahotsei dagokienez, berriz, bi uztartu ditu: hirugarren pertsonako narratzaile orojakilea eta Katalinena, lehen pertsonan emana. Eta denborei dagokienez, berriz, lehenaldia eta orainaldia tartekatuz joan da. Egileak ez du ezkutatu narrazioa garatzen den kostaldeko herria, Garraitzeta, Lekeitio dela; gaztetako liburu batzuetan dagoeneko izen literario hori eman izan zion sorterriari. Halaber, «fabulazioa areagotzeko» asmoz, beste toponimo erreal batzuen izenak ere moldatu ditu, baina erraz identifikatzeko moduan eman ditu. Egile gisa, «gazteentzako nobela interesgarri bat taxutzea» izan du oinarrizko helburutzat, Meabek azaldu duenez. Baina liburuarekin beste xede batzuk ere lortuko balitu pozik legokeela gaineratu du. Batetik, Martijaren irudia «berreskuratu eta balioestea», baita historian emakumeek jasan duten zapalkuntzari buruz pentsaraztea ere. Halaber, nahiko luke liburuak balio izatea Aro Modernoaren konplexutasunaz jabetzeko, baita sexuen eta klase sozialen arteko desberdintasunez gogoeta eginarazteko ere. Eta, aldi berean, irakurleen sentsibilitate estetikoa garatzeko ere bai. «Miren Agurren idazkera arina eta erraza izan daiteke, baina horrek ez dio kentzen ez poesia, ez lirika, ez edertasuna, ezta atsegina ere». Antxiñe Mendizabal Elkar argitaletxeko editorea Antxiñe Mendizabalen ustez, eta erregistroari erreparatuta, Itzulerak nobela «berria eta originala» da Meaberen ibilbidean. Ildo horren aurrekaria duela bi urteko Itsasoaren atea (Elkar) izan litekeela uste du editoreak. «Hor hasi nintzen ni behintzat antzematen idazlea abentura gose zela. Bazuen abenturak bizitzeko gogoa, eta esan dezaket liburu honetan hartu duela gozamena alde horretatik, bere burua utzi duela protagonistaren ibilerek hara eta hona eraman dezaten, haren eskutik helduta eta haren pausoari jarraituz». Narrazioari dagokionez, liburua «mardul samarra» bada ere, atal motzak «arin-arin idatzitakoak» direla adierazi du, Meabek «airoso eta geldialdiak eginez, Martijaren pausoari jarraituz» idatzi izan balitu bezala. «Miren Agurren idazkera arina eta erraza izan daiteke, baina horrek ez dio kentzen ez poesia, ez lirika, ez edertasuna, ezta atsegina ere. Ederra izan da Miren Agur istorio hau ehuntzen ikustea; ziurtatu diezazueket asko disfrutatu duela, eta irakurleak ere beste horrenbeste disfrutatuko du».

Zer da euskal artista izatea? Galdera horri erantzungo diote bihar kultur sektoreko hainbat profesionalek, Ez gatoz Paristik podcastaren laugarren atalean. Keinukariak du izena, hain zuzen, itzaltzearen eta piztearen arteko zerbait baita. «Minoritatean baldin bagara, babesa lortu behar da», dio Pantxika Telleria dantzariak eta koreografoak saioan. Kultur langileen estatusari buruz ere gogoetatu dira beste hiru solaskide: Odei Barroso musikaria, Xabier Barinaga-Rementeria eta Maddi Goikoetxea aktore eta idazlea. Zer merezi duten ere izan dute hizpide; Goikoetxeak, esaterako: «Estatutuak emango digu prestigioa, edo prestigioak emango digu estatutua? Zer da lehenago, oiloa edo arrautza?». Artista izateaz eta horrek dakartzan ondorioez, Koldo Izagirre idazlea aritu da: «Artistak omen gara; besterik ez dugu entzun azken bi urteetan. […] Zenbat kalte egin digun hitz horrek». Elkarrizketatuez eta iritziaz gain, Eñaut Elorrietak Miguel Hernandezen Tipularen sehaska kanta musikatu du laugarren atal horretan. Harkaitz Canok ere idatzi du testu bat; berak, Xanti Agirrezabalak eta Amagoia Gurrutxagak lokutatu dute. Amagoia Gurrutxagak gidatzen du Ez gatoz Paristik podcasta, eta Ander Mujika aritzen da soinu errealizazioan.

Astelehenean hasiko den EAEko anbulantzien grebarako zerbitzu minimoak adostu dituzte. ELAk, USOk, LABek, UGTk, CCOOk eta ESK-k parte hartzera deitu dituzte sektoreko 1.800 langileak, Osakidetzakoen baldintzekin parekatzea eta erosteko ahalmena mantentzeko soldatak igotzea eskatzeko.